Okopy Świętej Trójcy: Różnice pomiędzy wersjami

Okopy Świętej Trójcy
	; Brama Lwowska
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Okopy
Typ budynku	twierdza
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Tylman z Gameren
Rozpoczęcie budowy	25 marca 1692
Zniszczono	1915
	Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Okopy Świętej Trójcy
	Położenie na mapie Ukrainy Okopy Świętej Trójcy
	48°32′20″N 26°24′54″E/48,538889 26,415000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:01, 11 lut 2019

Okopy Świętej Trójcy (dawniej Okop Góry Świętej Trójcy) – twierdza bastionowa nad Dniestrem, u ujścia Zbrucza, założona w 1692 roku przez hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, wzniesiona według projektu Tylmana z Gameren^[1]. Okopy miały blokować komunikację położonego w odległości 23 km osmańskiego garnizonu Kamieńca Podolskiego z Mołdawią, skąd wyruszały konwoje z zaopatrzeniem dla Kamieńca. Twierdza Okopy św. Trójcy utraciła znaczenie militarne po zawarciu pokoju w Karłowicach (1699), w wyniku którego Rzeczypospolita Obojga Narodów odzyskała Kamieniec Podolski^[1].

Historia

W 1664 roku generał Marcin Kątski wzniósł w swych dobrach szaniec według projektu francuskiego architekta Guillaume’a Le Vasseur de Beauplana. 25 marca 1692 roku rozpoczęto budowę twierdzy^[2]. Jej zadaniem, razem ze znajdującą się 43 kilometry na zachód twierdzą Szaniec Panny Marii^[3], było trzymanie w szachu sił tureckich stacjonujących w odległym o 20 kilometrów Chocimiu i zdobytym przez nich w 1672 roku Kamieńcu Podolskim^[2]. Potwierdza ten ce określanie jej jako "blokada kamieniecka na Górze św. Trójcy"^[4]. Pomysłodawcą i fundatorem był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski^[2], który zwrócił uwagę Janowi III Sobieskiemu na dogodne do jej powstania miejsce, w którym Zbrucz uchodzi do Dniestru^[5]. Okopy św. Trójcy zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren, a budową kierował generał artylerii koronnej Marcin Kątski.

Zachodnia linia fortyfikacji składała się z dwóch półbastionów oraz usytuowanej między nimi Bramy Lwowskiej dodatkowo wzmocnionej rawelinem. Wschodnia linia fortyfikacji to bastion i dwa półbastiony, była tam umiejscowiona Brama Kamieniecka, również zabezpieczona rawelinem.

Hetman Jabłonowski w 1692 roku ustalił skład załogi Okopów i mianował komendantów garnizonu. Oddziałami zaciągu cudzoziemskiego dowodził oberszter Michał Brandt z 11 kompaniami arkebuzarskimi^[6], 1500 żołnierzy piechoty i 100 dragonami. Osobnego dowódcę mianowano dla jednostek jazdy autoramentu narodowego, którym został cześnik halicki i były regimentarz Jakub Kalinowski dowodzący 18 chorągwiami (13 pancernymi i 5 wołoskimi). Łącznie w Okopach miano ulokować ok. 4 tys. żołnierzy i 18 dział^[7]. We wrześniu 1693 r. Kalinowskiego zastąpił na jakiś czas Chomentowski chorąży chorągwi pancernej cześnika halickiego, a od października 1693 roku Konstanty Zahorowski stolnik nowogrodzki, regimentarz JKM^[7]. Zmiany w składzie grupy jazdy stacjonującej w Okopach spowodowała budowa nowej polskiej fortyﬁkacji na linii Dniestru – Szańca Panny Marii na uroczysku Gródek pod Wasilowem pod koniec sierpnia 1693 r., gdzie odeszły 3 chorągwie pancerne i 1 wołoska pod dowództwem porucznika Mikołaja Tyszkowskiego. Z powodu trudnych warunków służby od początku zakładano, że służba oddelegowanych towarzyszy w fortecy miała trwać około roku, a potem mieli być oni zmienieni przez innych żołnierzy. Zachętą do służby miała być podwójna hiberna (dodatek do żołdu)^[7]. W 1699 roku twierdza utraciła większe znaczenie militarne na skutek odzyskania Kamieńca Podolskiego^[8].

W 1700 roku król August II nadał prawa miejskie osadzie w pobliżu twierdzy.

8 marca 1769 roku podczas konfederacji barskiej Kazimierz Pułaski bronił się tam przed atakami Rosjan. Po trzygodzinnej obronie, która kosztowała życie 200 obrońców, Pułaski opuścił twierdzę ze swoimi żołnierzami i przeprawił się przez Dniestr, ratując życie. Część żołnierzy zginęła w gruzach spalonego kościoła, broniąc się do końca, a część dostała się do niewoli^[2].

Około 1928 roku w Okopach Świętej Trójcy zbudowano strażnicę Korpusu Ochrony Pogranicza.

Tamtejszy kościół Świętej Trójcy został spalony w 1943 roku^[2] przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii i pozostawał w ruinie aż do 2012 roku, kiedy ponownie utworzono parafię i rozpoczęto odbudowę; kościół został rekonsekrowany 14 czerwca 2014 roku.

Okopy Św. Trójcy w literaturze

W Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego nazwa „Okopy Świętej Trójcy” została użyta na określenie ostatniego przyczółka arystokracji.

Brama Kamieniecka, XIX w.
Brama Kamieniecka
Przedwojenna tablica z nazwą bramy
Tablica na Bramie Lwowskiej
Wnętrze Bramy Lwowskiej
Kościół
Kościół po restauracji
Polichromia na ścianach kościoła

Przypisy

↑ ^a ^b Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: MON, 1980, s. 182–183. ISBN 83-11-06370-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej: historia, legendy, biografie. Warszawa: Iskry, 2006, s. 111–117. ISBN 83-244-0024-9.
↑ Janusz Wojtasik: Podhajce 1698. Warszawa: Bellona, 1990, s. 56. ISBN 83-11-07813-0.
↑ Dyspozycyja chorągwi tak usarskich, pancernych, jako i wołoskich, które idą do blokady na Górze św. Trójcy przeciwko Żwańcowi postawionej, zebranych z komenderowanych kompanii wojska JKMci i Rzeczypospolitej na kampaniej in anno 1693, 31 IX 1693, Biblioteka ks. Czartoryskich w Krakowie, nr 2699, k. 148v.
↑ AntoniA. Urbański AntoniA., Z czarnego szlaku i tamtych rubieży : zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie, Gdańsk: Graf, 1991, s. 16 .
↑ J. Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1690–1696, SMHW, t. IX, cz. 1 (1963), s. 250–252
↑ ^a ^b ^c Jan JerzyJ.J. Sowa Jan JerzyJ.J., "Ludzie niezwalczeni": Rejestry chorągwi autoramentu narodowego w Okopach św. Trójcy w latach 1693-1695 [online] [dostęp 2019-02-11] (ang.).
↑ {{{tytuł}}} [online], www.borderoftheculturas.archeo.uw.edu.pl [dostęp 2019-02-11] .

Bibliografia

Antoni JózefA.J. Rolle Antoni JózefA.J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, t. III, Warszawa 1880, s. 35 . – opis miejscowości
Grzegorz Rąkowski: Podole Przewodnik krajoznaczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Pruszków: Rewasz, 2005, s. 344–347. ISBN 83-89188-46-5.
Okopy Świętej Trójcy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 432 .
M. Wagner, Stanisław Jabłonowski (1634–1702): Polityk i dowódca, cz. 2, Siedlce 1997
J. Sowa, „Ludzie niezwalczeni”: Rejestry chorągwi jazdy zaciągu narodowego w Okopach św. Trójcy 1693–1695, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. II, Oświęcim 2013, s. 259–299
D. Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet kamieniecki 1672–1699, Warszawa 1994
B. Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej: Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.

[Bochenek1980-1] Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: MON, 1980, s. 182–183. ISBN 83-11-06370-2.

[Twierdze-2] Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej: historia, legendy, biografie. Warszawa: Iskry, 2006, s. 111–117. ISBN 83-244-0024-9.

[3] Janusz Wojtasik: Podhajce 1698. Warszawa: Bellona, 1990, s. 56. ISBN 83-11-07813-0.

[4] Dyspozycyja chorągwi tak usarskich, pancernych, jako i wołoskich, które idą do blokady na Górze św. Trójcy przeciwko Żwańcowi postawionej, zebranych z komenderowanych kompanii wojska JKMci i Rzeczypospolitej na kampaniej in anno 1693, 31 IX 1693, Biblioteka ks. Czartoryskich w Krakowie, nr 2699, k. 148v.

[5] AntoniA. Urbański AntoniA., Z czarnego szlaku i tamtych rubieży : zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie, Gdańsk: Graf, 1991, s. 16 .

[6] J. Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1690–1696, SMHW, t. IX, cz. 1 (1963), s. 250–252

[:0-7] Jan JerzyJ.J. Sowa Jan JerzyJ.J., "Ludzie niezwalczeni": Rejestry chorągwi autoramentu narodowego w Okopach św. Trójcy w latach 1693-1695 [online] [dostęp 2019-02-11] (ang.).

[8] {{{tytuł}}} [online], www.borderoftheculturas.archeo.uw.edu.pl [dostęp 2019-02-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Linia 31: / Linia 31: @@
  |www                   =
 }}
-'''Okopy Świętej Trójcy''' (dawniej ''Okop Góry Świętej Trójcy'') – [[twierdza]] bastionowa nad [[Dniestr]]em, u ujścia [[Zbrucz]]a, założona w 1692 roku przez hetmana [[Stanisław Jan Jabłonowski|Stanisława Jana Jabłonowskiego]], wzniesiona według projektu [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]]<ref name=Bochenek1980>{{cytuj książkę | autor = Ryszard Henryk Bochenek| tytuł = 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach| wydawca = MON| miejsce = Warszawa| rok = 1980| strony = 182–183| isbn = 83-11-06370-2}}</ref>; twierdza utraciła znaczenie militarne po zawarciu [[pokój w Karłowicach|pokoju w Karłowicach]] (1699){{r|Bochenek1980}}.
+'''Okopy Świętej Trójcy''' (dawniej ''Okop Góry Świętej Trójcy'') – [[twierdza]] bastionowa nad [[Dniestr]]em, u ujścia [[Zbrucz]]a, założona w 1692 roku przez hetmana [[Stanisław Jan Jabłonowski|Stanisława Jana Jabłonowskiego]], wzniesiona według projektu [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]]<ref name=Bochenek1980>{{cytuj książkę | autor = Ryszard Henryk Bochenek| tytuł = 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach| wydawca = MON| miejsce = Warszawa| rok = 1980| strony = 182–183| isbn = 83-11-06370-2}}</ref>. Okopy miały blokować komunikację położonego w odległości 23 km osmańskiego garnizonu Kamieńca Podolskiego z Mołdawią, skąd wyruszały konwoje z zaopatrzeniem dla Kamieńca. Twierdza Okopy św. Trójcy utraciła znaczenie militarne po zawarciu [[pokój w Karłowicach|pokoju w Karłowicach]] (1699), w wyniku którego Rzeczypospolita Obojga Narodów odzyskała Kamieniec Podolski{{r|Bochenek1980}}.
 == Historia ==
 [[Plik:Okopy_Świętej_Trójcy.jpg|thumb|left|Plan twierdzy]]
-W 1664 roku generał [[Marcin Kątski]] wzniósł w swych dobrach [[szaniec]] według projektu francuskiego architekta [[Guillaume Le Vasseur de Beauplan|Guillaume’a Le Vasseur de Beauplana]]. 25 marca 1692 roku rozpoczęto budowę twierdzy<ref name=Twierdze>{{cytuj książkę | autor = Stanisław Sławomir Nicieja | tytuł = Twierdze kresowe Rzeczypospolitej: historia, legendy, biografie| wydawca = Iskry| miejsce = Warszawa| rok = 2006| strony =111–117 | isbn =83-244-0024-9}}</ref>. Jej zadaniem, razem ze znajdującą się 43 kilometry na zachód twierdzą [[Szaniec Panny Marii]]<ref>{{cytuj książkę | autor =Janusz Wojtasik | tytuł =Podhajce 1698 | wydawca =Bellona| miejsce = Warszawa| rok = 1990| strony =56 | isbn =83-11-07813-0}}</ref>, było trzymanie w szachu sił [[Imperium Osmańskie|tureckich]] stacjonujących w odległym o 20 kilometrów [[Chocim]]iu i zdobytym przez nich w 1672 roku [[Kamieniec Podolski|Kamieńcu Podolskim]]{{r|Twierdze}}. Pomysłodawcą i fundatorem był [[hetman wielki koronny]] [[Stanisław Jan Jabłonowski]]{{r|Twierdze}}, który zwrócił uwagę  [[Jan III Sobieski|Janowi III Sobieskiemu]] na dogodne do jej powstania miejsce, w którym Zbrucz uchodzi do Dniestru<ref>{{cytuj|autor=Antoni Urbański|tytuł=Z czarnego szlaku i tamtych rubieży : zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie|miejsce=Gdańsk|wydawca=Graf|data=1991|s=16}}</ref>. Okopy św. Trójcy zostały zaprojektowane przez [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]], a budową kierował generał artylerii koronnej [[Marcin Kątski]].
+W 1664 roku generał [[Marcin Kątski]] wzniósł w swych dobrach [[szaniec]] według projektu francuskiego architekta [[Guillaume Le Vasseur de Beauplan|Guillaume’a Le Vasseur de Beauplana]]. 25 marca 1692 roku rozpoczęto budowę twierdzy<ref name=Twierdze>{{cytuj książkę | autor = Stanisław Sławomir Nicieja | tytuł = Twierdze kresowe Rzeczypospolitej: historia, legendy, biografie| wydawca = Iskry| miejsce = Warszawa| rok = 2006| strony =111–117 | isbn =83-244-0024-9}}</ref>. Jej zadaniem, razem ze znajdującą się 43 kilometry na zachód twierdzą [[Szaniec Panny Marii]]<ref>{{cytuj książkę | autor =Janusz Wojtasik | tytuł =Podhajce 1698 | wydawca =Bellona| miejsce = Warszawa| rok = 1990| strony =56 | isbn =83-11-07813-0}}</ref>, było trzymanie w szachu sił [[Imperium Osmańskie|tureckich]] stacjonujących w odległym o 20 kilometrów [[Chocim]]iu i zdobytym przez nich w 1672 roku [[Kamieniec Podolski|Kamieńcu Podolskim]]{{r|Twierdze}}. Potwierdza ten ce określanie jej jako ''"blokada kamieniecka na Górze św. Trójcy"''<ref>''Dyspozycyja chorągwi tak usarskich, pancernych, jako i wołoskich, które idą do blokady na Górze św. Trójcy przeciwko Żwańcowi postawionej, zebranych z komenderowanych kompanii wojska JKMci i Rzeczypospolitej na kampaniej in anno 1693'', 31 IX 1693, Biblioteka ks. Czartoryskich w Krakowie, nr 2699, k. 148v.</ref>. Pomysłodawcą i fundatorem był [[hetman wielki koronny]] [[Stanisław Jan Jabłonowski]]{{r|Twierdze}}, który zwrócił uwagę  [[Jan III Sobieski|Janowi III Sobieskiemu]] na dogodne do jej powstania miejsce, w którym Zbrucz uchodzi do Dniestru<ref>{{cytuj|autor=Antoni Urbański|tytuł=Z czarnego szlaku i tamtych rubieży : zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie|miejsce=Gdańsk|wydawca=Graf|data=1991|s=16}}</ref>. Okopy św. Trójcy zostały zaprojektowane przez [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]], a budową kierował generał artylerii koronnej [[Marcin Kątski]].
 Zachodnia linia fortyfikacji składała się z dwóch [[bastion|półbastionów]] oraz usytuowanej między nimi Bramy Lwowskiej dodatkowo wzmocnionej [[rawelin]]em. Wschodnia linia fortyfikacji to [[bastion]] i dwa półbastiony, była tam umiejscowiona Brama Kamieniecka, również zabezpieczona rawelinem.
+Hetman Jabłonowski w 1692 roku ustalił skład załogi Okopów i mianował komendantów garnizonu. Oddziałami zaciągu cudzoziemskiego dowodził [[oberszter]] [[Michał Brandt]] z 11 kompaniami arkebuzarskimi<ref>J. Wimmer, ''Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1690–1696'', SMHW, t. IX, cz. 1 (1963), s. 250–252</ref>, 1500 żołnierzy piechoty i 100 dragonami. Osobnego dowódcę mianowano dla jednostek jazdy autoramentu narodowego, którym został [[cześnik]] halicki i były [[regimentarz]] [[Jakub Kalinowski]] dowodzący 18 chorągwiami (13 pancernymi i 5 wołoskimi). Łącznie w Okopach miano ulokować ok. 4 tys. żołnierzy i 18 dział<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Jan Jerzy Sowa |tytuł = &quot;Ludzie niezwalczeni&quot;: Rejestry chorągwi autoramentu narodowego w Okopach św. Trójcy w latach 1693-1695 |data dostępu = 2019-02-11 |url = https://www.academia.edu/36218971/_Ludzie_niezwalczeni_Rejestry_chor%C4%85gwi_autoramentu_narodowego_w_Okopach_%C5%9Bw._Tr%C3%B3jcy_w_latach_1693-1695 |język = en}}</ref>. We wrześniu 1693 r. Kalinowskiego zastąpił na jakiś czas Chomentowski chorąży chorągwi pancernej cześnika halickiego, a od października 1693 roku [[Konstanty Zahorowski]] stolnik nowogrodzki, regimentarz JKM<ref name=":0" />. Zmiany w składzie grupy jazdy stacjonującej w Okopach spowodowała budowa nowej polskiej fortyﬁkacji na linii Dniestru – Szańca Panny Marii na uroczysku Gródek pod [[Wasilów|Wasilowem]] pod koniec sierpnia 1693 r., gdzie odeszły 3 chorągwie pancerne i 1 wołoska pod dowództwem porucznika Mikołaja Tyszkowskiego. Z powodu trudnych warunków służby od początku zakładano, że służba oddelegowanych towarzyszy w fortecy miała trwać około roku, a potem mieli być oni zmienieni przez innych żołnierzy. Zachętą do służby miała być podwójna [[hiberna]] (dodatek do żołdu)<ref name=":0" />. W 1699 roku twierdza utraciła większe znaczenie militarne na skutek odzyskania Kamieńca Podolskiego<ref>{{Cytuj |data dostępu = 2019-02-11 |opublikowany = www.borderoftheculturas.archeo.uw.edu.pl |url = http://www.borderoftheculturas.archeo.uw.edu.pl/strona,okopy-sw-trojcy}}</ref>.
-W 1700 roku król [[August II Mocny|August II]] nadał osadzie wokół twierdzy przywileje miejskie.
+W 1700 roku król [[August II Mocny|August II]] nadał [[Prawa miejskie|prawa miejskie]] osadzie w pobliżu twierdzy.
 marca 1769 roku podczas [[Konfederacja barska|konfederacji barskiej]] [[Kazimierz Pułaski]] bronił się tam przed atakami [[Imperium Rosyjskie|Rosjan]]. Po trzygodzinnej obronie, która kosztowała życie 200 obrońców, Pułaski opuścił twierdzę ze swoimi żołnierzami i przeprawił się przez Dniestr, ratując życie. Część żołnierzy zginęła w gruzach spalonego kościoła, broniąc się do końca, a część dostała się do niewoli{{r|Twierdze}}.
@@ Linia 51: / Linia 53: @@
 {{clear}}
-<gallery mode=packed heights=140>
+<gallery mode="packed" heights="140">
 Kamyanetska Brama - Okopy.jpg|Brama Kamieniecka, XIX w.
 Okopy, Kamyanetska Brama.jpg|Brama Kamieniecka
@@ Linia 69: / Linia 71: @@
 * {{Cytuj książkę | nazwisko= Rąkowski| imię=Grzegorz | tytuł= Podole Przewodnik krajoznaczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej | data=2005 | wydawca=Rewasz | miejsce=Pruszków| isbn=8389188465 | strony=344–347}}
 * {{SgKP|VII|432|Okopy Świętej Trójcy}}
+*M. Wagner, ''Stanisław Jabłonowski (1634–1702): Polityk i dowódca'', cz. 2, Siedlce 1997
+*J. Sowa, ''„Ludzie niezwalczeni”: Rejestry chorągwi jazdy zaciągu narodowego w Okopach św. Trójcy 1693–1695'', [w:] ''Studia nad staropolską sztuką wojenną'', t. II, Oświęcim 2013, s. 259–299
+*D. Kołodziejczyk, ''Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet kamieniecki 1672–1699'', Warszawa 1994
+*B. Dybaś, ''Fortece Rzeczypospolitej: Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku'', Toruń 1998.
 {{Pałace i zamki Ukrainy}}