Piszczac

Piszczac
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek piszczacki
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Piszczac
Prawa miejskie	1530–1870, od 2024
Burmistrz	Kamil Kożuchowski
Powierzchnia	3,3025 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 2825; 855,4 os./km²
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-530
Tablice rejestracyjne	LBI
	Położenie na mapie gminy Piszczac Piszczac
	Położenie na mapie Polski Piszczac
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Piszczac
	Położenie na mapie powiatu bialskiego Piszczac
	51°58′52″N 23°22′28″E/51,981111 23,374444
TERC (TERYT)	0601114
SIMC	0017124
	Urząd miejskiul. Włodawska 8; 21-530 Piszczac
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Piszczac – miasto w Polsce, położone w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Piszczac^[6]^[5].

Miasto królewskie lokowane w 1530 roku, nazywane także niekiedy Piszczatką, położone było w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[7]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Piszczac w powiecie bialskim^[8]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Piszczac, 1954–1972 gromady Piszczac^[9], a od 1973 reaktywowanej gminy Piszczac^[10]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa bialskopodlaskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Integralne części miasta Piszczac^[6]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1022742	Długa	część miasta
1023090	Rynek	część miasta
1023115	Szewele	część miasta
1023138	Średnia	część miasta
1023291	Zamoście	część miasta

Położenie

Pod względem historycznym Piszczac położony jest w dawnej ziemi brzeskiej, w granicach której początkowo należał do Podlasia, a następnie w 1566 wszedł w skład województwa brzeskolitewskiego i od tamtego czasu leży na Polesiu^[11]^[12]^[13]. W średniowieczu przez miasto przebiegał Szlak Jagielloński^[14].

Piszczac leży na terenie Polesia Zachodniego, w północnym krańcu województwa lubelskiego, w powiecie bialskim. Usytuowany jest nad rzeką Lutnią. Przez terytorium gminy Piszczac przebiega najważniejszy szlak kolejowy Europy – magistrala Berlin – Moskwa (stacje kolejowe Chotyłów i Dobrynka). Od strony wschodniej dociera do niej szeroki tor łączący gminę z siecią kolejową Republiki Białoruskiej oraz innych państw byłego ZSRR (teren portu przeładunkowego Małaszewicze). Na terenie gminy nie ma dróg krajowych. Drogi wojewódzkie łączą Piszczac z Białą Podlaską – odległość 22 km, oraz przejściami granicznymi w Terespolu – 25 km, w Kukurykach – 25 km i Sławatyczach – 29 km.

Rynek, główny plac Piszczaca, ma nietypowy trójkątny zarys.

Historia

Pierwsza wzmianka o tutejszej parafii katolickiej pochodzi z 1500 roku, w 1530 miejscowość otrzymała prawa miejskie. W Piszczacu przed 1570 istniała także prawosławna cerkiew św. Jana Chrzciciela, która po 1596 przyjęła unię. Od XVIII w. w Piszczacu działała synagoga^[15].

Piszczac jako miasto był większym ośrodkiem administracji królewskiej. Tu bowiem znajdowały się duże składy zbożowe, do których zwożono z okolicznych królewszczyzn zboże, odstawiane następnie do Brześcia. Miasto posiadało już od XVI w. prawo do sześciu jarmarków, co dowodzi, że musiało być większym ośrodkiem życia gospodarczego. Lustracja dóbr królewskich woj. Podlaskiego w 1570 r. potwierdza przynależność dworu kijowieckiego wójtostwa dąbrowieckiego z miastem Piszczatch (Piszczac) do ekonomii brzeskiej wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasteczko leżało na starym szlaku handlowym z Brześcia Litewskiego do Lublina. W XVII–XVIII w. w dzierżawie Radziwiłłów i ostatecznie przeszło na własność dziedziców Białej Podlaskiej, pozostając w niej aż do 1790 roku.

W 1875 władze carskie zlikwidowały unicką diecezję chełmską, w konsekwencji czego unicka parafia w Piszczacu musiała przyjąć wyznanie prawosławne. W 1892 kościół w Piszczacu został przekształcony na cerkiew, a trzy lata później rozebrany. W 1907 w miejscowości zbudowana została nowa cerkiew, którą w 1919 przejął Kościół łaciński^[15].

Za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym w 1869 r. Piszczac został pozbawiony praw miejskich, utworzono gminę Piszczac, następnie zdegradowany do roli osady w 1870 roku.

W czasie II wojny światowej był ośrodkiem ruchu oporu, działały tu zarówno AK, jak i GL. Z Piszczaca pochodził Jakub Aleksandrowicz ps. „Alek”, „Argentyńczyk” – organizator i dowódca oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej, były członek KPP i PPR, uczestnik walk w Hiszpanii (po wojnie jego imieniem nazwano plac w mieście)^[16].

W 1973 r. Piszczac został siedzibą gminy w powiecie bialskim województwa lubelskiego, od 1975 r. w województwie bialskopodlaskim. Obecnie, po reformie terytorialnej, ponownie w powiecie bialskim.

Miasto jest siedzibą gminy Piszczac^[17]. W roku 2021 liczyło 2142 mieszkańców^[18].

Żydzi w Piszczacu

Pierwsze dane świadczące o obecności społeczności żydowskiej w Piszczacu pochodzą z 1765 roku, choć istnieją przesłanki, by twierdzić, iż w miejscowości tej mieszkała już wcześniej większa grupa osób wyznania mojżeszowego. W późniejszych latach procent społeczności żydowskiej wśród mieszkańców Piszczaca stale wzrastał – jej przedstawiciele zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem. W 1857 roku mieszkało w mieście niemal 500 Żydów – spora część grupy brała czynny udział w powstaniu styczniowym.

Na początku XX wieku Żydzi stanowili w Piszczacu 36% społeczeństwa. Znajdowała się tu ubojnia rytualna oraz kirkut. Do miejscowego kahału należała też synagoga w Chotyłowie, założona w 1918 roku. W 1927 roku założono żydowską bibliotekę, gdzie odbywały się lekcje języka hebrajskiego.

Piszczac został zajęty przez Niemców 8 września 1939 roku – po kilku dniach ich miejsce zajęła Armia Czerwona. Na mocy porozumień dotyczących granic okupowanych, Sowieci wycofali się na wschód, a wraz z nimi grupa około 500 Żydów. 15 października Niemcy przesiedlili rodziny żydowskie z okolicznych wiosek. Niedługo potem utworzone zostało w Piszczacu otwarte getto. Wiosną 1941 roku zostało tu przesiedlonych około 700 Żydów z innych ośrodków miejskich. Kilka miesięcy później miała miejsce pierwsza egzekucja wykonana na 4 żydowskich robotnikach. W październiku 1942 roku miały miejsce dwie egzekucje, w których zostało zastrzelonych łącznie 12 Żydów. Niebawem nastąpiła likwidacja getta. Przebywający w Piszczacu Żydzi otrzymali rozkaz stawiennictwa na głównym rynku – po selekcji niewielką grupę osób wysłano do pracy w Międzyrzecu Podlaskim, zaś pozostałych wywieziono do obozów zagłady w Sobiborze lub Treblince^[19].

Zabytki

kaplica cmentarna w Piszczacu, zbudowana z drewna ok. 1800 r., wielokrotnie powiększana; na cmentarzu XIX-wieczne nagrobki^[20]
kościół parafialny pw. Podwyższenia św. Krzyża w Piszczacu, murowany z 1907 r., pierwotnie cerkiew
podlaska kamienna baba – kamienny krzyż przy prezbiterium kościoła

Sport

W Piszczacu ma swą siedzibę klub piłkarski Lutnia Piszczac, występujący w sezonie 2019/2020 w klasie okręgowej Biała Podlaska^[21]. Siedziba klubu znajduje się przy ulicy Cmentarnej.

Ludzie związani z Piszczacem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Piszczacu.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Piszczacu

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
↑ Wieś Czemierniki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-08] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-08] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 929 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Stanisław Alexandrowicz, Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., w: Acta Baltico-Slavica t. 7, 1970, s. 94.
↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)
↑ Uchwała Nr 5 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu bialskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 64)
↑ Uchwała Nr XXI/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 20 grudnia 1972, Nr 12, Poz. 239).
↑ Agnieszka Kolasa. Średniowieczni osadnicy na ziemiach południowego Podlasia – zarys problematyki. „Radzyński Rocznik Humanistyczny”. 4, s. 41–42, 2006. ISSN 1643-4374. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
↑ Adam Panasiuk. Łomazy, Pieszczatka, Woin – dawne miasta królewskie w starostwie brzeskim (województwo brzesko-litewskie) w świetle lustracji z 1566 r. Studium gospodarczo-przestrzenne. „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. 16 (3), s. 41, 2019. ISSN 1731-982X. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
↑ Jan Galicz: Historia Polski w najważniejszych datach i streszczeniach od czasów najdawniejszych aż do najnowszych jako repetytorium do użytku szkoln. i podręcznego. Wyd. 3. Cieszyn: Drukarnia Dziedzictwa w Cieszynie, 1938, s. 166. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
↑ Na królewskim szlaku [online], Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] (pol.).
↑ ^a ^b Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 203.
↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 61.
↑ Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-02].
↑ Raport o stanie gminy za rok 2021. Liczba mieszkańców w dniu 31.12.2021 s. 30
↑ Strona www.sztetl.org.pl.
↑ J. Maraśkiewicz, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo bialskopodlaskie, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa 1995, ISBN 83-85548-40-8, s. 66.
↑ http://lutniapiszczac.futbolowo.pl/ strona klubu GLKS Lutnia Piszczac

Bibliografia

Rafał Zubkowicz, Elena Vetrova, Aleksadnr Pańko, Andriej Abramczuk: Biała Podlaska – Brześć. Niedokryty wschód. Kraków: Amistad Sp. z.o.o – Program PolskaTurystycza.pl, 2008, s. 129–130. ISBN 978-83-7560-023-0.
Marta Kubiszyn: Śladami Żydów. Lubelszczyzna. Lublin: 2011, s. 317–319. ISBN 978-83-9227-203-8.

Linki zewnętrzne

Piszczac, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 232 .
Piszczac, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 455 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.

[pwl-2] Wieś Czemierniki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-08] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-08] .

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 929 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[Dz.U._29/2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[7] Stanisław Alexandrowicz, Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., w: Acta Baltico-Slavica t. 7, 1970, s. 94.

[8] Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)

[9] Uchwała Nr 5 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu bialskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 64)

[10] Uchwała Nr XXI/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 20 grudnia 1972, Nr 12, Poz. 239).

[11] Agnieszka Kolasa. Średniowieczni osadnicy na ziemiach południowego Podlasia – zarys problematyki. „Radzyński Rocznik Humanistyczny”. 4, s. 41–42, 2006. ISSN 1643-4374. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).

[12] Adam Panasiuk. Łomazy, Pieszczatka, Woin – dawne miasta królewskie w starostwie brzeskim (województwo brzesko-litewskie) w świetle lustracji z 1566 r. Studium gospodarczo-przestrzenne. „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. 16 (3), s. 41, 2019. ISSN 1731-982X. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).

[13] Jan Galicz: Historia Polski w najważniejszych datach i streszczeniach od czasów najdawniejszych aż do najnowszych jako repetytorium do użytku szkoln. i podręcznego. Wyd. 3. Cieszyn: Drukarnia Dziedzictwa w Cieszynie, 1938, s. 166. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).

[14] Na królewskim szlaku [online], Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] (pol.).

[katalog-15] Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 203.

[16] „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 61.

[bip-17] Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-02].

[rap-18] Raport o stanie gminy za rok 2021. Liczba mieszkańców w dniu 31.12.2021 s. 30

[19] Strona www.sztetl.org.pl.

[20] J. Maraśkiewicz, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo bialskopodlaskie, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa 1995, ISBN 83-85548-40-8, s. 66.

[21] ttp://lutniapiszczac.futbolowo.pl/ strona klubu GLKS Lutnia Piszczac

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Miasto	Piszczac
Wsie	Chotyłów Dąbrowica Mała Dobrynka Janówka Kościeniewicze Nowy Dwór Ortel Królewski Drugi Ortel Królewski Pierwszy Piszczac Drugi Piszczac Pierwszy Piszczac Trzeci Piszczac-Kolonia Połoski Połoski Nowe Połoski Stare Popiel Trojanów Wólka Kościeniewicka Wyczółki Zahorów Zalutyń
Kolonie	Ogrodniki Parcela Puhary A Ratarków
Osady	Czworaki Wołoszki
Części miasta	Długa Rynek Średnia Szewele Zamoście
Części wsi	Borowe Chmielne Dziewulszczyzna Grabówka Hulcze Hurbatka Jasinowa Kłoda Kolonia Wolańska Komarno Kościeniewicze-Kolonia Kuliki Kuźmij Kąt Lisisko Liszczyk Lutnia Maciejówka Międzyrowy Ocionek Ogrodziska Pod Torem Podlutynie Podpołoski Podżar Połód Przy Rzece Puhary B Pulcia Rynek Średnia Szewele Szwedy Wyżyniec Za Torem Zagościniec Zaleszczyk Załuże Zamoście Zamoście Zapopław Żurawin
Przysiółki wsi	Kompony Wyczos

Siedziba powiatu	Biała Podlaska
Miasta	Międzyrzec Podlaski Piszczac Terespol
Gminy miejskie	Międzyrzec Podlaski Terespol
Gminy miejsko-wiejskie	Piszczac
Gminy wiejskie	Biała Podlaska Drelów Janów Podlaski Kodeń Konstantynów Leśna Podlaska Łomazy Międzyrzec Podlaski Rokitno Rossosz Sławatycze Sosnówka Terespol Tuczna Wisznice Zalesie

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia chełmska (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Biała (Podlaska) Janów Podlaski (←1932–40) Kodeń (do 1870) Łomazy (do 1870) Piszczac (do 1870) Rossosz (do 1870) Sławatycze (do 1870) Terespol (do 1940 i od 1944)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Biała Podlaska (od 1973) Bohukały (←1932–54) Dobryń (1867–1954) Dubów (1926–1954) Hołowczyce (←1932–54) Huszcza (1867–1874, 1926–43 i 1944–54) Janów Podlaski (1940–54 i od 1973) Kobylany (1867–40 i 1944-54) Kodeń (1870–1954 i od 1973) Konstantynów (od 1973) Kostomłoty (1867–1943) Kościeniewicze (1867–1954) Leśna Podlaska (od 1973) Lubienka (1867–? i 192?–26) Lubienka I (?–192?) Lubienka II (?–192?) Łomazy (1870–1954 i od 1973) Międzyleś (1867–1927) Opole (←1940–44→) Pawłów (←1932–40) Piszczac (1870–18??) Piszczac (19??–1954 i od 1973) Połoski (1867–19??) Rokitno (←1932–54 i od 1973) Rossosz (1870–43 i 1944–54) Sidorki (1867–1954) Sitnik (1867–1954) Sławatycze (1867–1922→ i ←1940–44→) Swory (←1923–54) Terespol (1940–44 i od 1973) Tuczna (1927–54 i od 1973) Wisznice (←1940–44→) Witulin (←1932–54) Zabłocie (1867–1954) Zakanale (←1932–54) Zalesie (od 1973)
Gromady (1954–72)	Berezówka (1954–68) Biała Podlaska (1960–72) Błonie (1954–61) Błotków Duży (1954–72) Bohukały (1969–72) Bubel Stary (1954–59) Burwin (1954–68) Cicibór Duży (1954–72) Dąbrowica Duża (1954–59) Dobratycze (1954–68) Dobrynka (1954–61) Dubów (1954–72) Hołowczyce (1954–55 →) Horoszki Duże (1954–55 →) Huszcza (1954–72) Jabłeczna (1954–59) Janów Podlaski (1954–72) Kijowiec (1954–59) Klonownica (1954–59) Kodeń (1954–72) Komarno (1954–59) Konstantynów nad Bugiem (1954–72) Kopytów (1954–59) Kościeniewicze (1954–68) Kownaty (1954–55 →) Kozły (← 1957) Krzywowólka (1954–72) Leśna Podlaska (1954–72) Litewniki Nowe (1954–55 →) Łobaczew Duży (1954–59) Łomazy (1954–72) Małaszewicze (1962–72) Mazanówka (1954–59) Olszyn (1954–59) Ortel Książęcy (1954–61) Pawłów Nowy (1954–59) Pawłów Stary (1960–68) Piszczac (1954–72) Połoski (1954–61) Pratulin (1954–68) Rokitno (1954–72) Rossosz (1954–72) Sidorki (1954–59) Sitnik (1954–61) Sławacinek Nowy (1962–72) Studzianka (1954–59) Styrzyniec (1954–61) Swory (1954–72) Tuczna (1954–72) Wilczyn (1954–59) Witulin (1954–59) Woskrzenice Duże (1954–61) Wólka Dobryńska (1954–61) Wólka Nosowska (1954–55 →) Zabłocie (1954–72) Zalesie (1954–72)