Zduny
51°38′47″N 17°22′40″E/51,646389 17,377778
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz w Zdunach z 1684 r. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1261, ponownie 1267 | ||||
| Burmistrz |
Tomasz Chudy | ||||
| Powierzchnia |
6,2[1] km² | ||||
| Wysokość |
119,12 – 157,9 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 62 | ||||
| Kod pocztowy |
63-760 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PKR | ||||
Położenie na mapie gminy Zduny  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego  | |||||
| 51°38′47″N 17°22′40″E/51,646389 17,377778
| |||||
| TERC (TERYT) |
3012064[2] | ||||
| SIMC |
0937439 | ||||
Urząd miejski ul. Rynek 263-760 Zduny | |||||
| Strona internetowa | |||||
Zduny – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.
Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców[3].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:
- droga krajowa nr 15: Trzebnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno-Inowrocław-Toruń-Brodnica-Ostróda,
- linia kolejowa Wrocław-Oleśnica-Zduny-Krotoszyn-Gniezno.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku[4].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki[5][6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Współczesne Zduny są właściwie trójmiastem, składającym się z trzech historycznie odrębnych miast, położonych bardzo blisko siebie:
- Zduny Stare (prawa miejskie 1267–1772) – zachodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Kościuszki;
- Zduny Nowe (prawa miejskie 1637–1772) – środkowo skupisko z rynkiem na obecnym Rynku z ratuszem;
- Sieniutowo (prawa miejskie 1646–1703) – wschodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Skargi.
Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267[7]. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.
Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – Zduny Nowe, zwane również Zdunami Niemieckimi – otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie – Sieniutowo – w roku 1646 (włączone je do Zdun Nowych w 1703 roku). Scalenie wszystkich organizmów miejskich nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.
W czasie zaboru pruskiego Zduny należały do powiatu Krotoszyn[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa)[8].
W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej Borownicy toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi Władysław Nawrocki. W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto).
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”[9].
22 maja 1925 roku w mieście gościł prezydent II Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Był on podejmowany przez burmistrza Zdun Czesława Surmacewicza uroczystym obiadem w restauracji emisariusza i radnego Zdun Walentego Danielaka[10]. Spotkał się tam z przedstawicielami Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Gen. Józefa Hallera oraz mieszkańcami miasta.
Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.
Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003[11].
W latach 1952-1983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski[12].
Koncepcja reaktywacji trzech miast[edytuj | edytuj kod]
W 2017 roku Rada Miejska w Zdunach przegłosowała uchwałę w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami miasta Zduny w sprawie utworzenia Rad Osiedlowych w mieście Zduny i nadania statutów powstałym osiedlom i treści tych statutów. Pojawiła się iniciatywa utworzenia trzech osiedli na osnowie trzech historycznych miast wchodzących obecnie w skład Zdun:
- Osiedle nr 1 „Zduny Stare” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 1, nr 2 oraz nr 3;
- Osiedle nr 2 „Zduny Nowe” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 4, nr 5 oraz nr 6;
- Osiedle nr 3 „Sieniutowo” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 7, nr 8 oraz nr 9.
Włodarze chceieli aby społeczności zaczęły się silniej z sobą integrować i miały lepsze poczucie tożsamosci. Liczyli także na szerszą aktywizację kulturotwórczą jako namiastka budżetu obywatelskiego[13].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
- ratusz z 1684 roku, rozbudowywany w XIX wieku, murowany z cegły, z szachulcową wieżą z barokowym hełmem i latarnią,
- kościół parafialny rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela z 1719 roku, barokowy,
- kościół ewangelicki z XVIII wieku, posiada cechy baroku i klasycyzmu,
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
- Rezerwat Mszar Bogdaniec
- Rezerwat Rezerwat przyrody Baszków
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W gminie Zduny znajdują się cztery szkoły i dwa przedszkola.
Przedszkola[edytuj | edytuj kod]
- Publiczne Przedszkole w Zdunach (z oddziałami w Bestwinie i Konarzewie)
- Niepubliczne Przedszkole Parafialne
Szkoły[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa w Baszkowie
- Szkoła Podstawowa w Zdunach
- Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Zdunach
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Konarzewie
Sport w Zdunach[edytuj | edytuj kod]
- UKS Pionier Zduny
- UKS Bila Zduny
- UKS Impuls
- UKS Shodan
- CKS Zduny
- Basen
- Kręgielnia
Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]
Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:
- Linia 1 – Krotoszyn – Zduny – Cieszków – Zduny – Krotoszyn obsługiwana przez MZK Krotoszyn
- Linia 26 – Ostrów Wielkopolski – Zduny – Ostrów Wielkopolski obsługiwana przez MZK Ostrów Wlkp. → wycofany
Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]
Miasta i gminy partnerskie[14]:
Balatonfenyves (2006)
Emleben (2006)
Küssnacht am Rigi (1995)
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku[15].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Sieniutowo
- Zduny Niemieckie
- Cmentarz żydowski w Zdunach
- Szaniec powstańczy pod Borownicą
- Zduny (stacja kolejowa)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
- ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.
- ↑ a b Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Jan Nepomucen Bobrowicz, Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 248.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Kurier Zdunowski nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; Światowid – Kuryer Tygodniowy z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. Uczczenie Powstańców w Zdunach.
- ↑ Cukrownia w Zdunach
- ↑ Krzysztof Nawrocki: Marian Kwiatkowski. zduny.wordpress.com, 18 kwietnia 2015. [dostęp 2016-10-26].
- ↑ Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo?
- ↑ Współpraca międzynarodowa, Urząd Miejski w Zdunach [dostęp 2018-03-31] (pol.).
- ↑ Zduny w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalny portal miasta i gminy Zduny
- Zduny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 549.
| Historyczne części miasta |
|
|---|
| Miasta | |
|---|---|
| Sołectwa | |
| Pozostałe miejscowości |
|
| Integralne części miejscowości |
