Czempiń

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czempiń
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac w Czempiniu Ludwika Szołdrskiego
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

kościański

Gmina

Czempiń

Prawa miejskie

przed 1399

Burmistrz

Konrad Malicki

Powierzchnia

3,32[1] km²

Wysokość

71 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


5321[2]
1602,7 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 61

Kod pocztowy

64-020

Tablice rejestracyjne

PKS

Położenie na mapie gminy Czempiń
Mapa konturowa gminy Czempiń, w centrum znajduje się punkt z opisem „Czempiń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Czempiń”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Czempiń”
Położenie na mapie powiatu kościańskiego
Mapa konturowa powiatu kościańskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Czempiń”
Ziemia52°08′34,20″N 16°45′32,94″E/52,142833 16,759150
TERC (TERYT)

3011024

SIMC

0970537

Hasło promocyjne: Czempiń Łączy
Urząd miejski
ul. 24 Stycznia 25
64-020 Czempiń
Strona internetowa
BIP
Rynek, pierzeja północna

Czempiń (niem. Tschempin, 1940–1945 Karlshausen) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie kościańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czempiń.

Czempiń uzyskał lokację miejską przed 1399 rokiem[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego. Przez gminę przebiegają ważne szlaki komunikacyjne między innymi linia kolejowa łącząca Poznań z Wrocławiem i droga krajowa nr 5 z Gdańska przez Poznań, Wrocław do Pragi. Na terenie Czempinia ma swoją siedzibę jedyna tego rodzaju w Polsce stacja badawcza Polskiego Związku Łowieckiego. Jego działalność opiera się na hodowli i leczeniu ptaków drapieżnych. Prowadzone są tutaj również zakrojone na szeroką skalę badania nad zwierzyną. Związek ten zajmuje się również organizacją szkoleń dla myśliwych.

Według danych z 31 marca 2011 miasto liczyło 5232 mieszkańców[4].

Na szczególną uwagę w Czempiniu zasługują: zespół pałacowy wraz z parkiem krajobrazowym (z 1729) oraz kościoły – pw. Apostołów Szymona i Judy (z 1782 r.) oraz parafialny pw. św. Michała Archanioła (z 1899).

Klub Sportowy Helios Czempiń rok zał. 1922. Sekcja piłkarska (A klasa oraz juniorzy Starsi) oraz sekcja tenisa stołowego – 2 liga.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Korona Królestwa Polskiego[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miejscowości pochodzi od nazwiska kmiecego Czempa. Czempiń pierwotnie był osadą targową założoną wokół owalnego placu na gruntach wsi Wielki Piechanin (Piechynin), którą kroniki wymieniają w 1387. Data lokacji miasta nie jest znana, w 1401 Piechanino jest wymieniane już jako miasto z którego pochodziła Stachna, mieszczka piechynińska[5].

W 1403 po raz pierwszy równolegle pojawiła się nazwa Czempiń (Czempino), od 1459 stała się oficjalną nazwą miasta. Jako miasto prywatne w I połowie XV w. stanowiło własność Szamotulskich, w latach 1446–1470 Bnińskich, a od 1470 do 1575 Górków[6]. W czasie wojny trzynastoletniej Czempiń wystawił w 1458 roku 3 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[7]. W 1510 roku w mieście było osiem karczm i dwa młyny. W 1561 ówczesny starosta wałecki i wojewoda poznański Stanisław Górka ostatecznie potwierdził prawa miejskie Czempinia. Ze względu na urodzajne ziemie miasto od początków swego istnienia miało charakter rolniczy.

Nadany Czempiniowi przywilej urządzania targów w każdy czwartek i 4 jarmarków rocznie zatwierdzony przez króla Zygmunta Augusta w dokumencie z 10 stycznia 1562 w Łomży, wpłynął pozytywnie na rozwój handlu i rzemiosła. W 1580 powstał pierwszy cech rzemieślniczy, był to cech piwowarów, w 1607 powstał cech kuśnierzy, a w 1611 szewski. Do 1601 właścicielami byli Malechowscy, następnie klucz czempiński nabyli Szołdrscy. Z 1662 pochodzi zapis o istnieniu szpitala. W 1697 znaczną część miasta zniszczył pożar, w latach 1708, 1709 i 1710 liczbę mieszkańców dziesiątkowały zarazy. W II połowie XVIII w. w Czempiniu rozwija się przemysł płócienniczy, powstają cechy kołodziejów, stelmachów, stolarzy, bednarzy i cieśli (1739), płócienników (1748), rzeźników (1754), krawców (1766) oraz młynarzy (1784). W 1793 miasto znalazło się pod panowaniem pruskim, liczyło 608 mieszkańców zamieszkujących 101 domów[5].

Od początku istnienia miasto przez kilka wieków był posiadłością rodu Górków. Właścicielem miasta był Andrzej Górka (zm. 1551)[8]. Po śmierci ostatniego potomka rodziny wojewody poznańskiego Stanisława Górki miejscowość nabyli Szołdrscy. Ostatnim posiadaczem był Wiktor Szołdrski, który był właścicielem miasta aż do roku 1820 kiedy splajtował utraciwszy 3 milionowy majątek przejęty przez rodzinę niemiecką von Delhaes[9]. Do końca XVIII wieku miejscowość leżała początkowo w Królestwie Polskim, a po Unii lubelskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Okres zaborów[edytuj | edytuj kod]

W wyniku rozbiorów Polski miejscowość włączona została do zaboru pruskiego. Na terenie zaboru utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. W 1811 roku w miejscowości znajdowało się 113 domostw z 820 mieszkańcami, w 1837 liczba ludności wzrosła do 1175[9]. W 1846 klucz czempiński nabyła niemiecka rodzina von Delhaes[6].

W 1840 w mieście miał miejsce drugi ogromny pożar, który zniszczył m.in. ratusz i kramy rzeźnicze zajmujące środek rynku. Po pożarze miasto zostało odbudowane jako ośrodek rzemiosła, powstał duży zakład kotlarski, fabryka cykorii i mleczarnia[6].

W 1856 wybudowano linię kolejową łączącą Poznań z Kościanem, natomiast w 1885 Czempiń zyskał połączenie drogą kolejową ze Śremem. Było to początkiem rozwoju przemysłu tak w Czempiniu, jak i na terenach przylegających do niego.

W drugiej połowie XIX wieku miejscowość wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podając, że w mieście znajdowały się: siedziba komisarza obwodowego policji, apteka, stacja telegraficzna i pocztowa, gościniec (hotel) oraz miejska kilkuklasowa szkoła elementarna. W mieście była również stała obecność lekarska, a do Śremu regularnie kursował omnibus. Istniała tu także stacja poznańsko-wrocławskiej kolei żelaznej biegnącej z Poznania do Wrocławia. W Czempiniu znajdowało się wówczas 139 domostw, w których mieszkało 1997 mieszkańców w tym: 1357 wyznania katolickiego i narodowości polskiej, a także 410 ewangelików oraz 230 osób wyznających judaizm. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, hodowlą bydła oraz handlem, a w mieście organizowano 4 jarmarki rocznie[9]. W latach 1895–1899 na miejscu wcześniejszego, neoromańskiego kościoła z wysoką wieżą został wybudowany kościół pw. św. Michała Archanioła, natomiast w 1906 w Czempiniu powstał Bank Ludowy, obecnie Bank Spółdzielczy.

Okres II RP[edytuj | edytuj kod]

W latach 1918–1919 mieszkańcy służyli ochotniczo w powstaniu wielkopolskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Czempiń wszedł w skład II Rzeczypospolitej. Stał się wówczas miastem usługowo-handlowym, działała tu fabryka tlenu i młyn elektryczny.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej miasto zostało włączone do III Rzeszy. Na terenie Wielkopolski niemieccy naziści urządzili tzw. Kraj Warty. Polacy mieszkający w miejscowości zostali wysiedleni do Generalnego Gubernatorstwa, a hitlerowcy urządzili w mieście obóz pracy przymusowej dla ok. 4000 więźniów.

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

24 stycznia 1945 miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Po wojnie powstało osiem zakładów przemysłowych i czterdzieści jeden warsztatów rzemieślniczych[5]. W 1959 powstała Stacja Doświadczalna Polskiego Związku Łowieckiego prowadząca doświadczenia w zakresie hodowli kuropatw, saren i zajęcy w gospodarstwie łowieckim o powierzchni 15 tys. ha[10]. W 2018 oddano do użytku zmodernizowana oczyszczalnię ścieków[11].

Herb Czempinia[edytuj | edytuj kod]

Geneza herbu Czempinia jest nieznana. Według jednej z hipotez, znak pnia mógł się znaleźć w herbie wzięty ze słów pieśni ludowej Koło Czempinia rosła brzezina, a trzy łucznicze strzały symbolizują trzech zbrojnych wysłanych przez miasto na wojnę z Krzyżakami w 1458. Znak łodzi może pochodzić z herbu wieloletnich właścicieli Czempinia – Szołdrskich. Według innej hipotezy herb Czempinia składa się z dwóch elementów: drzewa symbolizującego życie oraz trzech strzał nawiązujących do czasów wojen z Zakonem Krzyżackim[potrzebny przypis].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Czempinia w 2014 roku[2].


Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • Pałac w Czempiniu, barokowy, piętrowy wybudowany na planie prostokąta o bogatym wystroju architektonicznym, kryty blaszanym dachem czterospadowym. Od frontu dwupiętrowy ryzalit z pilastrami na elewacji zwieńczony półkolistym frontonem (circulaire) ozdobionym rzeźbami postaci symbolizującymi cztery strony świata. We frontonie znajduje się kartusz z herbem Łodzia Ludwika Szołdrskiego. Po bokach wysunięte skrzydła skierowane szczytem do przodu. W Medalionie nad wejściem głównym sentencja w j. łac. Deo authori vitæ patriæ quæ est vita vitæ famæ quæ est vita postivam 1739[12]. W elewacji ogrodowej (z balkonem) herb Marianny Szołdrskiej (zm. 1754, z domu Unruh) z inicjałami (MS imię nazwisko), (I) inowrocławska, (W) wojewodzina, (G) generałowa, (W) wielkopolska; żony L. Szołdrskiego[13]. Obiekt od około 1698 był własnością rodziny Szołdrskich. Zbudował go kasztelan biechowski Andrzej Szołdrski przypuszczalnie z powodu ślubu swojego syna Ludwika z Marianną Unrużanką z Kargowej w 1698 roku. Powstanie pałacu datowane jest na początek XVIII wieku. W 1709 pałac został spalony przez wojska szwedzkie. W latach 1729–1739 wyremontowany przez Ludwika Szołdrskiego i rozbudowany o nowa klatkę schodową oraz nowe szczyty. Dodano wtedy kolumny przy wejściu głównym. Budynek główny od północy połączony był galerią z oficyną. Po południowej stronie symetryczna galeria prowadziła do niezachowanej wieży z bramą wychodzącą w kierunku folwarku. Po śmierci Wiktora Szołdrskiego (wnuka Władysława) zaborczy rząd pruski nie dopuścił do dziedziczenia majątku przez rody polskie, dlatego drogą licytacji zakupił pałac w 1847 roku August Delhaes. W 1900 roku dodano taras od frontu i balkon od ogrodu, a w 1904 roku przebudowano wnętrza pałacu w stylu secesyjnym[14]. W latach 1975–1986 pałac został gruntownie odnowiony. W dobrze utrzymanym parku krajobrazowym z XVIII w. liczne pomniki przyrody. Obecnie pałac jest własnością prywatną.
  • Kościół pw. św. Michała Archanioła (1895–1899).
  • Barokowo-klasycystyczna kaplica pałacowa Apostołów Szymona i Judy oraz Najświętszej Marii Panny Częstochowskiej z 1782, wieża z XIX w.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-03].
  2. a b Czempiń w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 26–27.
  4. Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07].
  5. a b c Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 217–218.
  6. a b c „Dawny powiat kościański” Katalog zabytków sztuki w Polsce tom V pod redakcją Teresy Ruszczyńskiej i Anieli Sławskiej Zeszyt 10 Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe Warszawa 1980 s. 24–25 ISBN 83-221-0120-1.
  7. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  8. Włodzimierz Dworzaczek, Andrzej Górka, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, 1959-1960, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 404.
  9. a b c Czempin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 793.
  10. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska (red.), Iwona Swenson (red.), Zofia Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, s. 112, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866.
  11. ABO, W Czempiniu dobrze oczyszczą, w: Monitor Wielkopolski, 1(212)/2019, s.6
  12. Czempiń. [dostęp 2023-09-14]. (pol.).
  13. Marianna Szołdrska (Unrug). [dostęp 2023-09-14]. (pol.).
  14. Ewa Kręglewska-Foksowicz „Barokowe Rezydencje w Wielkopolsce”, Poznań 1982, s. 40–45.
  15. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
  16. Umowa o współpracy partnerskiej. Urząd Gminy Czempiń, 14 czerwca 2008. [dostęp 2014-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 marca 2015)].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]