Ryga: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Polonica: drobne merytoryczne |
→Zobacz też: drobne redakcyjne |
||
Linia 368: | Linia 368: | ||
* [[Cerkiew św. Michała Archanioła w Rydze]] |
* [[Cerkiew św. Michała Archanioła w Rydze]] |
||
* [[Tramwaje w Rydze]] |
* [[Tramwaje w Rydze]] |
||
* [[Monety polskie Rygi]] |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
Wersja z 12:45, 16 cze 2011
Szablon:Miasto zagranica infobox
Ryga (łot. Rīga, niem. Riga, est. Riia, liw. Rīgõ, fin. Riika, jidysz ריגע, Rige, ros. Рига, Riga, ukr. Рига, Ryha) – stolica Łotwy, miasto położone nad rzeką Dźwiną w pobliżu jej ujścia do Bałtyku w Zatoce Ryskiej. Jest głównym ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym, komunikacyjnym (port morski, lotniczy i węzeł kolejowy Ryga Centralna), kulturalnym i naukowym kraju. Posiada liczne zabytki, w tym jeszcze z czasów średniowiecza. Jest wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowi jedno z największych w Europie skupisk architektury secesyjnej.
Liczba mieszkańców: miasto 723,9 tys. (2007), aglomeracja 850 tys. (2007).
Historia
Już w X wieku istniała rozwinięta osada plemienia Liwów u ujścia Dźwiny. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupa Alberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członków Hanzy, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze jak i całej Łotwie silne wpływy niemieckiej kultury, języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Ryga należała do niemiecko-języcznego państwa zakonu kawalerów mieczowych, od 1561 do I Rzeczypospolitej. Od 1621 okupowana przez Szwecję, od 1660 należała formalnie do Szwecji. W 1710 okupowana przez wojska rosyjskie, w 1721 włączona do Rosji. W 1796 stała się stolicą guberni inflanckiej. W trakcie I wojny światowej zdobyta przez Niemców 3 września 1917.
Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiej archidiecezji Prus, Inflant i Estonii, której podlegała m.in. diecezja chełmińska i diecezja warmińska.
Ryga w Rzeczpospolitej (1561-1621)
28 listopada 1561 na mocy Paktu wileńskiego Inflanty oddały się pod opiekę królowi Zygmuntowi Augustowi, a Gotthard Kettler otrzymał w lenno Kurlandię i Semigalię. W dniu 5 marca 1562 na zamku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla polskiego przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny. Po unii lubelskiej w 1569 Ryga znalazła się pod wspólnym panowaniem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod polską władzą zamek w Rydze znajdował się od 1565, natomiast w roku następnym utworzono w Rydze kasztelanię. W 1566 nastąpiła sekularyzacja i w efekcie likwidacja arcybiskupstwa. W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu król Stefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 roku akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniu Iwana Groźnego w 1582 roku król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, który następnie w 1582 założył w nim kolegium jezuickie. W listopadzie 1582 roku Sejm Rzeczpospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miasta Corpus Privilegiorum Stephaneum. W 1584 roku miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. Niedługo później miastem wstrząsnęły niepokoje religijne, których tłem był spór o kościół św. Jakuba pomiędzy katolikami i protestantami. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla polski wójta Testiusza i syndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się gdy pod mury miasta podeszły wojska wojewody wendeńskiego Jerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej notariusza Gizego i ławnika Brynka. Miasto po panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 roku powstała w mieście pierwsza drukarnia wzorowana na drukarni hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu, a w 1589 roku miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 roku sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim w Warszawie. W 1603 roku król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanych ceł.
W czasie II wojny polsko-szwedzkiej w 1601 pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi Kircholm 25 km od Rygi wojska Rzeczypospolitej pokonały przeważające siły szwedzkie.
W czasie IV wojny polsko-szwedzkiej król Szwecji Gustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 roku. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3 700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko Dyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna kompania piechoty, poddał się 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w Altmarku z 1629. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził de iure dopiero Pokój w Oliwie w 1660 roku.
W 1710 miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedaleka Łatgalia nadal do 1795 roku pozostała w rękach polskich. W latach 1919–1940 stolica niepodległego państwa łotewskiego. 18 marca 1921 podpisano tu traktat pokojowy między Polską a Rosją.
W 1940 wcielona do ZSRR. Zdobyta przez Niemców w II wojnie światowej w czerwcu 1941, w początkowej fazie operacji Barbarossa. Zdobyta przez Armię Czerwoną w październiku 1944 i ponownie wcielona do ZSRR. Od 1991 ponownie stolica niepodległego państwa łotewskiego.
W 2003 w stolicy Łotwy został zorganizowany 48. Konkurs Piosenki Eurowizji
Mikrorejony
Powszechnie przyjmuje się podział miasta na 47 mikrorejonów:
|
|
|
Ważniejsze miejsca i zabytki
Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:
- Baszta Prochowa
- Brama Szwedzka
- Budynek parlamentu w Rydze
- Dom Bractwa Czarnogłowych
- Dom Kotów
- Katedra w Rydze
- Sobór Narodzenia Pańskiego w Rydze
- Konventa Sēta
- Koszary Jakuba
- Katedra św. Jakuba w Rydze
- Kościół św. Jerzego w Rydze
- Kościół św. Piotra w Rydze
- Mała Gildia
- Mežaparks
- Pałac Kultury i Nauki
- Pomnik Rolanda
- Pomnik Wolności
- Ryska wieża radiowo-telewizyjna
- Synagoga Miejska w Rydze
- Trzej Bracia
- Wielka Gildia
- Zamek w Rydze
- Zegar Laima
Polonica
- W katedrze w jednej z kaplic został pochowany podkomorzy króla Zygmunta III Wazy rotmistrz wojsk polskich Kacper Tyzenhaus z małżonką.
- W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazania Piotr Skarga. W 1582 roku król Stefan Batory ze swej rezydencji na zamku przychodził do tego kościoła na msze.
- W kościele św. Franciszka (Sv. Franciska Romas katolu baznica) z 1889 roku pod ołtarzem głównym został pochowany Stanisław Sołtan marszałek nadworny Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszy zesłaniec syberyjski. Pierwotnie grób znajdował się w kaplicy na której postawiono obecny kościół. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego (od 1908 roku Ogrodu Pokoju) byli pochowani pisarz hrabia Leon Potocki (1799-1864) oraz założyciel akademickiej korporacji "Arkonia" Karol Gąsowski (zm. 1879)
- przy uliczce Polska Brama (Polu Gate) znajduje się kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.
- Zamek w Rydze był rezydencją polskich namiestników m.in. Jana Hieronima Chodkiewicza i księcia Jerzego Radziwiłła.
Populacja
|
|
|
|
Narodowości
W czasie ZSRR do Rygi przywieziono wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, którzy mieszkają tam do dziś, większość z nich nie zna języka łotewskiego.
% | Narodowość |
---|---|
42,3% | Łotysze |
41,3% | Rosjanie |
4,3% | Białorusini |
3,9% | Ukraińcy |
2,0% | Polacy |
0,9% | Litwini |
5,3% | pozostali |
Sport
W Rydze działa wiele klubów sportowych, do bardziej znanych należą kluby piłkarskie: Skonto FC, Dinamo-Rīnuži/LASD Ryga, FK Rīga, FK Daugava Ryga, a hokej na lodzie reprezentuje tutaj Dinamo Ryga.
W 2006 w Rydze odbyły się Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2006.
Miasta partnerskie
Znane osoby pochodzące z Rygi
- aktor Andrzej Łapicki (1924-),
- mistrz świata w szachach Michaił Tal (1936)-),
- laureat nagrody nobla w Chemii Wilhelm Ostwald,
- była szwedzka minister Laila Freivalds,
- była prezydent Łotwy od 1999 do 2007 roku Vaira Vīķe-Freiberga (1937-),
- były prezydent Łotwy od 1993 do 1999 roku Guntis Ulmanis (1939-),
- informatyk Juris Hartmanis,
- polityk Ivars Godmanis (1951-),
- polityk Aigars Kalvītis (1966-),
- tenisista Ernests Gulbis (1988-),
Galeria
-
Ryga, plac ratuszowy (Rātslaukums) i gildia Bractwa Czarnogłowych; widoczny pomnik Rolanda
-
Widok z wieży kościoła św. Piotra na katedrę luterańską i Dźwinę
Zobacz też
- Uniwersytet Łotwy, Uniwersytet Stradiņša w Rydze
- Kościół Jezusa w Rydze
- Kościół Marcina Lutra w Rydze
- Kościół Zbawiciela w Rydze
- Skonto FC
- traktat ryski (1920)
- traktat ryski (1921)
- Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Rydze
- Cerkiew Wszystkich Świętych w Rydze
- Cerkiew św. Michała Archanioła w Rydze
- Tramwaje w Rydze
- Monety polskie Rygi
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona władz miejskich
- Przewodnik po Rydze
- Szczegółowa historia miast w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
- Polskie forum na Łotwie
- Zdjęcie satelitarne z Google Maps
- Historia getta w Rydze (en)
- Zdjęcia z Rygi
- Ryga, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 176 .
- Zdjęcia, Webcams z Rygi