Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie
 268 (G/46) z dnia 26.08.1949 oraz 994 z 27.03.1968[1]
| |||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||
 Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 2 lutego 1970 | ||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
8 września | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie gminy Gietrzwałd  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |||||||||||||
 53°44′52,84″N 20°14′09,78″E/53,748010 20,236050
| |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie – istnieje tu od XVI w. kult związany z Matką Boską i obrazem Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej w formie Madonny Piastunki z dziecięciem (Hodigitria).
Historia
Nie wiadomo, kiedy został zbudowany w Gietrzwałdzie pierwszy kościół. Wiadomo, że w latach 1404–1409 proboszczem gietrzwałdzkim był ks. Jan Sterchen. Oznacza to, że prawdopodobnie już wtedy istniała w Gietrzwałdzie świątynia. Pierwszy kościół, o którym przetrwały informacje, był konsekrowany 31 marca 1500 przez biskupa sufragana Jana Wildego[2]. Była to murowana, jednonawowa budowla gotycka, zbudowana na podmurówce z kamieni polnych, mająca płaski, drewniany strop i wieżę od strony zachodniej, w górnej części drewnianą. Kościół otrzymał wezwanie Narodzenia Najświętszej Marii Panny, a później – św. Jana Ewangelisty i św. apostołów Piotra i Pawła. 20 września 1580 biskup Marcin Kromer konsekrował ołtarz główny[2]. Pod koniec XVI w. kościół był remontowany i przebudowany w stylu renesansowym – okna ostrołukowe zastąpiono wówczas prostokątnymi.
W drugiej poł. XIX w. w związku z objawieniami i wzrastającym ruchem pielgrzymkowym pojawiła się konieczność rozbudowy kościoła. Rozbudowa oraz renowacja miały miejsce w latach 1863–1869, kiedy proboszczem był ks. Józef Jordan oraz w latach 1878–1884, gdy proboszczem był ks. Augustyn Weichsel. W tym drugim okresie rozbudowę świątyni prowadzono według projektu Arnolda Güldenpfenniga, autora wielu budowli sakralnych w Niemczech w II. poł. XIX w. Wówczas to kościół uzyskał kształt, w którym istnieje dzisiaj. Projekt Güldenpfenniga zakładał rozbudowę świątyni w stylu północnoniemieckiego gotyku ceglanego. Powiększono wówczas trzykrotnie prezbiterium i dobudowano transept z emporami, przez co kościół zyskał formę krzyża łacińskiego zamiast dawnego planu prostokąta[3]. Dwuspadowy dach przykryto dachówką ceramiczną. Wzniesiono również nową, murowaną, trzykondygnacyjną wieżę na planie kwadratu, nakrytą wysokim, ostrosłupowym hełmem. Na wieży znajduje się zegar z 1885 oraz trzy dzwony. Po północnej i południowej stronie przylegają do bryły kościoła dwukondygnacyjne kaplice zakończone półkolistymi absydami, przykrytymi połówkowym dachem stożkowym. Wyposażenie wnętrza głównie neogotyckie. Polichromie nowej części kościoła wykonali artyści z Krakowa, w tym Aleksander Trojkowicz.
Po 1884 przy kościele wybudowano również organistówkę.
Od 1945 opiekę nad sanktuarium sprawują Księża Kanonicy Regularni Laterańscy.
2 lutego 1970 papież Paweł VI nadał kościołowi Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gietrzwałdzie tytuł i godność Bazyliki Mniejszej.
Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gietrzwałdzie należy obecnie do dekanatu Olsztyn III – Gutkowo w archidiecezji warmińskiej[4].
Obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej
Kult Matki Boskiej narodził się w Gietrzwałdzie bardzo wcześnie i był związany z obrazem Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej, znajdującym się w ołtarzu głównym kościoła od co najmniej 1505, kiedy to został wymieniony w inwentarzu parafii[2]. Jest to obraz typu Hodegitrii, przedstawiający Matkę Bożą w półpostaci, okrytą ciemnoniebieskim płaszczem, trzymającą lewą ręką Dzieciątko Jezus w czerwonej sukience, które prawą rączką błogosławi, a lewą wspiera się na książce. Przy górnej krawędzi obrazu znajduje się trzymana przez 2 aniołów wstęga z dwoma pierwszymi wersami antyfony: Ave regina coelorum/ave domina angelorum.
Obraz jest tablicowy, malowany na podkładzie kredowym z roślinnym ornamentem w tle[2]. Pierwszą informację o obrazie i kulcie sporządził biskup Marcin Kromer w 1583. Z kolejnych akt wizytacji wynikało, że kult do połowy XIX w. miał charakter lokalny[3].
W 1717 obraz został ozdobiony srebrnymi koronami. Sukienkę Madonny wykonał Michał Bartolomowicz z Olsztyna, a sukienkę Dzieciątka Jezus – złotnik olsztyński Jan Geese.
Obraz jest umieszczony w neogotyckim ołtarzu głównym z pocz. XX w., wcześniejszy ołtarz został zniszczony w 1731. W latach 1964–1965 obraz był konserwowany[2].
Objawienia
Gietrzwałd stał się sławny dzięki Objawieniom Matki Bożej, które trwały od 27 czerwca do 16 września 1877. Głównymi wizjonerkami były: trzynastoletnia Justyna Szafryńska i dwunastoletnia Barbara Samulowska.
W 1967 papież Paweł VI udzielił zgody na koronację obrazu Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej. Aktu koronacji na dziewięćdziesięciolecie objawień dokonał 10 września 1967 prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński, a udział w uroczystościach wziął metropolita krakowski Karol Wojtyła.
2 lutego 1969 miała miejsce powtórna koronacja, po odnalezieniu skradzionych koron[2].
W stulecie objawień (1977) Kościół zatwierdził ich treść jako autentyczną.
Galeria
-
Sanktuarium Maryjne
w Gietrzwałdzie -
Wnętrze kościoła -
Obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej -
Figurka Matki Bożej
przy źródełku -
Prezbiterium
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj.warmińsko-mazurskiego. [dostęp 2010-01-03].
- ↑ a b c d e f Tadeusz Dobrzeniecki: Architektura sakralna w Polsce na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Warszawa: Ars Christiana, 1976, s. 30.
- ↑ a b Wiktor Knercer. Gietrzwałd. „Spotkania z zabytkami”. Nr 2 (54), 1991. ISSN 0137-222X.
- ↑ Oficjalna strona Archidiecezji warmińskiej.. [dostęp 2011-12-14].
Linki zewnętrzne
- Sanktuaria maryjne w archidiecezji warmińskiej
- Obiekty sakralne w gminie Gietrzwałd
- Warmia
- Bazyliki w Polsce
- Kościoły w archidiecezji warmińskiej
- Świątynie pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
- Kościoły i klasztory kanoników laterańskich w Polsce
- Architektura neogotycka w województwie warmińsko-mazurskim
- Religia w Gietrzwałdzie
- Zabytkowe kościoły w powiecie olsztyńskim