Osieczna

Zamek

Klasztor i kościół św. Walentego

Osieczna (niem. Storchnest) to miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie leszczyńskim, przy drodze Leszno - Śrem, nad Jeziorem Łoniewskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Osieczna. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego.

Według danych z 31 marca 2011 miasto liczyło 2188 mieszkańców.

Historia

Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1393. Wtedy właścicielem Osiecznej wraz z okolicznymi dobrami był kasztelan santocki Wojsław Borek z Gryżyny (zmarły w 1373). Prawdopodobnie nadał on miejscowości prawa miejskie (lokacja około 1370) i herb (na złotym polu czerwona głowa rogatego jelenia skierowana ku przodowi). Wojsław Borek zbudował zapewne pierwszy zamek nad brzegiem Jeziora Łoniewskiego. Kolejnym właścicielem miasta był syn Wojsława, Andrzej Borek-Gryżyński (w latach 1404-1418). Jednym z kolejnych właścicieli był jego syn, Maciej Borek (1418-1452). Maciej rozbudował zamek, ufundował również szpital - przytułek dla ubogich i starców z drewnianym kościołem (zapewne szpital i kościół Św. Ducha). W 1436 został on starostą wschowskim a w 1442 kasztelanem nakielskim, ale główną jego siedzibą pozostał zamek w Osiecznej. Po Macieju Osieczna przeszła w posiadanie jego syna, Mikołaja Borka (w latach 1453-1496). W 1498 miasto i zamek przejął syn Mikołaja, Andrzej Borek Osiecki. Po sporach majątkowych miasto i okoliczne dobra stały się własnością Andrzeja Osieckiego i jego sióstr Barbary i Małgorzaty.

Od sióstr Andrzeja Borka Osieckiego część dóbr osieckich odkupił Łukasz II Górka; część dóbr i miasta została darowana jego synowi, Andrzejowi. W rękach Górków Osieczna pozostawała do 1592. Potomkowie Łukasza, Andrzej i Stanisław wspierali reformację. Pod rządami ostatniego z Górków miasto i zamek podupadły. Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki właścicielem Osiecznej został jego siostrzeniec, wojewoda kaliski Andrzej Czarnkowski, który przeprowadził remont i rozbudowę zamku, wnosząc także zasługi dla rozwoju miasta.

Kolejnymi właścicielami miasta byli Przyjemscy (1601-1653), Opalińscy (1653-1690), Mycielscy (1690-1744), a później Skoroszewscy (1750-1797). W 1793 miasto strawił doszczętnie groźny pożar, a w kilka lat później Mikołaj Skoroszewski sprzedał majątek na licytacji. Od 1799 do 1821 właścicielem Osiecznej był Bonawentura Gajewski, później zadłużony majątek wraz zamkiem przeszedł na własność banku w Berlinie. Kolejni właściciele (między innymi rody von Paschke, Goeppner, Dobielińscy i von Helldorf) nie mieszkali w Osiecznej, przyczyniając się do popadnięcia zamku w ruinę i dalszego zadłużenia majątku. Dopiero w 1861 Heinrich Burghard Abegg przeprowadził remont i przebudowę zamku, nadając mu charakter neobarokowy. Kolejna przebudowa i restauracja dokonana została przez Heinricha von Heydebrandta und der Lasa w latach 1895-1906, nadając zamkowi obecny kształt. W rękach von Heydebrandtów Osieczna pozostawała od 1877 aż do 1945. W Osiecznej zamieszkiwał pod koniec życia dyplomata i szachista Tassilo von Heydebrandt und der Lasa (1818-1899), który zmarł w Osiecznej i został pochowany na miejscowym cmentarzu protestanckim. 21 października 1939, w ramach Operacji Tannenberg Niemcy zamordowali tu trzech wytypowanych wcześniej mieszkańców.

Zabytki

• Zamek w Osiecznej nad brzegiem Jeziora Łoniewskiego.
• Późnogotycki kościół św. Trójcy, tak zwany farny, został zbudowany z inicjatywy Andrzeja Górki w 1540 jako trzynawowa świątynia późnogotycka. Zastąpił on wcześniejszą świątynię, która stała w tym miejscu. W drugiej połowie XVI wieku Stanisław Górka, sympatyzujący z reformacją, przekazał kościół protestantom. Najprawdopodobniej Andrzej Czarnkowski zezwolił na naprzemienne wykorzystanie świątyni przez wiernych obydwu wyznań. W ręce katolików świątynia wróciła w 1628, rekoncyliację przeprowadził biskup poznański Maciej Łubieński. Kościół przebudowano w stylu barokowym w 1777. Pożar w 1860 zniszczył dach i wieżę świątyni; budynek szybko odbudowano. W obecnej formie bryła kościoła ma jedną nawę z dwoma obszernymi kaplicami bocznymi tworzącymi transept. W prezbiterium późnogotyckie sklepienie gwiaździste. Z czasów pierwszej przebudowy pochodzą rokokowe ołtarze, ambona i chrzcielnica. W kościele znajduje się obraz Matki Boskiej Śnieżnej z około 1650, a także epitafia i portrety trumienne Adama Olbrachta Przyjemskiego i jego żony Anny Konstancji Grudzińskiej.
• Kościół protestancki zbudowany został w 1900 w stylu neoromańskim z fundacji Heinricha Burgharda Abegga. Zastąpił on wcześniejszą świątynię, rozebraną wkrótce po konsekracji nowego kościoła (najstarszy kościół pochodził prawdopodobnie z 1635). Kościół został zamknięty w 1945 po opuszczeniu parafii przez ludność protestancką (pochodzenia niemieckiego) i rozebrany w latach siedemdziesiątych XX wieku.
• Klasztor i kościół św. Walentego zbudowany został dla franciszkanów reformatów, których sprowadził w 1622 Adam Olbracht Przyjemski. Kościół w stylu późnobarokowym, zbudowany w latach 1729-1733 z fundacji Marianny Mycielskiej i jej syna Józefa Mycielskiego według projektu włoskiego architekta Pompeo Ferrariego na miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej. Rokokowe wnętrza wykonane zostały w latach 1784-1787 przez Antoniego Schultza z drewna dębowego. Na sklepieniu polichromia z połowy XVIII wieku, w ołtarzach bocznych obraz Matki Boskiej Bolesnej (Osieckiej) z początku XVII wieku i cztery obrazy Franciszka Smuglewicza z 1786. Obok barokowy klasztor z 1680-1682, fundowany przez Jana z Bnina Opalińskiego, przebudowany 1730-1733. W furcie klasztornej znajdują się freski z końca XVIII wieku nawiązujące do biografii patrona zakonu. Franciszkanie opuszczali klasztor dwukrotnie, po raz pierwszy po kasacie przeprowadzonej w 1834 przez władze pruskie (do 1927), po raz drugi wyrzuceni przez hitlerowców (1941-1945). Kościół w 1984 padł ofiarą pożaru, który zniszczył część ołtarza (obecnie zrekonstruowaną).
• Wiatraki koźlaki znajdują się na wzgórzu przy szosie Śrem - Leszno. Najstarszy z nich pochodzi z 1761, dwa pozostałe z XIX wieku. Użytkowane zgodnie z przeznaczeniem były do lat siedemdziesiątych XX wieku, obecnie stanowią atrakcję turystyczną. Wzgórze było areną zwycięskiej bitwy powstańców wielkopolskich z Niemcami w 1919.

Bibliografia

• Frankiewicz Edward, Osieczna. Zarys historyczny, Leszno 1939
• Jędraś Stanisław, Osieczna i jej dzieje, Osieczna-Leszno 1991
• Wędzki Andrzej, Osieczna. Z dziejów miasta szlacheckiego w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, "Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza", 19, nr 2, 1994, s. 7-30
• Michalski Maciej, Osieczna (Storchnest). Dawne widoki, Osieczna-Poznań 2005

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Osiecznej