Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej
933/Wlkp/A z 22 grudnia 1932 i z 19 września 2014[1] | |||||||||||||||||||||||||||
kolegiata, kościół parafialny, bazylika mniejsza | |||||||||||||||||||||||||||
Świątynia w 2013 roku | |||||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||
Adres |
pl. Kościelny 2 | ||||||||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||||||||
Parafia |
Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej | ||||||||||||||||||||||||||
bazylika • nadający tytuł |
od 2021 | ||||||||||||||||||||||||||
Wezwanie |
Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | ||||||||||||||||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne |
15 sierpnia | ||||||||||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||||||
Relikwie |
św. Jan Paweł II, św. Dzieci Fatimskie – Franciszek i Hiacynta, św. Ojciec Pio, św. Jakub Apostoł (prawdopodobnie), | ||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Środy Wielkopolskiej | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu średzkiego | |||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Środa Wielkopolska | |||||||||||||||||||||||||||
52°13′48,36″N 17°16′33,42″E/52,230100 17,275950 | |||||||||||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Środzie Wielkopolskiej – kościół gotycki z początku XV wieku. Rozbudowany na przełomie XV/XVI wieku przez dobudowanie naw bocznych i wieży. W połowie XVI wieku zwieńczenie wieży attyką renesansową. 1598–1602 dobudowano od południa renesansową kaplicę grobową Gostomskich. W nawach sklepienia gwiaździste, w prezbiterium krzyżowo–żebrowe.
- W późnorenesansowym głównym ołtarzu sześć renesansowych figur świętych (św. św. Piotra, Pawła, Wacława, Kazimierza, Barbary i Katarzyny) i obraz Wniebowzięcia NP Marii nieznanego malarza, oparty na kompozycji Petera Paula Rubensa, w zwieńczeniu obraz Madonny z Dzieciątkiem włoskiego malarza Catharini z XVI wieku.
- Na ścianach prezbiterium dwa obrazy ze szkoły flamandzkiej, XVII wiek: Podniesienie Krzyża i Zaparcie się św. Piotra.
- Stalle późnogotyckie z fundacji biskupa Jana Lubrańskiego wykonane 1519–1522 przez braci Jana i Leona z Wrześni.
- Na belce tęczowej późnogotycka polichromowana grupa pasyjna z początku XVI wieku.
- W ołtarzach bocznych włoski obraz Świętej Rodziny z około 1670 i w rokokowej ramie obraz Michała Archanioła 1654, ze szkoły wielkopolskiej.
- W ścianach trzy renesansowe płaskorzeźby, przypuszczalnie pozostałość ołtarza albo sacramentarium: Bóg Ojciec, Ostatnia Wieczerza i Duch Święty oraz renesansowa płyta nagrobna Ambrożego Pampowskiego, wojewody sieradzkiego (zmarłego 1510).
- w nawie głównej świecznik-pająk z kryształu weneckiego.
- W filarze tablica pamiątkowa księdza Augustyna Szamarzewskiego, mansjonarza średzkiego, 1857–1887, jednego z pionierów ruchu spółdzielczego w Wielkopolsce.
- Renesansowa kaplica Gostomskich, fundacji Hieronima Gostomskiego wojewody poznańskiego, na planie ośmioboku, nakryta ośmiodzielną kopułą. Portal z kratą z brązu, dzieło mistrza gdańskiego Krzysztofa Olendorfa z 1598. W kaplicy znajdują się dwa nagrobki. Pierwszy – przyścienny, wczesnobarokowy, z brunatnego i różowego marmuru, piętrowy nagrobek Anny z Ostrorogów Sieniawskiej (zmarłej 1584); na nagrobku tablica inskrypcyjna jej córki wojewodziny Urszuli Gostomskiej; drugi – nagrobek dziecięcy z brunatnego i różowego marmuru należy do Zygmunta Stadnickiego. Oba nagrobki są puste a zmarli pochowani są w krypcie pod kaplicą. W ołtarzu dwa obrazy szkoły włoskiej: Święta Trójca z XVII wieku i Święta Rodzina z XVI wieku. Kaplica obecnie pełni funkcję Kaplicy Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu.
Decyzją Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 16 grudnia 2021 podniesiono rangę kościoła do bazyliki mniejszej[2].
Proboszczowie i prepozyci średzcy:
- Dytryk (XIV w.; nie był prepozytem)
- Bartłomiej Rynek: 1423-1426
- Władysław Oporowski: 1426-1448
- Stanisław Pleszewski: 1448 - 1494
- Bernard Lubrański: 1494 - 1499
- Paweł Szydłowiecki: 1500 - 1505
- Mikołaj Żukowski : 1505 - 1509
- Jan Łaski: 1509 - 1510
- Mikołaj Żukowski: 1510
- Andrzej Krzycki: 1510 - 1527
- Mikołaj Jaktorowski: 1527 - 1539
- Jakub Wedelicki z Obornik: 1539 - 1555
- Piotr z Poznania: 1555 - 1569
- Ventricius Jan z Poznania: 1569 - 1584
- Piotr Lilia: 1585 - 1604
- Maciej Łubieński: 1606 - 1627
- Stanisław Sierakowski: 1627 - 1636
- Krzysztof Charbicki: 1636 - 1639
- Teofil Wolicki: 1794 - 1828
- Marceli Weychan: 1830 1890
- Ludwik Jażdżewski: 1890 – 1911
- Mieczysław Meissner: 1911 – 1936
- Stanisław Janicki: 1936 – 1940
- Jan Krajewski: 1945 – 1979
- Aleksander Rawecki: 1979 – 2010
- Janusz Śmigiel: od 2010
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 224 [dostęp 2018-07-30] .
- ↑ Średzka kolegiata uzyskała tytuł bazyliki mniejszej [online], radiopoznan.fm [dostęp 2022-01-21] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bożenna Urbańska , Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska: Średzkie Towarzystwo Kulturalne, 2008, ISBN 978-83-908000-9-7, OCLC 836441377 .
- praca zbiorowa Kolegiata fotografie, Średzkie Towarzystwo Fotograficzne, Środa Wielkopolska 2009, ISBN 978-83-927882-0-1.
- Franciszek Jaśkowiak Wydawnictwo poznańskie. Przewodnik, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1967.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Architektura I Rzeczypospolitej (województwo kaliskie)
- Kolegiaty w Polsce
- Świątynie pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej
- Zabytkowe kościoły w Środzie Wielkopolskiej
- Architektura gotyku w województwie wielkopolskim
- Architektura renesansowa w województwie wielkopolskim
- Kościoły rzymskokatolickie w Środzie Wielkopolskiej
- Bazyliki w Polsce