Zaułek Ossolińskich we Wrocławiu
| Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
152 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 51°06′47,730″N 17°02′12,704″E/51,113258 17,036862 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zaułek Ossolińskich – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Obejmuje drogę gminną o długości 152 m oraz przejście przez teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich[1][2][3][4]. Ulica przebiega między dwoma zabytkowymi zespołami zabudowy: dawnego klasztoru szpitalników, obecnie Ossolineum (częściowo przez jego teren), oraz dawnego klasztoru św. Klary, następnie Urszulanek[3][5][6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na początku XIII w. rozpoczęto w tym rejonie budowę kościoła św. Jakuba ufundowanego przez Henryka Pobożnego. Jednocześnie powstał klasztor franciszkanów pw. św. Jakuba. Obok niego powstał dwór księżny Anny, żony Henryka Pobożnego. w 1252 r. został on przekazany klaryskom równocześnie fundując kościół św. Klary i św. Jadwigi – obecnie urszulanek. W XVII wieku w darowanych kuriach książęcych utworzono zakon szpitalików. W 1529 r. kościół i klasztor św. Jakuba obejmują remonstranci (norbertyni)[7][8]. Nad rzeką Odrą mającą swój bieg na północ od zabudowy klasztorów znajdowały się gospodarcze zaplecza. Droga na przedmurzu później przekształcona została w bulwar (Promenada Staromiejska), a następnie ulicę – współcześnie ulica Grodzka[9] [10].
Historia ukształtowania się tego ciągu komunikacyjnego związana jest bezpośrednio z powstałymi tu i otaczającymi go zespołami zabudowy klasztornej. Po stronie wschodniej najpóźniej do 1260 r. założono Klasztor Klarysek. Pierwotna zabudowa drewniana klasztoru przetrwała do momentu budowy murowanego zespołu dwóch jednopiętrowych budynków w latach 1696–1701. Zostały one zastąpione nową zabudową znacznie okazalszą zbudowaną według projektu J.G. Knolla. Przejęcie przez urszulanki kompleksu klasztornego nastąpiło w 1819 r.[6][8] (1810 r.[7]; 1810 r. sekularyzacja[6]). Zakon prowadził tu gimnazjum. W kolejnych latach następowały zmiany z zabudowie, m.in. w 1842 r. rozbudowa, 1847 r. nadbudowa, 1858 r. budowa kaplicy ś.w. Krzyża, w kolejnych latach przebudowy. Po pożarze z 1907 r. klasztor obudowano, a w 1928 r. rozbudowo. W trakcie oblężenia Wrocławia z 1945 r. w wyniku działań wojennych zabudowa uległa uszkodzeniu i w latach powojennych sukcesywnie wykonywano kolejne roboty budowlane. Od strony północnej oparty jest o gotycki mur miejski. W 2006 r. był to największy w mieście kompleks nowożytnych zbudowań klasztornych[6][6][8]. Po wojnie zakon Urszulanek Unii Rzymskiej prowadził i nadal prowadzi tu także szkołę, obecnie jest to Liceum Ogólnokształcące Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu[11].
Natomiast po stronie wschodniej istniała zabudowa klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Pierwotny układ zabudowy nie jest dokładnie znany. W 1690 r. rozpoczęto budowę, kontynuowaną w kolejnych latach, z inicjatywy mistrza J. Neboraka, a według projektu francuskiego architekta Jean Baptiste Matheya (Mathieu) nowych obiektów. Budowy w kolejnych latach uwzględniały zmiany wprowadzane przez różnych projektantów[12] [8]. W 1810 r. nastąpiła sekularyzacja obiektu i urządzono tu Gimnazjum św. Macieja. W latach 20. XX wieku prowadzono przebudowę obiektu. Po zniszczeniach powstałych w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia z 1945 r. odbudowę przeprowadzono w latach 1946–1947. Tu umieszczono zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich[12][13][14].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosi od 1999 r. nazwę Zaułek Ossolińskich[1][4]. Nazwa ulicy została nadana mocą uchwały podjętej przez Radę Miejską Wrocławia nr VIII/297/99 z 23.04.1999 r. Nawiązuje ona do patronów Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, który ma tutaj swoją siedzibę[1][4].
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy Zaułek Ossolińskich przypisana jest droga gminna o długości 152 m (numer drogi 105085D, numer ewidencyjny drogi G1050850264011), oraz przejście przez teren oraz pod budynkiem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich do ulicy Grodzkiej. Droga gminna położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 471 m²[1][4][15].
Ulica łączy się z następującą ulicą i placem:
- skrzyżowanie: plac Biskupa Nankiera[4][16]
- zakończenie ulicy: teren Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, przejście do ulicy Grodzkiej, torowisko tramwajowe[4][17][18].
Ponadto istnieje połączenie piesze z ulicą Szewską i placem Uniwersyteckim przez ogrody Ossolineum – Dziedziniec zewnętrzny przy Ossolineum[19].
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Zachodnia strona ulicy obejmuje zabytkowy kompleks Zespołu klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, w tym budynek klasztorny, dalej ogród i na końcu Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja. Po stronie wschodniej początkowy odcinek ulicy przylega do placu, za którym znajduje się zabytkowa zabudowa zespołu Kościoła i klasztoru Klarysek pod wezwaniem św. Klary, od 1810 r. kościoła i klasztoru Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi, przy czym do Zaułku Ossolińskich przylegają następujące budynki i budowle: budynek mieszkalno-pomocniczy, klasztor, i współczesny budynek z wkomponowanym (fragment elewacji), zachowanym i podlegającym ochronie zabytkowym fragmentem muru obronnego[3][5].
Ulica przebiega przez rejon statystyczny nr 933140. Dane o stopniu zaludnienia pochodzą z 31.12.2019 r. Gęstość zaludnienia wynosi 2148 lud./km², przy 192 osobach zameldowanych w tym rejonie[20].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położony jest Zaułek Ossolińskich, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[21][22] Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[23][24]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[25].
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | fotografia |
|---|---|---|
| strona zachodnia | ||
| Zespół klasztoru Szpitalników z Czerwona Gwiazdą, obecnie część Zakład Narodowy im. Ossolińskich, część kościół rektorski św. Macieja z duszpasterstwem założenie przestrzenne ulica Szewska 37[5][26] |
lata 1676-1715, po 1949 r. gez, mpzp[5] |
|
| Budynek klasztorny w zespole Klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, obecnie budynek parafii św. Macieja plac Biskupa Nankiera 17[5][27][28] |
1675 r., po 1945 r. A/3140/112 z dnia 14.02.1962 r.[5][27][29][28] |
|
| Klasztor Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, następnie Gimnazjum św. Macieja, obecnie Zakład Narodowy imienia Ossolińskich "Ossolineum" ulica Szewska 37[5][29][30] |
lata 1676-1715 (projekt J. Baptiste Mathey (Mathieu), po 1949 r., 2002 r. (remont) A/3134/159 z dnia 15.02.1962 r.[5][29][30] |
|
| strona wschodnia | ||
| Kościół i klasztor Klarysek pw. św. Klary, od 1810 r. kościół i klasztor Urszulanek pod wezwaniem św. Klary i św. Jadwigi założenie przestrzenne plac Biskupa Nankiera 16[5][31] |
lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847 r., 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., 1933 r., lata 50.-70. i 90. XX wieku gez, mpzp[5] |
|
| Budynek mieszkalno-pomocniczy, obecnie Duszpasterstwo rzymsko-katatolickie parafii Najświętszego Imienia Jezus p/kl Uniwersyteckim plac Biskupa Nankiera 16a[5][32] |
lata 70. XIX wieku gez, mpzp[5] |
|
| Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 r. - klasztor ss Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich plac Biskupa Nankiera 16[5][33][34] |
lata 1257-1260, XIV wiek, lata 1689-1702, około 1820-1847, 1866 r., 1902 r., remonty: lata 1857-1858, 1888 r., lata 60.-70. XX wieku, 1997 r., lata 2002-2003 A/3141/111 z dnia 14.02.1962 r.[5][33][34] |
|
| Fragment muru obronnego, obecnie fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu imienia Ossolińskich ulica Grodzka 11[5][35][36] |
XIII wiek, XX wiek A/5292/196 z dnia 30.12.1970 r.[5][35][36] |
.jpg)
|
Baza TERYT[edytuj | edytuj kod]
Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[37]:
- województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
- powiat: Wrocław (0264)
- gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
- Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto
- Nazwa ulicy: ul. Zaułek Ossolińskich (31893).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6514 (Zaułek Ossolińskich).
- ↑ SIP 2020 ↓, Osiedla Wrocławia.
- ↑ a b c SIP 2020 ↓, Mapa podstawowa.
- ↑ a b c d e f Uchwała RMWr 1999 ↓, § 1, załącznik.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p SIP 2020 ↓, GEZ.
- ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 372 (Klasztor Klarysek).
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 159-162 (Pl. Nankiera).
- ↑ a b c d Eysymontt 2008 ↓, s. 23.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 251 (Grodzka).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 718-719 (Promenada Staromiejska).
- ↑ Urszulanki 2020 ↓, Historia, Liceum.
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 372 (Klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1008-1009 (Narodowy im. Ossolińskich).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 236 (Gimnazjum św. Macieja).
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_26, 23.
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2020 ↓, poz. 25.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_26, 9.
- ↑ wroclaw.pl 2020 ↓, schematy komunikacji.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa przyrodnicza.
- ↑ SIP 2020 ↓, Demografia.
- ↑ NID 2020 ↓, s. 209.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 68.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5108.
- ↑ a b NID 2020 ↓, s. 227.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5109.
- ↑ a b c NID 2020 ↓, s. 213.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5112.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5103.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5106.
- ↑ a b NID 2020 ↓, s. 212.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5105.
- ↑ a b NID 2020 ↓, s. 214.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, GEZ poz. 1906.
- ↑ GUS 2020 ↓, ULIC.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Rafał Eysymontt, Thomas Urban, Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, ze zbiorów Instytutu Herdera w Magdeburgu, Wrocław: wydawnictwo VIA NOVA, 2008 (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21] (pol.).
- Schematy komunikacji zbiorowej, Wrocław: Urząd Miejski Wrocławia, 3 kwietnia 2020 [dostęp 2020-08-13] (pol.).
- System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-08-13] (pol.).
- Uchwała VIII/297/99 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 23 kwietnia 1999 r. w sprawie ustalenia nazw ulic na terenie Wrocławia, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Biuletyn Urzędowy RMW z 30 kwietnia 1999 r. Nr 4, poz.250., Wrocław, 23 kwietnia 1999 [dostęp 2020-08-25] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05] (pol.).
- Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2020-08-20] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-06] (pol.).
- Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06] (pol.).
- Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu [online] [dostęp 2020-10-02] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-08-25] (pol.).
- ul. Zaułek Ossolińskich, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587660 [dostęp 2020-08-25] (pol.).
- ul. Zaułek Ossolińskich, wikimapia.org [dostęp 2020-08-25] (pol.).
