Lantan

Lantan
	bar ← lantan → cer
	Wygląd
	srebrzystobiały
	; Widmo emisyjne lantanu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	lantan, La, 57; (łac. lanthanum)
Grupa, okres, blok	–, 6, f
Stopień utlenienia	III
Właściwości metaliczne	lantanowiec
Właściwości tlenków	silnie zasadowe
Masa atomowa	138,91 ± 0,01
Stan skupienia	stały
Gęstość	6146 kg/m³
Temperatura topnienia	920 °C
Temperatura wrzenia	3464 °C
Numer CAS	7439-91-0
PubChem	23926
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny	; 195 pm; 169
Konfiguracja elektronowa	[Xe]5d16s2
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 18, 9, 2; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 1,10; 1,08
Potencjały jonizacyjne	I 538,1 kJ/mol; II 1067 kJ/mol; III 1850,3 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	414 kJ/mol
Ciepło topnienia	6,2 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	1,33×10−7 Pa (1193 K)
Konduktywność	1,26×106 S/m
Ciepło właściwe	190 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	13,5 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Twardość; • w skali Mohsa	; 2,5
Prędkość dźwięku	2475 m/s (293,15 K)
Objętość molowa	22,39×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-02]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła
Niebezpieczeństwo
Zwroty H	H260, EUH014
Zwroty P	P223, P231+P232, P370+P378, P422
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	2 0 2 W
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lantan (La, łac. lanthanum) – pierwiastek chemiczny należący do bloku f w układzie okresowym.

Został odkryty w 1839 roku przez ucznia Berzeliusa Carla Gustawa Mosandera w zanieczyszczeniach tlenku ceru. Nazwę nadał Berzelius od greckiego słowa lanthanein – ukrywać się, gdyż pierwiastek ten „ukrywał się” w tlenku ceru^[5].

IUPAC zalicza lantan do lantanowców^[6]^[7], w podręcznikach spotyka się jednak często przypisanie lantanu do skandowców, a nie lantanowców^[8]^[9].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Lantan jest srebrzystobiałym metalem, jest miękki i kowalny. Utlenia się na powietrzu, rozkłada wodę, rozpuszcza się w kwasach z wyjątkiem stężonego kwasu siarkowego. Stosowany jest jako dodatek do stali, do stopów glinu i miedzi. Tlenek lantanu służy do wyrobu szkieł optycznych.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Lantan występuje w skorupie ziemskiej w ilości 32 ppm (wagowo). Najważniejszymi minerałami lantanu są:

monacyt (Ce,La,Th,Nd,Y,Pr)PO₄ – tzw. piasek monacytowy;
bastnezyt (Ce,La,Nd,Y,Pr)CO₃F;
ceryt fluorowy (La,Ce)F_3;
parazyt (Ce,La)₂O_3.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Klasyfikacja lantanowców i aktynowców

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 138,90547 ± 0,00007. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-19, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
↑ Lantan (nr 263109) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ Lanthanum (nr 263109) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 340. OCLC 839118859.
↑ Nomenclature of Inorganic Chemistry: Second Edition – Definitive Rules 1970. „Pure Appl. Chem.”. 28 (1), s. 1–110, 1971. DOI: 10.1351/pac197128010001.
↑ Neil G.N.G. Connelly Neil G.N.G. i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 51, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).
↑ John DavidJ.D. Lee John DavidJ.D., Zwięzła chemia nieorganiczna, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 308–309, 395, ISBN 83-01-12352-4 .
↑ Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 991. ISBN 83-01-13654-5.

[4] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 138,90547 ± 0,00007. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

[CRC-1] David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-19, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).

[Aldrich-2] Lantan (nr 263109) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[Aldrich-US-3] Lanthanum (nr 263109) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-5] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[6] Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 340. OCLC 839118859.

[IUPAC1970-7] Nomenclature of Inorganic Chemistry: Second Edition – Definitive Rules 1970. „Pure Appl. Chem.”. 28 (1), s. 1–110, 1971. DOI: 10.1351/pac197128010001.

[Red_Book_2005-8] Neil G.N.G. Connelly Neil G.N.G. i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 51, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).

[Lee-9] John DavidJ.D. Lee John DavidJ.D., Zwięzła chemia nieorganiczna, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 308–309, 395, ISBN 83-01-12352-4 .

[Bielanski_1987-10] Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 991. ISBN 83-01-13654-5.

[11] Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.

[12] Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.

[a]

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[i]

[ii]