Hanriot H.28

Hanriot H.28
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Centralne Warsztaty Lotnicze; Wielkopolska Wytwórnia Samolotów Samolot
Typ	samolot szkolno-treningowy
Konstrukcja	dwupłat o konstrukcji mieszanej
Załoga	2
	Historia
Data oblotu	grudzień 1924
Lata produkcji	1924–1928
Wycofanie ze służby	1937
Liczba egz.	235
	Dane techniczne
Napęd	1 Le Rhône 9C
Moc	80 KM (59 kW)
	Wymiary
Rozpiętość	10,26 m
Długość	7,25 m
Wysokość	2,95 m
Powierzchnia nośna	34 m²
	Masa
Własna	575 kg
Użyteczna	255 kg
Startowa	830 kg
Zapas paliwa	94 l
	Osiągi
Prędkość maks.	115 km/h
Pułap	3200 m
Zasięg	260 km
Długotrwałość lotu	3 h
Rozbieg	90 m
Dobieg	110 m
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Polska
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hanriot H.28 – francuski samolot szkolno-treningowy z okresu międzywojennego produkowany na licencji w Polsce.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Z inicjatywy Szefa Departamentu Żeglugi Powietrznej MSWojsk. Polska Wojskowa Misja Zakupów w Paryżu zdecydowała o zakupieniu na potrzeby polskiego lotnictwa samolotu szkolnego Hanriot HD.14^[1]. 30 sierpnia 1923 roku zawarto umowę na zakup 50 egzemplarzy samolotu w wersji Hanriot HD.14E2 typ 1923, prawa do produkcji licencyjnej oraz egzemplarza wzorcowego^[2].

We wrześniu 1923 roku przystąpiono do przygotowania produkcji licencyjnej w Centralnych Zakładach Lotniczych w Warszawie^[3]. Dokumentacja przekazana przez stronę francuską zawierała wiele nieścisłości i różnic w stosunku do egzemplarza wzorcowego, dlatego też około roku trwały prace nad jej uzupełnieniem. Produkcja seryjna ruszyła w sierpniu 1924 roku. Egzemplarze powstałe na podstawie polskiej dokumentacji był cięższe o 50 kg od samolotu wzorcowego oraz miały niższą prędkość maksymalną^[2]. Dla odróżnienia od egzemplarzy HD.14 zakupionych we Francji samoloty produkowane w Polsce oznaczono jako Hanriot H.28. Pierwszy egzemplarz seryjny (o numerze fabrycznym 30.2) został oblatany w grudniu 1924 roku przez por. pil. Karola Fiałkowskiego^[4] i por. pil. Kazimierza Kalinę^[5]. W CWL-PZL wyprodukowano łącznie 75 egzemplarzy tego samolotu^[6]. Jeden z nich został zaprezentowany publicznie 25 kwietnia 1925 roku podczas pokazów na lotnisku mokotowskim^[7].

W 1924 roku dokumentacja została przekazana do nowo powstałej Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu, gdzie uruchomiono produkcję seryjną. Ponadto zlecono WWS „Samolot” wykonanie standaryzacji części samolotów H.28 i H.19, w trakcie tych prac ujednolicono 128 części^[7]. Pierwszy egzemplarz seryjny został oblatany przez pilota doświadczalnego Edmunda Hołodyńskiego^[8]. 22 lutego 1925 roku został uroczyście „ochrzczony” przez szefa Departamentu IV Lotnictwa gen. Włodzimierza Zagórskiego. Stało się to w obecności wojewody poznańskiego Adolfa Bnińskiego, starosty poznańskiego Ludwika Begale i przedstawicieli władz wojskowych: gen. Edmunda Hausera i gen. Anatola Kędzierskiego^[9]. 8 września 1925 roku jeden z egzemplarzy wyprodukowanych w Poznaniu został zaprezentowany podczas wystawy Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej na krakowskim Barbakanie^[7]. W latach 1925-1928 w WWS „Samolot” wyprodukowano łącznie 160 egzemplarzy tego samolotu (60 egz. w 1925, 84 egz. w 1926, 10 w 1927 oraz 6 egz. w 1928 roku)^[6].

W 1927 roku polskie lotnictwo wojskowe zakupiło we Francji dwa egzemplarze wersji sanitarnej H.28, które otrzymały numery 30S-1 i 30S-2^[10]. W sierpniu 1927 roku w WWS „Samolot” oblatano wersję sanitarną oznaczoną jako Hanriot H.28S^[11]. Konstruktorem tej wersji był inż. Ryszard Bartel. Zmieniona konstrukcja samolotu pozwalała na transport jednego chorego w specjalnym przedziale sanitarnym. Od egzemplarzy francuskich różniły się konstrukcją kabiny chorego, którą wykonano ze sklejki zamiast blachy duralowej. Wyprodukowano 16 egzemplarzy tej wersji^[12].

Wykorzystanie w polskim lotnictwie[edytuj | edytuj kod]

Lotnictwo wojskowe[edytuj | edytuj kod]

Samoloty H.28 trafiły do wojskowych szkół lotniczych, gdzie używano ich do szkolenia wstępnego. W innych jednostkach lotniczych służyły jako samoloty treningowe w eskadrach pułków liniowych oraz jako łącznikowe dowódców różnych szczebli^[3]. Kilka egzemplarzy przystosowano do holowania rękawa do strzelań powietrznych^[7]. Samoloty H.28 zaczęto wycofywać z lotnictwa wojskowego latem 1929 roku, ostatecznie zeszły ze stanów jednostek z końcem 1935 roku.

Lotnictwo cywilne[edytuj | edytuj kod]

Samoloty HD.14 i H.28 były przekazywane przez wojsko do ośrodków cywilnego lotnictwa. Pierwsze z nich trafiły do LOPP i szkoły pilotów cywilnych na lotnisku Poznań-Ławica. Kolejne maszyny wycofywane z wojska zostały przekazane aeroklubom i innym ośrodkom lotniczym (np. Lotniczego Przysposobienia Wojskowego), gdzie służyły do końca 1937 roku^[13]. Kilka z nich było następnie wykorzystywane jako pomoce naukowe przy nauce konstrukcji lotniczych. Część samolotów będących w posiadaniu aeroklubów została ufundowana przez różne organizacje społeczne i LOPP, m.in. 4 samoloty ufundował Związek Harcerstwa Polskiego, 5 Zrzeszenie Przemysłowców Polskich, po jednym magistraty Warszawy, Poznania, Krakowa i Lublina^[14]. Jeden z cywilnych egzemplarzy H.28 został przystosowany do holowania szybowców. Przy jego pomocy w listopadzie 1932 roku dokonano oblotu szybowca ITS-II na lotnisku w Skniłowie^[15]. Łącznie użytkowano w lotnictwie cywilnym 134 samoloty typu HD.14E2 i H.28, ostatnie z nich skasowano w 1937 roku.

Lotnictwo sanitarne[edytuj | edytuj kod]

Wykorzystując 18 samolotów HD.14S i H.28S Wojsko Polskie stworzyło sieć lotnictwa sanitarnego pokrywającego większą część kraju. Loty z chorymi obsługiwały jednostki: 1 pułk lotniczy w Warszawie, 2 pułk lotniczy w Krakowie, 3 pułk lotniczy w Poznaniu, 4 pułk lotniczy w Toruniu, 5 pułk lotniczy w Lidzie, 6 pułk lotniczy we Lwowie, Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, Centralna Szkoła Podoficerów Pilotów Lotnictwa w Bydgoszczy, Lotnicza Szkoła Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu i morski dywizjon lotniczy w Pucku. Samoloty sanitarne były użytkowane do 1936 roku i zostały skasowane.

Inne[edytuj | edytuj kod]

Elementy konstrukcyjne samolotu Hanriot H.28 były wykorzystywane przy konstruowaniu szybowców i samolotów. Płat i inne elementy konstrukcyjne zostały wykorzystane w szybowcach: Miś^[16], S-III^[17] i Ikar^[18]. We wrześniu 1931 roku w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz dokonano przebudowy jednego H.28 (nr fabr. 30.83) na samolot z usterzeniem Rudlickiego^[19].

Ocena użytkowa[edytuj | edytuj kod]

Samolot był oceniany przez pilotów jako poprawny i łatwy w pilotażu, jego problemem była mała wrażliwość na ruchy sterów, wrażliwość na boczny wiatr oraz skomplikowana regulacja obrotów silnika. Z uwagi na konstrukcję podwozia sprawiał problemy początkującym pilotom podczas lądowania, miał tendencję do tzw. kangurów - samolot kilkakrotnie odbijał się od ziemi, co czasem kończyło się uszkodzeniem konstrukcji maszyny^[7]. Szacowano, że wyszkolenie 11 pilotów wiąże się średnio z rozbiciem jednego samolotu szkolnego i uszkodzeniem podwozi w czterech innych^[20].

Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]

Dwumiejscowy samolot szkolno-treningowy, dwupłat o konstrukcji mieszanej^[21]^[3].

Kadłub o konstrukcji kratownicowej, oprofilowany listwami, usztywnionej wewnątrz naciągami z drutu. Osłona silnika i przednia część kryta blachą aluminiową, dalsze pokrycie wykonano z płótna. W kadłubie znajdował się zbiornik paliwa o pojemności 94 dm³ oraz bezpośrednio za silnikiem zbiornik oleju o pojemności 21 dm³. Kabina pilotów odkryta, z miejscami w układzie tandem, przyrządy sterownicze zdublowane. Pierwsza kabina osłonięta szklanym wiatrochronem. W wersji sanitarnej w kadłubie znajdował się przedział sanitarny (wyposażony w okna) do przewozu chorego na noszach lub w pozycji siedzącej. Chorego wkładano do samolotu przez duży otwór drzwiowy w prawej burcie.

Płat dwudźwigarowy o obrysie prostokątnym, o jednakowej rozpiętości i cięciwie (istniała możliwość wymiennego stosowania płatów), kryty w całości płótnem. Płat dolny dwudzielny, płat górny trójdzielny z centralnym baldachimem. Lotki znajdowały się na obu płatach. Komora płatów połączona była czterema parami międzyskrzydłowych zastrzałów równoległych i usztywniona krzyżowymi naciągami z drutu. Baldachim był połączony z kadłubem piramidką usztywnioną naciągami z drutu.

Usterzenie klasyczne, krzyżowe o konstrukcji drewnianej. Statecznik poziomy dwudzielny podparty zastrzałami w układzie V, statecznik pionowy usztywniony naciągami z drutu.

Podwozie wielogoleniowe, płozowo-kołowe, ze zdublowanymi kołami podwozia głównego i płozą ogonową, amortyzowane sznurami gumowymi.

Napęd - dziewięciocylindrowy gwiazdowy silnik rotacyjny Le Rhône 9C o mocy 80 KM (59 kW) napędzający stałe, dwułopatowe drewniane śmigło Fabryki Śrub i Towarów Metalowych Bartelmuss w Bielsku Wapiennicy. W 1930 roku na 5 samolotach zamontowano silnik „Peterlot” o mocy 80 KM. Okazał się konstrukcją nieudaną i wycofano go z użytku^[22].

Malowanie[edytuj | edytuj kod]

Samoloty seryjne latały w barwie naturalnego cellonowanego płótna z przednią częścią kadłuba w kolorze naturalnej blachy aluminiowej. Numer ewidencyjny samolotu (zaczynające się od liczby 30 oznaczającej H.28) malowano w kolorze czarnym na boku kadłuba. Szachownice umieszczano symetrycznie pośrodku skrzydeł, a po remontach na ich końcach. Po remoncie samoloty były przemalowywane na kolor oliwkowozielony, egzemplarze przekazywane lotnictwu cywilnemu pozostawały w barwach wojskowych, zamalowywano jedynie szachownice^[23].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Samolot Hanriot H.28 po wylądowaniu
Samoloty Hanriot H.28 Aeroklubu Krakowskiego
Pokaz akrobaty Kurt-Kunau na samolocie Hanriot H.28
Samoloty sanitarne Hanriot H.28S z 2 pułku lotniczego w Krakowie
Wersja sanitarna Hanriot H.28S podczas pokazów
Samolot H.28 z usterzeniem Rudlickiego
Silnik Le Rhône 9C

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 17.
↑ ^a ^b Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 211.
↑ ^a ^b ^c Hanriot HD-14 (H-28), 1923. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-10-09]. (pol.).
↑ Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 207.
↑ Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 309.
↑ ^a ^b Andrzej Glass 1976 ↓, s. 37.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hanriot H-28 (HD-14E2). shinden.org. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).
↑ Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 274.
↑ Nasze chrzciny. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 4-5/1925, s. 2-3, 15 marca 1925. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134.
↑ Skrzydlata Polska i 26'1972 ↓, s. 19.
↑ Album dziesięciolecia 1930 ↓, s. 183.
↑ Ryszard Bartel 1978 ↓, s. 607.
↑ Jarosław Dobrzyński: Wojskowe samoloty szkolne w Polsce. „Militaria”. 1(70) 2016, s. 35. Lublin: Kagero Publishing. ISSN 2450-8039. OCLC 956615411.
↑ Skrzydlata Polska 1971 ↓, s. 19.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 403.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 353.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-362.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-363.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 154.
↑ Józef Hendriks: Wyszkolenie Młodzieży na pilotów. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 15/1925, s. 4-7. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134.
↑ Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 213.
↑ Andrzej Glass 1976 ↓, s. 48.
↑ Tadeusz Królikiewicz 1981 ↓, s. 57.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Album dziesięciolecia lotnictwa polskiego. Poznań: „Lotnik”, 1930. OCLC 751101296.
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014, s. 173-175. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
Tadeusz Królikiewicz: Polski samolot i barwa. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06546-2.
Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2014, s. 255. ISBN 978-83-11-13381-5. OCLC 894991345.
Ryszard Bartel [i in.]: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1978. OCLC 251843974.
Ryszard Kaczkowski. Hanriot-28. „Skrzydlata Polska”. 29/1971, 18 lipca 1971. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
Andrzej Glass. Hanriot-28S. „Skrzydlata Polska”. 26/1972, 25 czerwca 1972. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.

[CITEREFAndrzej_Glass197617-1] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 17.

[CITEREFAndrzej_Morgała2014211-2] Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 211.

[sam-3] Hanriot HD-14 (H-28), 1923. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-10-09]. (pol.).

[CITEREFJerzy_Jędrzejewski2014207-4] Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 207.

[CITEREFJerzy_Jędrzejewski2014309-5] Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 309.

[CITEREFAndrzej_Glass197637-6] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 37.

[shin-7] Hanriot H-28 (HD-14E2). shinden.org. [dostęp 2019-10-07]. (pol.).

[CITEREFJerzy_Jędrzejewski2014274-8] Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 274.

[9] Nasze chrzciny. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 4-5/1925, s. 2-3, 15 marca 1925. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134.

[CITEREFSkrzydlata_Polska26'197219-10] Skrzydlata Polska i 26'1972 ↓, s. 19.

[CITEREFAlbum_dziesięciolecia1930183-11] Album dziesięciolecia 1930 ↓, s. 183.

[CITEREFRyszard_Bartel1978607-12] Ryszard Bartel 1978 ↓, s. 607.

[13] Jarosław Dobrzyński: Wojskowe samoloty szkolne w Polsce. „Militaria”. 1(70) 2016, s. 35. Lublin: Kagero Publishing. ISSN 2450-8039. OCLC 956615411.

[CITEREFSkrzydlata_Polska197119-14] Skrzydlata Polska 1971 ↓, s. 19.

[CITEREFAndrzej_Glass1976403-15] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 403.

[CITEREFAndrzej_Glass1976353-16] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 353.

[CITEREFAndrzej_Glass1976361-362-17] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-362.

[CITEREFAndrzej_Glass1976361-363-18] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-363.

[CITEREFAndrzej_Glass1976154-19] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 154.

[20] Józef Hendriks: Wyszkolenie Młodzieży na pilotów. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 15/1925, s. 4-7. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134.

[CITEREFAndrzej_Morgała2014213-21] Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 213.

[CITEREFAndrzej_Glass197648-22] Andrzej Glass 1976 ↓, s. 48.

[CITEREFTadeusz_Królikiewicz198157-23] Tadeusz Królikiewicz 1981 ↓, s. 57.

[:1-24] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43