Jan Leszczyński (1603–1678)

Jan Leszczyński
	; Wieniawa
Rodzina	Leszczyńscy herbu Wieniawa
Data urodzenia	1603
Data śmierci	jesień 1678
Ojciec	Andrzej Leszczyński
Matka	Zofia z Opalińskich
Żona	Cecylia Elżbieta Kołaczkowska

Jan Leszczyński herbu Wieniawa (ur. w 1603, zm. jesienią 1678) – kanclerz wielki koronny w latach 1666–1677, podkanclerzy koronny w latach 1661–1666, wojewoda poznański w latach 1656–1661, wojewoda łęczycki w latach 1653–1656, marszałek dworu królowej Ludwiki Marii w latach 1649–1651, kasztelan gnieźnieński w latach 1644–1653, kasztelan śremski w 1644 roku, dworzanin królewski, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1667 roku^[1], ambasador nadzwyczajny Rzeczypospolitej w Królestwie Szwecji w 1655 roku^[2].

Rodzina

Pochodził z możnowładczego rodu wywodzącego się z południowej Wielkopolski, a pieczętującego się herbem Wieniawa. Był synem wojewody brzeskokujawskiego Andrzeja i Zofii z Opalińskich. Na wyraźne życzenie ojca, gorliwego kalwinisty, został ochrzczony w tym wyznaniu. Jednak po śmierci Andrzeja Leszczyńskiego, matka gorliwa katoliczka, wychowała jego i jego rodzeństwo na katolików. Jego rodzonym bratem był Wacław Leszczyński prymas Polski, a przyrodnim bratem Rafał Leszczyński, przywódca kalwinistów w Koronie.

W małżeństwie z Cecylią Elżbietą Kołaczkowską (†po 1677) nie pozostawił potomstwa.

Kariera

Studiował w Kolegium Jezuitów w Poznaniu, w Padwie w latach 1626–1628^[3]. Posłował na kilka sejmów. W 1644 został kolejno kasztelanem śremskim potem gnieźnieńskim. Był następcą legata królewskiego w drugiej fazie colloquium charitativum w Toruniu w 1645 roku^[4]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 31 lipca 1648 roku^[5]. W latach 1649–1651 był marszałkiem królowej Ludwiki Marii. W 1653 został wojewodą łęczyckim. Na Sejmie zerwanym 28 marca 1654 należał do antykrólewskiej koalicji magnackiej złożonej z Janusza Radziwiłła, Krzysztofa Opalińskiego i Jerzego Lubomirskiego^[6]. W 1655 pojechał z misją do Sztokholmu by bezskutecznie powstrzymywać Karola X Gustawa od inwazji na Rzeczpospolitą. W czasie potopu szwedzkiego posłował do Wiednia, zabiegając bez skutku o pomoc Austrii. Przebywał z Janem Kazimierzem na Śląsku. W 1656 został wojewodą poznańskim. Był głównym negocjatorem z ramienia Rzeczypospolitej pokoju w Oliwie 1660. W 1661 mianowany podkanclerzym koronnym. Związał się wówczas z Brandenburgią, sabotował plany reformy Sejmu^[7]. W 1661 roku otrzymał ze skarbu francuskiego 12 000 liwrów^[8]. Początkowo popierał rokosz Lubomirskiego. W 1666 otrzymał wreszcie kanclerstwo wielkie koronne. Po abdykacji Jana II Kazimierza w 1668 roku, popierał do polskiej korony kandydaturę palatyna reńskiego Filipa Wilhelma^[9]. Był elektorem Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 roku z województwa poznańskiego^[10], podpisał jego pacta conventa^[11]. Był członkiem konfederacji malkontentów w 1672 roku^[12]. W 1672 roku brał pensję od elektora brandenburskiego^[13]. W czasie elekcji 1674 roku popierał do korony polskiej syna elektora brandenburskiego Karola Emila^[14]. W 1678 zrzekł się pieczęci i objął województwo krakowskie.

Przypisy

↑ Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839–1846, s. 380.
↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 135.
↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 286.
↑ Edmund Piszcz, Colloquium charitativum w Toruniu A.D. 1645, Toruń 1995, s. 210.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.
↑ Władysław Konopczyński "Liberum Veto", Kraków 1918 s. 322; Ludwik Kubala "Wojna moskiewska R. 1654–1655" Warszawa 1910 s. 104 i 370.
↑ Stefania Ochmann-Staniszewska „Sejmy lat 1661 – 1662 Przegrana batalia o naprawę ustroju Rzeczypospolitej” Wrocław 1977 s. 18.
↑ Kazimierz Waliszewski, Polsko-francuzkie stosunki w XVII wieku 1644-1667. Opowiadania i źródła historyczne ze zbiorów archiwalnych francuzkich publicznych i prywatnych..., Kraków 1889, s. 103.
↑ Wacław Uruszczak, Fakcje senatorskie w sierpniu 1668 roku, w: Parlament, prawo, ludzie, studia ofiarowane profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćiesięciolecie pracy twórczej, Warszawa 1996, s. 317.
↑ Porządek na seymie Walnym Electiey. Między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu Elekcyey należące uchwalony y postanowiony, roku (...) 1669 (słow.) dnia wtorego (...) maia,. wbc1.wbc.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-07)]. s. [b.n.s.]
↑ Porzadek na seymie walnym electiey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu elekcyey należące vchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego tysiąc sześćset sześćdziesiąt dziewiątego dnia wtorego miesiąca maia. [b.n.s]
↑ Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego. T. 1, cz. 2, Kraków 1881, s. 1003.
↑ Jacek Kaniewski, Z badań nad zjawiskiem korupcji w nowożytnej Rzeczypospolitej. XVII-XVIII wieku. Wieki Stare i Nowe 1(6), 2009, s. 146.
↑ Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 18.

Bibliografia

Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 414-415. ISBN 83-01-02722-3.

[1] Herbarz polski, t. I, Lipsk 1839–1846, s. 380.

[2] Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 135.

[3] Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 286.

[4] Edmund Piszcz, Colloquium charitativum w Toruniu A.D. 1645, Toruń 1995, s. 210.

[5] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.

[6] Władysław Konopczyński "Liberum Veto", Kraków 1918 s. 322; Ludwik Kubala "Wojna moskiewska R. 1654–1655" Warszawa 1910 s. 104 i 370.

[7] Stefania Ochmann-Staniszewska „Sejmy lat 1661 – 1662 Przegrana batalia o naprawę ustroju Rzeczypospolitej” Wrocław 1977 s. 18.

[8] Kazimierz Waliszewski, Polsko-francuzkie stosunki w XVII wieku 1644-1667. Opowiadania i źródła historyczne ze zbiorów archiwalnych francuzkich publicznych i prywatnych..., Kraków 1889, s. 103.

[9] Wacław Uruszczak, Fakcje senatorskie w sierpniu 1668 roku, w: Parlament, prawo, ludzie, studia ofiarowane profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćiesięciolecie pracy twórczej, Warszawa 1996, s. 317.

[10] Porządek na seymie Walnym Electiey. Między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu Elekcyey należące uchwalony y postanowiony, roku (...) 1669 (słow.) dnia wtorego (...) maia,. wbc1.wbc.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-07)]. s. [b.n.s.]

[11] Porzadek na seymie walnym electiey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu elekcyey należące vchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego tysiąc sześćset sześćdziesiąt dziewiątego dnia wtorego miesiąca maia. [b.n.s]

[12] Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego. T. 1, cz. 2, Kraków 1881, s. 1003.

[13] Jacek Kaniewski, Z badań nad zjawiskiem korupcji w nowożytnej Rzeczypospolitej. XVII-XVIII wieku. Wieki Stare i Nowe 1(6), 2009, s. 146.

[14] Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 18.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Za panowania Piastów	Dzierżykraj z Człopy (1020–?) Jakub z Bnina (1120–?) Dobrogost z Szamotuł (1216–1226) Dionizy z Goździkowa (1226–1234) Bogumił Dzierżykraj (1234–1242) Mościc z Wielkiego Koźmina (1242–1252) Przedpełk (1252–1253) Hertobald (1253–1255) Mikołaj z Grzymisławia (1255–1260) Beniamin z Grabowy (1260–1264) Janko z Czarnkowa (1264–1270) Przedpełk (1270–1277) Jakub z Bnina (1277–1281) Tomisław z Szamotuł (1281–1286) Beniamin Zaremba (1286–1287) Tomisław z Szamotuł (1288–1293) Beniamin Zaremba (1293–1297) Piotrko? (1297–1299) Sędziwój z Jarocina (1299–1306) Kiełcz z Brudzewa (1306–1308) Dobrogost z Dzwonowa (1308–1320) Przybysław (1326–1328) Wincenty z Szamotuł (1328–1332) Mikołaj z Biechowa (1332–1340) Jarosław z Iwna (1340–1343) Maciej Borkowic (1343–1358) Pasek z Wolicy (1358–1371)
Za panowania Andegawenów i Jagiellonów	Wincenty z Krępy (1371–1386) Bartosz Wezenborg (1387–1393) Jędrzej z Szamotuł (1393–1400) Mścisław Bardzki (1400–1406) Sędziwój Ostroróg (1406–1441) Jan z Bnina (1441–1449) Łukasz I Górka (1449–1475) Stanisław Ostroróg (1475–1477) Maciej z Bnina Opaliński (1477–1493) Mikołaj z Kutna (1493–1495) Jan Starszy Świdwa Szamotulski (1495–1496) (Jan) Sędziwój Czarnkowski (1496–1499) Jan Ostroróg (1500–1501) Andrzej Szamotulski (1501–1511) Mikołaj Lubrański (1511–1519) Stanisław Kościelecki (1519–1535) Łukasz II Górka (1535–1538) Janusz Latalski (1539–1557) Marcin Zborowski (1557–1561) Andrzej Kościelecki (1561–1565) Łukasz III Górka (1565–1573)
Za monarchii elekcyjnej	Stanisław Górka (1573–1592) Hieronim Gostomski (1592–1609) Jan Ostroróg (1610–1622) Piotr Opaliński (1622–1624) Stanisław Przyjemski (1624–1628) Jan Opaliński (1628–1637) Krzysztof Opaliński (1637–1655) Jan Leszczyński (1655–1661) Andrzej Karol Grudziński (1661–1678) Krzysztof Grzymułtowski (1679–1687) Rafał Leszczyński (1687–1692) Wojciech Konstanty Breza (1692–1698) Stanisław Małachowski (1698–1699) Stanisław Leszczyński (1699–1709) Franciszek Zygmunt Gałecki (1709–1711) Andrzej Aleksander Radomicki (1711–1726) Maciej Radomicki (1726–1728) Władysław Radomicki (1728–1737) Michał Raczyński (1737) Antoni Józef Poniński (1738–1742) Ludwik Bartłomiej Szołdrski (1742–1753) Stefan Garczyński (1753–1754) Stanisław Potocki (1754–1760) Florian Łubieński (1760–1765) Antoni Barnaba Jabłonowski (1765–1778) August książę ordynat Sułkowski (1778–1786) Józef Klemens Mielżyński (1786–1793)
Prezesi Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prowincji Poznańskiej	Joseph von Zerboni di Sposetti (1815–1824) Johann Friedrich Theodor von Baumann (1825–1830) Eduard Heinrich Flottwell (1830–1840) Adolf von Arnim-Boitzenburg (1840–1842) Carl Moritz von Beurmann (1843–1850) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1850–1851) Eugen von Puttkamer (1851–1860) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1860–1862) Karl Wilhelm von Horn (1862–1869) Otto von Königsmarck (1869–1873) William Barstow von Guenther (1873–1886) Robert von Zedtlitz-Trützschler (1886–1890) Hugo von Wilamowitz-Moellendorff (1890–1899) Karl Julius Rudolf von Bitter (1899–1903) Wilhelm von Waldow (1903–1911) Philipp Schwartzkopf (1911–1914) Johan Karl Friedrich Moritz Ferdinand von Eisenhart-Rothe (1914–1918)