Władysław Anders

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Gruzin (dyskusja | edycje) o 21:55, 23 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Władysław Anders
Ilustracja
generał broni generał broni
Data i miejsce urodzenia

11 sierpnia 1892
Błonie, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

12 maja 1970
Londyn, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

od 1913

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie

Jednostki

Nowogródzka Brygada Kawalerii
Grupa Operacyjna Kawalerii
Armia Polska na Wschodzie
2 Korpus

Stanowiska

dowódca brygady kawalerii
dowódca grupy operacyjnej
dowódca armii
dowódca korpusu
Generalny Inspektor Sił Zbrojnych
Naczelny Wódz

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
powstanie wielkopolskie
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
kampania wrześniowa
kampania włoska 1944–1945
bitwa o Monte Cassino

podpis
Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje - ośmiokrotnie ranny
Order Orła Białego Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (od 1941, czterokrotnie) Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Medal Wojska (czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino Krzyż Armii Krajowej Gwiazda Wytrwałości Order św. Jerzego (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Order św. Stanisława – II klasy Order św. Stanisława – I klasy Order św. Stanisława – IV klasy Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Krzyż Wojenny 1939–1945 z brązową palmą (Francja)
Medal Zwycięstwa (międzyaliancki) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Włochy) Krzyż Wojenny za Męstwo Wojskowe (Włochy od 1943) Komandor Legii Zasługi (USA) Krzyż Komandorski Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Gwiazda Italii (Wielka Brytania) Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania) Medal Obrony (Wielka Brytania) Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania) Kawaler/Dama Wielkiego Krzyża Łaski Magistralnej – Zakon Maltański (SMOM) Order Lwa Białego IV Klasy (Czechy) Wielka Wstęga Orderu Portretu Władcy (Iran)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Władysław Anders
Data i miejsce urodzenia

11 sierpnia 1892
Błonie (powiat kutnowski)

Data śmierci

12 maja 1970

Członek Rady Trzech
Okres

od 8 sierpnia 1954
do 12 maja 1970

Pierwsza dama

Irena Anders

Następca

Stanisław Kopański

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Edward Rydz-Śmigły na komersie korporacji studenckiej Arkonia w 1937. Za marszałkiem stoi gen. Władysław Anders.
Władysław Anders po aresztowaniu przez NKWD 1940
Władysław Anders i Władysław Sikorski podczas wizyty u Józefa Stalina (grudzień 1941)
Tadeusz Romer, Władysław Sikorski, Władysław Anders i Tadeusz Klimecki podczas podróży inspekcyjnej Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie 1943
Tadeusz Klimecki i Władysław Anders 1943
Władysław Anders i Kazimierz Sosnkowski 1944
Władysław Anders i George Patton 1944
Władysław Anders podczas inspekcji Gimnazjum polskiego w Casarano we Włoszech, 2 czerwca 1946
Płyta nagrobna pod Monte Cassino

Władysław Albert Anders (ur. 11 sierpnia 1892 w Błoniu, zm. 12 maja 1970 w Londynie) – generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych w latach 1944–1945 i 1946–1954[potrzebny przypis], następca prezydenta RP na uchodźstwie w latach 1950–1954, w 1954 mianowany przez władze emigracyjne generałem broni.

Życiorys

Lata I wojny światowej i II Rzeczypospolitej

Urodził się 11 sierpnia 1892 w Błoniu, znajdującym się wówczas na terenie zaboru rosyjskiego. Pochodził ze spolonizowanej rodziny zakorzenionej silnie w tradycji i wierze protestanckiej, tak więc został ochrzczony w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w Chodczu (powiat Włocławek). Konwersji na wiarę katolicką gen. Anders dokonał 27 czerwca 1942 roku w miejscowości Jangi-Jul pod Taszkientem w Uzbekistanie (ówcześnie część ZSRR) w czasie uroczystości, której przewodniczył abp gen. Józef Gawlina[1]. Ojciec Władysława Andersa, Albert Anders (1864-1942)[2], był agronomem i pracował jako administrator majątków ziemskich; matką była Elżbieta z domu Tauchert (1868-1930)[3]. Miał trzech braci, będących jak on zawodowymi żołnierzami Wojska Polskiego: Tadeusza, Karola i Jerzego. Oboje rodzice byli wyznania ewangelickiego, pochodzili z Niemców bałtyckich z Inflant[4][5].

Uczęszczał do warszawskiego gimnazjum realnego. We wrześniu 1910 zgłosił się do służby jako tzw. Вольноопределяющийся (jednoroczny ochotnik). Szkoła średnia (w rosyjskiej armii nie wymagano matury), dobry stan zdrowia i zdany egzamin pozwalały skrócić służbę do roku, mieszkać poza koszarami (za własne pieniądze) i – po zdaniu egzaminu – awansować na chorążego (praporszczyka) rezerwy. Tak właśnie postąpił młody Anders, którego los rzucił do kowieńskiego 3 Noworosyjskiego Pułku Dragonów Jej Cesarskiej Mości Wielkiej Księżny Heleny Władimirowny. W 1912 odbył trzymiesięczne ćwiczenia rezerwy w 19. pułku huzarów w Rydze. Studiował sześć semestrów na Politechnice w Rydze. Podczas studiów (1911–1914)[6] został członkiem Korporacji Akademickiej Arkonia[7]. Był miłośnikiem kawalerii i koni, czego dowodem był udział w wielu międzynarodowych zawodach jeździeckich.

Uczestnik I wojny światowej – jako porucznik dragonów dowodził szwadronem i został 3-krotnie ranny. W 1917 ukończył skrócony kurs Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu[6]. Rewolucja lutowa 1917 i obalenie caratu zastały go w Rumunii, gdzie pełnił służbę jako szef sztabu 7. dywizji strzelców[6].

Następnie brał udział w formowaniu oddziałów I Korpusu Polskiego, którym dowodził gen. Józef Dowbor-Muśnicki. Po kapitulacji korpusu przed Niemcami wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego. Szef sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim 1919. W wojnie polsko-bolszewickiej 1920 dowódca 15 Pułku Ułanów Poznańskich. Był ranny podczas walk nad Berezyną[8].

W październiku 1921 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej (fr. École Superieure de Guerre) w Paryżu i staż liniowy we Francji[8]. Do kraju wrócił w 1924 i mianowany został szefem sztabu Generalnego Inspektora Kawalerii, gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego. Pod kierunkiem gen. Rozwadowskiego pogłębił znajomość kawalerii jako broni szybkiej. Szczególne uznanie gen. Rozwadowskiego zyskał po wielkich manewrach kawaleryjskich na Wołyniu w 1925.[9] Od listopada 1925 komendant Warszawy.

Był członkiem Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego w Polsce[10]. W latach 20. był członkiem władz Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego[11][12]. W czasie przewrotu majowego 1926 był szefem sztabu dowódcy obrony Warszawy, wyznaczonego przez władze legalne gen. Tadeusza Rozwadowskiego[13].

13 października 1926 Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go dowódcą 2 Samodzielnej Brygady Kawalerii[14]. Następnie dowódca Nowogródzkiej Brygady Kawalerii i jednocześnie dowódca Garnizonu Baranowicze[8]. W 1932 przewodził polskiej ekipie jeździeckiej, która podczas zawodów hippicznych o Puchar Narodów w Nicei zdobyła 4 pierwsze nagrody.

Lata II wojny światowej

Pierwotnie dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii w bitwie pod Mławą. W czasie odwrotu spod Mławy nie wykonał rozkazu osłony ruchu 20 Dywizji Piechoty, co było jedną z przyczyn jej rozbicia. Następnie kilkakrotnie Naczelne Dowództwo zmieniało przydział jego brygady. W związku z wielokrotnie zmienianymi rozkazami nie są jasne powody, dla których jednostka nie wzięła, mimo otrzymanego rozkazu, udziału w bitwie nad Bzurą. W czasie przebijania się Armii Poznań i Pomorze przez Kampinos do Warszawy odmówił gen. Tadeuszowi Kutrzebie wykonania rozkazu obrony skraju Puszczy Kampinoskiej, motywując to przewidywanymi zbyt dużymi stratami swojej brygady.

Od 12 września 1939 dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia. Stoczył ciężkie walki przeciwko Niemcom w okolicach Mińska Mazowieckiego i Tomaszowa Lubelskiego (w ramach drugiej bitwy tomaszowskiej). W tej ostatniej bitwie, po osiągnięciu poważnego sukcesu, jakim było zdobycie 22 września Krasnobrodu, wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii opuścił zdobyte miasto i dotarł do Majdanu Sopockiego, skąd po krótkim odpoczynku udał się w kierunku Lwowa, wychodząc samowolnie z bitwy i nie powiadamiając o tym dowództwa Frontu Północnego. W wyniku tego udało się mu przebić na południe. Wobec zaciskającego się pierścienia niemiecko-sowieckiego generał Anders zdecydował rozformować Grupę Kawalerii na mniejsze grupy, które miały przedostać się na Węgry. Przebijając się w jednej z takich grup, 29 września w okolicach Sambora generał Anders został dwukrotnie postrzelony przez Ukraińców, po czym dostał się do niewoli sowieckiej.

Przetrzymywany w lwowskim szpitalu przy ul. Kurkowej 33. W grudniu 1939 odmówił przyjęcia Instrukcji gen. Kazimierza Sosnkowskiego, w sprawie powołania do życia ZWZ, przywiezionej z Paryża przez emisariusza Tomasza Jana Strowskiego[15]. Następnie w więzieniu (Brygidki) we Lwowie, 29 lutego 1940 wywieziony przez NKWD do Moskwy i osadzony w centralnym więzieniu NKWD na Łubiance a potem w więzieniu śledczym Butyrki. Na jesieni 1940 przeniesiony z powrotem na Łubiankę, gdzie jego sytuacja polepsza się (otrzymuje chociażby lepsze wyżywienie). Pod koniec listopada 1940 postanawia zeznawać (jego informacje niewiele znaczą ale później wyrzuca sobie, że się ugiął)[16]. Podczas 22-miesięcznego pobytu w więzieniu był wielokrotnie przesłuchiwany i bezskutecznie namawiany (jeszcze w lwowskim szpitalu) do wstąpienia do Armii Czerwonej.

Został uwolniony po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu układu Sikorski-Majski. Wsiewołod Mierkułow uważał, że z Andersem jako byłym oficerem armii rosyjskiej rozprawić się nie będzie trudno[17]. W tym czasie zdecydowany zwolennik porozumienia między rządem emigracyjnym a ZSRR (w liście do gen. Sikorskiego pisze o akcji sprzeciwu kierowanej przez gen. Sosnkowskiego: „Podobna akcja dziś graniczy bodaj ze zdradą.”[18]). Od 4 sierpnia 1941 twórca i dowódca Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Po ewakuacji latem 1942 wojska i ponad 20 tys. cywilów (uratowanych z więzień i łagrów) do Iranu – dowódca Armii Polskiej na Wschodzie (Irak, Palestyna) i 2 Korpusu Polskiego, którym dowodził w kampanii włoskiej (Bitwa o Monte Cassino; Bitwa o Ankonę).

W 1943 w ostrym konflikcie z gen. Sikorskim odnośnie do jego polityki relacji z ZSRR (gen. Sikorski pisze do niego „Ofiaruje mi Pan Generał rzetelne poparcie. Nie poparcia od Was oczekuję, ale pełnienia obowiązku żołnierskiego.” „Zwracam się więc do Generała z apelem, by odrzucił Pan wszystkich intrygantów od siebie i wojska. Intrygantów którym się (...) zdawało, że mogą mnie obalić wraz z koncepcją jedności narodowej nawrócić do tak fatalnych dla Polski kombinacji przedwojennych[18]).

Był oskarżany o udział w domniemanym zamachu na gen. Sikorskiego[19]. Po śmierci Sikorskiego – kandydat sił antypiłsudczykowskich na Naczelnego Wodza[20]. W czasie kryzysu politycznego po śmierci gen. Sikorskiego sprzeciwia się planom powołania na stanowisko premiera Mikołajczyka. W liście do prezydenta Raczkiewicza stwierdza „Wierzymy (...), że nastąpi nareszcie rozdział dowodzenia wojskiem od kierownictwa polityką(...). Melduję jednocześnie, że aż do zdecydowania tego inaczej przez Pana Prezydenta będę wykonywał wyłącznie jego rozkazy.” Oświadczenie to wzbudza ostrą reakcję Ministra Obrony Narodowej gen. Mariana Kukiela, który pisze do prezydenta Raczkiewicza by ten zwrócił uwagę Andersowi „na niedopuszczalność wkraczania w atrybucje Głowy Państwa. Wyłamywanie się z ram hierarchii państwowej i subordynacji wojskowej i zakłócanie powszechnej żałoby w tak ciężkiej chwili.”[21]. W „Orle Białym” – piśmie Armii Polskiej na Wschodzie, którą dowodził Anders, nie zamieszczono żadnych materiałów biograficznych dotyczących nowego premiera Mikołajczyka ani żadnych pośmiertnych materiałów dotyczących Naczelnego Wodza gen. Sikorskiego. Wzbudziło to wzburzenie Ministra Obrony Narodowej gen. Kukiela, który w piśmie do nowego Naczelnego Wodza gen. Sosnkowskiego prosił „by zechciał powściągnąć te wyskoki politycznego wojskowego organu prasowego przez odpowiednie pouczenie Dowódcy Armii.”[22]. Do apogeum konfliktu doszło 13 lipca 1944, kiedy to Rada Ministrów uchwaliła jednogłośnie wniosek do Prezydenta, w którym stwierdzano: „Wobec powtarzających się coraz częściej wystąpień politycznych dowództwa Armii Polskiej we Włoszech, jaskrawie szkodliwych dla interesów Państwa Rada Ministrów zwraca się do Pana Prezydenta RP o spowodowanie Naczelnego Wodza do niezwłocznego zbadania wszystkich zarzutów podniesionych przeciwko generałowi Andersowi i wyciągnięcie wszystkich konsekwencji oraz do natychmiastowego zahamowania akcji politycznej dowództwa Armii Polskiej we Włoszech.” Podczas tego posiedzenia Rządu jego członek Jan Kwapiński domagał się odwołania gen. Andersa ze stanowiska i postawienia go przed sądem[23].

Zdecydowany przeciwnik wywołania powstania w Warszawie w sierpniu 1944. 31 sierpnia stwierdził: „Wywołanie powstania w Warszawie w obecnej chwili było nie tylko głupotą, ale wyraźną zbrodnią.”[24]. Ostro skrytykował ustalenia konferencji w Jałcie.

Od 26 lutego do 27 maja 1945 pełniący obowiązki (wobec wzięcia do niewoli gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego) Naczelnego Wodza.

Lata powojenne

Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji, czynnie uczestnicząc w działaniach politycznych polskiego wychodźstwa. 26 września 1946 Prezydent RP mianował go Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i Naczelnym Wodzem[25][26][27][28]. 26 września 1946 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Andersa obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”[29]. W 1971 Rada Ministrów, na czele której stał premier Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. 28 lutego 1989 przewodniczący Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego Jan Dobraczyński zwrócił się, w związku ze zbliżającą się 50. rocznicą wybuchu II wojny światowej, do Przewodniczącego Rady Państwa Wojciecha Jaruzelskiego o przywrócenie obywatelstwa Andersowi. 15 marca 1989 rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Andersa obywatelstwa[30][31].

Osobista interwencja Andersa u aliantów uchroniła przed deportacją do ZSRR ukraińskich żołnierzy 14 Dywizji Grenadierów SS, obywateli polskich, internowanych we Włoszech po zakończeniu wojny[32].

Od 14 października 1949 do śmierci Anders był przewodniczącym Głównej Komisji Skarbu Narodowego[33]. Od 1954 był członkiem Rady Trzech.

4 sierpnia 1954 wręczył Prezydentowi RP Augustowi Zaleskiemu list, w którym między innymi stwierdził, że „(...) po głębokim rozważeniu wytworzonej sytuacji, stwierdzam, że nie może Pan wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej i – zgodnie z nakazem sumienia – oświadczam, że przestałem uważać Pana jako Prezydenta Rzeczypospolitej i Zwierzchnika Sił Zbrojnych. Oświadczenie niniejsze przekazuję do opublikowania w dniu jutrzejszym”[34]. Tego samego dnia Prezydent Zaleski zwolnił go z zajmowanych stanowisk i przeniósł w stan spoczynku[35]. W liście skierowanym tego samego dnia Prezydent RP Zaleski napisał: „przykro mi, że tak zasłużony żołnierz splamił się w obliczu pokoleń potomnych buntem wobec swoich legalnych władz, uzurpując sobie prawa, które tak z obowiązujących przepisów prawnych, jak i dobrych obyczajów politycznych do niego nie należą”[36].

Uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach. W 1956 poprowadził w Londynie marsz 20 tysięcy polskich emigrantów. Do końca życia pozostał na emigracji, zmarł dokładnie w 26. rocznicę bitwy pod Monte Cassino oraz w 50. urodziny swojej żony. Ostatni dzień życia generał spędził u swoich znajomych, w domu płk. dypl. Kamila Czarneckiego i jego żony Ireny (przed laty generał wspierał edukację wojskową braci Kamila i Mariana Czarneckich po śmierci ich ojca Janusza, którego był przyjacielem)[37][38].

Zgodnie ze swoją wolą został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino, we Włoszech.

Życie prywatne

Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego związku z Ireną Marią (ur. 1894, zm. 1981)[39] z domu Jordan-Krąkowską w 1919 urodziła się: córka Anna[40] (zm. 2006)[41], autorka wydanych pośmiertnie wspomnień Mój Ojciec generał Anders, oraz syn Jerzy (ur. 1927, zm. 1983)[42].

Podczas pobytu na Bliskim Wschodzie związał się z Ireną Jarosiewicz. Kiedy do Włoch przybyła z Polski żona, syn i wnuczka Anders zdecydował się pozostać z Ireną Jarosiewicz. W 1948 otrzymał rozwód[16].

Z drugą żoną Ireną Renatą Anders miał córkę Annę Marię (ur. 1950)[43], w 2016 powołaną na stanowisko przewodniczącej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[44] i pełnomocnika prezesa Rady Ministrów do spraw dialogu międzynarodowego[45].

Po śmierci druga żona, Irena Anders, została pochowana obok generała na cmentarzu pod Monte Cassino.

Dokonania

Awanse

U dołu odznaczenia gen. Andersa w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie

Ordery i odznaczenia

Polskie
Zagraniczne

Dzieła

Opublikował wspomnienia z lat 1939–1946 pod tytułem Bez ostatniego rozdziału (I wydanie Londyn 1949, II wydanie Londyn 1950, Londyn 1959, Warszawa 2007). Był autorem wstępu do opracowanej przez Józefa Mackiewicza dokumentalnej monografii zbrodni katyńskiej – Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (I wyd. Londyn 1948), wielokrotnie wznawianych na emigracji, w kraju w wydawnictwach podziemnych, wreszcie oficjalnie po 1989. Napisał również książkę Klęska Hitlera w Rosji 1941–1945 (I wydanie Londyn 1952, II wydanie Londyn 1972, III wydanie Londyn 1997).

Opinie

Gen. Piskor powiedział o Andersie: „Dowodzi brygadą od niedawna. Ma swoisty styl; dbały o dyscyplinę zewnętrzną. Zajęcia z oficerami prowadzi bardzo dobrze, sprawnie i realnie. Stosunek do oficerów zabarwiony pewną stronniczością. Taktyczne wyrobienie bardzo duże. Sądze, że na dowodzeniu pełną brygadą odpowie bardzo dobrze.”[66].

Upamiętnienie

Pomnik Władysława Andersa w krakowskim Parku Jordana

Po 1990 imię gen. Andersa nadano ulicom i placom kilku polskich miast – m.in. w Krakowie, w Nowej Hucie znajduje się aleja jego imienia[67], a w Gnieźnie park. Jego imię noszą też jednostki Wojska Polskiego oraz liczne szkoły (m.in. Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Andersa w Lesku, XXI Liceum Ogólnokształcące oraz Technikum Budowlane nr 1 w Poznaniu) i kilka struktur organizacyjnych ZHP i ZHR.

W 2002 Narodowy Bank Polski wydał monety kolekcjonerskie z wizerunkiem Władysława Andersa.

Uchwałą z 20 grudnia 2006 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2007 Rokiem Władysława Andersa[68].

Władysław Anders upamiętniony został w ramach projektu „słynni Polacy XX w.” popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.7) – odsłonięcie 18 maja 2007. Dla upamiętnienia generała został nazwany wóz bojowy „Anders” z 2010.

W 2013, przed rodzinnym domem Andersów (obecnie szkoła) w Krośniewicach, został odsłonięty pomnik gen. W. Andersa, z udziałem córki Anny Marii[69].

Filmy dokumentalne
  • Generał Anders i jego armia z 1987, scenariusz i reżyseria: Witold Zadrowski
  • Bo wolność krzyżami się mierzy... Generał Anders z 1989, scenariusz i reżyseria: Krzysztof Szmagier
  • Generał Polskich nadziei... (Władysław Anders 1892–1970) z 2007 – dwuczęściowy film dokumentalny, reżyseria: Hanna Kramarczuk i Leszek Wiśniewski, scenariusz: Jan Tarczyński (także pomysłodawca), Tadeusz Kondracki. W postać generała wcielili się Robert Jarociński i Jan Machulski.
  • Ułani Andersa 1939–1948 z 2009, scenariusz i reżyseria: Janusz Sidor

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ 75. lat temu konwersja gen. Andersa na katolicyzm - WSPÓLNOTA ANDERSA, „WSPÓLNOTA ANDERSA”, 27 czerwca 2017 [dostęp 2017-12-15] (pol.).
  2. ↑ Albert Anders [online], geni_family_tree [dostęp 2018-03-13] (ang.).
  3. ↑ Elżbieta Anders [online], geni_family_tree [dostęp 2018-03-13] (ang.).
  4. ↑ Bogusz Szymański: Władysław Anders. gazeta.pl, 2010-10-28. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-06)].
  5. ↑ Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.
  6. ↑ a b c W. Anders, Bez ostatniego rozdziału, s. 4.
  7. ↑ Księga Pamiątkowa Arkonii 1879 – 1979 – http://www.arkonia.pl/Czytelnia/Ksiegi_pamiatkowe/Ksiega_100lecia.
  8. ↑ a b c W.Anders, Bez ostatniego rozdziału, s. 5.
  9. ↑ M. Patelski, Służba płk. dypl. Władysława Andersa w Generalnym Inspektoracie Kawalerii (1924–1926), w: Generał Władysław Anders – żołnierz czasu pokoju i wojny, praca zbiorowa pod red. Andrzeja Szczepaniaka, Agencja Handlowo-Wydawnicza AlMar: Opole 2008.
  10. ↑ Członkowie Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego w Polsce. lenczewski.com.pl. [dostęp 24 marca 2015].
  11. ↑ Dział urzędowy. Spis członków Wojskowego Klubu Samochodowego i Motocyklowego w dniu 15 marca 1926 r.. „Automobilista Wojskowy”, nr 2 z 15 marca 1926. Wojskowy Klub Samochodowy i Motocyklowy. 
  12. ↑ Dział urzędowy. Władze klubowe. „Automobilista Wojskowy”, nr 3 z 1 kwietnia 1926. Wojskowy Klub Samochodowy i Motocyklowy. 
  13. ↑ Stanisław Haller, Wypadki warszawskie od 12 do 15 maja 1926 r., Kraków 1926, s. 11.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 46 z 25 października 1926 roku, s. 373.
  15. ↑ Jerzy Węgierski, Zdrajcy, załamani, zagadkowi (próba oceny zachowań wybranych oficerów konspiracji polskiej w Małopolsce Wschodniej, aresztowanych w latach 1939–1941), w: Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941, pod redakcją Piotra Chmielowca, Rzezów-Warszawa 2005, s. 21.
  16. ↑ a b Bartosz T. Wieliński "Niezłomny" "aleHistoria" nr 20/122, str. 6
  17. ↑ Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 241–242.
  18. ↑ a b Eugeniusz Duraczyński „Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944” Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1986 str. 25 ISBN 83-06-01406-5.
  19. ↑ Oskarżenia – Kontrowersje – Film „Generał – zamach na Gibraltarze” – zagadka śmierci gen. Sikorskiego.
  20. ↑ Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. s. 564 ISBN 978-83-7549-074-9.
  21. ↑ Eugeniusz Duraczyński „Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944” Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1986 str. 60 ISBN 83-06-01406-5.
  22. ↑ Eugeniusz Duraczyński „Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944” Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1986 str. 65 ISBN 83-06-01406-5.
  23. ↑ Eugeniusz Duraczyński „Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944” Państwowy Instytut Wydawniczy Warszawa 1986 str. 147 ISBN 83-06-01406-5.
  24. ↑ Jan Ciechanowski, Powstanie warszawskie, Pułtusk-Warszawa 2009, ISBN 978-83-7549-074-9, s. 357.
  25. ↑ Smoliński 1999 ↓, s. 102.
  26. ↑ Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 23 autorzy podali datę 8 listopada 1946.
  27. ↑ Stawecki 1994 ↓, s. 69 autor podał datę 8 listopada 1946.
  28. ↑ Jerzy Morawicz, Demobilizacja Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, w: Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945–1990, red. Leonidas Kliszewicz, Londyn 1995, s. 5, 9, 22.
  29. ↑ Na posiedzeniu TRJN po przedstawieniu listy 75 oficerów, którzy mieli być pozbawieni obywatelstwa głos zabrał ówczesny wicepremier Stanisław Mikołajczyk zwracając uwagę, że na liście nie ma gen. Andersa. „Tak się złożyło, że główny winowajca nie będzie objęty uchwałą, a inni dobrzy żołnierze poniosą konsekwencje” – powiedział Mikołajczyk. Uwaga Mikołajczyka została przyjęta w odrębnej uchwale. „Rzeczpospolita” z 20 marca 1989 r.
  30. ↑ „Rzeczpospolita” z 20 marca 1989 r.
  31. ↑ Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny, Tom III, część 1, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 861.
  32. ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, Wydawnictwo Literackie 2011 s. 269 ISBN 978-83-08-04576-3.
  33. ↑ Eugeniusz S. Kruszewski. Prawno-polityczne podstawy funkcjonowania władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1939-1990. „Przegląd Polsko-Polonijny”. 2, s. 64, 2011. ISSN 2083-3121. 
  34. ↑ IPMS sygn. A.44.49/24 1954 ↓, s. 218.
  35. ↑ Markert 2007 ↓, s. 84.
  36. ↑ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 8, Londyn 14 sierpnia 1954, s. 48, 51.
  37. ↑ Irena Delmar-Czarnecka: Andersowie. tygodnikpowszechny.pl, 2011-01-04. [dostęp 2017-06-23].
  38. ↑ Jolanta Ciosek: Bliżej ojczyzny. dziennikpolski24.pl, 2010-09-04. [dostęp 2017-06-22].
  39. ↑ Irena Maria Anders (Jordan-Krąkowska). www.geni.com. [dostęp 2015-06-23].
  40. ↑ Historia. wladyslawanders.org. [dostęp 2016-01-15].
  41. ↑ Anna Nowakowska (Anders). www.geni.com. [dostęp 2015-06-23].
  42. ↑ Jerzy Anders. Sejm-Wielki.pl. [dostęp 2015-06-23].
  43. ↑ Anna Maria Anders – córka generała i pieśniarki, a nie karciarza i szansonistki; [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 24–27 XII 2015, s. 36.
  44. ↑ Anna Maria Anders sekretarzem stanu w rządzie Szydło. Pokieruje też Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. onet.pl. [dostęp 2016-01-15].
  45. ↑ Anna Maria Anders przewodniczącą Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i nowym Pełnomocnikiem Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu Międzynarodowego w randze sekretarza stanu [online], www.premier.gov.pl [dostęp 2016-02-04].
  46. ↑ a b c d e f Andrzej Nieuważny, Aleksiej Wasiliew: Gen. Anders w służbie cara. WIEM – Portal Wiedzy, 17 sierpnia 2009. [dostęp 26 marca 2018]. (pol.).
  47. ↑ Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej Nr 16 z 04.06.1919 r.
  48. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 28 z 28.07.1920 r.
  49. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 131 z 17.12.1924 r.
  50. ↑ M.P. z 1996 r. nr 11, poz. 124
  51. ↑ Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 196.
  52. ↑ a b c Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Polonia, 1990, s. 31.
  53. ↑ Krzysztof Filipow: Order Virtuti Militari 1972–1945. Warszawa: Bellona, 1990, s. 141.
  54. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3109 z 30 czerwca 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 28, poz. 1121).
  55. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592
  56. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925.
  57. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 9/1934, s. 106
  58. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Odznaczenia. Generał Broni Władysław Anders. wsiz.rzeszow.pl. [dostęp 2014-07-21].
  59. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2035 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 40, poz. 1854, s. 1570).
  60. ↑ Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 196–209.
  61. ↑ Stefan Melak, Gwiazda Wytrwałości, usqe ad finem, Warszawa 1997.
  62. ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 16 z 12.04.1926.
  63. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1717 z 28 maja 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 29, poz. 1208).
  64. ↑ Andrzej Bąkowski: Generał Władysław Anders. palestra.pl. [dostęp 18 marca 2014].
  65. ↑ Jarosław Sozański: Tajemnice zakonu maltańskiego. Warszawa: Kom-Pakt, 1993, s. 142.
  66. ↑ „Generalny Inspektor Sił Zbrojnych Biuro Inspekcji” – opinie generałów – 1937 r.
  67. ↑ Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa. 2005-01-26 (akt.). [dostęp 2017-05-12].
  68. ↑ M.P. z 2006 r. nr 90, poz. 935
  69. ↑ Córka generała i pieśniarki, a nie karciarza i szansonistki; [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, wyda. A, 24–27 XII 2015, nr ...., s. 36.

Bibliografia

Literatura, linki zewnętrzne

Członkowie Rady Trzech

Wodzowie Naczelni Polskich Sił Zbrojnych

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Anders&oldid=53288356”