Tomasz Apostoł

Święty
Tomasz Apostoł

apostoł męczennik
Niedowiarstwo św. Tomasza, obraz Duccio di Buoninsegna z 1308-11 r.
Data i miejsce śmierci	ok. 66 lub 67 Kalaminie (Indie)
Czczony przez	kościoły chrześcijańskie
Wspomnienie	3 lipcaZFRR 21 grudniaNFRR 19 października i 13 lipca
Atrybuty	pion architekta
Patron	Indii i Portugalii; inżynierów, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw oraz teologów

Tomasz Apostoł, gr. Didymus i aram. tôma ['bliźniak'], cs. Apostoł Foma – postać biblijna, jeden z 12 apostołów Chrystusa, męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, luterańskiego, ormiańskiego, koptyjskiego, syryjskiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Życiorys

Według Biblii nie było go podczas ukazania się zmartwychwstałego Chrystusa apostołom. Gdy potem opowiadali mu o tym, nie chciał im uwierzyć, ale postawił warunek, że uwierzy, kiedy sam zobaczy Jezusa i dotknie Jego ran. Gdy Jezus pojawił się ponownie, poprosił nieufnego Tomasza, aby włożył palce w miejsca po zadanych ranach. Tomasz zdumiony wypowiedział słowa: Pan mój i Bóg mój. W języku potocznym niewierny Tomasz stał się synonimem sceptyka. Papież Grzegorz Wielki skomentował to wydarzenie: „Więcej pomaga naszej wierze niewiara Tomasza, niż wiara apostołów”. Tradycja przypisuje Tomaszowi przeprowadzenie ewangelizacji Partów i Indii. Legendy przypisują św. Tomaszowi założenie Kościoła malabarskiego.

W Nowym Testamencie

• W Ewangelii św. Jana jest wymieniany 4 razy:

1. Gdy Jezus zamierza udać się do Jerozolimy, Tomasz mówi do apostołów: Chodźmy także i my, aby razem z Nim umrzeć (J 11,16).
2. Podczas Ostatniej Wieczerzy na słowa Jezusa: Znacie drogę, dokąd Ja idę». 5 Odezwał się do Niego Tomasz: «Panie, nie wiemy, dokąd idziesz. Jak więc możemy znać drogę?» 6 Odpowiedział mu Jezus: «Ja jestem drogą i prawdą, i życiem» (J 14,4-6).
3. Trzeci raz przyniósł Tomaszowi przydomek „niewierny”: Ale Tomasz, jeden z Dwunastu, zwany Didymos, nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. 25 Inni więc uczniowie mówili do niego: «Widzieliśmy Pana!» Ale on rzekł do nich: «Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę śladu gwoździ i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ, i nie włożę ręki mojej do boku Jego, nie uwierzę». 26 A po ośmiu dniach, kiedy uczniowie Jego byli znowu wewnątrz [domu] i Tomasz z nimi, Jezus przyszedł mimo drzwi zamkniętych, stanął pośrodku i rzekł: «Pokój wam!» 27 Następnie rzekł do Tomasza: «Podnieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce. Podnieś rękę i włóż [ją] do mego boku, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym!» 28 Tomasz Mu odpowiedział: «Pan mój i Bóg mój!» 29 Powiedział mu Jezus: «Uwierzyłeś dlatego, ponieważ Mnie ujrzałeś? Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli.» (J 20,24-29).
4. W spotkaniu ze zmartwychwstałym Chrystusem nad jeziorem Genezaret znajduje się wśród innych apostołów-rybaków: 2 Byli razem Szymon Piotr, Tomasz, zwany Didymos, Natanael z Kany Galilejskiej, synowie Zebedeusza oraz dwaj inni z Jego uczniów. (J 21, 2).

• W Dziejach Apostolskich jest wymieniony wśród apostołów w Wieczerniku: 13 Przybywszy tam weszli do sali na górze i przebywali w niej: Piotr i Jan, Jakub i Andrzej, Filip i Tomasz, Bartłomiej i Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i Szymon Gorliwy, i Juda, [brat] Jakuba. (Dz. 1, 13).

Imię i pochodzenie

Imię Tomasz, podobnie jak imiona Filip i Andrzej, odbiegają od imion większości apostołów, które są teoforyczne, czyli zawierające w sobie imię Boga. Forma hebrajska t'om i aramejska t'oma oznacza bliźniaka i została przetłumaczona na grecki jako didymos, co też oznacza bliźniaka. Nie wiemy jednak, czyim bliźniakiem był Tomasz Apostoł. Według legendy miał brata Eleazara lub siostrę Lizję (Lidia). Według gnostyków miał być on bratem bliźniakiem Jezusa, któremu ten objawił najwyższą prawdę o Bogu. Nie wiadomo też nic o jego pochodzeniu, rodzinie i zawodzie. Możemy tylko przypuszczać, że był rybakiem, jak większość apostołów, gdyż w opisie ze zmartwychwstałym Chrystusem nad jeziorem Genezaret znajduje się wśród rybaków i jest wyliczony jako drugi po Piotrze, obok synów Zebedeusza i Natanaela. (J 21, 2).

Apokryfy

Apokryfy opisujące życie Tomasza jako jedne z pięciu wielkich apokryfów stanowią dzieło wyjątkowe. Zostały napisane po grecku albo syryjsku i zachowały się obydwie wersje. Najprawdopodobniej oryginałem jest wersja syryjska. Według nich Tomasz poniósł męczeńską śmierć w Kalaminie w Indiach, zabity mieczem lub lancą. Jego grób znajduje się pod ołtarzem w katedrze w Madrasie w pobliżu Zatoki Bengalskiej. Jego ciało w nieznanych okolicznościach przewieziono w III wieku do Edessy (obecnie turecka Şanlıurfa) w Azji Mniejszej. Powstał tam prężny ośrodek jego kultu oraz powstała bogata literatura o nim. Tomaszowi przypisuje się autorstwo gnostyckiej Ewangelii Tomasza.

Kult

Dzień obchodów

Kościół katolicki:

• Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 21 grudnia, święto 2 klasy,
• Zwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 3 lipca, święto.

Przeniesienie relikwii wspominane jest 9 maja.

W Kościele anglikańskim obchody przypadają 3 lipca lub 21 grudnia razem z luterańskim Kościołem.

Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Tomasza przede wszystkim w 1. niedzielę po święcie Zmartwychwstania Pańskiego, oraz:

• 6/19 października, tj. 19 października według kalendarza gregoriańskiego,
• 20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (przeniesienie relikwii),
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Kościoły Wschodu, z uwagi na liturgię według kalendarza juliańskiego, wspominają św. Tomasza:

• Kościół ormiański:
  • 3/16 lipca, tj. 16 lipca, również Kościół syryjski,
  • 22 sierpnia/4 września, tj. 4 września,
  • 6/19 października, tj. 19 października (odkrycie szczątków),
• Kościół koptyjski - 21 maja według obowiązującego kalendarza gregoriańskiego.

Patronat

Święty Tomasz uważany jest za patrona Indii i Portugalii, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw i teologów.

Jest adresatem modlitw wiernych w chwilach zwątpień.

Ikonografia

W ikonografii do wczesnego średniowiecza na Zachodzie i do XVIII wieku na Wschodzie apostoł przedstawiany był wyłącznie jako młodzieniec bez zarostu, odziany w tunikę i płaszcz, z sandałami na nogach. Później zaczął pojawiać się jako starszy mężczyzna z brodą. Wyobrażany jest zawsze z księgą lub zwojem. Często pojawiającym się motywem jest wątek „niewiernego” Tomasza, gdy dotyka palcami ran na ciele Zmartwychwstałego.

W sztuce zachodniej atrybutami są: kątownica lub pion architekta. (nawiązanie do jego legendarnej działalności jako budowniczego, który miał wznieść pałac niebieski dla indyjskiego króla), kielich, miecz, serce, włócznia (którą go przeszyto).

Tomasz w malarstwie

Św. Tomasz Apostoł w herbie Zamościa.

Tomasz Apostoł jest postacią bardzo popularną w malarstwie. Jest przedstawiany z węgielnicą w ręku jako budowniczy, lub ekierką albo kątownicą budowniczego pałacu Gundafora. Niekiedy bywa malowany z mieczem i lancą jako narzędziami jego męczeńskiej śmierci. Jego zarost jest krótki, suknia biało-zielona, płaszcz jasnoniebieski. Do XIII wieku jego ikonografia była w zasadzie niezróżnicowana. Z powodu jego żywiołowości jest przedstawiany jako człowiek młody, co zresztą zaleca podręcznik malarstwa ikonowego z Athosu. Dość często jest przedstawiany wraz z innymi apostołami w scenach zbiorowych. Najczęściej wykorzystywano scenę przedstawiającą jego nieufność, którą można zobaczyć na mozaikach z VI wieku w Sant'Apollinare Nuovo w Rawennie.

W kulturze

Grecki pisarz Angelos Terzakis poświęcił mu sztukę Tomasz mający dwie dusze (1962).

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• święty Tomasz - inne postaci święte o tym imieniu

Bibliografia

• Święty Tomasz Apostoł - materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 28.06.2010]
• ap. Tomasz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
• Thomas, dni obchodów - Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)

Linki zewnętrzne

• Saint Thomas (ang.)