Piszczac

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piszczac
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek piszczacki
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

bialski

Gmina

Piszczac

Prawa miejskie

1530–1870, od 2024

Burmistrz

Kamil Kożuchowski

Powierzchnia

3,3025[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


2825[2][3]
855,4 os./km²

Strefa numeracyjna

83

Kod pocztowy

21-530[4]

Tablice rejestracyjne

LBI

Położenie na mapie gminy Piszczac
Mapa konturowa gminy Piszczac, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Piszczac”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Piszczac”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Piszczac”
Położenie na mapie powiatu bialskiego
Mapa konturowa powiatu bialskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Piszczac”
Ziemia51°58′52″N 23°22′28″E/51,981111 23,374444
SIMC

0017124[5]

Urząd miejski
ul. Włodawska 8
21-530 Piszczac
Strona internetowa

Piszczacmiasto w Polsce, położone w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Piszczac[6][5].

Miasto królewskie lokowane w 1530 roku, nazywane także niekiedy Piszczatką, położone było w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[7]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Piszczac w powiecie bialskim[8]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Piszczac, 1954–1972 gromady Piszczac[9], a od 1973 reaktywowanej gminy Piszczac[10]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa bialskopodlaskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Integralne części miasta Piszczac[6][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
1022742 Długa część miasta
1023090 Rynek część miasta
1023115 Szewele część miasta
1023138 Średnia część miasta
1023291 Zamoście część miasta

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Pod względem historycznym Piszczac położony jest w dawnej ziemi brzeskiej, w granicach której początkowo należał do Podlasia, a następnie w 1566 wszedł w skład województwa brzeskolitewskiego i od tamtego czasu leży na Polesiu[11][12][13]. W średniowieczu przez miasto przebiegał Szlak Jagielloński[14].

Piszczac leży na terenie Polesia Zachodniego, w północnym krańcu województwa lubelskiego, w powiecie bialskim. Usytuowany jest nad rzeką Lutnią. Przez terytorium gminy Piszczac przebiega najważniejszy szlak kolejowy Europy – magistrala BerlinMoskwa (stacje kolejowe Chotyłów i Dobrynka). Od strony wschodniej dociera do niej szeroki tor łączący gminę z siecią kolejową Republiki Białoruskiej oraz innych państw byłego ZSRR (teren portu przeładunkowego Małaszewicze). Na terenie gminy nie ma dróg krajowych. Drogi wojewódzkie łączą Piszczac z Białą Podlaską – odległość 22 km, oraz przejściami granicznymi w Terespolu – 25 km, w Kukurykach – 25 km i Sławatyczach – 29 km.

Rynek, główny plac Piszczaca, ma nietypowy trójkątny zarys.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o tutejszej parafii katolickiej pochodzi z 1500 roku, w 1530 miejscowość otrzymała prawa miejskie. W Piszczacu przed 1570 istniała także prawosławna cerkiew św. Jana Chrzciciela, która po 1596 przyjęła unię. Od XVIII w. w Piszczacu działała synagoga[15].

Piszczac jako miasto był większym ośrodkiem administracji królewskiej. Tu bowiem znajdowały się duże składy zbożowe, do których zwożono z okolicznych królewszczyzn zboże, odstawiane następnie do Brześcia. Miasto posiadało już od XVI w. prawo do sześciu jarmarków, co dowodzi, że musiało być większym ośrodkiem życia gospodarczego. Lustracja dóbr królewskich woj. Podlaskiego w 1570 r. potwierdza przynależność dworu kijowieckiego wójtostwa dąbrowieckiego z miastem Piszczatch (Piszczac) do ekonomii brzeskiej wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasteczko leżało na starym szlaku handlowym z Brześcia Litewskiego do Lublina. W XVII–XVIII w. w dzierżawie Radziwiłłów i ostatecznie przeszło na własność dziedziców Białej Podlaskiej, pozostając w niej aż do 1790 roku.

W 1875 władze carskie zlikwidowały unicką diecezję chełmską, w konsekwencji czego unicka parafia w Piszczacu musiała przyjąć wyznanie prawosławne. W 1892 kościół w Piszczacu został przekształcony na cerkiew, a trzy lata później rozebrany. W 1907 w miejscowości zbudowana została nowa cerkiew, którą w 1919 przejął Kościół łaciński[15].

Za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym w 1869 r. Piszczac został pozbawiony praw miejskich i zdegradowany do roli osady w 1870 roku.

W czasie II wojny światowej był ośrodkiem ruchu oporu, działały tu zarówno AK, jak i GL. Z Piszczaca pochodził Jakub Aleksandrowicz ps. „Alek”, „Argentyńczyk” – organizator i dowódca oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej, były członek KPP i PPR, uczestnik walk w Hiszpanii (po wojnie jego imieniem nazwano plac w mieście)[16].

W 1973 r. Piszczac został siedzibą nowej gminy w powiecie bialskim województwa lubelskiego, od 1975 r. w województwie bialskopodlaskim. Obecnie, po reformie terytorialnej, ponownie w powiecie bialskim.

Miasto jest siedzibą gminy Piszczac[17]. W roku 2021 liczyło 2142 mieszkańców[18].

Żydzi w Piszczacu[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze dane świadczące o obecności społeczności żydowskiej w Piszczacu pochodzą z 1765 roku, choć istnieją przesłanki, by twierdzić, iż w miejscowości tej mieszkała już wcześniej większa grupa osób wyznania mojżeszowego. W późniejszych latach procent społeczności żydowskiej wśród mieszkańców Piszczaca stale wzrastał – jej przedstawiciele zajmowali się głównie rzemiosłem i handlem. W 1857 roku mieszkało w mieście niemal 500 Żydów – spora część grupy brała czynny udział w powstaniu styczniowym.

Na początku XX wieku Żydzi stanowili w Piszczacu 36% społeczeństwa. Znajdowała się tu ubojnia rytualna oraz kirkut. Do miejscowego kahału należała też synagoga w Chotyłowie, założona w 1918 roku. W 1927 roku założono żydowską bibliotekę, gdzie odbywały się lekcje języka hebrajskiego.

Piszczac został zajęty przez Niemców 8 września 1939 roku – po kilku dniach ich miejsce zajęła Armia Czerwona. Na mocy porozumień dotyczących granic okupowanych, Sowieci wycofali się na wschód, a wraz z nimi grupa około 500 Żydów. 15 października Niemcy przesiedlili rodziny żydowskie z okolicznych wiosek. Niedługo potem utworzone zostało w Piszczacu otwarte getto. Wiosną 1941 roku zostało tu przesiedlonych około 700 Żydów z innych ośrodków miejskich. Kilka miesięcy później miała miejsce pierwsza egzekucja wykonana na 4 żydowskich robotnikach. W październiku 1942 roku miały miejsce dwie egzekucje, w których zostało zastrzelonych łącznie 12 Żydów. Niebawem nastąpiła likwidacja getta. Przebywający w Piszczacu Żydzi otrzymali rozkaz stawiennictwa na głównym rynku – po selekcji niewielką grupę osób wysłano do pracy w Międzyrzecu Podlaskim, zaś pozostałych wywieziono do obozów zagłady w Sobiborze lub Treblince[19].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • kaplica cmentarna w Piszczacu, zbudowana z drewna ok. 1800 r., wielokrotnie powiększana; na cmentarzu XIX-wieczne nagrobki[20]
  • kościół parafialny pw. Podwyższenia św. Krzyża w Piszczacu, murowany z 1907 r., pierwotnie cerkiew
  • podlaska kamienna baba – kamienny krzyż przy prezbiterium kościoła

Sport[edytuj | edytuj kod]

W Piszczacu ma swą siedzibę klub piłkarski Lutnia Piszczac, występujący w sezonie 2019/2020 w klasie okręgowej Biała Podlaska[21]. Siedziba klubu znajduje się przy ulicy Cmentarnej.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
  2. Wieś Czemierniki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-10-08] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-08].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 929 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  7. Stanisław Alexandrowicz, Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., w: Acta Baltico-Slavica t. 7, 1970, s. 94.
  8. Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 461)
  9. Uchwała Nr 5 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu bialskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 64)
  10. Uchwała Nr XXI/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie lubelskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 20 grudnia 1972, Nr 12, Poz. 239).
  11. Agnieszka Kolasa. Średniowieczni osadnicy na ziemiach południowego Podlasia – zarys problematyki. „Radzyński Rocznik Humanistyczny”. 4, s. 41–42, 2006. ISSN 1643-4374. [dostęp 2024-02-09]. (pol.). 
  12. Adam Panasiuk. Łomazy, Pieszczatka, Woin – dawne miasta królewskie w starostwie brzeskim (województwo brzesko-litewskie) w świetle lustracji z 1566 r. Studium gospodarczo-przestrzenne. „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. 16 (3), s. 41, 2019. ISSN 1731-982X. [dostęp 2024-02-09]. (pol.). 
  13. Jan Galicz: Historia Polski w najważniejszych datach i streszczeniach od czasów najdawniejszych aż do najnowszych jako repetytorium do użytku szkoln. i podręcznego. Wyd. 3. Cieszyn: Drukarnia Dziedzictwa w Cieszynie, 1938, s. 166. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
  14. Na królewskim szlaku, Atavist, 14 lutego 2016 [dostęp 2019-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-09] (pol.).
  15. a b Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 203.
  16. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 61.
  17. Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-02].
  18. Raport o stanie gminy za rok 2021. Liczba mieszkańców w dniu 31.12.2021 s. 30
  19. Strona www.sztetl.org.pl.
  20. J. Maraśkiewicz, Zabytkowe cmentarze i mogiły w Polsce. Województwo bialskopodlaskie, Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa 1995, ISBN 83-85548-40-8, s. 66.
  21. http://lutniapiszczac.futbolowo.pl/ strona klubu GLKS Lutnia Piszczac

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Rafał Zubkowicz, Elena Vetrova, Aleksadnr Pańko, Andriej Abramczuk: Biała Podlaska – Brześć. Niedokryty wschód. Kraków: Amistad Sp. z.o.o – Program PolskaTurystycza.pl, 2008, s. 129–130. ISBN 978-83-7560-023-0.
  • Marta Kubiszyn: Śladami Żydów. Lubelszczyzna. Lublin: 2011, s. 317–319. ISBN 978-83-9227-203-8.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]