52°52′45″N 16°00′45″E/52,879167 16,012500Krzyż Wielkopolski
| ||||
| ||||
 Urząd Miasta i Gminy | ||||
| ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  wielkopolskie
| |||
| Powiat | czarnkowsko-trzcianecki | |||
| Gmina | Krzyż Wielkopolski | |||
| Prawa miejskie | 1936 | |||
| Burmistrz | Rafał Sroka | |||
| Powierzchnia | 5,83 km² | |||
| Wysokość | 31 m n.p.m. | |||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
6201[1] 1067,3 os./km² | |||
| Strefa numeracyjna | +48 67 | |||
| Kod pocztowy | 64-761 | |||
| Tablice rejestracyjne | PCT | |||
Położenie na mapie gminy Krzyż Wielkopolski   Krzyż Wielkopolski | ||||
Położenie na mapie Polski  Krzyż Wielkopolski | ||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  Krzyż Wielkopolski | ||||
Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego  Krzyż Wielkopolski | ||||
| 52°52′45″N 16°00′45″E/52,879167 16,012500
| ||||
| TERC (TERYT) | 3002044 | |||
| SIMC | 0966961 | |||
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 1464-761 Krzyż Wielkopolski | ||||
| Strona internetowa | ||||
| BIP | ||||
Krzyż Wielkopolski, do końca 1991 Krzyż (niem. Kreuz[2]) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krzyż Wielkopolski, położone nad Drawą. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego. Prawa miejskie miasto otrzymało w 1936.
Według danych z 30 czerwca 2013 miasto liczyło 6161 mieszkańców[3].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Krzyż leży w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim. Współrzędne geograficzne miasta to 52°52′N, 16°01′E. Od południa granicę administracyjne miasta wyznacza rzeka Noteć, zaś od północnego zachodu rzeka Drawa[4]. Na północ od Krzyża rozciąga się z kolei Drawieński Park Narodowy.
Pochodzenie nazwy miasta[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miasta została dokładnie przetłumaczona z jęz. niemieckiego Kreuz → Krzyż, gdyż od 1858 r. znajduje się na skrzyżowaniu szlaków kolejowych Poznań – Szczecin oraz Berlin – Bydgoszcz, stąd właśnie pochodzi nazwa miasta, a wcześniej osady. Krzyż rozwinął się jako osada kolejowa. W 1991 r., po przemianach gospodarczych w Polsce, dodano do nazwy miasta przymiotnik wielkopolski i od tego roku miasto figuruje pod nazwą Krzyż Wielkopolski.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo ziemie należące obecnie do miasta były przez wieki porośnięte lasami. Jeszcze na początku XIX wieku puszcza stanowiła olbrzymi, niedostępny, pełen trzęsawisk i bagien obszar.
Ślady penetracji przez człowieka z okresu 8–9 tys. lat p.n.e.: narzędzia krzemienne i z rogów jeleni. Następnie teren niezamieszkany, z powodu trudnego dostępu – gęsta puszcza z mokradłami i trzęsawiskami. Osadnictwo nowożytne rozpoczęło się na początku XVIII wieku, gdy wsie i osady zaczął zakładać w okolicach dzisiejszego Krzyża Wielkopolskiego ród Sapiehów. Krzyż powstał na odkupionych od chłopów gruntach wsi olęderskiej Łokacz, jego rozwój rozpoczął się w momencie uruchomienia linii kolejowych Poznań – Szczecin (1848) oraz Berlin – Bydgoszcz (1851). Krzyż znalazł się na skrzyżowaniu tych linii (stąd jego nazwa), stając się węzłem kolejowym, którą to funkcję pełni do dzisiaj. Rozwój kolei w tym miejscu przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta i postępu. Wówczas powstały tu różne zakłady przemysłowe oraz nowe miejsca pracy poza rolnictwem.
W czasie powstania wielkopolskiego 1918–1919 Krzyż był bazą wypadową jednostek armii niemieckiej walczących na froncie północnym z oddziałami armii powstańczej. 5 marca 1919 roku w mieście odbyło się spotkanie przedstawicieli Misji Międzysojuszniczej z misją niemiecką będące wstępem do rokowań rozejmowych pomiędzy walczącymi stronami[5]. Ostatecznie w wyniku ustaleń wynikających z traktatu pokojowego podpisanego przez Niemcy 28 czerwca 1919 roku[6] Krzyż znalazł się w Republice Weimarskiej, stając się stacją graniczną – granica polsko-niemiecka biegła 2 km na wschód od Krzyża.
.jpg)
W 1936 miejscowość otrzymała prawa miejskie oraz nowo powstałemu miastu nadany został herb, nawiązujący do przeszłości. Według spisu ludnościowego z 17 maja 1939 roku, Krzyż zamieszkiwały 4922 osoby narodowości niemieckiej[7]. Na początku stycznia 1945 roku z Krzyża (Kreuz-Ostbahn) władze niemieckie ewakuowały prawie całą ludność, ostatni transport odszedł z dworca kolejowego 26 stycznia[8] Miasto zostało, po ciężkich walkach zdobyte przez oddział wydzielony sowieckiej 5 Armii Uderzeniowej dowodzony przez płk. Jesipienkę, co nastąpiło ostatecznie 28 stycznia 1945 roku[9]. Skala zniszczeń w zabudowie miejskiej spowodowanych działaniami wojennymi kształtowała się według obliczeń urzędników PUR (Państwowy Urząd Repatriacyjny) na poziomie 50%[10].
W lutym miasto i okolica było miejscem koncentracji licznych oddziałów wojskowych między innymi radzieckiego I Korpusu Pancernego oraz pod koniec tego miesiąca II Armii Wojska Polskiego[11]. 9 maja 1945 roku do miasta obsadzanego przez tworzącą się administrację polską i polskich kolejarzy (pierwsza grupa „pionierów” przybyła z Wągrowca w dniach 17–19 lutego) dotarł pierwszy zorganizowany przez PUR transport z ludnością polską przesiedlaną z Kresów Wschodnich[12], Krzyż stał się polskim miastem, co potwierdziły ustalenia sierpniowej konferencji w Poczdamie.
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
Przez Krzyż Wielkopolski przebiega droga wojewódzka nr 174, również przez miasto przebiegają lokalne drogi gminne. Znacznie ważniejszą rolę komunikacyjną dla miasta odgrywa transport kolejowy. Krzyż jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce. Przez stację Krzyż przechodzą dwie ważne w kraju linie kolejowe: linia kolejowa nr 351 łącząca Szczecin z Poznaniem oraz niezelektryfikowana linia kolejowa nr 203 (dawniej Pruska Kolej Wschodnia) łącząca Tczew ze stacją graniczną Küstrin Kietz w Niemczech.W mieście istnieje też przystanek autobusowy obsługiwany przez PKS Wałcz.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
- Piramida wieku mieszkańców Krzyża Wielkopolskiego w 2014 roku[1].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Dworzec kolejowy, powstały pod koniec XIX wieku
- Poewangelicki, neoromański kościół św. Antoniego Padewskiego z 1882 r.
- Kościół dwuwieżowy z 1936 r.
- Budynek poczty z początków XX wieku
- Rzeźnia z początków XX wieku
- Szkoła z początków XX wieku
- Liczne domy mieszkalne z początków XX wieku wyróżniające się stylem architektonicznym, obecnie znajdujące się przy ulicach: Kościuszki, Daszyńskiego, Wojska Polskiego, Mickiewicza, Sikorskiego i Staszica
Kolejarskie domy mieszkalne przy ulicy Wojska Polskiego
Religia[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta istnieją dwie parafie rzymskokatolickie: Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa, w której opiekę duszpasterską sprawują Salwatorianie i utworzona w 1999 r., prowadzona przez księży diecezjalnych, parafia pw. św. Antoniego oraz założona 7 września 2012 roku parafia Kościoła Zielonoświątkowego[13]. W mieście działa też zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa[14].
W XX wieku istniała w miejscowości niewielka społeczność Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.
Oświata[edytuj | edytuj kod]
- Gminne Przedszkole Publiczne im. Marii Konopnickiej (ul. Mickiewicza 58)
- Szkoła Podstawowa im. Bojowników o Wolność i Demokrację (ul. Wojska Polskiego 31)
- Zespół Szkół Ogólnokształcących: Gimnazjum im. Polskich Noblistów, Liceum Ogólnokształcące (ul. Sienkiewicza 1)
- Zespół Szkół im. Powstańców Wielkopolskich (ul. Sikorskiego 15)
Sport i turystyka[edytuj | edytuj kod]
W mieście znajduje się ośrodek sportu, w skład którego wchodzą: stadion piłkarski, kort tenisowy, jak również bieżnia przy Jeziorze Królewskim. Przy Zespole szkół mieści się hala sportowa, zaś przy gimnazjum znajduje się hala sportowo-widowiskowa, a przy szkole podstawowej boisko. Ponadto w Krzyżu znajduje się kąpielisko nad Jeziorem Królewskim.
Na terenie miasta i gminy istnieje dość bogata i różnorodna baza turystyczna. Znajduje się tu Kompleks Turystyczny „Drawa”, ośrodek wypoczynkowy, w którym w sezonie letnim czynna jest wypożyczalnia sprzętu wodnego, urządzone pole campingowe oraz sezonowa restauracja, a także znajduje się tu kilkanaście gospodarstw agroturystycznych. Jedną z większych atrakcji turystycznych jest spływ kajakowy rzeką Drawą. Krzyż Wlkp. dysponuje bogatą bazą gastronomiczną, ośrodkiem Kultury oraz kinem.
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
Miasto, jak i cała gmina Krzyż Wlkp. swymi walorami przyrodniczymi i brakiem uciążliwego przemysłu, stanowi o atrakcyjności turystycznej i wypoczynkowej. Główne walory tego terenu to: nieskażone lasy, woda i czyste powietrze, duże bogactwo roślin i zwierząt związane jest to z bliskością Drawieńskiego Parku Narodowego oraz występowaniem tu głęboko wciętych dolin Drawy i Płocicznej. Okoliczne tereny Krzyża sprzyjają rozwojowi wędkowania czy myślistwa.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Krzyż Wielkopolski w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2013-12-08].
- ↑ zumi.pl Lokalizator internetowy.
- ↑ A. Czubiński, Z. Grot, B. Miśkiewicz, Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Zarys dziejów, Warszawa 1978, s. 434.
- ↑ A. Czubiński, Z. Grot, B. Miśkiewicz, Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Zarys dziejów, Warszawa 1978, s. 465.
- ↑ Archiwum Państwowe w Poznaniu, Państwowy Urząd Repatriacyjny. Wojewódzki oddział w Poznaniu, nr 918/sygn. 2990, s. 41–42.
- ↑ J. Miniewicz, B. Perzyk, Wał Pomorski, Warszawa 1997, s. 67.
- ↑ J. Miniewicz, B. Perzyk, Wał Pomorski, Warszawa 1997, s. 71.
- ↑ Archiwum Państwowe w Poznaniu, Państwowy Urząd Repatriacyjny. Wojewódzki oddział w Poznaniu, nr 918/sygn. 3020, s. 2.
- ↑ K. Kaczmarek, Druga Armia Wojska Polskiego, Warszawa 1978, s. 207–209, 235.
- ↑ Archiwum Państwowe w Poznaniu, Państwowy Urząd…, nr 918/sygn. 3036, s. 1–17.
- ↑ Oficjalna strona Kościoła Zielonoświątkowego w Krzyżu Wlkp.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-06].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona oficjalna Krzyża Wlkp.
- Strona poświęcona polskiej i niemieckiej historii Krzyża
- Strona Kościoła Zielonoświątkowego w Krzyżu Wielkopolskim
- Krzyż III (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 815.
| |||||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||