Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938–1939: Różnice pomiędzy wersjami

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Szczeciniarz przeniósł stronę Wybory samorządowe w Polsce w 1939 roku do Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938-1939: Wybory odbywały sie w latach 1938-1939. Tak jest to prezentowane w literaturze.
uzup., tabele
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
{{Polityka Polski}}
{{Polityka Polski}}
'''Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938-1939''' – ostatnie wybory do organów [[samorząd terytorialny|samorządu terytorialnego]] w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczpospolitej]]. Przeprowadzono je w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 ''o wyborze radnych miejskich'', ''o wyborze radnych gromadzkich, wiejskich i powiatowych'' oraz ''o samorządzie gminy m. st. Warszawy''<ref>Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich ({{Dziennik Ustaw|1938|63|480}})</ref><ref>Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych ({{Dziennik Ustaw|1938|63|481}}</ref><ref>Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy ({{Dziennik Ustaw|1938|63|479}}</ref>. Wybory odbyły się prawdopodobnie jedynie w 40% gmin oraz w większości [[gromada (podział administracyjny)|gromad]] i miast, w tych ostatnich miały one miejsce głównie 18 grudnia 1938<ref>{{cytuj książkę|nazwisko = Szwed|imię = Ryszard|autor link = Ryszard Szwed|tytuł = Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918-1939 – wybór materiałów źródłowych|wydawca = Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie|miejsce = Częstochowa|data = 2000|strony = 780|isbn = 9788370984472}}</ref>. W skali kraju frekwencja wyborcza wyniosła 63,8%, a większość mandatów zdobył [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] wraz z kandydatami bezpartyjnymi. Zdaniem [[Hubert Izdebski|Huberta Izdebskiego]] głosowania przebiegły w znacznie lepszej niż przy poprzednich wyborach atmosferze<ref>{{cytuj książkę|autor1 = Andrzej Piekara|autor2 = Zygmunt Niewiadomski (red.)|tytuł = Samorząd terytorialny: zagadnienia prawne i administracyjne|rozdział = Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej|nazwisko r = Izdebski|imię r = Hubert|autor r link = Hubert Izdebski|wydawca = Wydawnictwo Prawnicze|miejsce = Warszawa|data = 1998|strony = 85-86|isbn = 9788321907468}}</ref>.
'''Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938-1939''' – ostatnie wybory do organów [[samorząd terytorialny|samorządu terytorialnego]] w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczpospolitej]]. Przeprowadzono je w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 ''o wyborze radnych miejskich'', ''o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych'' oraz ''o samorządzie gminy m. st. Warszawy''<ref name="ustawamiasta">Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich ({{Dziennik Ustaw|1938|63|480}})</ref><ref name="ustawa">Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych ({{Dziennik Ustaw|1938|63|481}}</ref><ref>Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy ({{Dziennik Ustaw|1938|63|479}}</ref>. Wybory odbyły się prawdopodobnie jedynie w 40% gmin oraz w większości [[gromada (podział administracyjny)|gromad]] i miast, w tych ostatnich miały one miejsce głównie 18 grudnia 1938<ref name="szwed2">{{cytuj książkę|nazwisko = Szwed|imię = Ryszard|autor link = Ryszard Szwed|tytuł = Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918-1939 – wybór materiałów źródłowych|wydawca = Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie|miejsce = Częstochowa|data = 2000|strony = 780|isbn = 9788370984472}}</ref>. W skali kraju frekwencja wyborcza wyniosła 63,8%, a większość mandatów zdobył [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] wraz z kandydatami bezpartyjnymi. Zdaniem [[Hubert Izdebski|Huberta Izdebskiego]] głosowania przebiegały w znacznie lepszej atmosferze niż przy poprzednich wyborach<ref>{{cytuj książkę|autor1 = Andrzej Piekara|autor2 = Zygmunt Niewiadomski (red.)|tytuł = Samorząd terytorialny: zagadnienia prawne i administracyjne|rozdział = Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej|nazwisko r = Izdebski|imię r = Hubert|autor r link = Hubert Izdebski|wydawca = Wydawnictwo Prawnicze|miejsce = Warszawa|data = 1998|strony = 85-86|isbn = 9788321907468}}</ref>.


== Wyniki ==
Sumaryczne liczby zdobytych mandatów (w liczbie 10040) w radach miejskich w maju 1939 (na podstawie wyników z 564 spośród 604 miast) przedstawiały się następująco<ref>{{Cytuj pismo|tytuł = Dalsze wyniki wyborów do Rad Miejskich|url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=50529 |czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]]|strony = 2|data = nr 118 z 27 maja 1939}}</ref>:
=== Rady miejskie ===
* [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] i inne ugrupowania sojusznicze – 4832 (48,1%);
Listy kandydatów zgłaszano jedynie w okręgach o trzech lub więcej mandatach<ref name="ustawamiasta" />. Sumaryczna ilość zdobytych przez ugrupowania mandatów w radach miejskich w maju 1939 przedstawiała się następująco (na podstawie wyników ze 564 spośród 604 istniejących wówczas miast)<ref>{{Cytuj pismo|tytuł = Dalsze wyniki wyborów do Rad Miejskich|url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=50529 |czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]]|strony = 2|data = nr 118 z 27 maja 1939}}</ref>:
* Listy żydowskie – 1737 (17,3%);
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
* [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]] – 1595 (15,9%);
! rowspan = 2 | Ugrupowanie
* [[Polska Partia Socjalistyczna]] – 1069 (10,6%);
! colspan = 2 | Mandaty
* Listy ukraińskie - 332 (3,3%);
|-
* [[Stronnictwo Pracy]] - 186 (1,8%);
! #
* [[Stronnictwo Ludowe]] - 136 (1,4%);
! %
* Listy niemieckie - 70 (0,7%);
|-
* Listy regionalne - 48 (0,5%);
| style="text-align: left" | [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] <br/ > wraz z kandydatami sojuszniczymi
* Listy białoruskie - 27 (0,3%);
| 4 832
* Inni - 8 (0,1%).
| '''48,1'''
|-
| style="text-align: left" | Listy żydowskie
| 1 737
| '''17,3'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]]
| 1 595
| '''15,9'''
|-
| style="text-align: left" | [[Polska Partia Socjalistyczna]]
| 1 069
| '''10,6'''
|-
| style="text-align: left" | Listy ukraińskie
| 332
| '''3,3'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Pracy]]
| 186
| '''1,9'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Ludowe]]
| 136
| '''1,4'''
|-
| style="text-align: left" | Listy niemieckie
| 70
| '''0,7'''
|-
| style="text-align: left" | Listy regionalne
| 48
| '''0,5'''
|-
| style="text-align: left" | Listy białoruskie
| 27
| '''0,3'''
|-
| style="text-align: left" | Pozostałe
| 8
| '''0,1'''
|-
! style="text-align: left" | Razem
! 10 040
! 100
|}


=== Rady gromadzkie ===
W 39 265 gromadach wybrano 517 936 radnych<ref name = "szwed">{{cytuj książkę|nazwisko = Szwed|imię = Ryszard|autor link = Ryszard Szwed|tytuł = Samorządowa Rzeczpospolita 1918-1939|wydawca = Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie|miejsce = Częstochowa|data = 2002|strony = 45-46|isbn = 9788370984304}}</ref>:
Przy wyborze radnych gromadzkich stosowano ''zgłoszenia kandydatów''.
* [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] – 299 082 (57,8%);
Każde zgłoszenie musiało być poparte przez minimum dziesięciu wyborców i zawierać liczbę kandydatów odpowiadającą podwójnej ilości mandatów przypadających na okręg wyborczy. Za wybranych uznawano kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe ilości ważnych głosów, lecz nie mniej niż 1/10. Jeżeli w podany sposób nie obsadzono wszystkich mandatów, przeprowadzano głosowanie ''ściślejsze'' bez udziału kandydatów z najmniejszym poparciem<ref name = "ustawa" />. W 39 265 gromadach wybrano 517 936 radnych<ref name = "szwed">{{cytuj książkę|nazwisko = Szwed|imię = Ryszard|autor link = Ryszard Szwed|tytuł = Samorządowa Rzeczpospolita 1918-1939|wydawca = Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie|miejsce = Częstochowa|data = 2002|strony = 45-46|isbn = 9788370984304}}</ref>:
* [[Stronnictwo Ludowe]] – 54 021 (10,4%);
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
* ugrupowania ukraińskie – 53 333 (10,3%);
! rowspan = 2 | Ugrupowanie
* grupy regionalne – 41 915 (8,1%);
! colspan = 2 | Mandaty
* [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]] – 31 617 (6,1%);
|-
* ugrupowania niemieckie - 11 524 (2,2%);
! #
* [[Polska Partia Socjalistyczna]] – 6 255 (1,2%);
! %
* inni - 6 243 (1,2%);
|-
* ugrupowania białoruskie - 6 200 (1,2%);
| style="text-align: left" | [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]]
* [[Stronnictwo Pracy]] - 4 659 (0,9%);
| 299 082
* ugrupowania żydowskie - 3 087 (0,9%).
| '''57,7'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Ludowe]]
| 54 021
| '''10,4'''
|-
| style="text-align: left" | Listy ukraińskie
| 53 333
| '''10,3'''
|-
| style="text-align: left" | Listy regionalne
| 41 915
| '''8,1'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]]
| 31 617
| '''6,1'''
|-
| style="text-align: left" | Listy niemieckie
| 11 524
| '''2,2'''
|-
| style="text-align: left" | [[Polska Partia Socjalistyczna]]
| 6 255
| '''1,2'''
|-
| style="text-align: left" | Listy białoruskie
| 6 200
| '''1,2'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Pracy]]
| 4 659
| '''0,9'''
|-
| style="text-align: left" | Listy żydowskie
| 3 087
| '''0,6'''
|-
| style="text-align: left" | Pozostałe
| 6 243
| '''1,2'''
|-
! style="text-align: left" | Razem
! 517 936
! 100
|}


=== Rady gminne ===
W 1 246 gminach wyłoniono 20 284 radnych<ref name = "szwed" />:
Wybory odbyły się jedynie w około 40% gmin<ref name="szwed2" />. W gminach podzielonych na gromady radnych wybierały kolegia wyborcze złożone z przedstawicieli gromad (radnych gromadzkich lub delegatów gromad oraz sołtysów i podsołtysów), z użyciem [[Lista wyborcza|list kandydatów]] i [[metoda D’Hondta|metody D’Hondta]]. W pozostałych jednostkach stosowano odpowiednio przepisy dotyczące wyboru radnych gromadzkich<ref name = "ustawa" />. W 1 246 gminach wyłoniono 20 284 radnych<ref name = "szwed" />:
* [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]] – 14 704 (73,5%);
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
* [[Stronnictwo Ludowe]] – 2 388 (11,8%);
! rowspan = 2 | Ugrupowanie
* [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]] – 1 356 (6,7%);
! colspan = 2 | Mandaty
* grupy regionalne - 983 (4,9%);
|-
* ugrupowania białoruskie - 303 (1,4%);
! #
* [[Polska Partia Socjalistyczna]] - 224 (1,1%);
! %
* ugrupowania niemieckie - 178 (0,9%);
|-
* ugrupowania żydowskie - 58 (0,3%);
| style="text-align: left" | [[Obóz Zjednoczenia Narodowego]]
* ugrupowania ukraińskie - 46 (0,2%);
| 14 704
* inni - 39 (0,2%);
| '''72,5'''
* [[Stronnictwo Pracy]] - 3 (0,0%).
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Ludowe]]
| 2 388
| '''11,8'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]]
| 1 356
| '''6,7'''
|-
| style="text-align: left" | Listy regionalne
| 983
| '''4,8'''
|-
| style="text-align: left" | Listy białoruskie
| 303
| '''1,5'''
|-
| style="text-align: left" | [[Polska Partia Socjalistyczna]]
| 224
| '''1,1'''
|-
| style="text-align: left" | ugrupowania niemieckie
| 178
| '''0,9'''
|-
| style="text-align: left" | Listy żydowskie
| 58
| '''0,3'''
|-
| style="text-align: left" | Listy ukraińskie
| 46
| '''0,2'''
|-
| style="text-align: left" | [[Stronnictwo Pracy]]
| 3
| '''0,0'''
|-
| style="text-align: left" | Pozostałe
| 39
| '''0,2'''
|-
! style="text-align: left" | Razem
! 20 282
! 100
|}


== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 48: Linia 186:
[[Kategoria:Wybory i plebiscyty w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Wybory i plebiscyty w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Wybory samorządowe w Polsce|1939]]
[[Kategoria:Wybory samorządowe w Polsce|1938]]
[[Kategoria:Wybory w 1938|Polska]]
[[Kategoria:Wybory w 1939|Polska]]
[[Kategoria:Wybory w 1939|Polska]]
[[Kategoria:1938 w Polsce]]
[[Kategoria:1939 w Polsce]]
[[Kategoria:1939 w Polsce]]

Wersja z 19:35, 22 mar 2018

Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
System prawny
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Finanse
Samorząd terytorialny
Partie polityczne
Wybory
Polityka zagraniczna

Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938-1939 – ostatnie wybory do organów samorządu terytorialnego w II Rzeczpospolitej. Przeprowadzono je w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 o wyborze radnych miejskich, o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych oraz o samorządzie gminy m. st. Warszawy[1][2][3]. Wybory odbyły się prawdopodobnie jedynie w 40% gmin oraz w większości gromad i miast, w tych ostatnich miały one miejsce głównie 18 grudnia 1938[4]. W skali kraju frekwencja wyborcza wyniosła 63,8%, a większość mandatów zdobył Obóz Zjednoczenia Narodowego wraz z kandydatami bezpartyjnymi. Zdaniem Huberta Izdebskiego głosowania przebiegały w znacznie lepszej atmosferze niż przy poprzednich wyborach[5].

Wyniki

Rady miejskie

Listy kandydatów zgłaszano jedynie w okręgach o trzech lub więcej mandatach[1]. Sumaryczna ilość zdobytych przez ugrupowania mandatów w radach miejskich w maju 1939 przedstawiała się następująco (na podstawie wyników ze 564 spośród 604 istniejących wówczas miast)[6]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego
wraz z kandydatami sojuszniczymi 		4 832 48,1
Listy żydowskie 1 737 17,3
Stronnictwo Narodowe 1 595 15,9
Polska Partia Socjalistyczna 1 069 10,6
Listy ukraińskie 332 3,3
Stronnictwo Pracy 186 1,9
Stronnictwo Ludowe 136 1,4
Listy niemieckie 70 0,7
Listy regionalne 48 0,5
Listy białoruskie 27 0,3
Pozostałe 8 0,1
Razem 10 040 100

Rady gromadzkie

Przy wyborze radnych gromadzkich stosowano zgłoszenia kandydatów. Każde zgłoszenie musiało być poparte przez minimum dziesięciu wyborców i zawierać liczbę kandydatów odpowiadającą podwójnej ilości mandatów przypadających na okręg wyborczy. Za wybranych uznawano kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe ilości ważnych głosów, lecz nie mniej niż 1/10. Jeżeli w podany sposób nie obsadzono wszystkich mandatów, przeprowadzano głosowanie ściślejsze bez udziału kandydatów z najmniejszym poparciem[2]. W 39 265 gromadach wybrano 517 936 radnych[7]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego 299 082 57,7
Stronnictwo Ludowe 54 021 10,4
Listy ukraińskie 53 333 10,3
Listy regionalne 41 915 8,1
Stronnictwo Narodowe 31 617 6,1
Listy niemieckie 11 524 2,2
Polska Partia Socjalistyczna 6 255 1,2
Listy białoruskie 6 200 1,2
Stronnictwo Pracy 4 659 0,9
Listy żydowskie 3 087 0,6
Pozostałe 6 243 1,2
Razem 517 936 100

Rady gminne

Wybory odbyły się jedynie w około 40% gmin[4]. W gminach podzielonych na gromady radnych wybierały kolegia wyborcze złożone z przedstawicieli gromad (radnych gromadzkich lub delegatów gromad oraz sołtysów i podsołtysów), z użyciem list kandydatów i metody D’Hondta. W pozostałych jednostkach stosowano odpowiednio przepisy dotyczące wyboru radnych gromadzkich[2]. W 1 246 gminach wyłoniono 20 284 radnych[7]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego 14 704 72,5
Stronnictwo Ludowe 2 388 11,8
Stronnictwo Narodowe 1 356 6,7
Listy regionalne 983 4,8
Listy białoruskie 303 1,5
Polska Partia Socjalistyczna 224 1,1
ugrupowania niemieckie 178 0,9
Listy żydowskie 58 0,3
Listy ukraińskie 46 0,2
Stronnictwo Pracy 3 0,0
Pozostałe 39 0,2
Razem 20 282 100

Przypisy

  1. ↑ a b Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 480)
  2. ↑ a b c Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 481
  3. ↑ Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 479
  4. ↑ a b Ryszard Szwed: Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918-1939 – wybór materiałów źródłowych. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2000, s. 780. ISBN 978-83-7098-447-2.
  5. ↑ Hubert Izdebski: Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej. W: Samorząd terytorialny: zagadnienia prawne i administracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1998, s. 85-86. ISBN 978-83-219-0746-8.
  6. ↑ Dalsze wyniki wyborów do Rad Miejskich. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 118 z 27 maja 1939. 
  7. ↑ a b Ryszard Szwed: Samorządowa Rzeczpospolita 1918-1939. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2002, s. 45-46. ISBN 978-83-7098-430-4.
Wybory, referenda i plebiscyty w Polsce od 1918
Prezydenckie[A]
Parlamentarne
Uzupełniające do Senatu
Do Parlamentu Europejskiego
Do Sejmu Śląskiego (1922–1935)
Samorządowe
Do rad narodowych (1954–1988)
Referenda, plebiscyty
Plebiscyty
Ogólnokrajowe
lokalne
Zobacz też

Urna wyborcza

  1. ↑ W latach 1922–1933 i w 1989 wyborów dokonywało Zgromadzenie Narodowe, w 1947 dokonał Sejm Ustawodawczy.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wybory_samorządowe_w_Polsce_w_latach_1938–1939&oldid=52946525”