Kobiety rabini i uczone Tory

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kobiety rabini i uczone Tory: Ray Frank, Martha Neumark, Lily Montagu, Helen Levinthal, Regina Jonas, Paula Ackerman, Tehilla Lichtenstein, Sally Priesand, Sara Hurwitz

Kobiety rabini – Żydówki, które studiowały prawo żydowskie i otrzymały święcenia rabinackie[1]. Kobiety rabini są widoczne w postępowych denominacjach żydowskich, jednak temat kobiet rabinów w ortodoksyjnym judaizmie jest bardziej złożony. Chociaż ortodoksyjne kobiety zostały wyświęcone na rabinów[2][3], wiele głównych ortodoksyjnych wspólnot i instytucji żydowskich nie akceptuje tej zmiany[4][5][6]. W ramach alternatywnego podejścia, inne ortodoksyjne instytucje żydowskie szkolą kobiety jako uczone w Torze do różnych ról przywódczych w żydowskiej religii. Role te zazwyczaj obejmują szkolenie kobiet jako autorytetów religijnych w zakresie prawa żydowskiego, ale bez formalnego wyświęcenia na rabinów, zamiast tego używa się alternatywnych tytułów[7][8]. Jednak, pomimo tej zmiany w tytule, kobiety te są często postrzegane jako odpowiedniki wyświęconych rabinów[9].

Historia[edytuj | edytuj kod]

XIX wiek[edytuj | edytuj kod]

Ray Frank (1893)[10]

Możliwość uzyskania przez kobiety rabinów akceptacji głównego nurtu rozpoczęła się pod koniec XIX w.[11] Artykuł z 1875 r. opisujący inauguracyjną klasę w Hebrew Union College podkreślał, że czternastym studentem przyjętym na kurs była panna Julia Ettlinger (1863–1890), pierwsza kobieta w tej uczelni. Raport spekulował, że Ettlinger mogłaby służyć jako rabin po ukończeniu studiów[12][13][14]. Jedną z pierwszych zwolenniczek kształcenia kobiet na rabinów była dziennikarka Mary M. Cohen, która w 1889 roku napisała artykuł w Jewish Exponent, żydowskiej gazecie w Filadelfii, w którym fikcyjne postacie artykułują argumenty za ordynacją kobiet. Podobnie, na Kongresie Kobiet Żydowskich w 1893 r. wezwanie zostało wysunięte przez niektórych mówców, aby kobiety zostały wyświęcone na rabinów[15]. W Stanach Zjednoczonych istniał jeden wczesny przykład Żydówki, która bez formalnego wyświęcenia przyjęła pewne funkcje typowo związane z rabinami kongregacyjnymi. W latach 90. XIX wieku młoda kobieta mieszkająca na amerykańskiej granicy o imieniu Ray Frank przyjęła rolę przywódcy religijnego, wygłaszając kazania, dając publiczne wykłady i czytając Pismo Święte. W amerykańskiej prasie żydowskiej była określana jako kobieta rabin, jednak wydaje się, że unikała ubiegania się o taki tytuł[16]. Frank kontynuowała głoszenie kazań aż do ślubu z Simonem Litmanem w 1899 r.[17]

Innym wczesnym doniesieniem o Żydówce, która wydawała się gotowa zostać rabinem, była Lena Aronsohn z Hot Springs w Arkansas. W 1892 i 1893 roku, Aronsohn podobno wyruszyła, by zostać rabinem[18][19][20]. Według jednej z relacji, Aronsohn zaczęła wygłaszać publiczne wykłady dla społeczności żydowskiej w Shreveport w Luizjanie, by zarobić wystarczająco dużo pieniędzy na kontynuowanie szkolenia rabinicznego[21]. W 1897 roku Hannah G. Solomon z Chicago została okrzyknięta pierwszą kobietą rabinem w Ameryce po wygłoszeniu kazania w Sinai Temple[22][23]. Solomon podała później, że zaproszenie do wystąpienia zostało zaoferowane przez rabina Emila G. Hirscha i że praktyka Hirscha pozwalająca żydowskim kobietom przemawiać z ambony została później przyjęta przez inne kongregacje[24].

XX wiek[edytuj | edytuj kod]

Martha Neumark (1920)[25]

Na przełomie wieków odnotowano co najmniej jeden przypadek młodej Żydówki, która miała przejść szkolenie rabiniczne, nawet jeśli nie miała otrzymać święceń. W 1904 r. Narodowa Rada Kobiet Żydowskich w Nowym Jorku ogłosiła, że Henrietta Szold podejmie studia rabinackie, ale po ich ukończeniu nie otrzyma dyplomu[26][27]. W 1908 r. pani Anna G. Abelson z Akron w Ohio podobno przyjęła rolę rabina pod nieobecność męża. Jej wystąpienie przed puplitem było relacjonowane zarówno w prasie żydowskiej, jak i ogólnej[28][29][30][31].

Kampania na rzecz wyświęcania kobiet rabinów zyskała dużą uwagę opinii publicznej wraz z doniesieniem, że Martha Neumark została zapisana do szkoły rabinicznej Hebrew Union College (HUC). Neumark prowadził też podobno nabożeństwa w kongregacji we Frankfort, Michigan[32]. Jej wstąpienie do programu rabinicznego HUC doprowadziło do rezolucji z 1922 roku Central Conference of American Rabbis (CCAR), która zezwalała na ordynowanie kobiet, jednak w 1923 roku zarząd Hebrew Union College przegłosował zakaz przyjmowania ordynacji przez kobiety. Neumark wycofał się z programu rabinicznego po ukończeniu siedmiu z dziewięciu lat wymaganych do ukończenia programu[33].

W tym samym czasie, co wejście Neumark do programu rabinicznego, inne amerykańskie Żydówki również rozpoczęły studia do ordynacji rabinackiej, a później odmówiono im formalnej ordynacji lub opuściły program. Należą do nich Helen Hadassah Levinthal, Avis Clamitz, Dora Askowith i Irma Lindheim. W przypadku Helen Levinthal, formalnego wyświęcenia odmówiono jej po ukończeniu studiów w 1935 r.[34] Według późniejszych badań, w 1939 roku, po formalnym ukończeniu przez Levinthal Jewish Institute of Religion, gdzie ukończyła swoje szkolenie rabiniczne, i po pewnej wewnętrznej debacie wśród wykładowców, rabin dr Stephen S. Wise wręczył Levinthal dwa certyfikaty. Był to standardowy certyfikat w języku angielskim oraz certyfikat w języku hebrajskim, który nadawał jej rabiniczny tytuł musmakhah („wyświęcona kobieta”)[35]. W połowie lat dwudziestych Avis Clamitz (żona Charlesa E. Shulmana) zapisała się na program rabiniczny, a później okresowo służyła jako rabin w nieoficjalnym charakterze dla małych kongregacji w Wirginii[36]. Dora Askowith, urodzona w Kowno i absolwentka Barnard College oraz Columbia University, była wykładowcą w Hunter College od 1912 do 1957 roku[37]. W latach dwudziestych Askowith zapisała się na program studiów rabinicznych[38][39]. Irma Lindheim, krajowa przewodnicząca Hadassah Women’s Zionist Organization of America była podobno zapisana jako kandydatka do ordynacji rabinackiej[40][41].

Oprócz wyświęcania kobiet na rabinów, w ortodoksyjnym judaizmie rozwinęło się inne podejście. Niektóre ortodoksyjne instytucje przyjęły kobiety do służby jako „doradcy prawa żydowskiego” (Yoatzot Halakha)[42]. To rozróżnienie pomiędzy kobietami rabinami wyświęconymi do orzekania w sprawach prawa żydowskiego a kobietami jako uczonymi w Torze, które mogą udzielać instrukcji w zakresie prawa żydowskiego, znajduje się w żydowskich dziełach prawnych[43][44]. Jednak pomimo tej zmiany w tytule, kobiety te są często postrzegane jako równoważne wyświęconym rabinom[9].

W tym czasie w Niemczech Hochschule für die Wissenschaft des Judentums, rabiniczne seminarium niemieckich Żydów, zaczęło przyjmować kobiety na studia wyższe bez możliwości uzyskania święceń. Pierwszą kobietą, która ukończyła seminarium, była Ellen Littmann (1909–1975), która później wykładała biblistykę w Leo Baeck College w Londynie[45][46].

Tymczasem w Anglii był jeden godny uwagi przypadek Żydówki, która otrzymała formalnie nominację na stanowisko w synagodze. W 1928 roku Lily Montagu, liderka w ramach judaizmu liberalnego w Anglii, została świeckim pastorem West Central Liberal Jewish Congregation[47].

W 1935 roku pierwszą formalnie wyświęconą kobietą rabinem była Regina Jonas z Berlina. Jonas została później zamordowana przez nazistów podczas Holokaustu, a jej istnienie było w większości nieznane w dekadach po II wojnie światowej[48].

W kolejnych dekadach w ramach reformowanego judaizmu miały miejsce kampanie prowadzone przez kobiety na rzecz uznania kobiet rabinów[49]. Kampanie te zbiegły się również z wpływem feminizmu drugiej fali na zachodnie społeczeństwo. Kulminacją tych starań było wyświęcenie w 1972 roku Sally Priesand w Hebrew Union College, sztandarowej instytucji reformowany judaizm. Następnie kobiety-rabini zostały wyświęcone przez wszystkie inne gałęzie judaizmu progresywnego[50]. Formalne wyświęcanie kobiet na rabinów w ortodoksyjnym judaizmie rozpoczęło się w latach dwutysięcznych, jednak jego akceptacja w obrębie ortodoksji jest wciąż kwestią wysoce sporną[51]. Niemniej jednak, na początku lat 20. XXI wieku, Państwo Izrael zatwierdziło ustawodawstwo pozwalające wszystkim żydowskim kobietom zakwalifikować się do państwowych egzaminów rabinicznych, efektywnie dając ortodoksyjnym kobietom uprawnienia równoważne z tymi, które posiadają męscy rabini, jednakże zastosowania tego uprawnienia są ograniczone do pewnych ról rabinicznych[52].

Telewizja i film[edytuj | edytuj kod]

Kobiety rabini pojawiają się w różnych programach telewizyjnych, w tym:

  • Transrodzic (2014–2017) – w serialu i późniejszym filmie z 2019 roku Kathryn Hahn gra rolę rabinki Raquel Fein. Praca Fein, taka jak pisanie kazania na Paschę podczas spaceru w lesie, odnosi się do doświadczeń prawdziwych kobiet rabinów[53].

Do filmów dokumentalnych o kobietach rabinach należą:

  • My Rabbi (2005) – wyreżyserowany przez Lesliego Krongolda film śledzi sześć kobiet rabinów poprzez ich osobiste zmagania i triumfy[54][55].
  • Regina: The First Woman Rabbi (2013) – wyreżyserowany przez Dianę Groó, otrzymał kilka nagród Jewish Film Festival za kreację Reginy Jonas, granej przez Rachel Weisz[56][57].
  • Kol Ishah: The Rabbi Is a Woman (2014) – w reżyserii Hannah Heer. W filmie występują rabinka Chava Koster, pierwsza kobieta z Holandii, która została wyświęcona na rabina, oraz urodzona w Niemczech rabinka Elisa Klapheck, która była pierwszą kobietą rabinem służącą w Holandii[58].

Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]

Wczesne wycinki prasowe dotyczące przyszłych kobiet rabinów
Susanna Rubinstein (1871)[59]
Julia Ettlinger (1875)[60]
Lena Aronsohn (1893)[61]
Hannah G. Solomon (1897)[62]
Henrietta Szold (1904)[63]
Anna Abelson (1904)[64]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Lipton, D. (1997). „Review of Hear our voice: Women rabbis tell their stories.” Women’s Studies International Forum, 20(1), 186–187.
  2. ↑ „Yeshivat Maharat alumnae.” Yeshivat Maharat. Accessed 30-04-2023.
  3. ↑ Kagedan, L. (2015). „Why Orthodox Judaism needs female rabbis.” The Canadian Jewish News. 25-11-2015.
  4. ↑ Orthodox Union bars women from serving as clergy in its synagogues Jweekly.com. 03-02-2017.
  5. ↑ „Breach in US Orthodox Judaism grows as haredi body rejects ‘Open Orthodoxy’ institutions.” The Jerusalem Post.
  6. ↑ Nathan-Kazis, J. (2015). „Avi Weiss Defends ‘Open Orthodoxy’ as Agudah Rabbis Declare War.” The Forward. 03-11-2015.
  7. ↑ Raucher, M. (2021). „Orthodox Jewish women’s leadership is growing – and it’s not all about rabbis.” The Conversation. 15-12-2021.
  8. ↑ Synagogue appoints first female halachic adviser.” The Jewish Chronicle.
  9. ↑ a b Auman, K. (2016). „Feminism, Egalitarianism, Judaism: Where Are We Headed?.” Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought, 49(1), 43-48.
  10. ↑ San Francisco Chronicle, 19-10-1893.
  11. ↑ Nadell, Pamela. (2005) „Opening the Blue of Heaven to Us”: Reading Anew the Pioneers of Women’s Ordination. Nashim: A Journal of Jewish Women’s Studies & Gender Issues, 9(1). pp. 88–100.
  12. ↑ The American Israelite, 29-10-1875. Page 6.
  13. ↑ Green, D. B. (2013). This Day in History – 1975: Reform Rabbinical School Is in Session Haaretz. 4 October 2013.
  14. ↑ Pinnolis, J. S. (2010). ‘Cantor Soprano’Julie Rosewald: The Musical Career of a Jewish American ‘New Woman,’. American Jewish Archives Journal, 62(2), 1.
  15. ↑ Maher, M. (2007). A Break with Tradition: Ordaining Women Rabbis. Irish Theological Quarterly, 72(1), 32-60.
  16. ↑ Rosenbaum, Fred, „San Francisco-Oakland: The Native Son”, in Brinner, William M. & Rischin, Moses. Like All the Nations?: The Life and Legacy of Judah L. Magnes, State University of New York Press, 1987.
  17. ↑ Nadell, P. (2005) „Opening the Blue of Heaven to Us”: Reading Anew the Pioneers of Women’s Ordination. Nashim: A Journal of Jewish Women’s Studies & Gender Issues, 9(1). pp. 88–100.
  18. ↑ The Times (Shreveport, Louisiana), 22-12-1892. Page 4.
  19. ↑ Weekly Town Talk (Alexandria, Louisiana), 01-07-1893. Page 2.
  20. ↑ The Galveston Daily News (Galveston, Texas), 11-05-1893. Page 6.
  21. ↑ „A lady rabbi”, The Shreveport Times. 07-07-1893.
  22. ↑ „The First Woman Rabbi” The Burlington Free Press, 16-03-1897.
  23. ↑ „The First Woman Rabbi” Brandon Mail. 18-03-1897.
  24. ↑ Solomon, H. G. (1946). Fabric of My Life: The Autobiography of Hannah G. Solomon. New York: Bloch Publishing Company, pp. 111-112.
  25. ↑ Lawrence Daily Journal-World, 25-12-1920.
  26. ↑ „Woman to become rabbi.” The Indianapolis News. Indianapolis, Indiana. 01-12-1904.
  27. ↑ „To be a woman rabbi.” The Emporia Gazette. Emporia, Kansas. 07-12-1904.
  28. ↑ „Jewish Woman Preacher”, Trenton Evening Times, 1 Aug 1908. p10.
  29. ↑ „A Woman Preacher: Rabbi’s Wife Substitutes Her Husband”. The American Israelite. 28-05-1908. Page P4.
  30. ↑ „Jewish Pulpit Occupied by a Woman”. Des Moines Tribune. 27-07-1908. Page 7.
  31. ↑ „Women in the Churches”. The Woman’s Journal. Boston. 18-07-1908. Vol. 39. No. 29. Page 1.
  32. ↑ „First Jewish girl to study for rabbinate.” Buffalo Jewish Review (Buffalo, NY). 10-09-1920.
  33. ↑ http://jwa.org/thisweek/jun/30/1922/ccar [„This Week in History – Reform Rabbis debate women’s ordination.”] Jewish Women’s Archive.
  34. ↑ com/athens-sunday-messenger-jun-04-1972-p-22/ „America’s 1st Woman Rabbi is Ordained in Cincinnati.”Athens Sunday Messenger pp. 22. 4-06-1972.
  35. ↑ Caplan, K. (1999). The Life and Sermons of Rabbi Israel Herbert Levinthal (1888-1982). American Jewish History, 87(1), 1-27.
  36. ↑ Shevitz, Amy Hill. (2007). Jewish Communities on the Ohio River: A History. University Press of Kentucky, strona 157.
  37. ↑ org/encyclopedia/article/askowith-dora „Dora Askowith.” Jewish Women’s Archive. Accessed 2020-04-28.
  38. ↑ Nadell, P. S. (2003). American Jewish Women’s History: A Reader. pp. 177-181.
  39. ↑ Weiss, A. (2022). „The Would-Be Rabbis.” Hadassah Magazine. 23-02-2022.
  40. ↑ „National President of Hadassah to visit St Louis.” The Modern View (St Louis, Missouri). 01-04-1926.
  41. ↑ „Mrs. Lindheim, new Hadassah leader, thrills big crowd.” The Wisconsin Jewish Journal (Milwaukee, Wisconsin). 04-03-1927.
  42. ↑ „Landmark US program graduates first female halachic advisers.” The Times of Israel.
  43. ↑ Birkei Yosef (część druga) na temat Choshen MIshpat, rozdział 7, paragraf 12.
  44. ↑ „Responsum: Women Issuing P’sak Halachah.” Accessed 27-09-2020.
  45. ↑ Seidel, E. (2019). „Women Students at the Berlin Hochschule für die Wissenschaft des Judentums” in Bomhoff, H., Eger, D. L., Ehrensperger, K., & Homolka, W. (eds), Gender and Religious Leadership: Women Rabbis, Pastors, and Ministers. Page 59.
  46. ↑ Freidenreich, H. P. (2004). Women Pioneers of Jewish Learning: Ruth Liebrecht and Her Companions at the” Hochschule fur Wissenschaft des Judentums” in Berlin 1930-1934. Shofar: An Interdisciplinary Journal of Jewish Studies, 22(2), 169-171.
  47. ↑ Umansky, E. M. (1999). „Lily Montagu.” Shalvi/Hyman Encyclopedia of Jewish Women. 31-12-1999. Jewish Women’s Archive.
  48. ↑ Regina Jonas.” Jewish Women’s Archive.
  49. ↑ „Reform Judaism leader Jane Evans argues for ordination of women rabbis.” Jewish Women’s Archive. Accessed 03-06-2022.
  50. ↑ „Orthodox Women To Be Trained As Clergy, If Not Yet as Rabbis.” Forward.com. 21-05-2009.
  51. ↑ „Rabba Sara Hurwitz Rocks the Orthodox.” Heeb Magazine. 10-03-2010.
  52. ↑ „First women pass Israel’s rabbinical exams but don’t expect to see the leading prayers”. Plus61J media. Dostęp 31 stycznia 2023 r.
  53. ↑ Heilman, U. (2016). „Actress Kathryn Hahn talks about playing Rabbi Raquel on ‘Transparent’”. Jewish Telegraphic Agency. 10 May 2016.
  54. ↑ Danis, N. (2005). „Happening”. Lilith Magazine. 2 April 2005.
  55. ↑ Mcdonough, S. (2005). „Film takes close look at female rabbis”. East Bay Times. 31 Jan 2005.
  56. ↑ Joseph, A. (2014). ‘Regina’ depicts world’s first woman rabbi, killed in Holocaust. The Times Of Israel. 26-05-2014.
  57. ↑ Honoring unjustly forgotten foremothers The Jerusalem Post.
  58. ↑ „Kol Ishah: The Rabbi is a Woman” – a documentary film by Hannah Heer. KolIsha.com.
  59. ↑ The American Israelite, 19-05-1871.
  60. ↑ The American Israelite, 29-10-1875.
  61. ↑ Shreveport Times, 07-07-1893.
  62. ↑ The Burlington Free Press, 16-03-1897.
  63. ↑ The Indianapolis News, 01-12-1904.
  64. ↑ Trenton Evening Times, 01-08-1908.
Judaizm i Żydzi
Żydowskie ruchy religijne
Ludy wyznające judaizm
Filozofia żydowska
Teksty religijne
Postacie
Życie i kultura
Święta
Ważne miejsca i stanowiska
Modlitwy i przedmioty kultu
Języki
Historia
Polityka
Antysemityzm

Religioznawstwo
Religie
Ludzie
Miejsca
Rytuały
Pojęcia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kobiety_rabini_i_uczone_Tory&oldid=71678812”