Wolin (miasto)

Szablon:POL miasto infobox Wolin (dawniej Julin, Wołyń, niem. Wollin) – miasto w północno-zachodniej Polsce części woj. zachodniopomorskiego, w powiecie kamieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wolin.

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4 879 mieszkańców. W Wolinie co roku odbywa się Festiwal Słowian i Wikingów.

Położenie

Mapa wyspy Wolin

Wolin znajduje się w północno-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego, w południowej części powiatu kamieńskiego. Miasto położone jest na Pobrzeżu Szczecińskim, na południowym cyplu wyspy Wolin, nad cieśniną Dziwna. Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 14,47 km².

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 3 (Świnoujście – Szczecin).

Historia

Widok Wolina w X wieku. Wizerunek umieszczony jest na jednym z bloków mieszkalnych w centrum miasta.

Początkiem wczesnośredniowiecznego Wolina była osada nad Dziwną. Dzięki dogodnemu położeniu i handlowi osada szybko się rozwijała. W średniowieczu stała się ośrodkiem kultu Świętowita. W sąsiedztwie miasta powstały cmentarzyska: Młynówka oraz Wzgórze Wisielców. Początkowo państwo-miasto prowadziło samodzielną politykę i walczyło z wojskami Mieszka I. Po zwycięstwie Mieszka I Wolin wraz z całym Pomorzem Zachodnim znalazł się na terytorium Polski. Od początku XI do połowy XVII wieku miasto należało do księstwa zachodniopomorskiego, w którym panował ród Gryfitów. Po roku 1630 Wolin znalazł się pod panowaniem szwedzkim i pozostał tam do roku 1720, gdy przeszedł pod panowanie Prus. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa szczecińskiego.

Dane historyczne
Data	Ludność	Zm., %
X/XI w.	9000	–
1540	350	−96,1%
1740	1621	363,1%
1794	2217	36,8%
1816	2524	13,8%
1857	4034	59,8%
1900	4679	16%
1925	4723	0,9%
1939	4807	1,8%
1946	2369	−50,7%
1955	1800	−24%
1970	3026	68,1%
1978	3453	14,1%
1988	4404	27,5%
1992	5034	14,3%
1995	5132	1,9%
2000	4950	−3,5%
2002	5180	4,6%
2004	5076	−2%
2007	4196	−17,3%
2012	4998	19,1%
Dane z 1540: Wrota Wolina Dane z 1970, 78, 88, 92, 2002 i 2004 z PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY WOLIN: Demografia i zatrudnienie oraz Dane z 1995, 2000, 2007 BDR GUSu Dane z roku 2012: GUS, Departament Badań Demograficznych. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. , s. 45, 2012. Warszawa: GUS. ISSN 17346118. [dostęp 2013-04-30]. (pol.). {{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "issn". Brakujące pola: czasopismo. Nieznane pola: "język2". Inne dane

Toponimia

Skansen w Wolinie

Panorama Wolina (widok od zachodu)

Nazwa miasta jest taka sama jak nazwa wyspy Wolin, na której jest położone. Pierwotne brzmienie nazwy jest trudne obecnie do odtworzenia. Na ogół nazwę wywodzi się z prasłowiańskiego rdzenia "vel", "vol", ("mokry", "wilgotny", "wodny"), mogła więc brzmieć Wołyń (identycznie jak na zabużańskim pograniczu polsko-ruskim). W źródłach niemieckich występuje też pod nazwami: Jumne, Jumneta, Julin, Wineta, w sagach skandynawskich Jomsborg. Wszystkie te nazwy powstały na bazie nazwy pierwotnej, ulegając różnym przekształceniom w pisowni.

Przez krótki okres tuż po II wojnie światowej w języku polskim używano nazwy Wołyń, mającej jeszcze tradycję przedwojenną. Obecną nazwę miasta wprowadzono rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku.

Zapisy źródłowe od wczesnego średniowiecza wymieniają:

• 967 – Yuloin
• 1124 – Yulin
• 1140 – Wulinensis civitas, Willin
• 1188 – Wołyń
• 1185 – Wolin
• 1216 – Yolin
• 1217 – Wolin i zniemczone Wollin

Architektura

Układ miejski tworzy 42 ulice oraz osiedle Robotnicze i osiedle Jaromierz.

Zabytki

Dom przy ul. Zamkowej 16. Instytut Archeologii i Etnologii PAN

Budynek poczty

Kolegiata św. Mikołaja

Zabytki chronione prawnie w Wolinie:

• teren Starego Miasta,
• kolegiata św. Mikołaja z XV w.,
• wiatrak holenderski z 1850 r. (ul. Jaracza), znajdujący się na zachodnim krańcu Wolina, za cmentarzem. Ma 3 kondygnacje, zbudowany został na rzucie koła,
• dom z XIX wieku (ul. Zamkowa 16),
• dom z początku XX wieku, obecnie budynek poczty, (ul. Zamkowa 22),
• dwór z przełomu XVIII/XIX w. (ul. Zamkowa 23a).
• Ratusz w stylu neogotyckim z lat 1880-1881 na miejscu zamku książęcego i późniejszego klasztoru cysterek. Usytuowany jest przy ulicy Zamkowej na północ od Rynku. Obecnie mieści się tu Urząd Miejski.
• ruiny kościoła św. Jerzego
• fragmenty murów obronnych z XIV-XV wieku, które zachowały się na długości ok. 50 metrów. Stoją za ratuszem, w północno-wschodniej części miasta. Mają wysokość 3 metrów i niejednolitą konstrukcję. Zbudowane są z kamienia.
• zabytkowe domy - znajdują sie przy ul. Wojska Polskiego (nr 2, 4, 6, 8 i 10) oraz przy ul. Zamkowej (nr 4, 5, 16, 18, 19, 20), i pochodzą z XIX wieku. Te pierwsze, w zachodniej pierzei rynku, stoją jednak na miejscu znacznie starszej zabudowy. Widać to choćby po wąskich, szczytowych kamieniczkach, przykrytych naczółkowymi dachami.
• Muzeum Regionalne
• elewator zbożowy
• Przykłady dobrze zachowanej zabudowy znaleźć można również na terenie dawnego przedmieścia rybackiego przy ulicach Konopnickiej, Niedamira, Mostowej i Rybackiej. Odmienny typ zabudowy, pochodzącej z przełomu wieków XIX i XX znajduje się w okolicy dworca kolejowego i przy ulicy Świerczewskiego.
• w południowej części starego miasta znajduje się grodzisko z X-XII w., przebudowane w XVII w. na bastion fortyfikacyjny (prawdopodobnie była tu pogańska świątynia poświęcona Trzygłowowi).
• bastion na dawnym Wzgórzu Chyrowym, między ulicami Mostową i Konopnickiej. Bastion ma formę platformy górującej nad terenem. Pochodzi z wieku XVII, a zbudowany został przez Szwedów jako fortyfikacje. Zostały z niego jedynie ceglane resztki.
• bastion przy ulicy Ogrodowej. Jest on znacznie mniejszy. Zbudowany przez Szwedów w XVII wieku.
• Stanowiska archeologiczne wokół miasta:
  • na pagórku Młynówka, na zachód od grodziska, cmentarzysko szkieletowe i ciałopalne z IX-XII w.
  • na Gołogórze znane jako stanowisko Wzgórze Wisielców, nad Zalewem Szczecińskim, w skrajnie południowej części miasta, na tzw. osada i cmentarzysko kurhanowe ciałopalne z IX-X wieku.
  • Srebrne Wzgórze - na wzniesieniu nad Dziwną, pół km na północ od miasta znajdują się ślady grodziska (prawdopodobnie gród strażniczy) z IX-XII wieku, którego mieszkańcy kontrolowali ruch na Dziwnej. Zachowane wały ziemne do 3 m wysokości i fosa.

Gospodarka

W mieście zlikwidowano nierentowną Spółdzielnię Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego "Cepelianka", Wolińską Spółdzielnie Mleczarską (zatrudniała blisko 100 osób), Spółdzielnię Inwalidów "Pokój", masarnię i elewator zbożowy. Podobnie kilka mniejszych zakładów w Wolinie. W prywatne ręce przeszła - dziś już nieistniejąca - przetwórnia "Centrali Rybnej". Znacznie ograniczyły swoją działalność Zakłady Spożywcze Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska".

Obecnie w mieście znajduje się piekarnia, mały młyn oraz tartak w ZGKiM w Wolinie. Powstała także stolarnia. Zakłady te produkują na potrzeby lokalne, a każdy z nich nie zatrudnia więcej niż kilkanaście osób. W mieście są dwa sklepy wielkopowierzchniowe: Netto i Biedronka.

Według danych z 2007 r. w mieście działało 654 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 564 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Działalność prowadziło 5 spółdzielni oraz 8 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. W kwietniu 2008 r. 356 mieszkańców miasta było bezrobotnych.

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2012 roku miasto Wolin zamieszkiwało 4998 osób, z czego 2430 mężczyzn i 2568 kobiet

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Wolin według danych z 31 grudnia 2007 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	4916	100	2524	51,34	2392	48,66
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	888	18,06	451	9,17	437	8,89
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	3456	70,3	1664	33,85	1792	36,45
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	572	11,64	409	8,32	163	3,32

Ludność miasta Wolin od X wieku po lata dzisiejsze
Źródło: 2012 - GUS, Departament Badań Demograficznych. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. , s. 108, 2012. Warszawa: GUS. ISSN 17346118. [dostęp 2013-04-30]. (pol.). {{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "issn". Brakujące pola: czasopismo. Nieznane pola: "język2"..

Oświata

W Wolinie jest jedna szkoła podstawowa, jedno gimnazjum oraz dwie szkoły ponadgimnazjalne.

Szkoła podstawowa

Publiczna Szkoła Podstawowa w Wolinie rozpoczęła swoją działalność 1 kwietnia 1946 r. Naukę w przywróconym do stanu użytkowania budynku przez napływających do miasta mieszkańców rozpoczęło 15 uczniów.

Pierwszym kierownikiem szkoły był Antoni Liczmański, a zakończenie pierwszego powojennego roku szkolnego odbyło się 1 lipca 1947 r. Wraz z nowym rokiem szkolnym zwiększyła się liczba uczniów i nauczycieli. Staraniem rodziców, nauczycieli i władz lokalnych 27 marca 1959 r. wbudowano kamień węgielny pod budowę sali gimnastycznej, którą oddano do użytku w 1964 r.

Kolejnym ważnym dla szkoły wydarzeniem były obchody 1000-lecia przyłączenia Wolina do Polski i sztandar od społeczności wolińskiej, który szkoła otrzymała 21 września 1967 r. W tym też toku szkoła otrzymała imię Bolesława Krzywoustego. W roku 1971 - w 25-lecie istnienia - szkoła otrzymała Honorową Odznakę "Gryfa", a w maju 1974 r. Medal Komisji Edukacji Narodowej za zasługi dla nauczycieli i uczniów.

Od początku istnienia szkoły, istniała też podstawowa szkoła wieczorowa dla dorosłych oraz kursy eksternistyczne dla pracujących a także filia liceum ogólnokształcącego.

14 maja 1996 r., w 50. rocznicę istnienia wolińskiej podstawówki, wmurowany został kamień węgielny pod rozbudowę szkoły. W wydarzeniu tym, uświetniającym uroczystość 50-lecia szkoły, oprócz uczniów i nauczycieli udział wzięli też przedstawiciele władz samorządowych, państwowych i kościelnych. Nowe skrzydło - pierwotnie przeznaczone dla klas I-III - oddane zostało 11 marca 1998 roku, a w wrześniu tego samego roku w Wolinie odbyła się Wojewódzka Inauguracja Roku Szkolnego 1998/1999.

Nowe skrzydło pierwotnie przeznaczone dla klas początkujących po reformie edukacyjnej zostało w całości przeznaczone na szkołę podstawową, a "stara" podstawówka została przeznaczona na gimnazjum.

W roku szkolnym 2003/2004 szkoła otrzymała certyfikat Szkoły z Klasą. W roku 2008 oddano do użytku nowa salę gimnastyczną. Do szkoły podstawowej uczęszczało w roku 2006/2007 347 uczniów, z czego 183 to chłopcy, a 164 dziewczęta. Placówka w roku 2006 łącznie miała 17 klas uczących się w 16 salach lekcyjnych.

Gimnazjum

Gimnazjum

Publiczne gimnazjum w Wolinie rozpoczęło działalność 1 września 1999 r. w wyniku reformy oświaty. Ma swoją siedzibę przy ulicy Spokojnej 1 w przedwojennym budynku, w którym do tej pory mieściła się szkoła podstawowa. Gimnazjum ma do dyspozycji 15 sal lekcyjnych, pracownię informatyczną, salę gimnastyczną, aulę, bibliotekę, świetlicę oraz gabinet pedagoga, pielęgniarki i stołówkę.

Do szkoły uczęszczają uczniowie - absolwenci szkół podstawowych gminy Wolin: Publicznej Szkoły Podstawowej w Wolinie, Dargobądzu, Troszynie, Koniewie oraz Społecznej Szkoły Podstawowej w Ładzinie. Liczba uczniów w roku szkolnym 2006/2007 wynosiła 351 uczniów, z czego 167 to chłopcy, a 184 dziewczęta.

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych

W Wolinie są dwie szkoły ponadgimnazjalne. Jedną z nich jest Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w skład którego wchodzi:

• Liceum Ogólnokształcące (profil dziennikarski)
• Technikum Hotelarskie
• Technikum Architektury Krajobrazu
• Technikum Ekonomiczne
• Policealne Studium Ekonomiczne
• Technikum Budowlane

Uczniowie wolińskich szkół prowadzą współpracę z ich niemieckimi rówieśnikami z Torgelow (Niemcy). Wspólną platformę zainteresowań znaleziono w tradycji wikingów. W Torgelow działa Towarzystwo Ukranenland, a Ukranen, to niemiecka nazwa plemienia Wkrzan zamieszkującego tamte ziemie. Niemieccy uczniowie brali udział np. w wodowaniu w Wolinie historycznego statku "Starigard", a polska młodzież uczestnicząca w obozie w Torgelow, próbowała swych sił w rękodzielnictwie według wikingowskich wzorców. Liceum Ekonomiczne w Wolinie, od 1993 roku ma przyjazne kontakty z gimnazjum w niemieckim Eggesin. Młodzi regularnie, co 2-3 miesiące, składają sobie wizyty i podejmowani są w domach rodziców. Chodzą na wycieczki, dyskoteki i rywalizują sportowo.

Kultura

Amfiteatr

Percival Schuttenbach w połączonym składzie z wolińskim zespołem Gędźba jako "Perciba"

Placówką kulturalną w mieście, która organizuje większość imprez jest Ośrodek Kultury Gminy Wolin. Są tam prowadzone zajęcia gry na instrumentach (pianino, gitara, organy) oraz nauka różnego rodzaju sztuk plastycznych: robienia witraży, malarstwa oraz zajęcia z fotografiki. W piwnicach MOK-u prezentowane są liczne wystawy oraz wernisaże. Kawiarnia Miejskiego Ośrodka Kultury pełni również funkcję miejsca koncertowego dla niedużych grup muzycznych. Grali tam m.in. Greenwood, After Blues, Percival Schuttenbach czy Shannon oraz Stary Szmugler. Ośrodek kultury jest też organizatorem cyklicznych imprez organizowanych rokrocznie w Wolinie, jak Festiwal Słowian i Wikingów i Dni Morza. Mają tu swoje próby zespoły: Wolinianki i Wiolinki. Na parterze budynku ratusza ma swoją siedzibę biblioteka miejska. W jej zasobach jest ponad 25 tysięcy książek.

Alternatywą dla ośrodka kultury są kółka zainteresowań w szkołach: podstawowej i gimnazjum, a także poza nimi. W gimnazjum Daniel Strzelczyk prowadzi koło plastyczne. Jest też koło historyczne, polityczne. W Wolińskim gimnazjum działa także Klub Sportowy "Sprinter". W szkole podstawowej popularnością cieszy się kółko teatralne prowadzone przez Danutę Nawrocką. Co roku w okolicach Bożego Narodzenia uczniowie przedstawiają jasełka, a zawsze jesienią organizowany jest plener malarski "Wolińska jesień". "Zerówkowicze" z oddziału przedszkolnego corocznie przygotowują też obchody Dnia Babci i Dziadka.

Jako miejsce w którym rozwija się kultura można wskazać też Muzeum Regionalne w Wolinie im. Andrzeja Kaubego. Można tu znaleźć bogactwo eksponatów dotyczących plemienia Wolinian, systemu obronnego miasta, rzemiosła, i wierzeń jego średniowiecznych mieszkańców. Od 2009 r. w muzeum działa małe kino oraz są prezentowane różnego rodzaju wystawy. Coraz większą rolę kulturalną pełni też Kolegiata św. Mikołaja. Co jakiś czas zobaczyć i usłyszeć tam można chóry zarówno polskie jak i zagraniczne.

Sport

Zawodnicy Vinety podczas meczu

Na terenie miasta działa Taneczny Klub Sportowy "Jantar", w którym zajęcia prowadzone są przez Szkołę Tańca Anny Zjawińskiej. Mieści się tu też Uczniowski Klub Sportowy "Albatros" mający sekcję żeglarską oraz zapaśniczą. W mieście siedzibę ma klub piłkarski Vineta Wolin który obecnie gra w IV lidze.

W mieście, obok gimnazjum, jest stadion z miejscami siedzącymi a tuż obok zespół boisk wielofunkcyjnych - Orlik 2012 otwarty pod koniec września 2009 r. Można uprawiać tutaj siatkówkę, grać w tenis, piłkę nożną i "w kosza".

W Wolinie są trzy sale sportowe: przy gimnazjum, szkole podstawowej i zespole szkół ponadgimnazjalnych. Na każdej z nich odbywają się dodatkowe zajęcia, jak treningi taneczne, zapasy czy aerobik.

Infrastruktura

Transport

Statki cumujące nad Dziwną

Przez Wolin przebiega droga krajowa nr 3. Od strony Świnoujścia biegnie ona obwodnicą Dargobądza, następnie przez nowy most w Wolinie i dalej do Parłówka i do Szczecina. Stanowi ona część międzynarodowej trasy E65 z Malmö w Szwecji na południe Europy. Najbliższe lotnisko to port lotniczy Szczecin-Goleniów, znajdujący się 44 km od miasta.

Przez przystanek kolejowy Wolin Pomorski przebiega zelektryfikowana linia kolejowa nr 401 (Szczecin – Świnoujście). Na przystanku zatrzymują się jedynie regionalne pociągi osobowe relacji Szczecin Główny - Świnoujście łącznie z sezonowym pociągiem przyśpieszonym "Uznam".

W Wolinie mieści jest także portem rzecznym i morskim. W Porcie Wolin dokonywane są przeładunki głównie zboża oraz okre­sowo elementów budowlanych i innych. Pełni także funkcję portu rybackiego. Rzeką (cieśniną) Dziwną przechodzi morski tor wodny, łączący Zalew Kamieński z Zalewem Szczecińskim. Maksymalna długość statków mogących zawijać do portu wynosi 90 m, a maksymalna szerokość 10 m. Ruch statków w mieście przez cieśninę Dziwny związany jest z czterema mostami łączącymi jej brzegi.

Gospodarka komunalna

W mieście działa oczyszczalnia ścieków. W Wolinie znajduje się ujęcie wody o wydajności 219 000 m³/rok, z którego oprócz miasta korzysta Mokrzyca Mała i Mokrzyca Wielka.

Wolin korzysta z sieci napowietrznnej 15 kV zasilającej lokalne stacje transformatorowe 15/0,4 kV. W mieście funkcjonuje sieć kablowa (centrum miasta) i na obrzeżach sieć napowietrzna. Większość stacji transformatorowych zasilanych z sieci kablowej pracuje w układzie pierścieniowym, mając możliwość dwustronnego zasilania. Operatorem elektroenergetycznym jest Enea.

Administracja

Ratusz

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Wolina wybierają do swojej rady miejskiej 6 radnych (6 z 15). Pozostałych 9 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Wolin. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest ratusz przy ul. Zamkowej.

Burmistrzowie Wolina (po 1990 r.):

• Mirosław Mielniczuk (1990-1998)
• Bogdan Wilkowski (1998–2006)
• Eugeniusz Jasiewicz (PSL) (od 2006 r.)

Mieszkańcy Wolina wybierają parlamentarzystów z okręgu z komisją wyborczą w Szczecinie, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Wspólnoty wyznaniowe

• Tutejsza rzymskokatolicka parafia św. Mikołaja jest siedzibą dekanatu.
• Miejscowy Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy posiada Salę Królestwa.

Miasta partnerskie

• Venansault,
• Staffanstorp,
• Usedom

Wolinianie

• Jan Bugenhagen
• Carl Friedrich von Wiebeking
• Marzena Cieślik
• Gertrud Meißner

W Wolinie zmarł Harald Sinozęby.

Zobacz też

• Woliński Park Narodowy
• Wyspa Wolin
• Cmentarz żydowski w Wolinie

Bibliografia

• Danuta Jeżowska, Krzysztof Próchniewicz, Wolin – miasto i gmina, Wyd. Oficyna In Plus, Łódź, 1996, ISBN 83-906309-0-7.
• Władysław Filipowiak: Wolin - największe miasto Słowiańszczyzny Zachodniej. W: pod redakcją Gerarda Labudy: Szkice z dziejów Pomorza. redaktorzy: L. Baumgarten i M. Cywińska, redaktor techniczny: Stanisław Szczerek, korektor: M. Filipowska. Warszawa: Książka i Wiedza, grudzień 1958.brak strony w książce
• Ważniejsze ośrodki wczesnośrednioweicznej Polski. W: Aleksander Gardawski, Jerzy Gąssowsk: Polska starożytna i średniowieczna. redaktor naczelny Lech Leciejewicz. Cz. Aneks. Warszawa: Państwowe Wydanie Wydawnictw Szkolnych, 1961.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna miasta
• BIP