Turobin
50°49′30″N 22°44′40″E/50,825000 22,744444
| Artykuł |
50°49′30″N 22°44′40″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°49'0.1"N, 22°43'59.9"E, 50°46'N, 22°45'E |
| - błąd |
14 m |
| Odległość |
1280 m |
| wieś | |
 Kościół pw. św. Dominika | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
84 |
| Kod pocztowy |
23-465[3] |
| Tablice rejestracyjne |
LBL |
| SIMC |
0903200[4] |
Położenie na mapie gminy Turobin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego  | |
| 50°49′30″N 22°44′40″E/50,825000 22,744444
| |
Turobin – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Turobin[4][5], w zachodniej części Padołu Zamojskiego. Leży nad Porem. Siedziba gminy Turobin. Dawniej prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1420 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[6].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Turobin. W latach 1957–1975 Turobin administracyjnie należał do powiatu krasnostawskiego (woj. lubelskie), a w 1975–1998 do województwa zamojskiego.
Miejscowość jest ośrodkiem usługowym dla okolicznych terenów wiejskich.
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Zapisy nazwy najpierw miasta potem wsi, poczynając od XIV wieku przekazują ją w brzmieniu dzisiejszym (Turobin w roku 1399).
Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Turoba, ta zaś od wyrazu tur.[7]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy wspomniano miejscowość w 1389 r. w akcie nadania przez króla Władysława Jagiełłę kilkuwioskowej włości turobińskiej podskarbiemu Dymitrowi z Goraja. Już po r. 1405 włość ta przeszła we władanie możnego wielkopolskiego rodu Szamotulskich.
W 1420, za staraniem dziedzica Dobrogosta Świdwy z Szamotuł, kasztelana poznańskiego i starosty generalnego wielkopolskiego za przywilejem Władysława Jagiełły Turobin otrzymał prawa miejskie[8].
Około 1510 r. (według innych źródeł[jakich?] dopiero w 1563) właścicielami miasta i włości stali się hrabiowie z Wielkopolski - Górkowie. Właścicielem miasta był Andrzej Górka (zm. 1551)[9]. Od ich spadkobierców: Czarnkowskich i Pawła Trojanowskiego, w 1596 r. włość turobińską (1 miasto i 12 wsi) oraz gorajską za 130 000 zł kupił kanclerz Jan Zamoyski. Turobin był miastem Ordynacji Zamoyskiej[10].
W kilka lat później nowy właściciel włączył swe nabytki do niedawno utworzonej Ordynacji Zamojskiej, w składzie której pozostawały do XIX w.
W 1565 r. Górkowie zorganizowali tu Nowe Miasto między Starym Miastem a zamkiem, zabudowując puste dotychczas Podzamcze.
W latach 1581–1596 działał tu zbór braci polskich oraz szkoła. W 1630 roku bracia polscy zostali ostatecznie wypędzeni.
W 1648 miasto zostało zniszczone przez Kozaków, w 1656 przez Szwedów. Ponadto w wieku XVII, oprócz wyżej wymienionych dat, pożary, wojny i epidemie miały miejsce w następujących latach:
- Pożary miasta miały miejsce w 1668, 1689, 1698 i 1699 r.
- Działania wojenne spowodowały zniszczenia w 1612, 1648, 1653, 1657, 1672, 1690 r.
- Epidemie (zarazy morowe) wybuchły w 1626, 1653, 1656 i 1658 r.
W 1859 uległo wielkiemu pożarowi, który strawił większość drewnianych zabudowań. Kolejne zniszczenia przyniosły działania I wojny światowej.
13 stycznia 1870 r. pozbawiono Turobin praw miejskich[11].
W 1914 i w 1915 r., podczas działań wojennych, cała osada Turobin „za sprawą wojsk austriackich” została spalona - wg jednego z wykazów 220 na 241 budynków zostało zniszczonych[12].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W 1612 “na novem Rynku albo Mieście" znajdowało się 37 działek budowlanych, należących do turobińskich mieszczan[8].
- W 1564 r. miasto liczyło 245 domów z 1225 mieszkańcami.
Kolejne spisy ludności wykazywały tu:
- 286 domów - w 1787 roku,
- 26 domów murowanych i 318 drewnianych z 2026 mieszkańcami - w 1827 r.[13].
- 20 murowanych i 405 drewnianych domów oraz 2359 mieszkańców, z tego 951 Żydów - w 1856/57 r.,
- 25 murowanych i 341 drewnianych domów oraz 3942 mieszkańców, w tym 2342 Żydów w 1886/87 r.
- 1600 mieszkańców, w tym 965 Żydów, według spisu z r. 1921[14].
Relacja Verdmona z 1902 r. (Leonard de Verdmon Jacques) opisana w wydanej monografii tak mówiła o miejscowości: “... obecnie jest to nędzna, niebrukowana mieścina, głośna z największych w Królestwie (kongresowym) jarmarków na konie; te jarmarki oraz rolnictwo i wyrób kożuchów podtrzymują dobrobyt ludności". W osadzie istnieje cerkiew prawosławna od r. 1882, synagoga murowana, szkoła początkowa, dom schronienia dla starców i urząd gminny.
W latach 1788-90 tutejszym proboszczem (bardziej tytularnym niż faktycznym) był Stanisław Staszic[8].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół pw. św. Dominika
- Rynek turobiński o wymiarach 100 × 110 m
- Kaplica pw. św. Marka
- Gródki - zbiorowa mogiła mieszkańców wsi zabitych przez hitlerowców 1 lipca 1942
- Synagoga i dom modlitwy dla kobiet
- Kaplica cmentarna św. Elżbiety
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Osoby związane z Turobinem[edytuj | edytuj kod]
- Jan z Turobina (1511–1575) – prawnik, rektor Akademii Krakowskiej.
- Tadeusz Stocki – major intendent Wojska Polskiego, cichociemny.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Turobin w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1303 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 251.
- ↑ a b c Wiesław Bondyra, Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin - Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07].
- ↑ Włodzimierz Dworzaczek, Andrzej Górka, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, 1959-1960, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 404.
- ↑ Marian Kozaczka, Ordynacje rodowe na ziemiach polskich do 1918 r., w: Rocznik Tarnowski 1991/1992, s. 64.
- ↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
- ↑ STRATY I ZNISZCZENIA PONIESIONE W ZABYTKACH NIERUCHOMYCH W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO (W JEGO AKTUALNYCH GRANICACH) - PDF Darmowe pobieranie, docplayer.pl [dostęp 2019-12-17].
- ↑ Tabela. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827.. „Centralna Biblioteka Statystyczna”. A-Ł (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), s. 288, 1827. Warszawa.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-07-17].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Roman Tokarczyk, "Turobin Dzieje Miejscowości" (monografia), Morpol, Lublin 2002
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Józef Niedźwiedź Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego Oficyna wydawnicza KRESY Sp. z o.o., Zamość 2003
- Turobin (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 646.
