Chęciny: Różnice pomiędzy wersjami
![Ziemia](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Geographylogo.svg/20px-Geographylogo.svg.png)
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Anulowanie wersji 71247733 autorstwa 195.150.12.199 (dyskusja) - czerwony link - brak źródła Znacznik: Anulowanie edycji |
|||
Linia 26: | Linia 26: | ||
|tablice rejestracyjne = TKI |
|tablice rejestracyjne = TKI |
||
|kod mapy = Chęciny (gmina) |
|kod mapy = Chęciny (gmina) |
||
|współrzędne = 50°48′10″N 20° |
|współrzędne = 50°48′10″N 20°28′02″E |
||
|TERYT = 2604034 |
|TERYT = 2604034 |
||
|SIMC = 0946846 |
|SIMC = 0946846 |
||
Linia 42: | Linia 42: | ||
'''Chęciny''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo świętokrzyskie|województwie świętokrzyskim]], w [[powiat kielecki|powiecie kieleckim]], siedziba [[Chęciny (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Chęciny]]. Położone około 15 kilometrów od [[Kielce|Kielc]], na [[Wyżyna Kielecka|Wyżynie Kieleckiej]], historycznie w [[Małopolska|Małopolsce]]. |
'''Chęciny''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo świętokrzyskie|województwie świętokrzyskim]], w [[powiat kielecki|powiecie kieleckim]], siedziba [[Chęciny (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Chęciny]]. Położone około 15 kilometrów od [[Kielce|Kielc]], na [[Wyżyna Kielecka|Wyżynie Kieleckiej]], historycznie w [[Małopolska|Małopolsce]]. |
||
Według danych z 31 grudnia 2022 roku miasto zajmowało powierzchnię 14,13 km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 r., GUS|url=https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html|data dostępu=2023-07-03}}</ref> i liczyło 4316 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 2103 osób (48,7%), zaś kobiet – 2213 (51,3%)<ref>{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących |
Według danych z 31 grudnia 2022 roku miasto zajmowało powierzchnię 14,13 km²<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 r., GUS |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html |data dostępu = 2023-07-03}}</ref> i liczyło 4316 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 2103 osób (48,7%), zaś kobiet – 2213 (51,3%)<ref>{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2023-07-03 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = https://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref>. [[Gęstość zaludnienia]] wynosiła 305 osób/km². |
||
Pierwsza wzmianka o |
Pierwsza wzmianka o wsi Chęciny pochodzi z 1275 roku. Chęciny uzyskały [[lokacja (historia)|lokację miejską]] po [[1306]] roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 24–25.</ref>. [[Miasto królewskie]] w powiecie chęcińskim [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwa sandomierskiego]] w drugiej połowie XVI wieku<ref>Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ;<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (BIAŁE WEWNĄTRZ INTERPUNKCJI) --> Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.</ref>. Od końca XIV wieku do upadku [[I Rzeczpospolita|I Rzeczypospolitej]], miasto było siedzibą szlacheckich sądów ziemskich i grodzkich<ref><span lang="DE">M. Pawlikowski, ''Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012, tenże, ''Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012.</span>.</ref>. Najważniejszym zabytkiem są ruiny [[Zamek w Chęcinach|zamku królewskiego]] z przełomu XIII i XIV wieku. [[Zamek w Chęcinach|Zamek]] pozostaje ruiną od XVIII wieku. Miasto rządowe [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], położone było w [[1827]] roku w [[Powiat kielecki|powiecie kieleckim]], obwodzie kieleckim [[Województwo krakowskie (Królestwo Polskie)|województwa krakowskiego]]<ref>Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 63.</ref>. Do 1954 roku siedziba [[Korzecko (gmina)|gminy Korzecko]]. |
||
== Położenie == |
== Położenie == |
||
Miasto leży w środkowej części [[województwo świętokrzyskie|województwa świętokrzyskiego]], w zachodniej części [[Góry Świętokrzyskie|Gór Świętokrzyskich]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Kondracki|imię=Jerzy|tytuł=Atlas Rzeczypospolitej Polskiej|wydawca=Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej|miejsce=Warszawa|data=1994|nazwisko2=Richling|imię2=Andrzej}}</ref>, między [[Pasmo Chęcińskie|Pasmem Chęcińskim]], a [[Pasmo Zelejowskie|Pasmem Zelejowskim]]. |
Miasto leży w środkowej części [[województwo świętokrzyskie|województwa świętokrzyskiego]], w zachodniej części [[Góry Świętokrzyskie|Gór Świętokrzyskich]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Kondracki |imię = Jerzy |tytuł = Atlas Rzeczypospolitej Polskiej |wydawca = Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej |miejsce = Warszawa |data = 1994 |nazwisko2 = Richling |imię2 = Andrzej}}</ref>, między [[Pasmo Chęcińskie|Pasmem Chęcińskim]], a [[Pasmo Zelejowskie|Pasmem Zelejowskim]]. |
||
Historycznie należy do [[Małopolska|Małopolski]]. Leżało w [[ziemia sandomierska|ziemi sandomierskiej]], następnie w [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwie sandomierskim]], gdzie było siedzibą [[Powiat (Polska)|powiatu]] stanowiącego część ziemi radomskiej<ref>Stanisław Kutrzeba: ''Skład Sejmu Polskiego 1493–1793'' w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.</ref>. W latach |
Historycznie należy do [[Małopolska|Małopolski]]. Leżało w [[ziemia sandomierska|ziemi sandomierskiej]], następnie w [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwie sandomierskim]], gdzie było siedzibą [[Powiat (Polska)|powiatu]] stanowiącego część ziemi radomskiej<ref>Stanisław Kutrzeba: ''Skład Sejmu Polskiego 1493–1793'' w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.</ref>. W latach 1919–1939 i 1945–1998 miasto administracyjnie należało do [[Województwo kieleckie (II Rzeczpospolita)|województwa kieleckiego]]. Od 1999 roku należy administracyjnie do województwa [[Województwo świętokrzyskie|świętokrzyskiego]]. |
||
Na terenie obszaru miejskiego Chęcin znajdują się również leżące na północy [[Zelejowa]] i Sitkówka. |
Na terenie obszaru miejskiego Chęcin znajdują się również leżące na północy [[Zelejowa]] i Sitkówka. |
||
Linia 64: | Linia 64: | ||
Miasto położone jest między [[Pasmo Chęcińskie|Pasmem Chęcińskim]] a [[Pasmo Zelejowskie|Pasmem Zelejowskim]] [[Góry Świętokrzyskie|Gór Świętokrzyskich]], co zachęca do uprawiania turystyki. Z Chęcin wytyczone są szlaki piesze prowadzące m.in. na [[Góra Zamkowa (Góry Świętokrzyskie)|Górę Zamkową]] i do [[Rezerwat przyrody Jaskinia Raj|jaskini Raj]]. |
Miasto położone jest między [[Pasmo Chęcińskie|Pasmem Chęcińskim]] a [[Pasmo Zelejowskie|Pasmem Zelejowskim]] [[Góry Świętokrzyskie|Gór Świętokrzyskich]], co zachęca do uprawiania turystyki. Z Chęcin wytyczone są szlaki piesze prowadzące m.in. na [[Góra Zamkowa (Góry Świętokrzyskie)|Górę Zamkową]] i do [[Rezerwat przyrody Jaskinia Raj|jaskini Raj]]. |
||
W mieście funkcjonują [[schronisko turystyczne|schroniska młodzieżowe]]. Uzupełnieniem bazy noclegowej Chęcin są gospodarstwa agroturystyczne w pobliskim [[Korzecko|Korzecku]] oraz [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Noclegi Chęciny |
W mieście funkcjonują [[schronisko turystyczne|schroniska młodzieżowe]]. Uzupełnieniem bazy noclegowej Chęcin są gospodarstwa agroturystyczne w pobliskim [[Korzecko|Korzecku]] oraz [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Noclegi Chęciny – Agroturystyka w Górach Świętokrzyskich |data dostępu = 2018-10-18 |opublikowany = www.agropodzamcze.pl |url = https://www.agropodzamcze.pl/ |język = pl}}</ref>. |
||
Chęciny są punktem początkowym {{szlak|czerwony}} [[Czerwony szlak turystyczny Chęciny - Kielce|czerwonego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Kielce|Kielc]], {{szlak|niebieski}} [[Niebieski szlak turystyczny Chęciny - Łagów|niebieskiego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Łagów|Łagowa]] oraz {{szlak|żółty}} [[Żółty szlak turystyczny Wierna Rzeka - Chęciny|żółtego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Wierna Rzeka (rzeka)|Wiernej Rzeki]]. |
Chęciny są punktem początkowym {{szlak|czerwony}} [[Czerwony szlak turystyczny Chęciny - Kielce|czerwonego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Kielce|Kielc]], {{szlak|niebieski}} [[Niebieski szlak turystyczny Chęciny - Łagów|niebieskiego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Łagów|Łagowa]] oraz {{szlak|żółty}} [[Żółty szlak turystyczny Wierna Rzeka - Chęciny|żółtego szlaku turystycznego]] prowadzącego do [[Wierna Rzeka (rzeka)|Wiernej Rzeki]]. |
||
== Kultura i sport == |
== Kultura i sport == |
||
W czerwcu 2013 roku otwarto halę widowiskowo-sportową „Pod Basztami”<ref>{{Cytuj stronę | |
W czerwcu 2013 roku otwarto halę widowiskowo-sportową „Pod Basztami”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://echodnia.eu/swietokrzyskie/nowoczesna-hala-widowiskowosportowa-w-checinach-otwarta-pomiesci-1300-widzow-zdjecia/ar/8657007 |tytuł = Uroczyste otwarcie hali widowiskowo-sportowej Pod basztami w Chęcinach – echodnia.eu |data dostępu = 2016-11-05}}</ref>, która jest siedzibą |
||
Centrum Kultury i Sportu. Na wyposażeniu obiektu znajdują się m.in. [[siłownia]], zewnętrzny [[kort tenisowy]] o nawierzchni poliuretanowej, wypożyczalnia rowerów, [[boisko]] |
Centrum Kultury i Sportu. Na wyposażeniu obiektu znajdują się m.in. [[siłownia]], zewnętrzny [[kort tenisowy]] o nawierzchni poliuretanowej, wypożyczalnia rowerów, [[boisko]] „Orlik” ze sztuczną nawierzchnią, boisko do piłki ręcznej. W Chęcinach działa także lokalny Teatr Grodzki „Pod Basztami” oraz Drużyna Rycerska Ziemi Chęcińskiej [https://web.archive.org/web/20161002191527/http://ferro-aquilae.eu/ „Ferro Aquilae”]. |
||
== Nazwa == |
== Nazwa == |
||
Nazwa notowana od 1275 roku, pierwotnie brzmiała prawdopodobnie Chęcin i oznaczała sam zamek albo samą [[wieś]]. Od XIV wieku przybrała formę liczby mnogiej, kiedy zaczęła oznaczać kilka obiektów (zamek, wieś, miasto). Nazwa Chęcin prawdopodobnie pochodzi od niezaświadczonej źródłowo nazwy osobowej *Chęta (Chęcin – własność Chęty) – którego etymologię można wiązać ze słowem ''chęć''<ref name="Słownnik etym">{{Cytuj|autor = Maria Malec |tytuł = Słownik Etymologiczny nazw geograficznych Polski |data = 2003 |isbn = 83-01-13857-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 57 |oclc = 749146226}}</ref>. Według innej etymologii nazwa powstała z pierwotnej Hanczyn(y) i nie ma nic wspólnego ze słowem ''chęć'' i rzekomą nazwą osobową *Chęta<ref name="Słownnik etym2">[[Andrzej Bańkowski]], ''Słownik Etymologiczny języka polskiego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Tom 1 A-K, Warszawa 2002, {{ISBN|83-01-13016-4}}, str 129-130.</ref>. |
Nazwa notowana od 1275 roku, pierwotnie brzmiała prawdopodobnie Chęcin i oznaczała sam zamek albo samą [[wieś]]. Od XIV wieku przybrała formę liczby mnogiej, kiedy zaczęła oznaczać kilka obiektów (zamek, wieś, miasto). Nazwa Chęcin prawdopodobnie pochodzi od niezaświadczonej źródłowo nazwy osobowej *Chęta (Chęcin – własność Chęty) – którego etymologię można wiązać ze słowem ''chęć''<ref name="Słownnik etym">{{Cytuj |autor = Maria Malec |tytuł = Słownik Etymologiczny nazw geograficznych Polski |data = 2003 |isbn = 83-01-13857-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 57 |oclc = 749146226}}</ref>. Według innej etymologii nazwa powstała z pierwotnej Hanczyn(y) i nie ma nic wspólnego ze słowem ''chęć'' i rzekomą nazwą osobową *Chęta<ref name="Słownnik etym2">[[Andrzej Bańkowski]], ''Słownik Etymologiczny języka polskiego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Tom 1 A-K, Warszawa 2002, {{ISBN|83-01-13016-4}}, str 129-130.</ref>. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
[[Plik:642805 zamek w Chęcinach-widok z wieży 02.JPG|thumb|left|200px|Ruiny [[Zamek w Chęcinach|zamku królewskiego]] w Chęcinach – widok z wieży]] |
[[Plik:642805 zamek w Chęcinach-widok z wieży 02.JPG|thumb|left|200px|Ruiny [[Zamek w Chęcinach|zamku królewskiego]] w Chęcinach – widok z wieży]] |
||
Pierwsze wzmianki o Chęcinach pochodzą z 1275 roku. Miasto otrzymało [[prawa miejskie]] w pierwszej połowie XIV wieku. W 1306 roku właścicielem Chęcin oraz 11 wsi został biskup [[Jan Muskata]], który jednak po zdradzie króla [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] prawo własności utracił. W 1331 roku szykujący się do wojny z [[Zakon krzyżacki|Krzyżakami]] [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]] zwołał na [[Zamek w Chęcinach|zamku w Chęcinach]] zjazd ziem [[Małopolska|małopolskich]] i [[Wielkopolska|wielkopolskich]]. Na sejmie tym wielkorządcą w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] ogłoszono królewicza [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza]]. W 1387 roku na zamku więziony był brat króla [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]] kniaź [[Andrzej Olgierdowic|Andrzej Garbaty]]<ref>{{cytuj książkę | |
Pierwsze wzmianki o Chęcinach pochodzą z 1275 roku. Miasto otrzymało [[prawa miejskie]] w pierwszej połowie XIV wieku. W 1306 roku właścicielem Chęcin oraz 11 wsi został biskup [[Jan Muskata]], który jednak po zdradzie króla [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] prawo własności utracił. W 1331 roku szykujący się do wojny z [[Zakon krzyżacki|Krzyżakami]] [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]] zwołał na [[Zamek w Chęcinach|zamku w Chęcinach]] zjazd ziem [[Małopolska|małopolskich]] i [[Wielkopolska|wielkopolskich]]. Na sejmie tym wielkorządcą w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] ogłoszono królewicza [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza]]. W 1387 roku na zamku więziony był brat króla [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]] kniaź [[Andrzej Olgierdowic|Andrzej Garbaty]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Jasienica |imię = Paweł |tytuł = Myśli o dawnej Polsce |wydawca = Czytelnik |miejsce = Warszawa |rok = 1990 |strony = 229 |isbn = 83-07-01957-5}}</ref>. |
||
W 1465 roku miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar. W tym samym roku król [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierz Jagiellończyk]] na sejmie w [[Kalisz]]u ponowił przywilej miejski Chęcin. Pierwotny dokument lokacyjny spłonął. Miasto rządziło się na [[prawo magdeburskie|prawie niemieckim]]. Aby podźwignąć podupadłe Chęciny w 1487 roku król nadał mieszkańcom prawo do miejscowych kopalń. W 1494 roku przywileje powiększył [[Jan I Olbracht|Jan Olbracht]], urządzając prawa górnicze na sposób [[Olkusz|olkuskich]]. W 1507 roku Chęciny spaliły się ponownie. Prawa miejskie odnowił Chęcinom król [[Zygmunt I Stary]]. Miasto było ośrodkiem górnictwa i przemysłu sukienniczego. W Chęcinach wydobywano [[marmur]]y, [[srebro]], [[miedź]] i [[ołów]]. W drugiej połowie XVI wieku istniał tu [[zbór]] [[kalwinizm|kalwiński]] oraz w latach 1570–1597 także zbór [[bracia polscy|braci polskich]]. W [[1597]] roku Chęciny uzyskały [[Privilegium de non tolerandis Judaeis|przywilej ''de non tolerandis Judaeis'']]<ref>Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.</ref>. |
W 1465 roku miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar. W tym samym roku król [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierz Jagiellończyk]] na sejmie w [[Kalisz]]u ponowił przywilej miejski Chęcin. Pierwotny dokument lokacyjny spłonął. Miasto rządziło się na [[prawo magdeburskie|prawie niemieckim]]. Aby podźwignąć podupadłe Chęciny w 1487 roku król nadał mieszkańcom prawo do miejscowych kopalń. W 1494 roku przywileje powiększył [[Jan I Olbracht|Jan Olbracht]], urządzając prawa górnicze na sposób [[Olkusz|olkuskich]]. W 1507 roku Chęciny spaliły się ponownie. Prawa miejskie odnowił Chęcinom król [[Zygmunt I Stary]]. Miasto było ośrodkiem górnictwa i przemysłu sukienniczego. W Chęcinach wydobywano [[marmur]]y, [[srebro]], [[miedź]] i [[ołów]]. W drugiej połowie XVI wieku istniał tu [[zbór]] [[kalwinizm|kalwiński]] oraz w latach 1570–1597 także zbór [[bracia polscy|braci polskich]]. W [[1597]] roku Chęciny uzyskały [[Privilegium de non tolerandis Judaeis|przywilej ''de non tolerandis Judaeis'']]<ref>Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.</ref>. |
||
W XVII wieku miasto zostało zniszczone podczas [[rokosz Zebrzydowskiego|rokoszu Zebrzydowskiego]]. Jeszcze więcej zniszczeń przyniosły [[potop szwedzki|wojny szwedzkie]] i najazd [[Jerzy II Rakoczy|Jerzego II Rakoczego]]. Miasto zostało przez wojska |
W XVII wieku miasto zostało zniszczone podczas [[rokosz Zebrzydowskiego|rokoszu Zebrzydowskiego]]. Jeszcze więcej zniszczeń przyniosły [[potop szwedzki|wojny szwedzkie]] i najazd [[Jerzy II Rakoczy|Jerzego II Rakoczego]]. Miasto zostało przez wojska Jerzego II Rakoczego splądrowane i spalone 1 kwietnia 1657 roku. Przez kolejne 4 lata szerzyła się tu zaraza, która do reszty spustoszyła Chęciny. Lustracja z 1660 roku wykazała zaledwie 48 domów, z 341 znajdujących się tu przedtem. Aby podnieść miasto z upadku król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]] ustanowił w 1666 roku przywilej na pięć [[jarmark]]ów. |
||
W 1764 roku Chęciny przeznaczono na drugie miejsce [[sąd ziemski|sądów ziemskich]] [[radom]]skich, dla powiatów: [[powiat radomski|radomskiego]], [[powiat opoczyński|opoczyńskiego]] i chęcińskiego. W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim. W 1796 roku zlikwidowano powiat chęciński, a w jego miejsce utworzono [[powiat kielecki]]. W 1809 roku Chęciny znalazły się w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]], a w 1815 roku w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]]. W odrodzonym w 1918 roku państwie polskim Chęciny były ośrodkiem przemysłu wapienniczego i [[Przemysł drzewny|drzewnego]]. W latach 1939–1945 znalazły się pod okupacją hitlerowską. Miały tu miejsce masowe egzekucje. Ludność Chęcin prowadziła działalność partyzancką. |
W 1764 roku Chęciny przeznaczono na drugie miejsce [[sąd ziemski|sądów ziemskich]] [[radom]]skich, dla powiatów: [[powiat radomski|radomskiego]], [[powiat opoczyński|opoczyńskiego]] i chęcińskiego. W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim. W 1796 roku zlikwidowano powiat chęciński, a w jego miejsce utworzono [[powiat kielecki]]. W 1809 roku Chęciny znalazły się w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]], a w 1815 roku w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]]. W odrodzonym w 1918 roku państwie polskim Chęciny były ośrodkiem przemysłu wapienniczego i [[Przemysł drzewny|drzewnego]]. W latach 1939–1945 znalazły się pod okupacją hitlerowską. Miały tu miejsce masowe egzekucje. Ludność Chęcin prowadziła działalność partyzancką. |
||
Linia 87: | Linia 87: | ||
== Historia Żydów w Chęcinach == |
== Historia Żydów w Chęcinach == |
||
[[Plik:Chęciny synagoga.jpg|thumb|240px|Późnorenesansowa [[Synagoga w Chęcinach|synagoga]] w Chęcinach]] |
[[Plik:Chęciny synagoga.jpg|thumb|240px|Późnorenesansowa [[Synagoga w Chęcinach|synagoga]] w Chęcinach]] |
||
Wzmianka o pierwszych [[Żydzi|Żydach]] w Chęcinach pochodzi z 1564 roku. Dopiero jednak w 1581 roku król [[Stefan Batory]] pozwolił im się osiedlać w tym mieście, co potwierdził w przywileju [[Zygmunt III Waza]] w 1597 roku. W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] prawie cała [[kahał|gmina żydowska]] została wymordowana przez niekarne oddziały [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]]. W połowie XVII wieku kahał chęciński miał własnego [[rabin]]a, [[kantor]]a, [[mełamed]]a, czynny był także żydowski szpital (od 1638 roku). W XIX wieku gmina się rozrosła, zbudowano [[mykwa|mykwę]], 6 [[Sztybel|sztybłech]], dwa [[cheder]]y i dom starców. W 1939 roku ludność żydowska stanowiła 56%mieszkańców Chęcin (2825 osób). W czasie okupacji istniało tu getto dla 4 tysięcy osób<ref>{{Cytuj|autor = Beata Krakowiak; Marek Skrzypczyński; Bogdan Włodarczyk |tytuł = Góry Świętokrzyskie oraz Sandomierz |data = 2003 |isbn = 83-7304-163-X |miejsce = Bielsko-Biała |wydawca = Pascal |s = 47 |oclc = 749305483}}</ref>. 1 września 1942 roku Niemcy dokonali deportacji Żydów z chęcińskiego getta do [[obóz zagłady|obozu zagłady]] w [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]]. W marcu 1944 roku na rynku w Chęcinach żołnierze oddziału [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] |
Wzmianka o pierwszych [[Żydzi|Żydach]] w Chęcinach pochodzi z 1564 roku. Dopiero jednak w 1581 roku król [[Stefan Batory]] pozwolił im się osiedlać w tym mieście, co potwierdził w przywileju [[Zygmunt III Waza]] w 1597 roku. W czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] prawie cała [[kahał|gmina żydowska]] została wymordowana przez niekarne oddziały [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]]. W połowie XVII wieku kahał chęciński miał własnego [[rabin]]a, [[kantor]]a, [[mełamed]]a, czynny był także żydowski szpital (od 1638 roku). W XIX wieku gmina się rozrosła, zbudowano [[mykwa|mykwę]], 6 [[Sztybel|sztybłech]], dwa [[cheder]]y i dom starców. W 1939 roku ludność żydowska stanowiła 56%mieszkańców Chęcin (2825 osób). W czasie okupacji istniało tu getto dla 4 tysięcy osób<ref>{{Cytuj |autor = Beata Krakowiak; Marek Skrzypczyński; Bogdan Włodarczyk |tytuł = Góry Świętokrzyskie oraz Sandomierz |data = 2003 |isbn = 83-7304-163-X |miejsce = Bielsko-Biała |wydawca = Pascal |s = 47 |oclc = 749305483}}</ref>. 1 września 1942 roku Niemcy dokonali deportacji Żydów z chęcińskiego getta do [[obóz zagłady|obozu zagłady]] w [[Obóz zagłady w Treblince|Treblince]]. W marcu 1944 roku na rynku w Chęcinach żołnierze oddziału [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] „Wybranieccy” zamordowali Icka Grynbauma dostarczającego żywność ukrywającym się w podchęcińskich lasach [[Żydzi|Żydom]]<ref>Wojciech Lada „Bandyci z Armii Krajowej”, Znak 2018, s. 49-56.</ref>. |
||
== Demografia == |
== Demografia == |
||
Linia 104: | Linia 104: | ||
* późnogotycki [[Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Chęcinach|kościół parafialny św. Bartłomieja]] – [[gotyk|gotycka]] murowana hala wzniesiona około 1600 roku, przebudowana w pierwszej połowie XVII wieku z manierystyczną, kwadratową [[Kaplica|kaplicą]] z kopułą z 1614 roku, |
* późnogotycki [[Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Chęcinach|kościół parafialny św. Bartłomieja]] – [[gotyk|gotycka]] murowana hala wzniesiona około 1600 roku, przebudowana w pierwszej połowie XVII wieku z manierystyczną, kwadratową [[Kaplica|kaplicą]] z kopułą z 1614 roku, |
||
* [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Franciszkanów w Chęcinach|dawny zespół klasztorny]] [[Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych|franciszkanów]] fundacji [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]] z XIV wieku obejmujący przebudowany gotycki kościół, późnorenesansowy budynek klasztorny z kopułową kaplicą Branickich z 1640 roku, budynki gospodarcze z lat 1637–1668 oraz neoklasycystyczne, |
* [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Franciszkanów w Chęcinach|dawny zespół klasztorny]] [[Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych|franciszkanów]] fundacji [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]] z XIV wieku obejmujący przebudowany gotycki kościół, późnorenesansowy budynek klasztorny z kopułową kaplicą Branickich z 1640 roku, budynki gospodarcze z lat 1637–1668 oraz neoklasycystyczne, |
||
* [[Kościół św. Józefa i klasztor Bernardynek w Chęcinach|kościół św. Józefa i klasztor]] [[Zakon Świętej Klary|Klarysek]] z 1643 roku, od 1930 roku sióstr [[Bernardynki|bernardynek]]<ref>{{cytuj stronę | |
* [[Kościół św. Józefa i klasztor Bernardynek w Chęcinach|kościół św. Józefa i klasztor]] [[Zakon Świętej Klary|Klarysek]] z 1643 roku, od 1930 roku sióstr [[Bernardynki|bernardynek]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.checiny.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=99&subsub=144&menu=137&strona=1 |tytuł = Klasztor bernardynek |autor = |opublikowany = checiny.pl |data = |język = |archiwum = https://web.archive.org/web/20120921095049/http://www.checiny.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=99&subsub=144&menu=137&strona=1 |zarchiwizowano = 2012-09-21 |data dostępu = 2012-08-08}}</ref>, |
||
* [[Raj (jaskinia)|jaskinia Raj]] – wapienna [[jaskinia krasowa]] położona na terenie [[Rezerwat przyrody Jaskinia Raj|rezerwatu przyrody Jaskinia Raj]], wyróżniająca się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną [[Naciek jaskiniowy|szatą naciekową]], należąca do unikatowych w Polsce obiektów [[Kras (geologia)|krasowych]], |
* [[Raj (jaskinia)|jaskinia Raj]] – wapienna [[jaskinia krasowa]] położona na terenie [[Rezerwat przyrody Jaskinia Raj|rezerwatu przyrody Jaskinia Raj]], wyróżniająca się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną [[Naciek jaskiniowy|szatą naciekową]], należąca do unikatowych w Polsce obiektów [[Kras (geologia)|krasowych]], |
||
* kamienica „Niemczówka” – to renesansowa kamienica wybudowana w 1570 roku. Jej pierwszymi właścicielami byli Walenty Września i jego żona Anna z Niemczów<ref>{{cytuj stronę | |
* kamienica „Niemczówka” – to renesansowa kamienica wybudowana w 1570 roku. Jej pierwszymi właścicielami byli Walenty Września i jego żona Anna z Niemczów<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.checiny.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=321&subsub=354&menu=363&strona=1 |tytuł = Niemczówka |opublikowany = checiny.pl |język = pl |data dostępu = 2017-04-09}}</ref>. Budynek składa się obecnie z trzech kondygnacji: sklepionych kolebkowo piwnic, parteru i półpiętra. Posiada również obszerną sień przejazdową oraz stylowy dziedziniec. Na parterze znajduje się reprezentacyjna Sala Wielka, w której umieszczone jest trzyczęściowe okno z renesansowymi kolumnami wykonanymi z piaskowca, a także belka stropowa, na której widnieje data 1634 rok i nazwisko ówczesnego burmistrza chęcińskiego Walentego Soboniewskiego. Dzięki dotacjom z Funduszy Unijnych udało się przeprowadzić remont generalny budynku, który pochłonął ponad 2,5 miliona złotych. W wyniku remontu udało się wymienić konstrukcję dachu, zagospodarować trzy poziomy budynku i odnowić dziedziniec. W budynku znajdują się między innymi sale wystawowe, także pokoje gościnne oraz otwarte 26 października 2010 roku Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej [[Chęciny (gmina)|Gminy Chęciny]], |
||
* [[Dawny kościół św. Ducha w Chęcinach|dawny kościół szpitalny Świętego Ducha]], |
* [[Dawny kościół św. Ducha w Chęcinach|dawny kościół szpitalny Świętego Ducha]], |
||
* [[Ratusz w Chęcinach|ratusz]] z XIX wieku, |
* [[Ratusz w Chęcinach|ratusz]] z XIX wieku, |
||
Linia 116: | Linia 116: | ||
* Aleja [[Lipa|lipowa]], której drzewa liczą ponad 300 lat w [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]], |
* Aleja [[Lipa|lipowa]], której drzewa liczą ponad 300 lat w [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]], |
||
* Brama wjazdowa w stylu barokowym z końca XVII wieku w [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]]. |
* Brama wjazdowa w stylu barokowym z końca XVII wieku w [[Podzamcze (gmina Chęciny)|Podzamczu]]. |
||
== Ludzie związani z Chęcinami == |
|||
* [[Szymon Huberband|Shimon Huberband]] |
|||
* [[Mateusz Eugeniusz Korczak|Mateusz Korczak]] |
|||
== Miasta partnerskie == |
== Miasta partnerskie == |
||
* {{flaga|DEU}} [[Schöneck/Vogtl.|Schöneck/Vogtl]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Współpraca zagraniczna |
* {{flaga|DEU}} [[Schöneck/Vogtl.|Schöneck/Vogtl]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Współpraca zagraniczna – GMINA – Gminny Portal Internetowy – Chęciny |data dostępu = 2021-10-10 |opublikowany = www.checiny.pl |url = https://www.checiny.pl/asp/pl_start.asp?typ=23&sub=324&menu=365&strona=1}}</ref>. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Linia 133: | Linia 129: | ||
* [[Rafał Jurkowski]], ''Zapomniane miejsca. Świętokrzyskie'', [[Wydawnictwo CM]], Warszawa 2016 |
* [[Rafał Jurkowski]], ''Zapomniane miejsca. Świętokrzyskie'', [[Wydawnictwo CM]], Warszawa 2016 |
||
* [[Filip Sulimierski]], [[Bronisław Chlebowski]], [[Władysław Walewski]], ''Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', Warszawa 1880. |
* [[Filip Sulimierski]], [[Bronisław Chlebowski]], [[Władysław Walewski]], ''Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', Warszawa 1880. |
||
* {{cytuj książkę |nazwisko = Szolginia |
* {{cytuj książkę |nazwisko = Szolginia |imię = Witold |tytuł = Architektura |wydawca = Sigma [[Naczelna Organizacja Techniczna|NOT]] |miejsce = Warszawa |rok = 1992 |strony = 34, 35 |isbn = 83-85001-89-1}} |
||
* Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004. |
* Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004. |
||
Wersja z 23:04, 6 paź 2023
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
![]() Widok na miasto i zamek | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Aglomeracja | |||||
Prawa miejskie |
po 1306 | ||||
Burmistrz |
Robert Jaworski | ||||
Powierzchnia |
14,13 km² | ||||
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
41 | ||||
Kod pocztowy |
26-060 | ||||
Tablice rejestracyjne |
TKI | ||||
Położenie na mapie gminy Chęciny ![]() | |||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego ![]() | |||||
Położenie na mapie powiatu kieleckiego ![]() | |||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) |
2604034 | ||||
SIMC |
0946846 | ||||
Urząd miejski pl. 2 Czerwca 426-060 Chęciny | |||||
Strona internetowa |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Checiny_Chodzko.jpg/240px-Checiny_Chodzko.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Ch%C4%99ciny_by_J%C3%B3zef_Szermentowski.jpg/240px-Ch%C4%99ciny_by_J%C3%B3zef_Szermentowski.jpg)
Chęciny – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chęciny. Położone około 15 kilometrów od Kielc, na Wyżynie Kieleckiej, historycznie w Małopolsce.
Według danych z 31 grudnia 2022 roku miasto zajmowało powierzchnię 14,13 km²[2] i liczyło 4316 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 2103 osób (48,7%), zaś kobiet – 2213 (51,3%)[3]. Gęstość zaludnienia wynosiła 305 osób/km².
Pierwsza wzmianka o wsi Chęciny pochodzi z 1275 roku. Chęciny uzyskały lokację miejską po 1306 roku[4]. Miasto królewskie w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku[5]. Od końca XIV wieku do upadku I Rzeczypospolitej, miasto było siedzibą szlacheckich sądów ziemskich i grodzkich[6]. Najważniejszym zabytkiem są ruiny zamku królewskiego z przełomu XIII i XIV wieku. Zamek pozostaje ruiną od XVIII wieku. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie kieleckim, obwodzie kieleckim województwa krakowskiego[7]. Do 1954 roku siedziba gminy Korzecko.
Położenie
Miasto leży w środkowej części województwa świętokrzyskiego, w zachodniej części Gór Świętokrzyskich[8], między Pasmem Chęcińskim, a Pasmem Zelejowskim.
Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim, gdzie było siedzibą powiatu stanowiącego część ziemi radomskiej[9]. W latach 1919–1939 i 1945–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kieleckiego. Od 1999 roku należy administracyjnie do województwa świętokrzyskiego.
Na terenie obszaru miejskiego Chęcin znajdują się również leżące na północy Zelejowa i Sitkówka.
Gospodarka
Miasto jest ośrodkiem przemysłu materiałów budowlanych. W jego okolicach eksploatowany jest wapień, tzw. marmur chęciński. Rozwija się tu także przemysł spożywczy.
Komunikacja
Najbliższa stacja kolejowa znajduje się 5,4 kilometra od miasta, w miejscowości Radkowice. Do Chęcin kursują autobusy komunikacji miejskiej z Kielc linii 31 oraz T (linia okresowa relacji Kielce-Tokarnia, autobusy kursują między kwietniem/majem a październikiem), a także busy prywatnych przewoźników. W Chęcinach krzyżują się drogi do Kielc, Małogoszcza i Morawicy. Na wschód od miasta biegnie droga ekspresowa S7.
Turystyka
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Ch%C4%99ciny_Panorama.jpg/240px-Ch%C4%99ciny_Panorama.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Pod_Srebrn%C4%85_G%C3%B3r%C4%85.jpg/240px-Pod_Srebrn%C4%85_G%C3%B3r%C4%85.jpg)
Miasto położone jest między Pasmem Chęcińskim a Pasmem Zelejowskim Gór Świętokrzyskich, co zachęca do uprawiania turystyki. Z Chęcin wytyczone są szlaki piesze prowadzące m.in. na Górę Zamkową i do jaskini Raj.
W mieście funkcjonują schroniska młodzieżowe. Uzupełnieniem bazy noclegowej Chęcin są gospodarstwa agroturystyczne w pobliskim Korzecku oraz Podzamczu[10].
Chęciny są punktem początkowym czerwonego szlaku turystycznego prowadzącego do Kielc,
niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Łagowa oraz
żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Wiernej Rzeki.
Kultura i sport
W czerwcu 2013 roku otwarto halę widowiskowo-sportową „Pod Basztami”[11], która jest siedzibą Centrum Kultury i Sportu. Na wyposażeniu obiektu znajdują się m.in. siłownia, zewnętrzny kort tenisowy o nawierzchni poliuretanowej, wypożyczalnia rowerów, boisko „Orlik” ze sztuczną nawierzchnią, boisko do piłki ręcznej. W Chęcinach działa także lokalny Teatr Grodzki „Pod Basztami” oraz Drużyna Rycerska Ziemi Chęcińskiej „Ferro Aquilae”.
Nazwa
Nazwa notowana od 1275 roku, pierwotnie brzmiała prawdopodobnie Chęcin i oznaczała sam zamek albo samą wieś. Od XIV wieku przybrała formę liczby mnogiej, kiedy zaczęła oznaczać kilka obiektów (zamek, wieś, miasto). Nazwa Chęcin prawdopodobnie pochodzi od niezaświadczonej źródłowo nazwy osobowej *Chęta (Chęcin – własność Chęty) – którego etymologię można wiązać ze słowem chęć[12]. Według innej etymologii nazwa powstała z pierwotnej Hanczyn(y) i nie ma nic wspólnego ze słowem chęć i rzekomą nazwą osobową *Chęta[13].
Historia
Pierwsze wzmianki o Chęcinach pochodzą z 1275 roku. Miasto otrzymało prawa miejskie w pierwszej połowie XIV wieku. W 1306 roku właścicielem Chęcin oraz 11 wsi został biskup Jan Muskata, który jednak po zdradzie króla Władysława Łokietka prawo własności utracił. W 1331 roku szykujący się do wojny z Krzyżakami Władysław Łokietek zwołał na zamku w Chęcinach zjazd ziem małopolskich i wielkopolskich. Na sejmie tym wielkorządcą w Wielkopolsce ogłoszono królewicza Kazimierza. W 1387 roku na zamku więziony był brat króla Jagiełły kniaź Andrzej Garbaty[14].
W 1465 roku miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar. W tym samym roku król Kazimierz Jagiellończyk na sejmie w Kaliszu ponowił przywilej miejski Chęcin. Pierwotny dokument lokacyjny spłonął. Miasto rządziło się na prawie niemieckim. Aby podźwignąć podupadłe Chęciny w 1487 roku król nadał mieszkańcom prawo do miejscowych kopalń. W 1494 roku przywileje powiększył Jan Olbracht, urządzając prawa górnicze na sposób olkuskich. W 1507 roku Chęciny spaliły się ponownie. Prawa miejskie odnowił Chęcinom król Zygmunt I Stary. Miasto było ośrodkiem górnictwa i przemysłu sukienniczego. W Chęcinach wydobywano marmury, srebro, miedź i ołów. W drugiej połowie XVI wieku istniał tu zbór kalwiński oraz w latach 1570–1597 także zbór braci polskich. W 1597 roku Chęciny uzyskały przywilej de non tolerandis Judaeis[15].
W XVII wieku miasto zostało zniszczone podczas rokoszu Zebrzydowskiego. Jeszcze więcej zniszczeń przyniosły wojny szwedzkie i najazd Jerzego II Rakoczego. Miasto zostało przez wojska Jerzego II Rakoczego splądrowane i spalone 1 kwietnia 1657 roku. Przez kolejne 4 lata szerzyła się tu zaraza, która do reszty spustoszyła Chęciny. Lustracja z 1660 roku wykazała zaledwie 48 domów, z 341 znajdujących się tu przedtem. Aby podnieść miasto z upadku król Jan Kazimierz ustanowił w 1666 roku przywilej na pięć jarmarków.
W 1764 roku Chęciny przeznaczono na drugie miejsce sądów ziemskich radomskich, dla powiatów: radomskiego, opoczyńskiego i chęcińskiego. W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim. W 1796 roku zlikwidowano powiat chęciński, a w jego miejsce utworzono powiat kielecki. W 1809 roku Chęciny znalazły się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 roku w Królestwie Polskim. W odrodzonym w 1918 roku państwie polskim Chęciny były ośrodkiem przemysłu wapienniczego i drzewnego. W latach 1939–1945 znalazły się pod okupacją hitlerowską. Miały tu miejsce masowe egzekucje. Ludność Chęcin prowadziła działalność partyzancką.
Historia Żydów w Chęcinach
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Ch%C4%99ciny_synagoga.jpg/240px-Ch%C4%99ciny_synagoga.jpg)
Wzmianka o pierwszych Żydach w Chęcinach pochodzi z 1564 roku. Dopiero jednak w 1581 roku król Stefan Batory pozwolił im się osiedlać w tym mieście, co potwierdził w przywileju Zygmunt III Waza w 1597 roku. W czasie potopu szwedzkiego prawie cała gmina żydowska została wymordowana przez niekarne oddziały Stefana Czarnieckiego. W połowie XVII wieku kahał chęciński miał własnego rabina, kantora, mełameda, czynny był także żydowski szpital (od 1638 roku). W XIX wieku gmina się rozrosła, zbudowano mykwę, 6 sztybłech, dwa chedery i dom starców. W 1939 roku ludność żydowska stanowiła 56%mieszkańców Chęcin (2825 osób). W czasie okupacji istniało tu getto dla 4 tysięcy osób[16]. 1 września 1942 roku Niemcy dokonali deportacji Żydów z chęcińskiego getta do obozu zagłady w Treblince. W marcu 1944 roku na rynku w Chęcinach żołnierze oddziału Armii Krajowej „Wybranieccy” zamordowali Icka Grynbauma dostarczającego żywność ukrywającym się w podchęcińskich lasach Żydom[17].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Chęcin w 2014 roku[1].
Zabytki i atrakcje
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Zamek_w_ch%C4%99cinie_panorama.jpg/240px-Zamek_w_ch%C4%99cinie_panorama.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Bart%C5%82omieja.jpg/240px-Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Bart%C5%82omieja.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Ch%C4%99ciny_03_ssj_20060821.jpg/240px-Ch%C4%99ciny_03_ssj_20060821.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Jaskiniaraj.jpg/200px-Jaskiniaraj.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Jewish_cemetery_Checiny_IMGP7923.jpg/240px-Jewish_cemetery_Checiny_IMGP7923.jpg)
- Osobny artykuł:
- ruiny zamku królewskiego z drugiej połowy XIII wieku – budowę fortecy rozpoczęto prawdopodobnie około 1295–1300 roku. Wówczas została zbudowana górna część Zamku, składająca się z dwóch cylindrycznych baszt obronnych i dziedzińca. Ta część Zamku została zbudowana jako część mieszkalna. Zamek posiadał swoją własną kaplicę, ulokowaną przy baszcie wschodniej. Skarbiec zamkowy był przechowywany w pomieszczeniu położonym nad kaplicą. Pewne jest, iż Zamek istniał w 1306 roku, kiedy król Władysław Łokietek ofiarował budowlę biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Rok później w pretekście wykrycia spisku przeciw królowi Zamek ponownie stał się własnością króla. W 1318 roku skarbiec Archidiecezji Gnieźnieńskiej został zdeponowany w Zamku i pozostawał chroniony przeciw wojskom Zakonu Krzyżackiego. Zamek odegrał istotną rolę jako miejsce zgromadzenia wojsk ziem małopolski i wielkopolski przed wyruszeniem w 1331 roku na Bitwę pod Płowcami z Zakonem Krzyżackim. W pierwszej połowie XIV wieku warownia została rozbudowana przez króla Kazimierza III Wielkiego. W 1576 roku zbudowano Dolny Dziedziniec z kwadratową basztą, tworząc obecny zarys Zamku. Wówczas Zamek stał się rezydencją królowej Adelajdy Heskiej. W kolejnych latach na Zamku mieszkały: Elżbieta Łokietkówna, Zofia Holszańska i jej syn Władysław Warneńczyk oraz z pochodzenia Włoszka – królowa Polski Bona Sforza. W późniejszym czasie warownia była wykorzystywana jako więzienie stanu, a lochy umieszczono pod wschodnią basztą. Pośród uwięzionych znajdowali się: Michael Küchmeister von Sternberg – przyszły Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego oraz Andrzej Wingold, brat przyrodni Króla Jagiełły. Zamek na krótko odzyskał swoją świetność dzięki odbudowie poczynionej przez starostę chęcińskiego Stanisława Branickiego. Jednakże w drugiej połowie XVI wieku, Zamek zaczął popadać w ruinę. W 1588 roku sejm nakazał wyniesienie ksiąg z Zamku do kościoła parafialnego. W 1607 roku Zamek został zaatakowany i spalony przez rokosz Zebrzydowskiego. W 1657 roku Zamek został po raz kolejny podpalony i częściowo zniszczony przez wojska Rakoczego. Podczas Potopu Szwedzkiego Zamek został zniszczony i pozostaje trwałą ruiną do dzisiaj. Ruiny Zamku były wielokrotnie konserwowane. Pierwsze poważne prace zabezpieczające ruiny przed zniszczeniem były prowadzone w 1877 roku. Pomiędzy I a II wojną światową ruiny Zamku były konserwowane przez ówczesnego burmistrza miasta Chęciny – Edmunda Padechowicza. Po II wojnie światowej prowadzono kolejne prace zabezpieczające na Zamku. Odbudowano środkową basztę, a we wschodniej baszcie urządzono punkt widokowy,
- późnogotycki kościół parafialny św. Bartłomieja – gotycka murowana hala wzniesiona około 1600 roku, przebudowana w pierwszej połowie XVII wieku z manierystyczną, kwadratową kaplicą z kopułą z 1614 roku,
- dawny zespół klasztorny franciszkanów fundacji Kazimierza III Wielkiego z XIV wieku obejmujący przebudowany gotycki kościół, późnorenesansowy budynek klasztorny z kopułową kaplicą Branickich z 1640 roku, budynki gospodarcze z lat 1637–1668 oraz neoklasycystyczne,
- kościół św. Józefa i klasztor Klarysek z 1643 roku, od 1930 roku sióstr bernardynek[18],
- jaskinia Raj – wapienna jaskinia krasowa położona na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Raj, wyróżniająca się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną szatą naciekową, należąca do unikatowych w Polsce obiektów krasowych,
- kamienica „Niemczówka” – to renesansowa kamienica wybudowana w 1570 roku. Jej pierwszymi właścicielami byli Walenty Września i jego żona Anna z Niemczów[19]. Budynek składa się obecnie z trzech kondygnacji: sklepionych kolebkowo piwnic, parteru i półpiętra. Posiada również obszerną sień przejazdową oraz stylowy dziedziniec. Na parterze znajduje się reprezentacyjna Sala Wielka, w której umieszczone jest trzyczęściowe okno z renesansowymi kolumnami wykonanymi z piaskowca, a także belka stropowa, na której widnieje data 1634 rok i nazwisko ówczesnego burmistrza chęcińskiego Walentego Soboniewskiego. Dzięki dotacjom z Funduszy Unijnych udało się przeprowadzić remont generalny budynku, który pochłonął ponad 2,5 miliona złotych. W wyniku remontu udało się wymienić konstrukcję dachu, zagospodarować trzy poziomy budynku i odnowić dziedziniec. W budynku znajdują się między innymi sale wystawowe, także pokoje gościnne oraz otwarte 26 października 2010 roku Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny,
- dawny kościół szpitalny Świętego Ducha,
- ratusz z XIX wieku,
- mykwa z XIX wieku przy ulicy Szkolnej – obecnie budynek prywatny,
- dawna późnorenesansowa synagoga z drugiej połowy XVII wieku,
- średniowieczny układ ulic i zabudowa z XVI-XIX wieku,
- cmentarz żydowski,
- Dwór starostów chęcińskich w Podzamczu,
- Aleja lipowa, której drzewa liczą ponad 300 lat w Podzamczu,
- Brama wjazdowa w stylu barokowym z końca XVII wieku w Podzamczu.
Miasta partnerskie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Chęciny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 r., GUS. [dostęp 2023-07-03].
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-03] .
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 24–25.
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012..
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 63.
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
- ↑ Noclegi Chęciny – Agroturystyka w Górach Świętokrzyskich [online], www.agropodzamcze.pl [dostęp 2018-10-18] (pol.).
- ↑ Uroczyste otwarcie hali widowiskowo-sportowej Pod basztami w Chęcinach – echodnia.eu. [dostęp 2016-11-05].
- ↑ Maria Malec , Słownik Etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 57, ISBN 83-01-13857-2, OCLC 749146226 .
- ↑ Andrzej Bańkowski, Słownik Etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Tom 1 A-K, Warszawa 2002, ISBN 83-01-13016-4, str 129-130.
- ↑ Paweł Jasienica: Myśli o dawnej Polsce. Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 229. ISBN 83-07-01957-5.
- ↑ Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.
- ↑ Beata Krakowiak , Marek Skrzypczyński , Bogdan Włodarczyk , Góry Świętokrzyskie oraz Sandomierz, Bielsko-Biała: Pascal, 2003, s. 47, ISBN 83-7304-163-X, OCLC 749305483 .
- ↑ Wojciech Lada „Bandyci z Armii Krajowej”, Znak 2018, s. 49-56.
- ↑ Klasztor bernardynek. checiny.pl. [dostęp 2012-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-21)].
- ↑ Niemczówka. checiny.pl. [dostęp 2017-04-09]. (pol.).
- ↑ Współpraca zagraniczna – GMINA – Gminny Portal Internetowy – Chęciny [online], www.checiny.pl [dostęp 2021-10-10] .
Bibliografia
- Rafał Jurkowski, Zapomniane miejsca. Świętokrzyskie, Wydawnictwo CM, Warszawa 2016
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 34, 35. ISBN 83-85001-89-1.
- Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.
Linki zewnętrzne
- Historia Żydów w Chęcinach na portalu Wirtualny Sztetl
- Urząd Gminy i Miasta w Chęcinach
- Chęciny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 575 .
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona