Kazimierz Kutz

Kazimierz Kutz

Prawdziwe imię i nazwisko	Kazimierz Julian Kutz
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1929 Szopienice
Data śmierci	18 grudnia 2018
Zawód	reżyser, scenarzysta
Lata aktywności	1958–1997
Odznaczenia
Strona internetowa

{{Filmowiec infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | imię i nazwisko org = | alt grafiki = | imię i nazwisko urodzenia = Nieznane pola: "nagrody".

Kazimierz Kutz jako marszałek senior podczas pierwszego posiedzenia Senatu RP VIII kadencji (2011)

Kazimierz Julian Kutz (ur. 16 lutego 1929 w Szopienicach) – polski reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta filmowy oraz polityk, członek założyciel Stowarzyszenia Filmowców Polskich (1966).

Senator IV, V, VI i VIII kadencji (1997–2007, 2011–2015), w latach 2001–2005 wicemarszałek Senatu V kadencji, w latach 2007–2011 poseł na Sejm VI kadencji.

Wyreżyserował ponad dwadzieścia filmów fabularnych, z czego sześć o Górnym Śląsku. Zrealizował m.in. filmową trylogię śląską Sól ziemi czarnej (1969), Perła w koronie (1971), Paciorki jednego różańca (1979), za który otrzymał Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w 1980 na 7. FPFF. Drugi raz Grand Prix dostał w 1994 na 19. FPFF za film Zawrócony. Kazimierz Kutz zrealizował także wiele przedstawień dla Teatru Telewizji.

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Jest synem Franciszka Kuca, kolejarza i powstańca śląskiego, oraz Anastazji z domu Kamińskiej. Wychowany w robotniczym domu w Szopienicach, matka i babka kultywowały religię katolicką, ale zarazem umożliwiały członkom rodziny poszukiwanie nieszablonowych ścieżek życiowych.

Ukończył I LO im. Tadeusza Kościuszki w Mysłowicach. Angażował się w działalność organizacji młodzieżowych, takich jak Związek Harcerstwa Polskiego i OM TUR. W 1953 ukończył studia na wydziale reżyserii PWSF w Łodzi. W czasie studiów był członkiem zarządu uczelnianej organizacji Związku Młodzieży Polskiej. Kazimierz Kutz powrócił do rodowego nazwiska Kutz, które rodzina nosiła w XIX wieku.

Trzykrotnie żonaty, obecnie z Iwoną Świętochowską-Kutz (aktorką, grała w 1983 w filmie Kazimierza Kutza Na straży swej stać będę), ma czwórkę dzieci (synów Gabriela i Tymoteusza, córki Wiktorię i Kamilę). Deklaruje się jako ateista.

Działalność zawodowa i publiczna w PRL

Pracę reżyserską rozpoczął w 1955 jako asystent Andrzeja Wajdy przy realizacji Pokolenia. Samodzielnym debiutem reżyserskim był w 1959 film Krzyż walecznych. Następnym filmem był źle przyjęty przez ówczesną krytykę Nikt nie woła. Wśród kolejnych zrealizowanych obrazów są Ludzie z pociągu według opowiadania Mariana Brandysa, parareporterski Ktokolwiek wie... oraz komedia Upał z Kabaretem Starszych Panów.

W 1968 opublikował w czasopiśmie „Ekran” (nr z 9 czerwca) tekst krytykujący tryb realizacji filmów, a w szczególności rolę kierowników literackich. W tym czasie trwała nagonka na inteligencję, piętnowaną wówczas przez „moczarowców” i Władysława Gomułkę, i opinia reżysera została – zdaniem Tadeusza Konwickiego i Jerzego Markuszewskiego – wykorzystana do poparcia tych ataków. Kazimierz Kutz krytykował też komedie Stanisława Barei, na określenie których stworzył sformułowanie „bareizm”, będące w jego intencji synonimem filmów bez artystycznych ambicji.

W 1969 zrealizował według własnego scenariusza Sól ziemi czarnej, pierwszy film z tzw. tryptyku śląskiego, a w 1971 następny, Perłę w koronie. Od 1971 do 1976 kierował Zespołem Filmowym Silesia, którego był założycielem. W latach 70. uczestniczył w naradach Komitetu Centralnego PZPR na temat kultury. Od 1976 zajmował stanowisko głównego reżysera w ośrodku TVP Katowice. Po nakręceniu filmu Linia (1974) otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1979 odbyła się premiera ostatniej części tryptyku śląskiego, Paciorków jednego różańca.

Od połowy lat 70. był inwigilowany przez funkcjonariuszy SB w ramach operacji o kryptonimie „Reżyser”. W wyniku inwigilacji zanotowano, iż utrzymywał kontakty z osobami aktywnie działającymi w KSS KOR i nawiązywał kontakty z regionalnymi strukturami „Solidarności”. Był współorganizatorem I Kongresu Kultury Polskiej w Warszawie. W czasie stanu wojennego został internowany w okresie od 14 do 21 grudnia 1981, następnie zwolniony na skutek interwencji biskupa Herberta Bednorza. Jako powód internowania podano utrzymywanie kontaktów z działaczami antysocjalistycznymi, a także negatywny stosunek do władz partyjnych i rzeczywistości społeczno-politycznej w kraju, co zdaniem ówczesnych władz stwarzało zagrożenie dla bezpieczeństwa PRL. Wkrótce w proteście przeciwko wydarzeniom w kopalni „Wujek” zrezygnował ze stanowiska głównego reżysera Ośrodka TV Katowice.

Działalność zawodowa i publiczna w III RP

Po zmianie ustroju w latach 1989–1991 zajmował stanowisko dyrektora ośrodka TV Kraków. W 1994 odbyła się premiera filmu Śmierć jak kromka chleba, traktującego o pacyfikacji KWK „Wujek” w grudniu 1981. W tym samym roku zrealizował telewizyjny film Zawrócony, a w 1995 Pułkownika Kwiatkowskiego.

Działalność polityczną rozpoczął w 1997, startując z powodzeniem w wyborach do Senatu IV kadencji jako kandydat bezpartyjny z listy Unii Wolności w województwie katowickim. W parlamencie pracował w Komisji Emigracji i Polaków za Granicą i Komisji Nauki i Edukacji. Od października 2001 do października 2005 pełnił funkcję wicemarszałka Senatu V kadencji, którą łączył z zasiadaniem w Komisji Kultury i Środków Przekazu. Był członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005.

W wyborach parlamentarnych w tym samym roku po raz trzeci został senatorem. Startował z ramienia własnego komitetu wyborczego KWW Kazimierza Kutza, otrzymując 111 907 głosów w okręgu katowickim. W wyborach w 2007 kandydował do Sejmu z listy Platformy Obywatelskiej w tym samym okręgu, otrzymując 113 280 głosów. Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010. W październiku 2010 opuścił klub parlamentarny PO w geście solidarności z Januszem Palikotem, wspierając tworzone przez niego ugrupowanie.

W wyborach w 2011 ponownie ubiegał się o mandat senatora jako niezależny w okręgu wyborczym nr 80. Został wybrany na VIII kadencję Senatu, otrzymując 81 662 głosy. 27 października 2011 prezydent Bronisław Komorowski powierzył mu wykonywanie obowiązków marszałka seniora Senatu VIII kadencji podczas pierwszego posiedzenia 8 listopada 2011 (pełnił tę funkcję również w Senacie VI kadencji w 2005). W Senacie został przewodniczącym Koła Senatorów Niezależnych. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 bezskutecznie ubiegał się o mandat w okręgu śląskim, startując z pierwszego miejsca na liście komitetu wyborczego Europa Plus Twój Ruch i uzyskując 20 426 głosów. W 2015 nie kandydował w kolejnych wyborach parlamentarnych.

Przewodniczy Społecznemu Komitetowi Budowy Muzeum Śląskiego, jest też patronem Festiwalu Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje”, Festiwalu Filmów Kultowych oraz Kongresu Kultury na Górnym Śląsku. Należy do Stowarzyszenia Filmowców Polskich oraz ZAIKS. Należał do założycieli Towarzystwa Przyjaciół Śląska w Warszawie. Związany z Górnym Śląskiem, od wielu lat mieszka na mazowieckiej wsi. Zwyciężył w plebiscycie „Gazety Wyborczej” na najwybitniejszego żyjącego Ślązaka. Okresowo publikuje w tym dzienniku. W 2012 przystąpił do think tanku Ruchu Palikota.

Twórczość

Twórczość filmowa

Andrzej Gwóźdź zauważa, że dla kina Kazimierza Kutza charakterystyczne są następujące elementy:

• Postacie filmów są przybyszami, wędrowcami, przybywają do określonego miejsca i je opuszczają po przejściu inicjacji, nierzadko inicjacji seksualnej, albo po zgromadzeniu doświadczeń. Nierzadko są to przybysze doświadczeni przez wojnę. Znamienny dla twórczości reżysera jest topos wędrówki (Krzyż Walecznych, Nikt nie woła, Wkrótce nadejdą bracia, Znikąd donikąd, Tarpany). Z kolei bohaterowie tryptyku śląskiego są mocno zakorzenieni w swoich mikroświatach, o które muszą nieustannie walczyć.
• Typowa dla tego kina jest specyficzna gra między ekranem a widownią, która polega na tym, że tradycyjny mechanizm projekcji-identyfikacji zostaje wyparty przez deziluzję właściwą dla telewizyjnej sytuacji odbioru, czego przykładem jest pastiszowy Upał. Reżyser zwraca uwagę na widza i na to, w jaki sposób odbiera on świat wykreowany w kinie, tworząc nieomal bezpośredni kontakt między światem kina a światem widzów.
• Kino to opiera się na grach intertekstualnych i intermedialnych oraz na parafrazach, np. Upał jest filmem „z telewizji”, wprowadzającym Kabaret Starszych Panów. Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza to film „z kina”, będący metatekstem (pastiszem satyrycznym) Eroiki Andrzeja Munka. Natomiast Wkrótce nadejdą bracia są – z jednej strony – ekranizacją dramatu Janusza Krasińskiego, który wcześniej został zrealizowany przez Kazimierza Kutza w teatrze, a z drugiej strony stanowią obraz naśladujący film Nikt nie woła.

Tryptyk śląski

W tryptyku śląskim, tj. w Soli ziemi czarnej (1969), Perle w koronie (1971) i w Paciorkach jednego różańca (1979), reżyser skonkretyzował swoją wizję sztuki filmowej. Wchodząc w prowincjonalizm, folklor, tradycję, ludowy humor i odrębność kulturową, stworzył wypowiedzi o charakterze uniwersalnym. Sól ziemi czarnej zrealizował między familokami i hałdami na osiedlach Giszowiec i Nikiszowiec w Katowicach oraz na robotniczym osiedlu Lipiny. Zależało mu na pieczołowitym odtworzeniu realiów, zatem podjął współpracę ze specjalistami od strojów i piosenek śląskich, a także z orkiestrami górniczymi i śląskimi zespołami ludowymi. Na potrzeby realizacji przestudiował powstańcze pamiętniki, wspomnienia i gazety z epoki. W sprawach społeczno-politycznych jego konsultantem został Wilhelm Szewczyk, a kwestie folkloru omawiał z Józefem Ligęzą i Adolfem Dygaczem. W doborze obsady aktorskiej filmu kluczowa była znajomość gwary śląskiej. Sól ziemi czarnej została znakomicie przyjęta nie tylko przez krytykę, ale także przez innych reżyserów – Andrzeja Wajdę czy Tadeusza Konwickiego.

Realizacja Perły w koronie przebiegała podobnie jak w przypadku Soli ziemi czarnej. Film powstał na Śląsku w kopalni „Wieczorek” na Nikiszowcu. Zaangażowano ludzi ze Śląska – aktorów, statystów i ekspertów. Ekspozycję Perły w koronie tworzą sielankowe obrazy osady górniczej, które ukazują dom, rodzinę i pracę jako podstawowe śląskie wartości. Natomiast Paciorki jednego różańca, nakręcone w kolonii domków górniczych w Giszowcu, traktuje się już jako obraz o agonii Śląska. Film przedstawia obrazy starych domków górniczych, które są wypierane przez nowoczesny Śląsk wieżowców. W jednym z takich domków mieszka Karol Habryka, górnik emeryt i były powstaniec śląski, który podejmuje walkę o własne dziedzictwo i tożsamość.

Filmy tryptyku śląskiego bliskie są opowieściom mitycznym. Ich fabuły osadzają się w przeszłości, w historii niewielkich społeczności i narodów, które na skutek biegu dziejów zostały zmarginalizowane. Jednocześnie tryptyk śląski można interpretować jako zapis dwudziestowiecznej historii Śląska. Głównym motywem fabuł jest bunt – walka podejmowana przez górniczą wspólnotę ma doprowadzić do przeobrażenia duchowego i do odnowienia kondycji ludzkiej. Kościelna religijność nie ma tu większego znaczenia, ale świat ten podporządkowuje się wszechobecnym w życiu domowym i w pracy rytuałom, dzięki którym otwiera się przestrzeń sakralna (mityczna).

Filmografia

• Słowo honoru (1953), etiuda szkolna
• Jesienny dzień (1959)
• Krzyż walecznych (1958)
• Nikt nie woła (1960)
• Ludzie z pociągu (1961)
• Tarpany (1961)
• Milczenie (1963)
• Upał (1964)
• Ktokolwiek wie... (1966)
• Skok (1967)
• Sól ziemi czarnej (1969)
• Perła w koronie (1971)
• Linia (1974)
• Znikąd donikąd (1975)
• Paciorki jednego różańca (1979)
• Na straży swej stać będę (1983)
• Wkrótce nadejdą bracia (1985)
• Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza (1993)
• Śmierć jak kromka chleba (1994)
• Zawrócony (1994)
• Pułkownik Kwiatkowski (1995)
• Sława i chwała (1997)

Twórczość telewizyjna

Do ważniejszych jego spektakli telewizyjnych zalicza się Opowieści Hollywoodu Christophera Hamptona (1986), Samobójcę Nikołaja Erdmana (1988), Do piachu... Tadeusza Różewicza (1989), Kolację na cztery ręce Paula Barza (1990), Antygonę w Nowym Jorku Janusza Głowackiego (1994) i Emigrantów Sławomira Mrożka (1995). Zbiór ostatnich przedstawień zrealizowanych dla Teatru Telewizji obejmuje Twórców obrazów Pera Olova Enquista (2000), Wielebnych Sławomira Mrożka (2001) i Dzień podróżny Eustachego Rylskiego (2004).

Przedstawienia telewizyjne poruszają tematykę społeczną, społeczno-obyczajową, historyczną i mają charakter demistyfikatorski wobec społeczeństwa i historii (Do piachu..., Ziarno zroszone krwią, Antygona w Nowym Jorku, Emigranci, Wielebni) bądź stanowią przykłady gier intermedialnych. Tematyzując profesję reżysera, twórcy i pisarza, stają się dziełami o wyrazie autotematycznym (Opowieści Hollywoodu, Kolacja na cztery ręce, Twórcy obrazów). Spektakle ukazują także skomplikowane losy i relacje międzyludzkie oraz rozmaite postawy moralne, które nierzadko zostają zaprezentowane w sposób przewrotny i brutalny, a zarazem daleki od moralizatorstwa. Sprawiły, że reżyser jest postrzegany nie tylko jako twórca filmów śląskich, ale także jako innowator i reformator języka sztuki telewizyjnej.

Twórczość literacka

Jest autorem książki Klapsy i ścinki. Mój alfabet filmowy i nie tylko (Znak, Warszawa 1999, ISBN 83-7006-849-9). Nakreślił w niej portrety przyjaciół i bliskich ze świata filmowego, literackiego i artystycznego, m.in. Krzysztofa Zanussiego, Wojciecha Kilara, Kaliny Jędrusik, Zbigniewa Cybulskiego, Andrzeja Wajdy, Tadeusza Konwickiego, Stanisława Dygata, Tadeusza Łomnickiego i Tadeusza Różewicza. Silnie zarysował w niej elementy autobiograficzne poświęcone matce, ojcu i nieżyjącemu bratu, a także elementy humorystyczne w postaci licznych anegdot ukazujących groteskowość czasów PRL.

W 2010 reżyser zadebiutował także jako powieściopisarz książką Piąta strona świata, wydaną nakładem wydawnictwa „Znak”, za którą został nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2011 w kategorii proza. Piąta strona świata jest opowieścią o rozpadzie wspólnoty, która własną historię ukształtowała w języku. Zatem jest to opowieść o języku i o zakotwiczeniu się w języku, na co wskazuje fakt współistnienia w utworze gwary śląskiej i polszczyzny. Indywidualna biografia Kazimierza Kutza staje się tutaj impulsem do rozważań nad biografią i dziejami Śląska, tj. nad katastrofą miejsca – regionu i kraju. Na podstawie powieści Teatr Śląski w Katowicach zrealizował w lutym 2013 spektakl o tym samym tytule (adaptacja i reżyseria – Robert Talarczyk). Ta sama adaptacja została następnie zrealizowana przez Teatr Telewizji.

Nagrody i odznaczenia

• 1959 – nagroda polskiej krytyki filmowej – „Syrenka Warszawska” za Krzyż walecznych
• 1961 – „Srebrny Żagiel” na 14. Międzynarodowym Festiwalu filmowym w Locarno za film Ludzie z pociągu
• 1962 – wyróżnienie za Skandal w Hellbergu na 3. Festiwalu Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
• 1970 – nagroda główna „Złote Grono” za scenariusz filmu Sól ziemi czarnej na 2. Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie
• 1972 – Grand Prix „Złote Grono” za – najlepszy film sezonu na 4. Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie
• 1972 – „Złoty Globus” na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mediolanie za film Perła w koronie
• 1972 – I nagroda i nagroda za reżyserię Perły w koronie na 10. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Panamie
• 1973 – I nagroda za film Perła w koronie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Bancerberge i na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Antwerpii
• 1975 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za film Linia
• 1980 – wielka specjalna nagroda jury na 22. Międzynarodowym Festiwalu w Karlovych Varach za Paciorki jednego różańca; Grand Prix za Paciorki jednego różańca na 7. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku
• 1981 – główna nagroda za Paciorki jednego różańca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Figuerida de Foz
• 1981 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za filmowy tryptyk śląski
• 1987 – nagroda przewodniczącego ds. Radia i Telewizji za reżyserię Opowieści Hollywoodu; nagroda miesięcznika „Ekran” – Złoty Ekran za reżyserię Opowieści Hollywoodu
• 1989 – odznaka tytułu honorowego Zasłużony dla Kultury Narodowej
• 1989 – nagroda im. Juliusza Ligonia – za wybitne osiągnięcia artystyczne, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki śląskiej w jego twórczości
• 1990 – nagroda Komitetu Kultury Niezależnej „Solidarność – 1989” za realizację Starego portfela Stanisława Bieniasza w Teatrze TV; nagroda im. Jerzego Ziętka Ośrodka TV Katowice za reżyserię Starego portfela
• 1993 – nagroda im. Konrada Swinarskiego przyznana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za całokształt twórczości telewizyjnej, ze specjalnym uwzględnieniem spektakli Noc Walpurgii oraz Stalin; honorowa odznaka ZAIKS-u za wybitne osiągnięcia twórcze
• 1994 – nagroda Klubu Krytyki Filmowej – Syrenka Warszawska za film Śmierć jak kromka chleba
• 1994 – Złote Lwy na 19. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za reżyserię filmu Zawrócony
• 1994 – nagroda specjalna za film Zawrócony na Festiwalu Prix Europa w Berlinie
• 1995 – „Złoty cielec” – nagroda dla najlepszego filmu europejskiego dla Zawróconego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Utrechcie; dyplom jury zagranicznego dla filmu Zawrócony na Międzynarodowym Festiwalu w Moskwie
• 1995 – śląska nagroda kulturalna rządu Dolnej Saksonii
• 1995 – Nagroda im. Wojciecha Korfantego przyznana przez Związek Górnośląski
• 1996 – „Srebrne Grono” dla filmu Pułkownik Kwiatkowski na 26. Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie
• 1997 – Honorowa Korona Kazimierza Wielkiego na 3. Lecie Filmów w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą; „Złota Kaczka” dla najlepszego filmu polskiego 1996
• 1997 – tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego
• 2001 – nagroda główna 5. Festiwalu Komedii „Talia” w Tarnowie za spektakl Spaghetti i Miecz; „Ludwik” – nagroda krakowskiego środowiska teatralnego za spektakl Spaghetti i Miecz; nagroda krytyki im. Boya za twórcze realizacje dramatów Tadeusza Różewicza, w tym spektakli Teatru TV – Do piachu, Kartoteka rozrzucona oraz inscenizacji w Teatrze Narodowym i Starym Teatrze w Krakowie
• 2002 – honorowy Jańcio Wodnik na Prowincjonaliach” we Wrześni za „poetycki pejzaż ziemi ukochanej – Śląska”
• 2004 – Polska Nagroda Filmowa Orzeł za osiągnięcia życia
• 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” za wybitne osiągnięcia kulturalne rangi międzynarodowej
• 2006 – Nagroda Tolerancji przyznawana przez organizacje LGBT z Polski, Niemiec i Francji za działania na rzecz równouprawnienia osób homoseksualnych
• 2006 – Order Ecce Homo
• 2009 – Platynowe Lwy, nagroda za artystyczny dorobek podczas XXXIV Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni
• 2010 – tytuł honorowego obywatela Katowic
• 2010 – Cegła Janoscha, nagroda przyznawana przez czytelników katowickiego dodatku do „Gazety Wyborczej” za działalność na rzecz zachowania śląskiej tożsamości
• 2011 – Śląski Szmaragd – wyróżnienie przyznawane przedstawicielom Śląska przez diecezję katowicką Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
• 2012 – Gustaw, nagroda Związku Artystów Scen Polskich, przyznawana za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego

Bibliografia

• Elżbieta Baniewicz: Ślązak wobec Księstwa Warszawskiego. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Andrzej Gwóźdź: Nieustająca zmiana miejsc, czyli żywot podróżny twórcy obrazów. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Andrzej Gwóźdź: Przestrzenie estetyczne filmów Kazimierza Kutza. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko. O twórczości filmowej, teatralnej i telewizyjnej Kazimierza Kutza. Książnica, 2000. ISBN 83-7132-484-7.Sprawdź autora:1.
• Marian Kisiel: Śląsk poza Logosem. O Piątej stronie świata Kazimierza Kutza. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Aleksandra Klich: Wrastanie w Silezję i wyrastanie z niej. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Szymon Kostek: Ciągle w podróży... Przypisy do ostatnich spektakli telewizyjnych Kazimierza Kutza. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Andrzej Szpulak: Mitotwórcy i poszukiwacze mitu – Kazimierz Kutz i Sarkis Paradżanian. W: Andrzej Gwóźdź (red.): Kutzowisko 2. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2009. ISBN 978-83-7164-605-8.Sprawdź autora:1.
• Strona sejmowa posła VI kadencji. [dostęp 11 lutego 2010].
• Kazimierz Kutz w bazie filmpolski.pl. [dostęp 11 lutego 2010].
• Kazimierz Kutz w bazie IMDb (ang.). [dostęp 11 lutego 2010].

Linki zewnętrzne

• Kazimierz Kutz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”. [dostęp 16 lutego 2014].