51°58′52″N 23°22′28″E/51,981111 23,374444Piszczac
| Artykuł |
51°58′52″N 23°22′28″E |
|---|---|
| - błąd |
38 m |
| WD |
51°58'0.1"N, 23°22'59.9"E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
1814 m |
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2824[1] |
| Strefa numeracyjna |
83 |
| Kod pocztowy |
21-530[2] |
| Tablice rejestracyjne |
LBI |
| SIMC |
0017124[3] |
Położenie na mapie gminy Piszczac  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bialskiego  | |
| 51°58′52″N 23°22′28″E/51,981111 23,374444
| |
| Strona internetowa | |
Piszczac – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Piszczac[4][3]. Siedziba gminy Piszczac. Dawniej miasto królewskie lokowane w 1530 roku, w latach 1530–1869, nazywane w źródłach także Piszczatką. Położone było w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.
Rynek, główny plac Piszczaca, ma nietypowy trójkątny zarys.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1022742 | Długa | część wsi |
| 1023090 | Rynek | część wsi |
| 1023115 | Szewele | część wsi |
| 1023138 | Średnia | część wsi |
| 1023291 | Zamoście | część wsi |
W średniowieczu przez miasto przebiegał Szlak Jagielloński.[6]
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Piszczac jest osadą położoną na terenie Polesia Zachodniego w północnym krańcu województwa lubelskiego w powiecie bialskim. Usytuowany jest nad rzeką Lutnią. Przez terytorium gminy Piszczac przebiega najważniejszy szlak kolejowy Europy – magistrala Berlin – Moskwa (stacje kolejowe Chotyłów i Dobrynka). Od strony wschodniej dociera do niej szeroki tor łączący gminę z siecią kolejową Republiki Białoruskiej oraz innych państw byłego ZSRR (teren portu przeładunkowego Małaszewicze). Na terenie gminy nie ma dróg krajowych. Drogi wojewódzkie łączą Piszczac z Białą Podlaską- odległość 22 km, oraz przejściami granicznymi w Terespolu – 25 km, w Kukurykach – 25 km i Sławatyczach – 29 km.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o tutejszej parafii katolickiej pochodzi z 1500 roku, w 1530 miejscowość otrzymała prawa miejskie. W Piszczacu przed 1570 istniała także prawosławna cerkiew św. Jana Chrzciciela, która po 1596 przyjęła unię. Od XVIII w. w Piszczacu działała synagoga[7].
Piszczac jako miasto był większym ośrodkiem administracji królewskiej. Tu bowiem znajdowały się duże składy zbożowe, do których zwożono z okolicznych królewszczyzn zboże, odstawiane następnie do Brześcia. Miasto posiadało już od XVI w. prawo do sześciu jarmarków, co dowodzi, że musiało być większym ośrodkiem życia gospodarczego. Lustracja dóbr królewskich woj. Podlaskiego w 1570 r. potwierdza przynależność dworu kijowieckiego wójtostwa dąbrowieckiego z miastem Piszczatch (Piszczac) do ekonomii brzeskiej wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasteczko leżało na starym szlaku handlowym z Brześcia Litewskiego do Lublina. W XVII–XVIII w. w dzierżawie Radziwiłłów i ostatecznie przeszło na własność dziedziców Białej Podlaskiej, pozostając w niej aż do 1790 roku.
W 1875 władze carskie zlikwidowały unicką diecezję chełmską, w konsekwencji czego unicka parafia w Piszczacu musiała przyjąć wyznanie prawosławne. W 1892 kościół w Piszczacu został przekształcony na cerkiew, a trzy lata później rozebrany. W 1907 w miejscowości zbudowana została nowa cerkiew, którą w 1919 przejął Kościół łaciński[7].
Za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym w 1869 r. Piszczac został pozbawiony praw miejskich i zdegradowany do roli osady.
W czasie II wojny światowej był ośrodkiem ruchu oporu, działały tu zarówno AK, jak i GL. Z Piszczaca pochodził Jakub Aleksandrowicz ps. „Alek”, „Argentyńczyk” – organizator i dowódca oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej, były członek KPP i PPR, uczestnik walk w Hiszpanii (po wojnie jego imieniem nazwano plac w mieście)[8].
W 1973 r. Piszczac został siedzibą nowej gminy w powiecie bialskim województwa lubelskiego, od 1975 r. w województwie bialskopodlaskim. Obecnie, po reformie terytorialnej, ponownie w powiecie bialskim.
Żydzi w Piszczacu[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze dane świadczące o obecności społeczności żydowskiej w Piszczacu pochodzą z 1765 roku, choć istnieją przesłanki, by twierdzić, iż w miejscowości tej mieszkała już wcześniej większa grupa osób wyznania mojżeszowego. W późniejszych latach procent społeczności żydowskiej wśród mieszkańców Piszczaca stale wzrastał – jej przedstawiciele zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem. W 1857 roku mieszkało w mieście niemal 500 Żydów – spora część grupy brała czynny udział w powstaniu styczniowym.
Na początku XX wieku Żydzi stanowili w Piszczacu 36% społeczeństwa. Znajdowała się tu ubojnia rytualna oraz kirkut. Do miejscowego kahału należała też synagoga w Chotyłowie, założona w 1918 roku. W 1927 roku założono żydowską bibliotekę, gdzie odbywały się lekcje języka hebrajskiego.
Piszczac został zajęty przez Niemców 8 września 1939 roku – po kilku dniach ich miejsce zajęła Armia Czerwona. Na mocy porozumień dotyczących granic okupowanych, Sowieci wycofali się na wschód, a wraz z nimi grupa około 500 Żydów. 15 października Niemcy przesiedlili rodziny żydowskie z okolicznych wiosek. Niedługo potem utworzone zostało w Piszczacu otwarte getto. Wiosną 1941 roku zostało tu przesiedlonych około 700 Żydów z innych ośrodków miejskich. Kilka miesięcy później miała miejsce pierwsza egzekucja wykonana na 4 żydowskich robotnikach. W październiku 1942 roku miały miejsce dwie egzekucje, w których zostało zastrzelonych łącznie 12 Żydów. Niebawem nastąpiła likwidacja getta. Przebywający w Piszczacu Żydzi otrzymali rozkaz stawiennictwa na głównym rynku – po selekcji niewielką grupę osób wysłano do pracy w Międzyrzecu Podlaskim, zaś pozostałych wywieziono do obozów zagłady w Sobiborze lub Treblince[9].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kaplica cmentarna w Piszczacu, zbudowana z drewna ok. 1800 r., wielokrotnie powiększana; na cmentarzu XIX-wieczne nagrobki[10]
- kościół parafialny pw. Podwyższenia św. Krzyża w Piszczacu, murowany z 1907 r., pierwotnie cerkiew
- podlaska kamienna baba – kamienny krzyż przy prezbiterium kościoła
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Piszczacu ma swą siedzibę klub piłkarski Lutnia Piszczac, występujący w sezonie 2019/2020 w klasie okręgowej Biała Podlaska[11]. Siedziba klubu znajduje się przy ulicy Cmentarnej.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Piszczac w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 929 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ Stanisław Alexandrowicz, Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., w: Acta Baltico-Slavica t. 7, 1970, s. 94.
- ↑ Na królewskim szlaku, Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] (pol.).
- ↑ a b Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 203.
- ↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 61.
- ↑ Strona www.sztetl.org.pl.
- ↑ J. Maraśkiewicz, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo bialskopodlaskie, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa 1995, ISBN 83-85548-40-8, s. 66.
- ↑ http://lutniapiszczac.futbolowo.pl/ strona klubu GLKS Lutnia Piszczac
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rafał Zubkowicz, Elena Vetrova, Aleksadnr Pańko, Andriej Abramczuk: Biała Podlaska – Brześć. Niedokryty wschód. Kraków: Amistad Sp. z.o.o – Program PolskaTurystycza.pl, 2008, s. 129–130. ISBN 978-83-7560-023-0.
- Marta Kubiszyn: Śladami Żydów. Lubelszczyzna. Lublin: 2011, s. 317–319. ISBN 978-83-9227-203-8.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Piszczac, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 232.
- Piszczac, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 455.
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osady | |
| Integralne części wsi |
|
