40 Pułk Piechoty Dzieci Lwowskich

40 Pułk Piechoty

Odznaka pamiątkowa 40 pp
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Dzieci Lwowskich
Tradycje
Święto	30 czerwca
Nadanie sztandaru	1924
Rodowód	30 Pułk Piechoty 3 Pułk Strzelców Lwowskich
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Karol Krauss
Ostatni	ppłk Józef Kalandyk
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa obrona Warszawy
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Lwów
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	5 Dywizja Piechoty

Schemat działań bojowych pułku w latach 1918-1920

40 Pułk Piechoty Dzieci Lwowskich (40 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Lwów. Święto pułkowe obchodził 30 czerwca.

W kampanii wrześniowej bronił pododcinka „Zachód” odcinka „Warszawa-Zachód” do momentu kapitulacji Warszawy. Jego batalion został początkowo został przydzielony do 2 pułku piechoty Obrony Warszawy, a następnie znajdował się w odwodzie dowódcy odcinka „Warszawa-Wschód” organizując obronę mostów na Wiśle.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na rozkaz gen. Bolesława Roji, na Cytadeli we Lwowie, rozpoczęto w 24 listopada 1918 organizację pułku, jako 30 pułk piechoty im. króla Jana Sobieskiego. Pierwszym dowódcą został ppłk Karol Krauss, który werbował ochotników nawet 15 – 16-letnich. W pierwszym dniu werbunku utworzono już jedną kompanię strzelecką a w kilka dni później cały batalion. Zaledwie trzy dni później batalion brał udział w walkach pod Starym Siołem, Żyrawką i Sołonką. Na początku grudnia utworzony został oddział karabinów maszynowych i pluton telefoniczny. 18 grudnia 1918 roku pułk złożył uroczystą przysięgę wojskową. Nazwa pułku, rozkazem Sztabu Generalnego, w dniu 15 lutego 1919 została zmieniona na 3 pułk strzelców Lwowskich, 1 maja 1919 otrzymał nazwę 40 pułk piechoty Strzelców Lwowskich, a następnie Dzieci Lwowskich.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował we Lwowie.

Obsada personalna pułku w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca	płk Stanisław Rosnowski (do 29 IV)
	kpt. Jan Wierzchoń (30 IV-5 VIII)
	płk Stanisław Rosnowski (6-19 VIII)
	ppłk Henryk Weiss (od 20 VIII)
Adiutant	por. Stanisław Brzeziński (do 30 V)
	ppor. Władysław Kasztelowicz
Nast.	ppor. dr Antoni Kozłowski (od 12 VIII)
II adiutant	ppor. Tadeusz Dekański
Lekarz	por. lek. dr Wojciech Wydra
Kapelan	ks. Jan Ołdak (do 20 V)
	ks. Stefan Zegner
Oficer sztabu	kpt. Antoni Kuczka
Oficer broni i gazowy	ppor. Paweł Potrzebski († 30 VI)
Oficer łączności	ppor. Władysław Królikiewicz
Dowódca taboru pułku	por. Łukasz Bednarczuk
Dowódca plutonu żandarmerii	ppor. Kazimierz Koczorowski
W sztabie pułku czasowo	mjr Alojzy Łukawski
Kapelmistrz	urz. wojsk. X r. Gustaw Jakubiczek
Dowódca I batalionu	kpt./ppłk Henryk Weiss (ranny 31 V)
	kpt. Jan Wierzchoń
Adiutant	ppor. Stanisław Pleskaczyński
	por. Sarnecki
Oficer prowiantowy	ppor. Władysław Głód
Dowódca 1 kompanii	por. Ludwik Paczoski (do 14 VIII)
Nast.	ppor. Tadeusz Solecki
Dowódca plutonu	por. Władysław Hanuszewski († 31 V)
Dowódca 2 kompanii	kpt. Jan Wierzchoń
	por. Julian Królikowski
	ppor. Mieczysław Kubiczek (ranny 31 V)
	ppor. Jan Stankiewicz
	por. Ludwik Kramer
Dowódca 3 kompanii	por. Adolf Maresch (do 3 VIII)
	ppor. Jan Grzenkowski
Dowódca plutonu	ppor. Jan Doliwa († 31 V)
Dowódca 4 kompanii	por. Mieczysław Geza-Szczyrkowski († 31 V)
	ppor. Gustaw Laskowski
Dowódca 1 KKM	kpt. Edward Gaber († 31 V)
Nast.	ppor. Mikołaj Bieganowski
Dowódca II batalionu	mjr Alojzy Łukawski
	kpt./mjr Józef Nawrocki (VI-VIII)
	mjr Franciszek Panesz
Adiutant	ppor. Tadeusz Mianowski
Lekarz	ppor. lek. Franciszek Usarz
Oficer prowiantowy	por. Jan Zwierzeński
Oficer kasowy	ppor. Teofil Huebl
Dowódca 5 kompanii	por. Bronisław Wolski
	ppor. Paweł Potrzebski († 30 VI)
	por. Bronisław Kubin
Dowódca 6 kompanii	por. Antoni Sapka († 16 VIII)
	por. Bronisław Kubin
	ppor. Aleksander Weraksa
Dowódca plutonu	ppor. Stefan Mirecki
Dowódca 7 kompanii	ppor. Bolesław Węckowicz († 17 VIII)
Dowódca 8 kompanii	ppor. fan Stankiewicz († 14 VIII)
Dowódca 2 kkm	ppor. Leopold FirnhofFer (do 30 V)
Dowódca III batalionu	kpt. Benedykt Majkowski
	kpt. Władysław Wanag
	kpt. Benedykt Majkowski
	kpt. Julian Królikowski (od 2 VIII)
Adiutant	ppor. Władysław Kasztelowicz
Oficer kasowy	ppor. Jan Selens
Oficer prowiantowy	ppor./por. Jan Kozakiewicz
Lekarz	ppor. podlek. Mieczysław Kohn
Dowódca 9 kompanii	ppor. Ludwik Dmyszewicz (do 29 VI)
	ppor. Karol Mleczko (do 24 VII)
	ppor. Franciszek Łysakowski
Dowódca plutonu	ppor. Bronisław Bujewicz
Dowódca 10 kompanii	ppor. Bronisław Witkowski (do 10 VI)
	ppor. Julian Wańczyk († 1 IX)
Dowódca 11 kompanii	por. Stanisław Wasilewski
	ppor. Bronisław Bujewicz
Dowódca 12 kompanii	ppor. Antoni Jackiewicz († 24 VII)
	ppor. Karol Korzelski
Dowódca 3 kkm	ppor. Mikołaj Bieganowski (ranny 31 V)
	por. Otton Blutreich
Dowódca plutonu	ppor. Gwido Hosbajn
Dowódca plutonu	ppor. Adam Sochacki
oficer baonu	por. Stanisław Wolski
Dowódca kompanii technicznej	por. Łukasz Bednarczuk
	ppor. Józef Huppenthal (do 5 VII)
	por. Fryderyk Blum
Dowódca kompanii marszowej	ppor. Franciszek Boczek
	ppor. Ludwik Urban († 17 VIII)
Oficer pułku	kpt. Jan Englert (przydzielony do 5 DP)
Oficer pułku	por. Stefan Kozłowski
Oficer pułku	por. Henryk Kwieciński († 31 V)
Oficer pułku	por. Stanisław Lewicki
Oficer pułku	por. Stanisław Maniewski
Oficer pułku	ppor. Rakowski
Oficer pułku	ppor. Batkowski (ranny 9 IX)
Oficer pułku	ppor. Edward Huszcza
Oficer pułku	ppor. Wincenty Lewandowski († 24 VIII)
Oficer pułku	ppor. Rosenstock
Oficer pułku	ppor. Walkowski († 9 IX)
Oficer pułku	pchor. Kordaszewski (ranny 31 V)

Pułk w walce o granice

Udział w wojnie polsko-ukraińskiej

27 grudnia nieprzyjaciel przeprowadził atak na całym froncie lwowskim. Część batalionu w składzie dwóch kompanii ochraniała Lwów na tzw. Kościarni, ponosząc straty sięgające 30% stanu osobowego, zaś trzecia kompania skutecznie broniła swoich pozycji w miejscowości Hołosko Wielkie. Od 13 stycznia 1919 bataliony prowadziły walki w rejonie Fręclówki, Malechowa, Laszek, Kulparkowa i Rzęsny Polskiej. W pierwszej połowie marca pułk otrzymał uzupełnienie w postaci batalionu szturmowego brygady lwowskiej, co umożliwiło utworzenie drugiego, pełnego batalionu. Wraz z batalionem szturmowym weszły w skład jednostki kobiety, które potem dzielnie i z wyróżnieniem walczyły na froncie. Odnotowany stan pułku 25 kwietnia to: 55 oficerów, 1231 szeregowych i 12 karabinów maszynowych.

Od 29 kwietnia bataliony ruszyły do natarcia i zdobyły miejscowości: Hamulec, Wólkę Hamulcową i wieś Grzęda. Na tych pozycjach pozostawały do 15 maja, którego to dnia ruszyła ofensywa polskich wojsk na frontach małopolskim i wołyńskim. Pułk, wspierając 38. pułk piechoty, zajmował kolejno: Koszelów, Nowe Sioło, Stroniatyn, Kukizów – (miejscowości koło Kulikowa), a następnie Zapytów, Jaryczów i Ceprów. W ciężkich, zwycięskich walkach przez Chałupki, Połonice, Zuchorzyce, Gołogóry Lackie, Machnowce i Jeziornę (miejscowości na Wyżynie Podolskiej) dotarł pod Zborów. Po krótkim odpoczynku przebazował się w okolice Tarnopola, gdzie pozostawał jako pułk odwodowy. W tym czasie powstały dwie kolejne kompanie i utworzono patrole żandarmerii polowej. Pod naporem nieprzyjaciela, wzmocnionego posiłkami, od 15 czerwca pułk był zmuszony do wycofania się z zajmowanych pozycji i przez: Mszanę, Żukowce, Kubińce i Jarosławińce dotarł do wsi Nuszcze. Następnie wykonując rozkazy dowództwa dywizji, 21 czerwca wycofał się najpierw na linię Złoczów – Sasów, a potem do Skwarzawy. W ofensywie 28 czerwca, wespół z 38. pułkiem piechoty, uderzył w kierunku na Kniaże, Złoczów, Nuszcze, Olejów i Bzowice – stając na linii rzeki Seret, gdzie patrolował rzekę, robiąc nękające wypady na drugi brzeg. W tym okresie do pułku wcielono oddziały rotmistrza Abrahama a w każdym batalionie utworzono pluton miotaczy min i granatów. Bez walki przeszedł 16 lipca 1919 r. dawny kordon graniczny na północ od Zbaraża i stanął na dawnej granicy austriacko-rosyjskiej.

Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej

Na dawnej granicy austriacko-rosyjskiej pułk stał do 5 sierpnia, po czym wraz z 5. Dywizją Piechoty zwaną nieoficjalnie „lwowską”, jako odwód frontu małopolskiego, obsadził rzekę Zbrucz pomiędzy Siekierzyńcem a Bednarówką, gdzie pozostał do 10 września. Między 11 września a 26 września pomagał miejscowej, bardzo biednej ludności w pracach polowych, po czym powrócił nad Zbrucz. Dopiero 10 października został zluzowany i przemieścił się w okolice Białej, Czystyłowa i Płotysza. Na początku lutego 1920 pułk zebrał się koło wsi Toki zaś 18 lutego ruszył do boju i w ciągu dnia zdobył: Różany, Daszkowce, Szczodrową, Susłowce i Kopytyńce. W kolejnych dniach Nowokonstantynów oraz Nową Sieniawkę i osiągnął linię rzeki Boh, gdzie przez prawie trzy miesiące prowadził walki pozycyjne. W marcu pluton żandarmerii został zmieniony przez pluton jeźdźców, którzy sprawdzili się szczególnie podczas wypadów na pozycje nieprzyjaciela. Z zajmowanych pozycji nad Bohem pododdziały wykonywały wypady: 3 marca na Janowce, 17 marca na Łuki i Zinowińce, 25 marca na Dumenki, 27 marca ponownie na Janowce i Łuki a 11 kwietnia na Łysą Górę i ponownie Zinowińce. Te działania do tego stopnie zdeprymowały wojska sowieckie, że 24 kwietnia, „po cichu” opuściły swoje pozycje. 6 Armia a w jej składzie pułk, przeszły do ofensywy z zadaniem rozbicia nieprzyjaciela w rejonie Płoskirowa i Żmerynki. 26 kwietnia przeszła na polską stronę 3 Brygada Ukraińska tzw. strzelcy siczowi. Pułk będący dalej w ofensywie zajmował kolejno: Hutę Lityńską, Janopol i Winnicę, po czym przeszedł rzekę Boh i w dalszym marszu dotarł do miejscowości: Telepeńki Małe, Kossakówka, Kobylince, Przyborówka i Studnica – nigdzie nie natrafiając na wroga. Następnie przez: Pieszoczyn, Popówkę, Gordyjówkę i Strutyńce dotarł 12 maja do miejscowości Żornyszcze (na wschód od Winnicy i na południe od Koziatyna). Była to najdalej na wschód wysunięta miejscowość jaką zajął pułk. Zwiad prowadzony przez polskich lotników w głąb Ukrainy uprzedził o zbliżaniu się armii Budionnego. Zgodnie z rozkazami dla 5 Dywizji Piechoty, w której składzie walczył pułk, jeden z jego batalionów skierowano do dyspozycji frontu północnego, pozostałe dwa do obrony Koziatynia – bardzo ważnego węzła kolejowego z liniami rozchodzącymi się w różnych kierunkach i dysponującego znacznym taborem kolejowym. Jednak potrzeby frontu, związane z rozpoczętą 28 maja ofensywą sowiecką, spowodowały przerzucenie batalionów na linię walk do Nowochwastowa. Tu toczył boje ze zmiennym szczęściem, ale generalnie utrzymywał zajmowane pozycje. Jednak 5 czerwca cztery dywizje kawalerii sowieckiej przedarły się na tyły polskiej armii i zagroziły stacji Koziatyn, a także Berdyczowowi i Żytomierzowi. Pułk otrzymał zadanie obrony węzła w Koziatynie. W okresie od 9 czerwca do 13 czerwca, na linii działania pułku, praktycznie nie prowadzono walk, jednak wobec działań wroga na tyłach naszych wojsk – dowództwo 6 Armii podjęło decyzję o odwrocie. Od 13 czerwca pułk wycofywał się przez: Machnówkę, Krzyżanówkę, Stupnik, Ostrożek, Ułanów do Nosówek – gdzie znalazł się 15 czerwca i dalej przez: Wieszniopol, Starokonstantynów i Szepietówkę do Zasławia nad Horyniem, do którego dotarł 30 czerwca. Do 6 lipca toczył w tym mieście ciężkie walki, które przyniosły mu sławę, po czym przez: Bielczyn, Korytno, Suraż, Tylawkę, 9 lipca wszedł do Krzemieńca. Krwawe walki w mieście i na przedmieściach trwały do 14 lipca, pułk wziął do niewoli kilkudziesięciu jeńców, zdobył 15 karabinów maszynowych, 60 koni, kilkadziesiąt jednostek broni i inny sprzęt.

W tym czasie poddał się 1 kubański pułk kozaków. Z Krzemieńca pododdziały wyszły 21 lipca w kierunku Poczajowa, gdzie toczyły kilkudniowe walki, a następnie zostały skierowane na linię rzeki Seret w okolicach Czepiele – Bobutychy, a potem Hucisko Pieniackie – Podhorce niedaleko Brodów, staczając przez cały czas drobne utarczki. Dwa bataliony pułku, wzmocnione 105 pułkiem piechoty i dwoma bateriami artylerii przeprowadziły natarcie w kierunku na Brody zajmując Jasionowo 30 lipca. W sierpniu wszedł w skład pułku 105 rezerwowy pułk piechoty, batalion wartowniczy i półbatalion etapowy Kobryński i 31 sierpnia odnotowano stan pułku – „31 oficerów i 3098 bagnetów”. Po walkach koło wsi Pod Lasem i Dubie 3 sierpnia pułk ruszył do pogoni za ustępującym nieprzyjacielem. Zajął Boratyn, Buczynę, Suchowolę, górę Makutra i 9 sierpnia ruszył na Podhorce, a następnie Łopatyn. Jednym uderzeniem rozbił, stacjonujące w mieście, dwa pułki jazdy sowieckiej, która uciekła w popłochu a Budionny salwował się ucieczką samochodem. Nieprzyjaciel poniósł bardzo duże straty, mimo to próbował odbić miasto. Dopiero na rozkaz pułk wycofał się do Stanisławczyka, a następnie przez: Monastyrek, Busk do Kamionki Strumiłowej, gdzie dotarł 15 sierpnia. W dalszym marszu cofnął się do Kulikowa pod Lwowem, gdzie 18 sierpnia zebrała się, przed nową ofensywą, cała 5 Dywizja.

W czasie, kiedy dwa bataliony pułku walczyły na południu z wojskami Budionnego, III batalion przybył 4 czerwca do miejscowości Nowoświęciany na froncie północnym. Przydzielony został do odwodu Armii Rezerwowej gen. Sosnkowskiego i przez Woropajewo i Czeresz dotarł w rejon stacji Kruki – Franopol, gdzie został przydzielony do I Brygady Jazdy (w grupie gen. Żeligowskiego). Już 12 czerwca batalion walczył nad Dźwiną koło wski Dregucie. Następnie przydzielono batalion do XV Brygady Piechoty i przebazowano pod Klewań, a następnie do Nowosiółek i Zadroża, gdzie pozostawał do 3 lipca jako odwód 5 Dywizji Piechoty. 4 lipca ruszyła na 1 Armię ofensywa wojsk sowieckich pod dowództwem Tuchaczewskiego. Batalion w walkach zajął miejscowość Plissa i tutaj zastał go 5 lipca rozkaz odwrotu.

Droga odwrotu prowadziła przez: Głębokie, Wilejkę i Wielkie Sioło do Chechła a stąd, jako straż boczna dywizji litewsko-białoruskiej, przez: Dubiny, Zabrzezie, Demidowicze, Filipiszki nad rzekę Berezynę. Po przeprawie przez rzekę 15 lipca doszedł do Wiszniewa a 17 lipca do Szczuczyna. W kolejnych dniach 23 i 24 lipca brał udział w ciężkich walkach pod Wołpą nad Niemnem, po czym 29 lipca dotarł do Białegostoku, skąd transportem kolejowym (ze stacji Małkinia) odjechał do Lwowa by połączyć się z pułkiem.

Koszary 40 pp we Lwowie

21 sierpnia 5 Dywizja ruszyła do kontrnatarcia. Już następnego dnia osiągnięto linię Kanał Rzeczypospolitej – Jaryczów Nowy – Ceperów a w kolejnych dniach Połonice, Zadwórze i Breniów. Do 30 sierpnia pułk zwycięsko walczył pod Żelechowem, Milatynem Starym i Liskiem. W walkach tych wspierały pułk czołgi a w walkach o stacje kolejowe pociąg pancerny „Generał Iwaszkiewicz”. Szczególnie krwawe walki toczyły się 5 września koło miasteczka Busk a 6 września koło wsi Jabłonówka, gdzie w zwycięskim boju żołnierze pułku zdobyli 5 karabinów maszynowych, 120 karabinów, konie i amunicję a nieprzyjaciel stracił około 243 żołnierzy (w zabitych i rannych). Na pamiątkę boju pod Jabłonówką święto pułkowe przez kolejne lata obchodzono 6 września (potem przeniesiono na 30 czerwca, jako że we wrześniu tradycyjnie odbywały się manewry). W kolejnych dniach przeprowadzano wypady na wioski, w których przebywały oddziały nieprzyjaciela. Tymczasem 6. Armia, wspólnie z Grupą gen. Pawlenki rozpoczęła ofensywę mającą na celu wyzwolenie Małopolski Wschodniej. Pierwszy zwycięski bój w tej ofensywie pułk stoczył 17 września pod Oleskiem i od tej pory ścigał nieprzyjaciela przez: Czyszki, Zabłotce, Brody, Poczajów, Nowosiółki, Nowystaw aż po Starokonstantynów, gdzie dotarł 30 września. Po odpoczynku od 10 października wspierał wojska ukraińskie koło Dereźni i Lityna, zajął miejscowość Sułowce i most na rzece Boh i zdobył 15 października Starokonstantynów. Trzy dni później Rosjanie poprosili o rozejm. Stan pułku w październiku 1920 to: 12 kompanii polowych, 4 kompanie karabinów maszynowych, kompanie techniczna i sztabowa, pluton jeźdźców i batalion zapasowy.

Przez kolejne dwa miesiące pułk stacjonował w różnych miejscowościach, by 22 grudnia 1920 powrócić do Lwowa.

Po zakończeniu wojny z bolszewikami pułk pozostał we Lwowie, który stał się jego garnizonem.

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920
sierż. Franciszek Błajda **	ppor. Ludwik Dmyszewicz *	ś.p. ppor. Jan Doliwa nr 2180 ***
ś.p. kpr. Piotr Dysiewicz nr 8020	kpr. Stanisław Fortuna **	ś.p. kpt. Edward Gaber nr 2090 ***
plut. Ludwik Hołowiński **	ś.p. ppor. Antoni Jackiewicz nr 3782	pchor. Kazimierz Kordaszewski **
płk Karol Krauss nr 2401	kpt. Julian Królikowski *	ś.p. ppor. Henryk Kwieciński nr 2063 ***
mjr Benedykt Majkowski	kpr. Sebastian Małek **	por. Adolf Maresch *
sierż. Wincenty Maziarz **	kpr. Wojciech Pawlak **	st. sierż. Józef Piotrowski nr 744 **
płk Stanisław Rosnowski nr 5265	ś.p. por. Geza Szczyrkowski nr 2199 ***	szer. Władysław Szpakowski **
ś.p. ppor. Ludwik Urban nr 2145 ***	kpt. Henryk Weiss *	kpt. Jan Wierzchoń *

Pułk w okresie pokoju

Zdjęcie pamiątkowe żołnierzy 40 pp

W okresie międzywojennym 40 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie. Wchodził w skład 5 Dywizji Piechoty. Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 40 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych.

Kampania wrześniowa 1939

W czasie kampanii wrześniowej pułk walczył w obronie Warszawy.

7 września do Warszawy przybyły transporty 40 pułku piechoty. Pododdziały rozlokowały się w rejonie folwarku Dotrzyma obok dworca Wschodniego. Obronę przeciwlotniczą zapewniała bateria przeciwlotnicza. I/40. pp, wraz z IV/360 pp tworzył odwód dowódcy Obrony Warszawy gen. Waleriana Czumy. Wspierany przez 4 działa 75 mm stanowił on osłonę naziemną mostów na Wiśle. Pełnił on równocześnie rolę drugiego rzutu tworzonej dopiero obrony Pragi.

Nocą z 7/8 września pułk (bez I bp) przeszedł mostem Poniatowskiego na zachodni brzeg Wisły i wspólnie z II/41 pp obsadził odcinek środkowy Przedmościa Warszawa. Dowódcą odcinka został dowódca 40 pp – ppłk Kalandyk

8 września na przedpola stolicy dotarły czołowe oddziały niemieckiej 4 DPanc z XVI Korpusu Pancernego. Przed barykadą zamykającą ul. Grójecką pierwsze czołgi pojawiły się o 17:20. Barykady broniła 4 kompania 40 pp por. Jana Grzybowskiego, oraz 6/41 pp i część kompanii przeciwpancernej 41 pp. Natarcie zostało odparte. Niemcy stracili trzy czołgi. Rano 9 września czołgi 4 DPanc, po uprzednim przygotowaniu artyleryjskim, rozpoczęły atak. Współdziałająca z plppanc ppor. Mariana Fucha 4/40 pp zniszczyła 10 czołgów i pojazdów opancerzonych. Pozostałe czołgi skierowały się na Wolę i weszły ul. Białobrzeską w lukę między stanowiskami 40. i 41 pp. Żołnierze 6 kompanii 40 pp por. Zygmunta Ziemby obrzucili je granatami.

W tym dniu walczyła na Woli także wsparta dwoma armatkami ppanc i dwoma działami kal. 75 mm 8 kompania 40 pp por. Zdzisława Pacak-Kuźmirskiego. Broniła ona ul. Wolskiej i Reduty 56. O 9:30 do barykady zamykającej ul. Wolską podeszły czołgi nieprzyjaciela. Polskie armaty otworzyły ogień dopiero z odległości ok. 100 m. Obrońcy zapalili też beczki z terpentyną. Kontratakowała 8 kompania 40 pp. Większość żołnierzy niemieckich wykłuto bagnetami lub wzięto do niewoli.

7 kompania 40 pp ppor. Edmunda Grabowskiego zajmowała stanowiska na północ od 8 kompanii. Działka ppanc znajdujące się w jej ugrupowaniu unieruchomiły kilka czołgów, pozostałe zawróciły. Po załamaniu natarcia 4 DPanc likwidowano grupy żołnierzy niemieckich, które po wycofaniu się czołgów utworzyły gniazda oporu w poszczególnych budynkach. W walce o gmach Wolnej Wszechnicy uczestniczyli żołnierze 6/40 pp, a pułkowy pluton cyklistów z plutonem czołgów lekkich 7-TP między 16:20 a 17:00 odzyskał utraconą rano barykadę przy ul. Grójeckiej.

23 września Niemcy przystąpili do generalnego szturmu. Rozpoczął się gwałtowny ostrzał artyleryjski i bombardowanie miasta. Na Odcinku „Środek” pozycję główną podzielono na trzy pododcinki batalionowe. Dwa z nich obsadziły bataliony 40 pp: pododcinek „Wola” bronił III/40 pp, a Dworca Zachodniego II/40 pp

W trakcie walk 25 września śmiertelną ranę odniósł mjr Kassian, a dowództwo batalionu objął kpt. Zygmunt Neugebauer. 26 września na II/40 pp uderzyły główne siły 31 DP. Artyleria nieprzyjaciela zniszczyła umocnienia i rozbiła dwa działka ppanc. O 10:00 przed batalionem pojawiły się czołgi z piechotą. Na ul. Opaczewskiej opór stawiła 4 kompania por. Grzybowskiego. Ponad 40% żołnierzy kompanii poległo lub odniosło rany. Ciężkie straty poniosła też 6 kp. Resztki obu kompanii wycofały się na ul. Częstochowską.

Na odcinku 5 kp por. Jana Jelenia atakowały dwa bataliony niemieckie. Nieprzyjaciel został zatrzymany przy ul. Kopińskiej. Utracono jednak parowozownię. Początkowo kontrataki nie odnosiły pożądanego skutku. Por. Pacak-Kuźmirski utworzył z ochotników 8 kp grupę szturmową wyposażony w broń maszynową i granaty ręczne. Pod osłoną nocy, bez strzału, doprowadził pluton na odległość 100 m od parowozowni i gwałtownym uderzeniem wdarł się do zabudowań. W ciągu kilku minut załoga niemiecka została zniszczona. Zdobyto mapę z naniesionymi pozycjami jednostek niemieckich oblegających Warszawę.

27 września nacisk Niemców na pozycje 40 pp osłabł. Toczyły się rozmowy kapitulacyjne. W południe płk Porwit otrzymał polecenie przerwania ognia o 14:00 na całym froncie przedmościa. 28 września Warszawa skapitulowała. Do por. Pacak-Kuźniarskiego zgłosiła się delegacja żołnierzy, oświadczając, że będą bronić stanowisk do ostatniego naboju, po czym wysadzą się w powietrze. Oficerowie musieli uspokajać gorące serca i umysły.

Batalion marszowy 40 pułku piechoty pozostał w garnizonie Lwów i 12 września został włączony w skład improwizowanej Grupy „Żółkiew”, w ramach której walczył w obronie miasta.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca	ppłk Józef Kalandyk
I adiutant	kpt. Zygmunt Neugebauer
II adiutant	ppor. rez. mgr Zbigniew Świerczyński
kwatermistrz	kpt. Tadeusz Dobrzański
dowódca kompanii gospodarczej	ppor. rez. Iwański
naczelny lekarz	por. lek. dr Stanisław Dujanowicz
I batalion
dowódca	mjr Kazimierz Karol Albert
dowódca 1 kompanii	ppor. Marian Liśkiewicz
dowódca 2 kompanii	por. Marian Trojanowski
dowódca 3 kompanii	por. rez. Franciszek Emerych
dowódca 1 kompanii ckm	por. Mieczysław Mołodyński
II batalion
dowódca	mjr Antoni Kassian
dowódca 4 kompanii	por. Jan Grzybowski
dowódca 5 kompanii	por. Jan Józef Jeleń
dowódca 6 kompanii	por. Zygmunt Michał Ziemba
dowódca 2 kompanii ckm	por. rez. Adam Rolski
III batalion
dowódca	mjr inż. Antoni Sanojca
dowódca 7 kompanii	por. Edmund Karol Grabowski
dowódca 8 kompanii	por. Zdzisław Pacak-Kuźmirski
dowódca 9 kompanii	por. rez. Emanuel de Świeyli-Świeykowski
dowódca 3 kompanii ckm	ppor. Zbigniew Mieczysław Pietras
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Mieczysław Baran
dowódca kompanii zwiadowców	ppor. Tadeusz Düring
dowódca plutonu łączności	por. Alfred Baran
dowódca plutonu artylerii piechoty	por. Tadeusz Targowski
dowódca plutonu pionierów	ppor. rez. Jerzy Bratkowski
dowódca plutonu przeciwgazowego	ppor. rez. Kazimierz Surak

Symbole pułkowe

Sztandar

Uroczystość wręczenia sztandaru 40 pp podczas wizyty prezydenta Stanisława Wojciechowskiego we Lwowie

Poświęcenie sztandaru 40 pp we Lwowie - mszę św. odprawia bp polowy Stanisław Gall; 6 września 1924

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w dzienniku Rozkazów MSWojsk. z 1923 roku, nr 43 poz. 555. 6 września 1924 roku, na Placu Mariackim (obecnie Plac Adama Mickiewicza) we Lwowie, Prezydent RP Stanisław Wojciechowski wręczył chorągiew dowódcy pułku, pułkownikowi Władysławowi Langnerowi. Chorągiew i księgę chorągwianą ufundowali mieszkańcy Lwowa, a komitetowi organizacyjnemu przewodniczył prezydent Lwowa, Józef Neumann. Na chorągwi umieszczono daty i miejscowości sławnych bitew stoczonych przez pułk: Krzemieniec, Wołpa, Łopatyn, Busk, Nowokonstantynów, Kościarnia, Sokolniki i Olesko. Po kapitulacji Warszawy w 1939, na rozkaz dowódcy pułku ppłk. Kalandyka płachta sztandaru została spalona (usunięte wcześniej orzeł wraz z drzewcem zostały zakopane, natomiast metalowe nici, z których wyszyto orła, zostały wyprute i rozdane między żołnierzy pułku). Po wojnie wykonano reprodukcję sztandaru.

Odznaka pamiątkowa

9 października 1928 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 40 Pułku Piechoty. Odznaka o wymiarach 36x26 mm ma kształt owalnego medalionu o srebrnych brzegach, emaliowanego w kolorze białym. W centrum odznaki nałożony, na granatowo emaliowanej tarczy, herb Lwowa, u dołu miniatura Orderu Virtuti Militari oraz numer i inicjały „40 PP”. Odznaka oficerska, trzyczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera „WB”. Nakrętka sygnowana z numerem. Wykonawcą odznaki był Władysław Buszek ze Lwowa.

Lwowskie dzieci

Tableau słuchaczy IV Doskonalącego Kursu Podoficerów Zawodowych DOK VI zorganizowanego w latach 1938–1939 przy 40 pp

Dowódcy pułku

• ppłk Karol Krauss (24 XI 1918 – 1 VII 1919)
• płk Julian Pienkowski (2 VII 1919 – 14 XII 1919)
• kpt Henryk Weiss (15 XII 1919 – 20 XII 1919)
• mjr Łukawski Alojzy (21 XII 1919 – 11 III 1920)
• płk Stanisław Rosnowski (12 III 1920 – 29 VI 1920)
• kpt. Jan Wierzchoń (30 VI 1920 – 5 VIII 1920)
• płk Stanisław Rosnowski (6 VIII 1920 – 19 VIII 1920)
• ppłk Henryk Weiss (20 VIII 1920 – 18 VIII 1922)
• ppłk dr Zygmunt Hołobut (19 VIII 1922 – 26 XII 1922)
• ppłk Trojanowski Jerzy (27 XII 1922 – 18 I 1923)
• płk Henryk Weiss (19 I 1923 – 17 III 1923)
• ppłk Trojanowski Jerzy (18 III 1923 – 11 V 1923)
• płk Władysław Langner (12 V 1923 – 31 III 1927)
• płk piech. Józef Gigiel-Melechowicz (31 III 1927 – 12 I 1937)
• ppłk dypl. Andrzej Bronisław Bruno Liebich (12 I 1937 – 10 III 1939)
• ppłk piech. Józef Kalandyk (10 III – 30 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk SG Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (IX 1924 – IX 1926)
• ppłk piech. Stanisław Widacki (X 1926 – VI 1927 → komendant Korpusu Kadetów Nr 1)
• ppłk piech. Walerian Wiśniewski (31 X - 23 XII 1927 → dowódca 53 pp)
• ppłk piech. Adam Sikorski (do 26 IV 1928 → zastępca dowódcy 26 pp)
• ppłk dypl. dr Kazimierz Putek (26 IV 1928 - 31 VIII 1932 → komendant PKU Miechów)
• ppłk dypl. Bolesław Stanisław Borkowski (1 IX 1932 - 1934 → dowódca 21 pp)
• ppłk piech. Kazimierz Czarnecki (od III 1935)
• ppłk dypl. Andrzej Bronisław Bruno Liebich (do 12 I 1937 → dowódca 40 pp)
• ppłk dypl. Antoni Chruściel (I 1937 – II 1938)
• ppłk piech. Józef Kalandyk (IX 1938 – 10 III 1939 → dowódca pułku)

Żołnierze 40 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Golenia Izydor	ppor. rez.	fizyk, dr filozofii		Katyń
Marciak Stanisław	por. rez.	prawnik, dr	Bank GK we Lwowie	Katyń
Piotrowski Zygmunt	ppor. rez.	technik budowlany		Katyń
Ruhm Bolesław	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Szmurło Witold	ppor. rez.	technik budowlany	Okr. Urząd Ziemski w Warszawie	Katyń
Baranowski Kazimierz	ppor. rez.			Charków
Biesiadecki Jan	por. rez.	leśnik	leśniczy w Romanowie	Charków
German Zbigniew	ppor. rez.	prawnik, mgr		Charków
Gross Aleksander	ppor. rez.			Charków
Grzyb Józef	kpt. w st. sp.			Charków
Lisowski Aleksander	por. rez.	prawnik	bank	Charków
Łańcucki Jan	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Niedzielski Władysław	ppor. rez.	urzędnik		Charków
Nuckowski Wiesław	ppor. rez.			Charków
Paradowski Edward	ppor. rez.	technik mechanik		Charków
Piontkiewicz Adam	ppor. rez.	handlowiec		Charków
Pisarik Marian	por. rez.	urzędnik	Okręgowa IKP we Lwowie	Charków
Płoszczański Jan	ppor. rez.	nauczyciel	Szkoła w Przemyślanach	Charków
Polityłło Józef	porucznik	żołnierz zawodowy	?	Charków
Prokopczyc Bogdan	ppor. rez.	urzędnik	Bank Polski we Lwowie	Charków
Siwek Otton Aureli	ppor. rez.	prawnik	(e)	Charków
Solecki Tadeusz	major	żołnierz zawodowy	adiutant 40 pp	Charków
Świderski Józef	por. rez.	inżynier leśnik		Charków
Zawrotnik Stefan	por. rez.	nauczyciel	Szkoła we Lwowie	Charków
Celiński Bolesław	kapitan	żołnierz zawodowy	z-ca oficera mobilizacyjnego	ULK
Kisiel Leon		dr filozofii	dyr. Liceum we Włodzimierzu Woł.	ULK

Upamiętnienie

• 

  Pomnik Barykada Września

• 

  Tablica na ścianie kościoła NMP Królowej Świata na Ochocie

• 

  Tablica na ścianie kościoła św. Wawrzyńca

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Jan Grzybowski: 40 pułk piechoty „Dzieci Lwowskich” w obronie Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07846-7.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Władysław Jagiełłowicz: Zarys historji wojennej 40-go pułku Strzelców Lwowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Juszkiewicz, Bitwa pod Mławą 1939, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1979, wyd. I.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• WojciechW. Włodarkiewicz WojciechW., Lwów 1939, BogusławB. Brodecki (red.), Seria Historyczne bitwy, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003, ISBN 978-83-11-09619-6, OCLC 52567547  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Pionierzy 40 PP DL”