Antoni Chruściel

Antoni Chruściel

Monter

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1895 Gniewczyna Łańcucka
Data i miejsce śmierci	30 listopada 1960 Waszyngton
Przebieg służby
Lata służby	1918–1945
Stanowiska	d-ca 82 Syberyjskiego Pułku Strzelców, komendant Okręgu Warszawa ZWZ, d-ca Warszawskiego Korpusu AK
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa, kampania wrześniowa, powstanie warszawskie
Późniejsza praca	tłumacz, radca prawny
Odznaczenia

Antoni Chruściel (w środku) i Tadeusz Żenczykowski „Kania” (obok z prawej) w trakcie powstania warszawskiego

Tablica pamiątkowa na domu dochodowym Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie, w którym Antoni Chruściel 31 lipca 1944 podpisał rozkaz o rozpoczęciu powstania warszawskiego

Nagrobek Antoniego Chruściela na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Antoni Chruściel ps. „Monter”, „Sokół”, „Cięciwa”, „Dozorca”, „Konar”, „Madej”, „Nurt”, „Ryż”, „Kaliński”, „Rzeczyca”, „Andrzej Smalawski”, „Adam” (ur. 16 czerwca 1895 w Gniewczynie Łańcuckiej, zm. 30 listopada 1960 w Waszyngtonie) – generał brygady Wojska Polskiego, komendant Okręgu Warszawa ZWZ.

Życiorys

Od 1909 w tajnym skautingu w Jarosławiu. W 1914 ukończył z wyróżnieniem gimnazjum w Jarosławiu. W sierpniu 1914 wstąpił do Legionu Wschodniego, a we wrześniu tego roku, po rozwiązaniu legionu, wcielony został do Cesarskiej i Królewskiej Armii w której został skierowany do szkoły podoficerskiej, a następnie oficerów rezerwy. Po ukończeniu szkoły oficerskiej w latach 1915-1918 był kolejno: dowódcą plutonu, instruktorem szkoły i dowódcą kompanii w 90 Pułku Piechoty z Jarosławia. Porucznik Antoni Chruściel przyczynił się wydatnie do tego, że jego jednostka, jako jedyna w armii austriackiej wróciła w listopadzie 1918 do garnizonu z bronią i sprzętem.

Od grudnia 1918 w Wojsku Polskim, na różnych szczeblach dowódczych w 14 Pułku Piechoty we Włocławku, od października 1922 był dowódcą 3, a następnie 6 kompanii w 42 Pułku Piechoty w Białymstoku. Jednocześnie studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W październiku 1923 przeniesiony został do Korpusu Kadetów nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, gdzie objął w latach 1923-1925 dowództwo kompanii. W maju 1927 mianowany został dowódcą II batalionu 6 Pułku Strzelców Podhalańskich w Stryju. W latach 1929-1931 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 1 września 1931, po ukończeniu szkoły i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, przeniesiony został do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na stanowisko wykładowcy. W październiku 1934 powrócił do W.S.Woj. na stanowisko wykładowcy taktyki. W styczniu 1937 rozpoczął staż na stanowisku zastępcy dowódcy 40 Pułku Piechoty „Dzieci Lwowskich”. W marcu 1938 objął dowództwo 82. Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki w Brześciu. Na czele tej jednostki walczył w kampanii wrześniowej 1939 (do 28 września). Po kapitulacji Twierdzy Modlin dostał się do niewoli niemieckiej i został osadzony w obozie przejściowym Soldau (KL) w Działdowie, z którego zwolniony został w końcu października tego roku.

Od czerwca 1940 w konspiracji, szef Wydziału III taktyczno-wyszkoleniowego. Od października szef sztabu Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, a od maja 1941 – komendant tego okręgu. 10 sierpnia 1942 awansowany do stopnia pułkownika służby stałej.

W powstaniu warszawskim faktyczny dowódca całości sił powstańczych. Od 20 września 1944 dowodził Warszawskim Korpusem AK. Za udział w powstaniu awansowany rozkazem gen. Kazimierza Sosnkowskiego do stopnia generała brygady. Po kapitulacji powstania w Oflagu XIII D Nürnberg-Langwasser, a następnie w Oflagu IV C w Colditz, gdzie doczekał końca wojny.

Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Londynie. Pracował tam m.in. jako drugi zastępca szefa sztabu, inspektor Głównej Komisji Likwidacyjnej PSZ, a od marca 1947 członek Rady Naczelnej Koła Żołnierzy Armii Krajowej.

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Chruściela obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”. W 1971 roku Rada Ministrów PRL, na czele której stał premier Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. W dniu 15 marca 1989 r. rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Chruściela obywatelstwa.

W 1956 przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie do śmierci pracował jako tłumacz i radca prawny.

Z inicjatywy Polonii amerykańskiej jego szczątki przeniesione zostały do sanktuarium w Doylestown w Pensylwanii, nazywanego amerykańską Częstochową.

28 lipca 2004 w 60 rocznicę powstania warszawskiego urny z prochami generała i jego małżonki Walerii zostały uroczyście sprowadzone do Polski i złożone w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. 30 lipca na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odbył się pogrzeb generała. Jego prochy zostały złożone w kwaterze żołnierzy Polski Walczącej.

Awanse

• kapitan – zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
• major – 3 maja 1926 ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 88 lokatą w korpusie oficerów piechoty
• podpułkownik – 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 i 21 lokatą w korpusie oficerów piechoty
• pułkownik – 10 sierpnia 1942
• generał brygady – 14 września 1944

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (5 czerwca 1947)
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (28 września 1939)
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1921, nr 2371)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 16 lipca 2008 „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”), uhonorowanie nastąpiło 3 sierpnia tego roku, podczas uroczystości obchodów 64. Rocznicy Wybuchu Powstania Warszawskiego
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (1922 i 28 września 1944)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Złoty Medal Waleczności (Włochy)
• Brązowy Medal Waleczności – dwukrotnie (Włochy)
• Médaille de l'Yser (Belgia)
• Krzyż Karola (Belgia)

Bibliografia

• Kronika powstań polskich 1794-1944, Wydawnictwo Kronika, Warszawa, ISBN 83-86079-02-9.
• A. K. Kunert – Słownik Biograficzny Konspiracji Warszawskiej 1939-1944. Warszawa 1987, t. I, s. 53-55
• R. Rybka, K. Stefan – Rocznik oficerski 1939. Kraków 2007
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 59-64. ISBN 83-7021-096-1.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, s. 375. ISBN 83-11-07836-X.

Linki zewnętrzne

• Strona dotycząca gen. bryg. Antoni Chruściel „MONTER”
• Południowo-Wschodni Hufiec Harcerzy GRODY im. gen. bryg. Antoniego Chruściela „MONTER”
• Szkoła im. gen. Antoniego Chuściela „Monter”