Zduny

Zduny
Ratusz w Zdunach z 1684 r.
Herb Zdun Flaga Zdun
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	krotoszyński
Gmina	Zduny gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1261, ponownie 1267
Burmistrz	Tomasz Chudy
Powierzchnia	6,2 km²
Wysokość	119,12 – 157,9 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	4547 733,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	63-760
Tablice rejestracyjne	PKR
Położenie na mapie gminy Zduny Zduny
Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego Zduny
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Zduny
Położenie na mapie Polski Zduny
51°38′47″N 17°22′40″E
TERC (TERYT)	3012063
SIMC	0937439
Urząd miejski ul. Rynek 2 63-760 Zduny
Strona internetowa

Zduny – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców.

Położenie

Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:

• droga krajowa nr 15: Trzebnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno-Inowrocław-Toruń-Brodnica-Ostróda,
• linia kolejowa Wrocław-Oleśnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno.

Nazwa

Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki.

Historia

Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.

Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – Nowe Zduny, zwane również Zdunami Niemieckimi – otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie – Sieniutowo – w roku 1646. Scalenie nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.

W czasie zaboru pruskiego Zduny należały do powiatu Krotoszyn. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa).

W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej Borownicy toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi Władysław Nawrocki. W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto).

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”.

Pocztowiec Ludwik Danielak pochodził ze Zdun. Jego ojciec Walenty Danielak był radnym Zdun i społecznikiem. We wrześniu 1939 roku Ludwik Danielak wykonywał zadania na rzecz obronności Państwa. Zginął 7 września w pobliżu wsi Modlna, został rozstrzelany przez żołnierzy Wermachtu: 31 pułk piechoty 24 dywizji niemieckiej. Był w mundurze pocztowca i nie miał broni. Organizował harcerstwo na terenie Zdun i okolic w latach 1925 – 1936.

Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.

Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003.

W latach 1952-1983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski.

Zabytki

Dawny kościół ewangelicki z XVIII w.

• ratusz z 1684 roku, rozbudowywany w XIX wieku, murowany z cegły, z szachulcową wieżą z barokowym hełmem i latarnią,
• kościół parafialny rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela z 1719 roku, barokowy,
• kościół ewangelicki z XVIII wieku, posiada cechy baroku i klasycyzmu,
• zespół domów z szachulcem, około 60 budynków z XVII i XVIII wieku^{[potrzebny przypis]}.

Przyroda

• Rezerwat Mszar Bogdaniec
• Rezerwat Rezerwat przyrody Baszków

Edukacja

W gminie Zduny znajdują się trzy szkoły i dwa przedszkola.

Przedszkola

• Publiczne Przedszkole w Zdunach (z oddziałami w Bestwinie i Konarzewie)
• Niepubliczne Przedszkole Parafialne

Szkoły

• Szkoła Podstawowa w Baszkowie
• Zespół Szkół w Zdunach (gimnazjum i szkoła podstawowa)
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Zdunach

Sport w Zdunach

• UKS Pionier Zduny
• UKS Bila Zduny
• UKS Impuls
• UKS Shodan
• CKS Zduny
• Basen
• Kręgielnia

Ludzie związani ze Zdunami

• Ludwik Danielak
• Walenty Danielak
• Jan Domagalski
• Franciszek Jerzy Jaskulski
• Anna Jantar
• Mieczysław Kwiatkowski
• Franciszek Nawrocki
• Władysław Nawrocki

Komunikacja miejska

Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:

• Linia 1 – Krotoszyn – Zduny – Cieszków – Zduny – Krotoszyn obsługiwana przez MZK Krotoszyn
• Linia 26 – Ostrów Wielkopolski – Zduny – Ostrów Wielkopolski obsługiwana przez MZK Ostrów Wlkp. → wycofany

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Balatonfenyves (2006)
• Emleben (2006)
• Küssnacht am Rigi (1995)

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku.

Zobacz też

• Sieniutowo
• Zduny Niemieckie
• Cmentarz żydowski w Zdunach
• Szaniec powstańczy pod Borownicą
• Zduny (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Oficjalny portal miasta i gminy Zduny
• Zduny w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa 1895.