PZL P.24

PZL P.24G
	; PZL P.24 (prototyp)
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Państwowe Zakłady Lotnicze
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	metalowa, górnopłat zastrzałowy z płatem Puławskiego; stałe podwozie
Załoga	pilot
	Historia
Data oblotu	maj 1933
Lata produkcji	sierpień 1936–1939
Wycofanie ze służby	1945
Liczba egz.	199 (w tym licencje)
	Dane techniczne
Napęd	14-cylindrowy silnik gwiazdowy; Gnome-Rhône 14N-07 (podwójna gwiazda)
Moc	723 kW (970 KM)
	Wymiary
Rozpiętość	10,68 m
Długość	7,81 m
Wysokość	2,70 m
Powierzchnia nośna	17,90 m²
	Masa
Własna	1329 kg
Startowa	2000 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	na wysokości 4250 m: 430 km/h
Prędkość wznoszenia	11,1 m/s
Pułap	10 500 m
Zasięg	700 km
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	- 2 × działko Oerlikon FF kal. 20 mm (z zapasem 45 pocisków) pod skrzydłem; - 2 × karabin maszynowy Colt Browning M40 kal. 7,9 mm z zapasem 300 naboi (P.24F); - 4 × karabin maszynowy Colt Browning MG 40; (z zapasem po 300 naboi) w płacie; - 40 kg bomb
	Użytkownicy
	Multimedia w Wikimedia Commons

PZL P.24 – polski myśliwiec konstrukcji inżyniera Wsiewołoda Jakimiuka z rodziny myśliwców z płatem polskim, opracowany i produkowany w Państwowych Zakładach Lotniczych.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1928 roku utworzone zostało przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) celem stworzenia konstrukcji zaawansowanego całkowicie metalowego samolotu myśliwskiego^[1]. Konstrukcja pierwszego samolotu – PZL P.1 – powierzono inż. Zygmunt Puławskiemu, który niedługo wcześniej ukończył Politechnikę Warszawską^[1]. Jego konstrukcje tego czasu stały w awangardzie światowej techniki lotniczej na następne 10 lat^[1]. Powstałe następnie projekty samolotów myśliwskich PZL P.7 i P.11 stanowiły trzon ówczesnych polskich sił powietrznych^[1]. Najbardziej rozwiniętą konstrukcją samolotów tej rodziny był PZL P.24^[1].

PZL P.24 był przeznaczonym na eksport rozwinięciem konstrukcji samolotu PZL P.7^[2]^[3]^[4] przystosowanym do nieużywanych w Polsce silników Gnome-Rhone. Oblatał go w maju 1933 pilot doświadczalny PZL Bolesław Orliński. W 1934 Orliński ustanowił na nim rekord prędkości dla samolotów myśliwskich z silnikiem gwiazdowym, wynoszący 416 km/h. W tym samym roku trzeci prototyp P.24/III, nazwany Super P-24bis wystawiono na paryskim salonie lotniczym, gdzie został wysoko oceniony i spotkał się z dużym zainteresowaniem. Samolot demonstrowano ponadto misjom wojskowym licznych państw.

Ponieważ prototypy P.24 były oparte na konstrukcji samolotu PZL P.7, a w tym czasie wdrożono do produkcji w Polsce ulepszoną i zmienioną konstrukcyjnie wersję P.11c, podobne zmiany wprowadzono we wzorcu wersji seryjnej P.24, oblatanym wiosną 1936. Zaadaptowano w nim między innymi nowy tył kadłuba i usterzenie z P.11c oraz obniżono oś silnika w celu uzyskania lepszej widoczności. Samolot ten wdrożono do produkcji pod oznaczeniem PZL P.24A.

W następnych latach opracowano nowe wersje B, C, E różniące się uzbrojeniem, oraz wersje F i G z mocniejszym silnikiem. Samolot został zakupiony przez takie kraje jak Turcja (14 P.24A i 26 P.24C), Bułgaria (14 P.24B i 26 P.24F), Grecja (30 P.24F i 6 P.24G) i Rumunia (5 P.24E). Ponadto Rumunia i Turcja nabyły licencję na produkcję P.24. W Turcji w zakładach TFK Kayseri wyprodukowano łącznie 20 samolotów P.24C i 30 P.24F. Część tych samolotów następnie przebudowano na wersję P.24G. Jeden z takich samolotów znajduje się w tureckim muzeum lotnictwa (tur. Havacilik Müzesi) w miejscowości Yesilköy koło Stambułu.

W Rumunii w zakładach IAR wyprodukowano 25 samolotów w wersji P.24E. Licencyjny IAR P.24E stał się podstawą opracowania oryginalnej rumuńskiej konstrukcji myśliwca IAR-80. Nowy myśliwiec zbudowano w układzie dolnopłata, natomiast z PZL P.24E zachowano kadłub z całością wyposażenia wewnętrznego i silnik. W 1937 opracowano wersję PZL P.24H, ewentualnie dla lotnictwa polskiego. Natomiast w 1939 opracowano wersję PZL P.24J dla lotnictwa bułgarskiego. Prawdopodobnie prototyp PZL P.24/III przerobiono na wersję PZL P.11g Kobuz, wmontowując inny silnik i kilka elementów z PZL P.11c. We wrześniu 1939 w Polsce na Okęciu znajdował się kadłub prototypu PZL P.24J. 3 września rozpoczęto prace nad jego ukończeniem, jednak zdołano tylko przynitować jeden element. Poza tym pomalowano usterzenie.

Udział w walce[edytuj | edytuj kod]

Samolot służył w siłach lotniczych Turcji, Rumunii, Bułgarii i Grecji. Lotnictwo greckie skutecznie i z wysoką oceną użyło go w walkach z włoskim agresorem w latach 1940–1941, mimo stosunku sił samolotów myśliwskich stron 36:179^[5].

Opis techniczny[edytuj | edytuj kod]

Całkowicie metalowy górnopłat zastrzałowy z płatem Puławskiego (lub „płatem polskim”). Podwozie samolotu klasyczne dwukołowe stałe z płozą ogonową. Kabina pilota jednomiejscowa, zamknięta. Uzbrojenie stanowiły dwa działka kaliber 20 mm i 2 karabiny maszynowe kal. 7,9 mm lub 4 km-y oraz 50 kilogramów bomb. Silnik gwiazdowy w P.24A, B, C i E Gnome-Rhône 14K (930 KM), w P.24F i G Gnome-Rhône 14N o mocy 970 KM.

Wersje[edytuj | edytuj kod]

P.24/I – samolot myśliwski, prototyp (stosowano usterzenie pionowe z PZL P.11a).
P.24/II – samolot myśliwski, drugi prototyp.
P.24/III – samolot myśliwski, wzór dla egzemplarzy seryjnych.
P.24A – samolot myśliwski, pierwsza wersja seryjna.
P.24B – samolot myśliwski.
P.24C – samolot myśliwski.
P.24D – samolot myśliwski, wersja planowana, nie weszła do produkcji.
P.24E – samolot myśliwski.
P.24F – samolot myśliwski, pierwsza wersja z mocniejszym silnikiem.
P.24G – samolot myśliwski.
P.24H – samolot myśliwski, prawdopodobnie wersja dla Polski.
P.24J – samolot myśliwski, wersja eksportowa, zbudowano kadłub dla prototypu.

Dane[edytuj | edytuj kod]

Ogólne charakterystyki[edytuj | edytuj kod]

Dane techniczne	P.24/I,II	P.24/III	P.24A	P.24B, C	P.24E	P.24F, G
Masa własna kg	1230	1262	1327	1327	1340	1329
Masa całkowita kg	1680	1724	1902	1870	1900	2000
Paliwo l	336	336	336	336	336	360
Rozpiętość m	10,57	10,57	10,71	10,71	10,71	10,68
Długość m	7,50	7,50	7,50	7,50	7,50	7,81
Wysokość m	2,68	2,70	2,69	2,69	2,69	2,69
Powierzchnia nośna m²	17,90	17,90	17,90	17,90	17,90	17,90
Silnik	Gnome-Rhône 14Kds	Gnome-Rhône 14Kfs	Gnome-Rhône 14Kfs	Gnome-Rhône 14Kfs	Gnome-Rhône 14KIIc32	Gnome-Rhône 14N-07
Moc kW/KM	559/760	661/900	661/900	661/900	661/900	700/970
Prędkość maksymalna km/h	388	416	410	410	408	430
Pułap m	9800	10500	9000	9000	10000	10500
Wznoszenie m/s	10	11,5	11	11	11	11,1
Zasięg km	600	600	700	700	700	700

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

P.24/I – 2 działka w kadłubie
P.24/II – bez uzbrojenia
P.24/III – 2 działka Oerlikon FF 20 mm pod skrzydłami, 2 km Colt-Browning MG40 7,9 w skrzydłach
P.24A, E, F – 2 działka Oerlikon FF 20 mm pod skrzydłami, 2 km Colt-Browning MG40 7,9 w skrzydłach, bomby 4 x 12,5 kg lub 2 x 50 kg
P.24B – 4 km PWU wz. 33 7,9 w skrzydłach, 2 zaczepy SW 2x12 na 4 12,5 kg bomby
P.24C – 4 km Colt-Browning MG40 7,9 w skrzydłach, 2 zaczepy na 12,5 kg bomby
P.24D – 2 km w skrzydłach
P.24G – 4 karabiny maszynowe Colt-Browning MG 40, bomby 4 x 12,5 kg lub 2 x 50 kg
P.24H – 2 działka Oerlikon FF 20 mm w skrzydłach
P.24J – 4 działka Oerlikon FF 20 mm w skrzydłach

Muzealne P.24[edytuj | edytuj kod]

W muzeum w Stambule eksponowany jest jeden egzemplarz PZL P.24G. Według niepotwierdzonej informacji, zamieszczonej w LAI, w Turcji miałyby znajdować się jeszcze trzy inne myśliwce tego typu^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Chris Bishop: The Ilustrated Encyclopedia, s. 291-292
↑ Glass 2008 ↓, s. 58.
↑ samolotypolskie.pl - PZL P-24 [online], www.samolotypolskie.pl [dostęp 2024-03-21] .
↑ Zygmunt Puławski. Pionier polskich myśliwców. [dostęp 2024-03-21].
↑ dane greckie skrót przekładu: Trzon sił myśliwskich stanowiło 36 polskich PZL P.24 wersji F i G, zauważalnie lepszych od maszyn sąsiada. W tej sytuacji greckiemu lotnictwu wojskowemu przyszło zmierzyć się z 463 samolotami włoskimi, z których 179 stanowiły czystej krwi myśliwce
↑ PZL P.24 w Turcji, LAI 3/1991, s. 55-57

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Chris Bishop: The Ilustrated Encyclopedia of Weapons Of World War II. London: Amber Books, 2014. ISBN 978-1-78274-167-1.
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze. T. III. Sandomierz: Stratus, 2008. ISBN 978-83-89450-84-5. OCLC 316539921.

[EncBishop-1] Chris Bishop: The Ilustrated Encyclopedia, s. 291-292

[CITEREFGlass200858-2] Glass 2008 ↓, s. 58.

[3] samolotypolskie.pl - PZL P-24 [online], www.samolotypolskie.pl [dostęp 2024-03-21] .

[4] Zygmunt Puławski. Pionier polskich myśliwców. [dostęp 2024-03-21].

[5] reckie skrót przekładu: Trzon sił myśliwskich stanowiło 36 polskich PZL P.24 wersji F i G, zauważalnie lepszych od maszyn sąsiada. W tej sytuacji greckiemu lotnictwu wojskowemu przyszło zmierzyć się z 463 samolotami włoskimi, z których 179 stanowiły czystej krwi myśliwce

[6] PZL P.24 w Turcji, LAI 3/1991, s. 55-57

[:1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43

PZL przed 1939 r.	PZL-SPAD S.61 PZL Wibault 7 PZL P.1 PZL Ł.2 PZL.3 PZL.4 PZL.5 PZL P.6 PZL P.7 PZL.8 PZL P.8 PZL.9 PZL P.9 PZL P.10 PZL P.11 PZL.12 PZL.13 PZL.15 PZL.16 PZL.17 PZL.18 PZL.19 PZL.22 PZL.23 Karaś PZL P.24 PZL.26 PZL.27 PZL.30 Żubr PZL.37 Łoś PZL.38 Wilk PZL.39 PZL.42 PZL.43 PZL.44 Wicher PZL.45 Sokół PZL.46 Sum PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.50 Jastrząb PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania
PZL Warszawa-Okęcie	CSS-13 LWD Junak Jak-12 PZL MD-12 PZL-101 Gawron PZL-102 Kos PZL-104 Wilga PZL-105 Flaming PZL-105 Pelikan PZL-106 Kruk PZL-110 Koliber PZL-111 Koliber-235 PZL-126 Mrówka PZL-130 Orlik PZL-230 Skorpion
WSK-Mielec	CSS-10 LWD Szpak TS-8 Bies An-2 Lim-1 Lim-2 Lim-5 Lim-6 TS-11 Iskra TS-16 Grot PZL M-2 PZL M-4 Tarpan PZL M-14 PZL M-15 (Belphegor) PZL M-17 PZL M18 Dromader PZL M19 PZL M28 Skytruck PZL M28B Bryza PZL M-20 Mewa PZL M-21 Dromader Mini PZL M-24 Dromader Super PZL M-25 Dromader Mikro PZL M26 Iskierka PZL I-22 Iryda PZL M-99 Orkan
PZL-Świdnik	PZL SM-1 PZL SM-2 PZL SM-4 Łątka PZL Mi-2 PZL W-3 Sokół PZL Kania PZL SW-4 PZL IS-2 PZL I-23
Szybowce zakładów PZL	PZL M-3 Pliszka PZL-103 PZL M-8 Pelikan PZL KR-03 Puchatek PW-5 Smyk PW-6