Gołańcz

Zamek

Kościół

Gołańcz – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie wągrowieckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gołańcz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 3375 mieszkańców.

Historia

Pierwsze wzmianki o osadzie Gołanch sięgają roku 1222 – w dokumentach wymieniono ją jako jedną z wsi płacących dziesięcinę kościołowi cystersów w Łeknie. W roku 1399 Gołańcz nazwana została miastem, a w dokumencie wspomina się o obywatelu miasta Gołańczy, mieszczaninie Sieciesławie. Od początku swego istnienia należała do rodu Pałuków-Gołańczewskich, a następnie do ich następców, tj. Grudzińskich, Smoguleckich, Flemingów, Przebendowskich, Malechowskich, Mielżyńskich, Czarneckich i Hutten-Czapskich. W długiej historii Gołańczy bywały okresy, że traciła prawa miejskie i ponownie je odzyskiwała. Była niszczona przez obcych najeźdźców i odbudowywana później przez jej mieszkańców i dziedziców. Następnie Gołańcz stawała się własnością kolejno rodów Flemingów, Przebendowskich, Malechowskich, Mielżyńskich, Czarneckich i Hutten-Czapskich. Mieszkańcy Gołańczy i najbliższej okolicy brali czynny udział w powstaniach narodowych, a szczególnie wyróżnili się w powstaniu wielkopolskim (1918/1919).

W okresie międzywojennym (1918-1939) Gołańcz wchodziła w skład powiatu wągrowieckiego i liczyła 1400 mieszkańców, w tym było około 100 Niemców i 25 Żydów. Ludność utrzymywała się głównie z rolnictwa.

Działał tutaj tartak, młyn, mleczarnia i hotel. W 1907 roku wybudowany został dworzec kolejowy, istniała także poczta, szkoła, posterunek policji oraz bank i apteka. W okresie niemieckiej okupacji część ludności polskiej została wysiedlona z Gołańczy do Generalnego Gubernatorstwa. 22 stycznia 1945 roku do Gołańczy wkroczyły jednostki Armii Czerwonej, które miejscowa ludność witała wówczas jako wyzwolicieli. W okresie 1945-1989 miasto rozwinęło się. Wzrosła liczba jego mieszkańców, wybudowane zostało nowe osiedle im. Karola Libelta przez ówczesny kombinat PGR, powstały także nowe osiedla mieszkaniowe na Smolarach i przy ulicy Zamkowej oraz Walki Młodych. Mieszkańcy byli zatrudniani, m.in. w kombinacie PGR, Spółdzielni Kółek Rolniczych, POZAMECIE, tartaku, mleczarni, Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska.

W październiku 1945 roku powstała Dwuletnia Szkoła Rolnicza, kształcąca kadry dla miejscowego rolnictwa. W czerwcu 1990 r. oddany został do użytku elewator zbożowy mogący pomieścić jednorazowo 50 tys. ton zboża, jeden z największych w północno-zachodniej Polsce. Zmiany społeczno-polityczne i ustrojowe po 1989 roku jakie zaszły w kraju dotknęły także Gołańcz. Typowe zjawiska dla okresu przejściowego, to jest bezrobocie i upadek zakładów pracy oraz wprowadzenie gospodarki rynkowej, spowodowały chwilowe załamanie się dotychczasowych struktur gospodarczych. W latach 90. miejscowe władze samorządowe dokonały modernizacji ulic i Rynku, powstała nowa sieć wodociągowa i sanitarna, większość mieszkańców posiada telefony, powstała nowa sieć placówek usługowo-handlowych. oczyszczalnia ścieków i nowoczesna stacja wodociągowa, rozbudowano szkolę podstawową. Na 1999 rok planowane było oddanie do użytku nowych obiektów na 600-lecie miasta.

Zabytki

• Ruina zamku z XIV-XV wieku

• Gotycko-barokowy kościół z XV-XVII wieku
• Zabudowa z końca XIX i początku XX wieku
• Dworzec kolejowy z 1907
• kościół z 1932-1934 według projektu Stefana Cybichowskiego
• polskie fortyfikacje obronne z 1939 roku
• Cmentarz żydowski w Gołańczy

Zobacz też

• Maciej z Gołańczy – biskup kujawski.