Sieniawa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Szoltys-bot (dyskusja | edycje)
Boty
536 211 edycji
WP:SK+ToS+mSI+Bn, usunięcie zbędnych linków do dat, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 18: Linia 18:
|wysokość =
|wysokość =
|rok = 31.12.2017
|rok = 31.12.2017
|liczba ludności = 2146<ref name="Populacja2018">[http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa], w oparciu o dane GUS.</ref><ref>[http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-roku,7,15.html Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.]</ref>
|liczba ludności = 2146<ref name="Populacja2018">[http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa], w oparciu o dane GUS.</ref><ref>[http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-roku,7,15.html Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.]</ref>
|gęstość zaludnienia = 318,4
|gęstość zaludnienia = 318,4
|strefa numeracyjna = +48 16
|strefa numeracyjna = +48 16
Linia 38: Linia 38:
'''Sieniawa''' – [[miasto]] w [[województwo podkarpackie|województwie podkarpackim]], w [[powiat przeworski|powiecie przeworskim]], siedziba [[Sieniawa (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Sieniawa]]. Położone w Dolinie Dolnego [[San]]u, w południowej części [[Kotlina Sandomierska|Kotliny Sandomierskiej]]. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo przemyskie|woj. przemyskiego]].
'''Sieniawa''' – [[miasto]] w [[województwo podkarpackie|województwie podkarpackim]], w [[powiat przeworski|powiecie przeworskim]], siedziba [[Sieniawa (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Sieniawa]]. Położone w Dolinie Dolnego [[San]]u, w południowej części [[Kotlina Sandomierska|Kotliny Sandomierskiej]]. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo przemyskie|woj. przemyskiego]].


Według danych z 1 stycznia 2018 Sieniawa liczyła 2 146 mieszkańców<ref name="Populacja2018">[http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa], w oparciu o dane GUS.</ref>.
Według danych z 1 stycznia 2018 Sieniawa liczyła 2146 mieszkańców<ref name="Populacja2018" />.


== Geografia ==
== Geografia ==
Linia 44: Linia 44:


== Historia ==
== Historia ==
Osadnictwo na terenie sieniawskim na podstawie badań archeologicznych jest datowane na ok. 4000 lat p.n.e. Były to osady i gródki w okresie [[Kultura łużycka|kultury łużyckiej]], a później pod wpływem kultury rzymskiej. Wykorzystywały one wzniesienia i pagórki na podmokłym i trudno dostępnym terenie. Świadczą o tym wykopaliska w Dybkowie, Leżachowie, Czerwonej Woli, Piganach, Wylewie i Piskorowicach. W 1874 roku odkryto cmentarzysko pod lasem zwanym „Koty”, obok Wylewy. Inne cmentarzyska odkryto na pagórkach przeciętych strumykiem Czerniawką pomiędzy Dybkowem i Leżachowem. Między [[III wiek p.n.e.|III w. p.n.e.]] a [[V wiek|V w. n.e.]] na tych terenach występowała [[kultura przeworska]].
Osadnictwo na terenie sieniawskim na podstawie badań archeologicznych jest datowane na ok. 4000 lat p.n.e. Były to osady i gródki w okresie [[Kultura łużycka|kultury łużyckiej]], a później pod wpływem kultury rzymskiej. Wykorzystywały one wzniesienia i pagórki na podmokłym i trudno dostępnym terenie. Świadczą o tym wykopaliska w Dybkowie, Leżachowie, Czerwonej Woli, Piganach, Wylewie i Piskorowicach. W 1874 roku odkryto cmentarzysko pod lasem zwanym „Koty”, obok Wylewy. Inne cmentarzyska odkryto na pagórkach przeciętych strumykiem Czerniawką pomiędzy Dybkowem i Leżachowem. Między [[III wiek p.n.e.|III w. p.n.e.]] a V w. n.e. na tych terenach występowała [[kultura przeworska]].


Tereny, na których powstała Sieniawa, od roku 981 wchodziły w skład [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Po rozpadzie dzielnicowym weszły w skład [[Księstwo halicko-wołyńskie|Księstwa Halickiego]]. Ziemie [[Księstwo halicko-wołyńskie|Księstwa Halickiego]] od początku (a także na długo przed jego powstaniem) było miejscem politycznego współzawodnictwa [[Węgry|Węgier]] i Polski.
Tereny, na których powstała Sieniawa, od roku 981 wchodziły w skład [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Po rozpadzie dzielnicowym weszły w skład [[Księstwo halicko-wołyńskie|Księstwa Halickiego]]. Ziemie Księstwa Halickiego od początku (a także na długo przed jego powstaniem) było miejscem politycznego współzawodnictwa [[Węgry|Węgier]] i Polski.


Po zamordowaniu księcia [[Bolesław Jerzy II|Bolesława Jerzego]] ziemie te weszły na długi czas (niektóre ponownie) w skład [[Korona Królestwa Polskiego|państwa polskiego]] jako [[województwo ruskie]] (później podzielone) ze stolicą we [[Lwów|Lwowie]], 1340-1772.
Po zamordowaniu księcia [[Bolesław Jerzy II|Bolesława Jerzego]] ziemie te weszły na długi czas (niektóre ponownie) w skład [[Korona Królestwa Polskiego|państwa polskiego]] jako [[województwo ruskie]] (później podzielone) ze stolicą we [[Lwów|Lwowie]], 1340-1772.
Linia 52: Linia 52:
W XV wieku obszar obejmujący dzisiejszą Sieniawę był częścią [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]].
W XV wieku obszar obejmujący dzisiejszą Sieniawę był częścią [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]].


Od XV do XVIII wieku powstały nowe niewielkie osady. Najstarsza wzmianka o Dybkowie pochodzi z XV wieku<ref>[http://www.sieniawa.pl/Site?param=18 Początki Sieniawy].</ref>. Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii XVI i XVII wieku są [[Regestr poborowy|regestra poborowe]]; regestr z roku 1515 tak opisuje wieś Dybków; („Dipkow, lan,4,tab.vect.gr.6.”), a regestr z roku 1589 opisuje: („Dypkow,lan.4½,taber.2,lan. 1,hort.c.agr.18,ing.c.pec.5,ing.paup.4,hidraulus.”)<ref>Źródła Dziejowe. Tom XVIII. część I. „Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym. Tom VII. część I. Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona” strony 4 i 135.</ref><ref>Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [http://www.wbc.poznan.pl/publication/7989 Regestr Poborowy/Ziemie Ruskie/Ruś Czerwona].</ref>.
Od XV do XVIII wieku powstały nowe niewielkie osady. Najstarsza wzmianka o Dybkowie pochodzi z XV wieku<ref>[http://www.sieniawa.pl/Site?param=18 Początki Sieniawy].</ref>. Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii XVI i XVII wieku są [[Regestr poborowy|regestra poborowe]]; regestr z roku 1515 tak opisuje wieś Dybków; („Dipkow, lan,4,tab.vect.gr.6.”), a regestr z roku 1589 opisuje: („Dypkow, lan.4½,taber.2,lan. 1,hort.c.agr.18,ing.c.pec.5,ing.paup.4,hidraulus.”)<ref>Źródła Dziejowe. Tom XVIII. część I. „Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym. Tom VII. część I. Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona” strony 4 i 135.</ref><ref>Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [http://www.wbc.poznan.pl/publication/7989 Regestr Poborowy/Ziemie Ruskie/Ruś Czerwona].</ref>.


W 1650 roku w Dybkowie została zbudowana forteca „Sieniawa” nazwana od nazwiska jej założyciela [[Mikołaj Hieronim Sieniawski|Mikołaja Sieniawskiego]], a w latach 1664–1680 wzniesiono fortyfikacje. Miasto zostało założone w 1672 roku, a w 1676 roku Sieniawa otrzymała prawa miejskie. Następnym właścicielem był syn założyciela [[Adam Mikołaj Sieniawski]], którego córka [[Zofia Czartoryska z Sieniawskich]] została w 1731 roku wydana za [[August Aleksander Czartoryski|Augusta Czartoryskiego]]. Od 1734 r. Sieniawa stała się własnością Czartoryskich.
W 1650 roku w Dybkowie została zbudowana forteca „Sieniawa” nazwana od nazwiska jej założyciela [[Mikołaj Hieronim Sieniawski|Mikołaja Sieniawskiego]], a w latach 1664–1680 wzniesiono fortyfikacje. Miasto zostało założone w 1672 roku, a w 1676 roku Sieniawa otrzymała prawa miejskie. Następnym właścicielem był syn założyciela [[Adam Mikołaj Sieniawski]], którego córka [[Zofia Czartoryska z Sieniawskich]] została w 1731 roku wydana za [[August Aleksander Czartoryski|Augusta Czartoryskiego]]. Od 1734 r. Sieniawa stała się własnością Czartoryskich.


W latach 1772–1918 miejscowość znajdowała pod zaborem [[austria]]ckim. Sieniawa stała się częścią [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Królestwa Galicji]] - państwa (w praktyce prowincji i [[Kraj koronny|kraju koronnego]]) na terytorium [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]], w latach 1772–1918 wchodzące w skład (kolejno): [[Monarchia Habsburgów|Monarchii Habsburgów]], [[Cesarstwo Austrii|Cesarstwa Austriackiego]] i [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]].
W latach 1772–1918 miejscowość znajdowała pod zaborem [[austria]]ckim. Sieniawa stała się częścią [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Królestwa Galicji]] – państwa (w praktyce prowincji i [[Kraj koronny|kraju koronnego]]) na terytorium [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]], w latach 1772–1918 wchodzące w skład (kolejno): [[Monarchia Habsburgów|Monarchii Habsburgów]], [[Cesarstwo Austrii|Cesarstwa Austriackiego]] i [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]].


Czartoryscy gościli w Sieniawie wielu znakomitych ludzi. W XIX wieku pałac stanowił centrum intelektualne i kulturalne tego rejonu Polski. Lubił bywać tu [[Julian Ursyn Niemcewicz]], któremu podobało się również i to, że życie nie było tutaj zbytnio związane etykietą, konwenansami i przyjęciami.
Czartoryscy gościli w Sieniawie wielu znakomitych ludzi. W XIX wieku pałac stanowił centrum intelektualne i kulturalne tego rejonu Polski. Lubił bywać tu [[Julian Ursyn Niemcewicz]], któremu podobało się również i to, że życie nie było tutaj zbytnio związane etykietą, konwenansami i przyjęciami.


W 1792 roku odwiedził pałac [[Tadeusz Kościuszko]]. Zofia Zamoyska - córka Adama Kazimierza i Izabeli z Flemingów tak pisała w swoich wspomnieniach: ''... moi rodzice emigrowali do swych dóbr położonych w Galicji. Za naszym przybyciem do Sieniawy wszystko wydawało się smutnym. Dobra te, od dawna niezamieszkałe, posiadały dom wielce niesposobny na to, aby nas wszystkich pomieścić - wszelako urządzono sie niebawem. Korpus pałacu był wygodny, moi rodzice dobrze byli umieszczeni, my zaś wszyscy bardzo niewygodnie, że nie można gorzej (...), ale goście się zjeżdżali, starano się pocieszyć i rozerwać w smutku, nie stracono nadziei... Kościuszko, który stawał się coraz popularniejszy, bo dał się poznać z waleczności w ostatniej kampanii, a jego szlachetny i czysty charakter jednał mu ogólną cześć i miłość, przybył po ostatniej klęsce do Sieniawy, schronił się do mojego ojca, w domu, którego był wychowańcem. Stał się wnet bożyszczem wszystkich, a łącząc z najwyższymi przymiotami duszy i umysłu dobroć, prostotę, bawił się codziennie z nami, wymyślał różne gry, śmiał się serdecznie, droczył się ze mną, a ja czułam się dumną z jego przyjaźni.''
W 1792 roku odwiedził pałac [[Tadeusz Kościuszko]]. Zofia Zamoyska – córka Adama Kazimierza i Izabeli z Flemingów tak pisała w swoich wspomnieniach: ''... moi rodzice emigrowali do swych dóbr położonych w Galicji. Za naszym przybyciem do Sieniawy wszystko wydawało się smutnym. Dobra te, od dawna niezamieszkałe, posiadały dom wielce niesposobny na to, aby nas wszystkich pomieścić – wszelako urządzono sie niebawem. Korpus pałacu był wygodny, moi rodzice dobrze byli umieszczeni, my zaś wszyscy bardzo niewygodnie, że nie można gorzej (...), ale goście się zjeżdżali, starano się pocieszyć i rozerwać w smutku, nie stracono nadziei... Kościuszko, który stawał się coraz popularniejszy, bo dał się poznać z waleczności w ostatniej kampanii, a jego szlachetny i czysty charakter jednał mu ogólną cześć i miłość, przybył po ostatniej klęsce do Sieniawy, schronił się do mojego ojca, w domu, którego był wychowańcem. Stał się wnet bożyszczem wszystkich, a łącząc z najwyższymi przymiotami duszy i umysłu dobroć, prostotę, bawił się codziennie z nami, wymyślał różne gry, śmiał się serdecznie, droczył się ze mną, a ja czułam się dumną z jego przyjaźni.''


Z kolei [[Józef Szymanowski (poeta)|Józef Szymanowski]] pisał: ''Kościuszko widziany tu jest od wszystkich z ukontentowaniem. Jeden przez drugiego oddaje hołd winny cnocie i męstwu.''
Z kolei [[Józef Szymanowski (poeta)|Józef Szymanowski]] pisał: ''Kościuszko widziany tu jest od wszystkich z ukontentowaniem. Jeden przez drugiego oddaje hołd winny cnocie i męstwu.''


W 1879 roku w Sieniawie urodził się Israel Goldfarb, który w 1893 roku wyemigrował do Nowego Jorku. Kantor, kompozytor melodii do tekstu modlitwy "Shalom alechem malache ha-sharet"<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Shalom_Aleichem_(liturgy)#Melodies Shalom Aleichem]</ref>. Zmarł w 1956 roku w Nowym Jorku (Broyklonie)<ref>[http://jewish-music.huji.ac.il/content/israel-goldfarb Biografia Israela Goldfarba] (ang)</ref>.
W 1879 roku w Sieniawie urodził się Israel Goldfarb, który w 1893 roku wyemigrował do Nowego Jorku. Kantor, kompozytor melodii do tekstu modlitwy „Shalom alechem malache ha-sharet”<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Shalom_Aleichem_(liturgy)#Melodies Shalom Aleichem].</ref>. Zmarł w 1956 roku w Nowym Jorku (Broyklonie)<ref>[http://jewish-music.huji.ac.il/content/israel-goldfarb Biografia Israela Goldfarba] (ang).</ref>.


W 1892 roku urodził sie [[Marian Raganowicz|Marian Jan Raganowicz]] (zm. wiosną 1940 w [[Charków|Charkowie]]) – [[pułkownik]] [[Piechota II RP|piechoty]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], ofiara [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]].
W 1892 roku urodził sie [[Marian Raganowicz|Marian Jan Raganowicz]] (zm. wiosną 1940 w [[Charków|Charkowie]]) – [[pułkownik]] [[Piechota II RP|piechoty]] [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]], ofiara [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]].


W 1924 została założona [[Niezależna Partia Chłopska]] w Sieniawie; w 35. rocznicę tego wydarzenia listopadzie 1959 odbyły się uroczystości we wsi, w tym odsłonięcie tablicy pamiątkowej<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Uroczystość w Sieniawie | czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] | strony = 7 | data = Nr 277 z 17 listopada 1959 | url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=3075}}</ref>.
W 1924 została założona [[Niezależna Partia Chłopska]] w Sieniawie; w 35. rocznicę tego wydarzenia listopadzie 1959 odbyły się uroczystości we wsi, w tym odsłonięcie tablicy pamiątkowej<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Uroczystość w Sieniawie |url = http://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/docmetadata?id=3075|czasopismo = [[Nowiny (dziennik rzeszowski)|Nowiny]] |strony = 7 |data = nr 277 z 17 listopada 1959}}</ref>.


W 1962 roku odsłonięto pomnik działaczy PPR, którzy zostali zabici w Sieniawie w 1942 roku przez podziemie<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, str. 591</ref>.
W 1962 roku odsłonięto pomnik działaczy PPR, którzy zostali zabici w Sieniawie w 1942 roku przez podziemie<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 591.</ref>.


W 1981 roku na budynku Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych wmurowano tablicę pamiątkową ku czci 8 funkcjonariuszy MO i ORMO poległych na terenie miasta i gminy w latach 1946-47<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, str. 591</ref>.
W 1981 roku na budynku Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych wmurowano tablicę pamiątkową ku czci 8 funkcjonariuszy MO i ORMO poległych na terenie miasta i gminy w latach 1946–1947<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 591.</ref>.


W 1990 roku była ogólnopolska reforma samorządu terytorialnego i przywrócono urząd [[burmistrz]]a. Po 1990 roku burmistrzami Miasta i Gminy Sieniawa byli: [[Franciszek Woś]] i Wacław Mikulski, a od 2006 roku burmistrzem jest [[Adam Woś]].
W 1990 roku była ogólnopolska reforma samorządu terytorialnego i przywrócono urząd [[burmistrz]]a. Po 1990 roku burmistrzami Miasta i Gminy Sieniawa byli: [[Franciszek Woś]] i Wacław Mikulski, a od 2006 roku burmistrzem jest [[Adam Woś]].
Linia 82: Linia 82:
Po uzyskaniu praw miejskich wybudowano drugi kościół, drewniany. Na jego miejscu w latach 1719–1749 został zbudowany murowany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a w 1754 roku dobudowano klasztor dla dominikanów. Pierwszy kościół (fara) w 1744 roku był już mocno zniszczony i w 1753 roku zbudowano murowany pw. św. [[Jan Chrzciciel|Jana Chrzciciela]], który został [[Poświęcenie kościoła|konsekrowany]] w 1777 roku przez biskupa przemyskiego [[Wacław Hieronim Sierakowski|Wacława Hieronima Sierakowskiego]]. W 1772 roku Sieniawa znalazła się pod austriackim zaborem. Austriacy prowadzili politykę ingerencji w sprawy kościoła, dlatego w 1788 roku skasowali klasztor dominikanów, a kościół został zmieniony na parafialny<ref name="Historia">[http://www.sieniawa.pl/Site?param=23 Historia kościołów w Sieniawie].</ref>.
Po uzyskaniu praw miejskich wybudowano drugi kościół, drewniany. Na jego miejscu w latach 1719–1749 został zbudowany murowany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a w 1754 roku dobudowano klasztor dla dominikanów. Pierwszy kościół (fara) w 1744 roku był już mocno zniszczony i w 1753 roku zbudowano murowany pw. św. [[Jan Chrzciciel|Jana Chrzciciela]], który został [[Poświęcenie kościoła|konsekrowany]] w 1777 roku przez biskupa przemyskiego [[Wacław Hieronim Sierakowski|Wacława Hieronima Sierakowskiego]]. W 1772 roku Sieniawa znalazła się pod austriackim zaborem. Austriacy prowadzili politykę ingerencji w sprawy kościoła, dlatego w 1788 roku skasowali klasztor dominikanów, a kościół został zmieniony na parafialny<ref name="Historia">[http://www.sieniawa.pl/Site?param=23 Historia kościołów w Sieniawie].</ref>.


Pierwszy kościół został w 1778 roku przez Austriaków zamieniony na cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, parochia greckokatolicka Sieniawa posiadała też cerkiew filialną w Rudce. [[Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej]] na rok 1830 tak wzmiankował parochię: (''Sieniawa Oppid. Parochia. Eccl. ad Exalt. S. Crucis. Patronus Titl. Cels. Princeps Adamus Czartoryski. Parochus Cyprianus Chotyniecki natus 1803, ord. 1826. In Matre cum Dybkow †, Num. Anim. Gr. Cath. 464. Filiali Wyliwa 310. Rudka c. Eccl. ad Obdormit. B.M.V. 390. Summa 1164.'')<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/diecezje/diecezja_przem_grek_1830_djvu/diecezja_przem_grek_1830_028_0001.djvu Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX] s. 28 [dostęp 2017-01-25]</ref>. Parochia istniała do 1945 roku.
Pierwszy kościół został w 1778 roku przez Austriaków zamieniony na cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, parochia greckokatolicka Sieniawa posiadała też cerkiew filialną w Rudce. [[Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej]] na rok 1830 tak wzmiankował parochię: (''Sieniawa Oppid. Parochia. Eccl. ad Exalt. S. Crucis. Patronus Titl. Cels. Princeps Adamus Czartoryski. Parochus Cyprianus Chotyniecki natus 1803, ord. 1826. In Matre cum Dybkow †, Num. Anim. Gr. Cath. 464. Filiali Wyliwa 310. Rudka c. Eccl. ad Obdormit. B.M.V. 390. Summa 1164.'')<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/diecezje/diecezja_przem_grek_1830_djvu/diecezja_przem_grek_1830_028_0001.djvu Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX] s. 28 [dostęp 2017-01-25].</ref>. Parochia istniała do 1945 roku.


Kościół parafialny rzymskokatolicki został [[Poświęcenie kościoła|konsekrowany]] 10 września 1890 roku przez biskupa sufragana przemyskiego [[Jakub Glazer|Jakuba Glazera]]. Podczas I wojny światowej kościół został zniszczony, w 1923 roku został odbudowany. W 1952 roku zbudowano ołtarz główny, a trzy lata później ołtarze boczne; w 1954 roku Stanisław Jakubczyk wykonał polichromie<ref name="Historia" />. Obecnie parafia Sieniawa posiada kościoły filialne w Piganach i Leżachowie. Parafia przynależy do [[Dekanat Sieniawa|dekanatu sieniawskiego]].
Kościół parafialny rzymskokatolicki został [[Poświęcenie kościoła|konsekrowany]] 10 września 1890 roku przez biskupa sufragana przemyskiego [[Jakub Glazer|Jakuba Glazera]]. Podczas I wojny światowej kościół został zniszczony, w 1923 roku został odbudowany. W 1952 roku zbudowano ołtarz główny, a trzy lata później ołtarze boczne; w 1954 roku Stanisław Jakubczyk wykonał polichromie<ref name="Historia" />. Obecnie parafia Sieniawa posiada kościoły filialne w Piganach i Leżachowie. Parafia przynależy do [[Dekanat Sieniawa|dekanatu sieniawskiego]].


Na początku XIX wieku wzmiankowana była w [[Schematyzm Diecezji Przemyskiej|Schematyzmach Diecezji Przemyskiej]] z lat 1810–1820 kaplica pałacowa, której kapelanem był ks. Jan Krasnodębski: (''Capella ad Aulam Cellisimi Princip Czartoryski'')<ref name="Schematyzm">[http://dlibra.kul.pl/Content/14227/V_1304_1820_0000-00005.djvu Schematismus Univresi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1820] s. 8 [dostęp 2017-01-25]</ref>..
Na początku XIX wieku wzmiankowana była w [[Schematyzm Diecezji Przemyskiej|Schematyzmach Diecezji Przemyskiej]] z lat 1810–1820 kaplica pałacowa, której kapelanem był ks. Jan Krasnodębski: (''Capella ad Aulam Cellisimi Princip Czartoryski'')<ref name="Schematyzm">[http://dlibra.kul.pl/Content/14227/V_1304_1820_0000-00005.djvu Schematismus Univresi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1820] s. 8 [dostęp 2017-01-25].</ref>.


== Oświata ==
== Oświata ==
W 1765 roku pojawiła się wzmianka o [[Szkoły parafialne|szkółce parafialnej]], w której organista uczył chłopców czytać, pisać i służyć do mszy świętej. W 1789 roku z inicjatywy księcia Adama Czartoryskiego została założona szkoła ludowa, która w 1863 roku została przez zaborców austriackich przekształcona na szkołę trywialną. W 1874 roku na mocy ustawy państwowej szkoła stała się publiczna; do roku 1875 szkoła mieściła się w [[ratusz]]u. Po przekształceniu jej na 3-klasową, wybudowano murowany budynek szkolny, który oddano do użytku w 1876 roku. Szkoły wiejskie były tylko męskie, a w miastach męskie i żeńskie; od 1890 roku szkoły wiejskie stały się „mieszane” (dostępne na równych prawach dla chłopców i dziewcząt). W 1895 roku szkoła w Sieniawie została przekształcona na 5-klasową mieszaną. W 1897 roku powstaje oddzielna szkoła żeńska (od tego czasu funkcjonują dwie szkoły: męska i żeńska). W 1902 roku w szkole męskiej było 302 uczniów, a w żeńskiej było 314 uczniów. W 1910 roku szkoła stała się 6-klasowa, a w 1913 roku szkoła męska otrzymała imię księcia [[Józef Poniatowski|Józefa Poniatowskiego]], a szkoła żeńska otrzymała imię królowej [[Jadwiga Andegaweńska|Jadwigi.]] W 1926 roku nastąpiło połączenie szkół męskiej i żeńskiej w jedną szkołę 7-klasową. W czasie okupacji niemieckiej szkoła była częściowo uszkodzona i z powodu wojny nauka była utrudniona. W 1964 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny jako tzw. [[Szkoła tysiąclecia|tysiąclatkę]]; również w 1964 roku powstało w Sieniawie 4-letnie [[liceum ogólnokształcące]]. 21 maja 2008 roku szkoła otrzymała nowego patrona [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszkę]]. Od 1999 roku jest 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum i 3-letnie liceum ogólnokształcące<ref>[http://spsieniawa.eu/?cat=1 Historia Szkoły na stronie Urzędu Gminy].</ref>.
W 1765 roku pojawiła się wzmianka o [[Szkoły parafialne|szkółce parafialnej]], w której organista uczył chłopców czytać, pisać i służyć do mszy świętej. W 1789 roku z inicjatywy księcia Adama Czartoryskiego została założona szkoła ludowa, która w 1863 roku została przez zaborców austriackich przekształcona na szkołę trywialną. W 1874 roku na mocy ustawy państwowej szkoła stała się publiczna; do roku 1875 szkoła mieściła się w [[ratusz]]u. Po przekształceniu jej na 3-klasową, wybudowano murowany budynek szkolny, który oddano do użytku w 1876 roku. Szkoły wiejskie były tylko męskie, a w miastach męskie i żeńskie; od 1890 roku szkoły wiejskie stały się „mieszane” (dostępne na równych prawach dla chłopców i dziewcząt). W 1895 roku szkoła w Sieniawie została przekształcona na 5-klasową mieszaną. W 1897 roku powstaje oddzielna szkoła żeńska (od tego czasu funkcjonują dwie szkoły: męska i żeńska). W 1902 roku w szkole męskiej było 302 uczniów, a w żeńskiej było 314 uczniów. W 1910 roku szkoła stała się 6-klasowa, a w 1913 roku szkoła męska otrzymała imię księcia [[Józef Poniatowski|Józefa Poniatowskiego]], a szkoła żeńska otrzymała imię królowej [[Jadwiga Andegaweńska|Jadwigi.]] W 1926 roku nastąpiło połączenie szkół męskiej i żeńskiej w jedną szkołę 7-klasową. W czasie okupacji niemieckiej szkoła była częściowo uszkodzona i z powodu wojny nauka była utrudniona. W 1964 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny jako tzw. [[Szkoła tysiąclecia|tysiąclatkę]]; również w 1964 roku powstało w Sieniawie 4-letnie [[liceum ogólnokształcące]]. 21 maja 2008 roku szkoła otrzymała nowego patrona [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszkę]]. Od 1999 roku jest 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum i 3-letnie liceum ogólnokształcące<ref>[http://spsieniawa.eu/?cat=1 Historia Szkoły na stronie Urzędu Gminy].</ref>.


Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii szkolnictwa w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] są austriackie [[Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim|szematyzmy Galicji i Lodomerii]], oraz polskie [[Dziennik Urzędowy Szkolnictwa w Galicji i Okręgu Lwowskim|dzienniki szkolnictwa]], które podają nazwiska nauczycieli. Gdy w 1897 roku powstała oddzielna szkoła żeńska, to jej kierownikiem została Melania Żeńczak<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1902djvu/564_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902] str. 564 [dostęp 2017-01-26]</ref>.
Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii szkolnictwa w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] są austriackie [[Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim|szematyzmy Galicji i Lodomerii]], oraz polskie [[Dziennik Urzędowy Szkolnictwa w Galicji i Okręgu Lwowskim|dzienniki szkolnictwa]], które podają nazwiska nauczycieli. Gdy w 1897 roku powstała oddzielna szkoła żeńska, to jej kierownikiem została Melania Żeńczak<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1902djvu/564_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902] str. 564 [dostęp 2017-01-26].</ref>.


; Kierownicy szkoły męskiej w Sieniawie.
; Kierownicy szkoły męskiej w Sieniawie.
* 1810-1827. Stanisław Szuszkiewicz<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14228/V_1304_1821_0000_00033.djvu Schematismus Universi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1821] [dostęp 2017-01-23]</ref>.
* 1810-1827. Stanisław Szuszkiewicz<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14228/V_1304_1821_0000_00033.djvu Schematismus Universi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1821] [dostęp 2017-01-23].</ref>.
* 1829-1855. Antoni Schultz<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14240/V_1304_1829_0000_002-00003.djvu Catalogus Universi Cleri Dioecesis Premisliensis tum Saecularis tum Regularis 1829] str. 4 [dostęp 2017-01-23]</ref>.
* 1829-1855. Antoni Schultz<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14240/V_1304_1829_0000_002-00003.djvu Catalogus Universi Cleri Dioecesis Premisliensis tum Saecularis tum Regularis 1829] str. 4 [dostęp 2017-01-23].</ref>.
* 1857-1866. Karol Łomiński<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14287/V_1304_1860_0000_002-00004.djvu Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem Konsystorza Przemyskiego Obr. Łać. na rok 1860] str. 6 [dostęp 2017-01-25]</ref>.
* 1857-1866. Karol Łomiński<ref>[http://dlibra.kul.pl/Content/14287/V_1304_1860_0000_002-00004.djvu Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem Konsystorza Przemyskiego Obr. Łać. na rok 1860] str. 6 [dostęp 2017-01-25].</ref>.
* 1868-1871. Adolf Szostkiewicz<ref>Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 str. 423</ref>.
* 1868-1871. Adolf Szostkiewicz<ref>Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 str. 423.</ref>.
* 1871-1873. Piotr Biega<ref>Szematyzm Krolestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1872</ref>.
* 1871-1873. Piotr Biega<ref>Szematyzm Krolestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1872.</ref>.
* 1873-1907. Florian Gardziel<ref>[http://web.archive.org/web/20170202020951/http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1888djvu/szematyzm_1888_384_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888] str. 384 [dostęp 2017-01-23]</ref>.
* 1873-1907. Florian Gardziel<ref>[http://web.archive.org/web/20170202020951/http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1888djvu/szematyzm_1888_384_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888] str. 384 [dostęp 2017-01-23].</ref>.
* 1908-1918. Władysław Traczyński<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1914djvu/szematyzm_1914_0758_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914] [dostęp 2017-01-23]</ref>.
* 1908-1918. Władysław Traczyński<ref>[http://mtg-malopolska.org.pl/images/skany/schematyzmy/szematyzm1914djvu/szematyzm_1914_0758_0001.djvu Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914] [dostęp 2017-01-23].</ref>.


== Demografia ==
== Demografia ==

Według [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 1 stycznia 2011<ref>[http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2013-r-,7,10.html Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref> miasto miało 2133 mieszkańców.
Według [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 1 stycznia 2011<ref>[http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2013-r-,7,10.html Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref> miasto miało 2133 mieszkańców.


* Piramida wieku mieszkańców Sieniawy w 2014 roku<ref name="populacja2016">[http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa], w oparciu o dane GUS.</ref>.
* Piramida wieku mieszkańców Sieniawy w 2014 roku<ref name="populacja2016">[http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa], w oparciu o dane GUS.</ref>.


<br />[[Plik:Piramida wieku Sieniawa.png|690x480px]]
[[Plik:Piramida wieku Sieniawa.png|690x480px]]


== Zabytki ==
== Zabytki ==
Linia 125: Linia 124:
* XIX-wieczny budynek biblioteki<ref>[http://stary.naszdziennik.pl/index.php?typ=kl&dat=20090220&id=kl14.txt#pocz Artykuł „W rejestrze zabytków”, naszdziennik.pl, 20 lutego 2009].</ref>
* XIX-wieczny budynek biblioteki<ref>[http://stary.naszdziennik.pl/index.php?typ=kl&dat=20090220&id=kl14.txt#pocz Artykuł „W rejestrze zabytków”, naszdziennik.pl, 20 lutego 2009].</ref>


== Komunikacja ==
== Transport ==
Przez miasto przebiegają trzy drogi wojewódzkie:
Przez miasto przebiegają trzy drogi wojewódzkie:
* [[droga wojewódzka nr 835]], [[Lublin]] - Sieniawa - [[Grabownica Starzeńska]]
* [[droga wojewódzka nr 835]], [[Lublin]] – Sieniawa – [[Grabownica Starzeńska]]
* [[droga wojewódzka nr 867]], Sieniawa - [[Hrebenne (powiat tomaszowski)|Hrebenne]]
* [[droga wojewódzka nr 867]], Sieniawa – [[Hrebenne (powiat tomaszowski)|Hrebenne]]
* [[droga wojewódzka nr 870]], Sieniawa - [[Jarosław (województwo podkarpackie)|Jarosław]]
* [[droga wojewódzka nr 870]], Sieniawa – [[Jarosław (województwo podkarpackie)|Jarosław]]


== Sport ==
== Sport ==
Linia 139: Linia 138:
Plik:Sieniawakosciol.jpg|[[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sieniawie|Kościół parafialny]] pw. NMP
Plik:Sieniawakosciol.jpg|[[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sieniawie|Kościół parafialny]] pw. NMP
Plik:Princes Czartoryski family vault in Sieniawa.JPG|Krypta rodu Czartoryskich
Plik:Princes Czartoryski family vault in Sieniawa.JPG|Krypta rodu Czartoryskich
Plik:Sieniawa 01.jpg|Pałac Czartoryskich
Plik:Sieniawa 01.jpg|Pałac Czartoryskich
</gallery>
</gallery>


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

* [[Czartoryscy herbu Pogoń Litewska|Czartoryscy]]
* [[Czartoryscy herbu Pogoń Litewska|Czartoryscy]]
* [[August Czartoryski|Bł. August Czartoryski]]
* [[August Czartoryski|Bł. August Czartoryski]]
Linia 149: Linia 147:
* [[Jan Szul]]
* [[Jan Szul]]
* [[Szkoła trywialna]]
* [[Szkoła trywialna]]
* [[Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim|Szematyzm Galicji i Lodomerii]]
* [<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY KWADRATOWE) -->[Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim]
* [[Schematyzm Diecezji Przemyskiej]]
* [[Schematyzm Diecezji Przemyskiej]]
* [[Najmniejsze miasto Polski]]
* [[Najmniejsze miasto Polski]]

Wersja z 15:18, 5 maj 2019

Sieniawa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac w Sieniawie
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przeworski

Gmina

Sieniawa

Prawa miejskie

1676

Burmistrz

Adam Woś

Powierzchnia

6,76 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


2146[1][2]
318,4 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 16

Kod pocztowy

37-530

Tablice rejestracyjne

RPZ

Położenie na mapie gminy Sieniawa
Mapa konturowa gminy Sieniawa, po lewej znajduje się punkt z opisem „Sieniawa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Sieniawa”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Sieniawa”
Położenie na mapie powiatu przeworskiego
Mapa konturowa powiatu przeworskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Sieniawa”
Ziemia50°10′41″N 22°36′36″E/50,178056 22,610000
TERC (TERYT)

1814074

SIMC

0972683

Urząd miejski
Rynek 1
37-530 Sieniawa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Sieniawa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sieniawa. Położone w Dolinie Dolnego Sanu, w południowej części Kotliny Sandomierskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. przemyskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Sieniawa liczyła 2146 mieszkańców[1].

Geografia

Miasteczko jest położone 2 km od Sanu w pięknych terenach przyrodniczych. Na północy i wschodzie ciągną się wielkie połacie lasów sieniawskich, teren na północy jest falisty i pagórkowaty, pokryty resztkami lasów dawnej puszczy sandomierskiej. Tereny wschodnie w kierunku Oleszyc są pokryte wielkim kompleksem leśnym o szerokości 20 km. Na północnych krańcach Leżachowa wznosi się wzgórze „Kamień” (195 m n.p.m.), a w kierunku Dobrej jest wzniesienie zwane „Sławgórą” (224 m n.p.m.). W XVIII wieku koryto Sanu znajdowało się obok miasteczka, czego dowodem są starorzecza i mokradła. W XIX wieku dokonano regulacji rzeki przesuwając jej koryto średnio o 1,5 km na zachód[3].

Historia

Osadnictwo na terenie sieniawskim na podstawie badań archeologicznych jest datowane na ok. 4000 lat p.n.e. Były to osady i gródki w okresie kultury łużyckiej, a później pod wpływem kultury rzymskiej. Wykorzystywały one wzniesienia i pagórki na podmokłym i trudno dostępnym terenie. Świadczą o tym wykopaliska w Dybkowie, Leżachowie, Czerwonej Woli, Piganach, Wylewie i Piskorowicach. W 1874 roku odkryto cmentarzysko pod lasem zwanym „Koty”, obok Wylewy. Inne cmentarzyska odkryto na pagórkach przeciętych strumykiem Czerniawką pomiędzy Dybkowem i Leżachowem. Między III w. p.n.e. a V w. n.e. na tych terenach występowała kultura przeworska.

Tereny, na których powstała Sieniawa, od roku 981 wchodziły w skład Rusi Kijowskiej. Po rozpadzie dzielnicowym weszły w skład Księstwa Halickiego. Ziemie Księstwa Halickiego od początku (a także na długo przed jego powstaniem) było miejscem politycznego współzawodnictwa Węgier i Polski.

Po zamordowaniu księcia Bolesława Jerzego ziemie te weszły na długi czas (niektóre ponownie) w skład państwa polskiego jako województwo ruskie (później podzielone) ze stolicą we Lwowie, 1340-1772.

W XV wieku obszar obejmujący dzisiejszą Sieniawę był częścią Rusi Czerwonej.

Od XV do XVIII wieku powstały nowe niewielkie osady. Najstarsza wzmianka o Dybkowie pochodzi z XV wieku[4]. Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii XVI i XVII wieku są regestra poborowe; regestr z roku 1515 tak opisuje wieś Dybków; („Dipkow, lan,4,tab.vect.gr.6.”), a regestr z roku 1589 opisuje: („Dypkow, lan.4½,taber.2,lan. 1,hort.c.agr.18,ing.c.pec.5,ing.paup.4,hidraulus.”)[5][6].

W 1650 roku w Dybkowie została zbudowana forteca „Sieniawa” nazwana od nazwiska jej założyciela Mikołaja Sieniawskiego, a w latach 1664–1680 wzniesiono fortyfikacje. Miasto zostało założone w 1672 roku, a w 1676 roku Sieniawa otrzymała prawa miejskie. Następnym właścicielem był syn założyciela Adam Mikołaj Sieniawski, którego córka Zofia Czartoryska z Sieniawskich została w 1731 roku wydana za Augusta Czartoryskiego. Od 1734 r. Sieniawa stała się własnością Czartoryskich.

W latach 1772–1918 miejscowość znajdowała pod zaborem austriackim. Sieniawa stała się częścią Królestwa Galicji – państwa (w praktyce prowincji i kraju koronnego) na terytorium Galicji, w latach 1772–1918 wchodzące w skład (kolejno): Monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austriackiego i Austro-Węgier.

Czartoryscy gościli w Sieniawie wielu znakomitych ludzi. W XIX wieku pałac stanowił centrum intelektualne i kulturalne tego rejonu Polski. Lubił bywać tu Julian Ursyn Niemcewicz, któremu podobało się również i to, że życie nie było tutaj zbytnio związane etykietą, konwenansami i przyjęciami.

W 1792 roku odwiedził pałac Tadeusz Kościuszko. Zofia Zamoyska – córka Adama Kazimierza i Izabeli z Flemingów tak pisała w swoich wspomnieniach: ... moi rodzice emigrowali do swych dóbr położonych w Galicji. Za naszym przybyciem do Sieniawy wszystko wydawało się smutnym. Dobra te, od dawna niezamieszkałe, posiadały dom wielce niesposobny na to, aby nas wszystkich pomieścić – wszelako urządzono sie niebawem. Korpus pałacu był wygodny, moi rodzice dobrze byli umieszczeni, my zaś wszyscy bardzo niewygodnie, że nie można gorzej (...), ale goście się zjeżdżali, starano się pocieszyć i rozerwać w smutku, nie stracono nadziei... Kościuszko, który stawał się coraz popularniejszy, bo dał się poznać z waleczności w ostatniej kampanii, a jego szlachetny i czysty charakter jednał mu ogólną cześć i miłość, przybył po ostatniej klęsce do Sieniawy, schronił się do mojego ojca, w domu, którego był wychowańcem. Stał się wnet bożyszczem wszystkich, a łącząc z najwyższymi przymiotami duszy i umysłu dobroć, prostotę, bawił się codziennie z nami, wymyślał różne gry, śmiał się serdecznie, droczył się ze mną, a ja czułam się dumną z jego przyjaźni.

Z kolei Józef Szymanowski pisał: Kościuszko widziany tu jest od wszystkich z ukontentowaniem. Jeden przez drugiego oddaje hołd winny cnocie i męstwu.

W 1879 roku w Sieniawie urodził się Israel Goldfarb, który w 1893 roku wyemigrował do Nowego Jorku. Kantor, kompozytor melodii do tekstu modlitwy „Shalom alechem malache ha-sharet”[7]. Zmarł w 1956 roku w Nowym Jorku (Broyklonie)[8].

W 1892 roku urodził sie Marian Jan Raganowicz (zm. wiosną 1940 w Charkowie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

W 1924 została założona Niezależna Partia Chłopska w Sieniawie; w 35. rocznicę tego wydarzenia listopadzie 1959 odbyły się uroczystości we wsi, w tym odsłonięcie tablicy pamiątkowej[9].

W 1962 roku odsłonięto pomnik działaczy PPR, którzy zostali zabici w Sieniawie w 1942 roku przez podziemie[10].

W 1981 roku na budynku Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych wmurowano tablicę pamiątkową ku czci 8 funkcjonariuszy MO i ORMO poległych na terenie miasta i gminy w latach 1946–1947[11].

W 1990 roku była ogólnopolska reforma samorządu terytorialnego i przywrócono urząd burmistrza. Po 1990 roku burmistrzami Miasta i Gminy Sieniawa byli: Franciszek Woś i Wacław Mikulski, a od 2006 roku burmistrzem jest Adam Woś.

Kościół

 Osobny artykuł: Kościół św. Jana Chrzciciela w Sieniawie.

Kościół w Dybkowie ufundowali w 1571 roku Jan Kostka i Zofia ze Sprowy Odrowążówna. W 1602 roku została erygowana parafia w Dybkowie; w 1624 roku podczas najazdu tatarskiego kościół został zniszczony. Następny kościół zbudowano w 1629 roku[12].

Po uzyskaniu praw miejskich wybudowano drugi kościół, drewniany. Na jego miejscu w latach 1719–1749 został zbudowany murowany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a w 1754 roku dobudowano klasztor dla dominikanów. Pierwszy kościół (fara) w 1744 roku był już mocno zniszczony i w 1753 roku zbudowano murowany pw. św. Jana Chrzciciela, który został konsekrowany w 1777 roku przez biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego. W 1772 roku Sieniawa znalazła się pod austriackim zaborem. Austriacy prowadzili politykę ingerencji w sprawy kościoła, dlatego w 1788 roku skasowali klasztor dominikanów, a kościół został zmieniony na parafialny[13].

Pierwszy kościół został w 1778 roku przez Austriaków zamieniony na cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, parochia greckokatolicka Sieniawa posiadała też cerkiew filialną w Rudce. Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej na rok 1830 tak wzmiankował parochię: (Sieniawa Oppid. Parochia. Eccl. ad Exalt. S. Crucis. Patronus Titl. Cels. Princeps Adamus Czartoryski. Parochus Cyprianus Chotyniecki natus 1803, ord. 1826. In Matre cum Dybkow †, Num. Anim. Gr. Cath. 464. Filiali Wyliwa 310. Rudka c. Eccl. ad Obdormit. B.M.V. 390. Summa 1164.)[14]. Parochia istniała do 1945 roku.

Kościół parafialny rzymskokatolicki został konsekrowany 10 września 1890 roku przez biskupa sufragana przemyskiego Jakuba Glazera. Podczas I wojny światowej kościół został zniszczony, w 1923 roku został odbudowany. W 1952 roku zbudowano ołtarz główny, a trzy lata później ołtarze boczne; w 1954 roku Stanisław Jakubczyk wykonał polichromie[13]. Obecnie parafia Sieniawa posiada kościoły filialne w Piganach i Leżachowie. Parafia przynależy do dekanatu sieniawskiego.

Na początku XIX wieku wzmiankowana była w Schematyzmach Diecezji Przemyskiej z lat 1810–1820 kaplica pałacowa, której kapelanem był ks. Jan Krasnodębski: (Capella ad Aulam Cellisimi Princip Czartoryski)[15].

Oświata

W 1765 roku pojawiła się wzmianka o szkółce parafialnej, w której organista uczył chłopców czytać, pisać i służyć do mszy świętej. W 1789 roku z inicjatywy księcia Adama Czartoryskiego została założona szkoła ludowa, która w 1863 roku została przez zaborców austriackich przekształcona na szkołę trywialną. W 1874 roku na mocy ustawy państwowej szkoła stała się publiczna; do roku 1875 szkoła mieściła się w ratuszu. Po przekształceniu jej na 3-klasową, wybudowano murowany budynek szkolny, który oddano do użytku w 1876 roku. Szkoły wiejskie były tylko męskie, a w miastach męskie i żeńskie; od 1890 roku szkoły wiejskie stały się „mieszane” (dostępne na równych prawach dla chłopców i dziewcząt). W 1895 roku szkoła w Sieniawie została przekształcona na 5-klasową mieszaną. W 1897 roku powstaje oddzielna szkoła żeńska (od tego czasu funkcjonują dwie szkoły: męska i żeńska). W 1902 roku w szkole męskiej było 302 uczniów, a w żeńskiej było 314 uczniów. W 1910 roku szkoła stała się 6-klasowa, a w 1913 roku szkoła męska otrzymała imię księcia Józefa Poniatowskiego, a szkoła żeńska otrzymała imię królowej Jadwigi. W 1926 roku nastąpiło połączenie szkół męskiej i żeńskiej w jedną szkołę 7-klasową. W czasie okupacji niemieckiej szkoła była częściowo uszkodzona i z powodu wojny nauka była utrudniona. W 1964 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny jako tzw. tysiąclatkę; również w 1964 roku powstało w Sieniawie 4-letnie liceum ogólnokształcące. 21 maja 2008 roku szkoła otrzymała nowego patrona Tadeusza Kościuszkę. Od 1999 roku jest 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum i 3-letnie liceum ogólnokształcące[16].

Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania historii szkolnictwa w Galicji są austriackie szematyzmy Galicji i Lodomerii, oraz polskie dzienniki szkolnictwa, które podają nazwiska nauczycieli. Gdy w 1897 roku powstała oddzielna szkoła żeńska, to jej kierownikiem została Melania Żeńczak[17].

Kierownicy szkoły męskiej w Sieniawie.
  • 1810-1827. Stanisław Szuszkiewicz[18].
  • 1829-1855. Antoni Schultz[19].
  • 1857-1866. Karol Łomiński[20].
  • 1868-1871. Adolf Szostkiewicz[21].
  • 1871-1873. Piotr Biega[22].
  • 1873-1907. Florian Gardziel[23].
  • 1908-1918. Władysław Traczyński[24].

Demografia

Według GUS z 1 stycznia 2011[25] miasto miało 2133 mieszkańców.

  • Piramida wieku mieszkańców Sieniawy w 2014 roku[26].

Zabytki

Zabytki miasta
  • układ urbanistyczny z czasów lokacji miasta (XVII w.)
  • zespół pałacowo-parkowy rodziny Czartoryskich
  • kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawny dominikański w latach 1754–1778); Wystawiony wg projektu Giovanniego Spazzio.
  • krypta Czartoryskich. Pod kościołem znajduje się krypta grobowa książąt Czartoryskich, jest tam pochowany m.in. książę Adam Jerzy Czartoryski z żoną. W sierpniu 1865 trumny ze szczątkami księcia oraz jego żony (zmarłej w 1864) przewieziono do Sieniawy, gdzie zostały złożone w rodowej krypcie. Przy kościele dawny klasztor, obecnie plebania z 1754 r. oraz murowana dzwonnica z początków XVIII w.
  • dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela (1788-1947 cerkiew greckokatolicka). Świątynia zbudowana w 1753 r. Współcześnie z nią wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę. Cerkiew kilkakrotnie niszczona i odbudowywana, remontowana w latach 80. XX w.
  • fragmenty murowano-ziemnych fortyfikacji zamkowych (ok. 1664-1680) broniących nieistniejącego już zamku Sieniawskich
  • ratusz, murowany piętrowy budynek z II poł. XVII w., zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany w 1948 r.
  • małomiasteczkowa zabudowa (głównie z końca XIX i początków XX w.). Przy rynku część starszych, XVIII-wiecznych domów, przebudowanych w XIX i XX w.
  • kirkut z ohelem
  • XVIII-wieczny spichlerz
  • gmach „Sokoła”
  • XIX-wieczny budynek biblioteki[27]

Transport

Przez miasto przebiegają trzy drogi wojewódzkie:

Sport

W mieście od 1960 roku działa klub piłki nożnej Sokół Sieniawa.

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa, w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
  3. ↑ Położenie.
  4. ↑ Początki Sieniawy.
  5. ↑ Źródła Dziejowe. Tom XVIII. część I. „Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym. Tom VII. część I. Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona” strony 4 i 135.
  6. ↑ Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Regestr Poborowy/Ziemie Ruskie/Ruś Czerwona.
  7. ↑ Shalom Aleichem.
  8. ↑ Biografia Israela Goldfarba (ang).
  9. ↑ Uroczystość w Sieniawie. „Nowiny”, s. 7, nr 277 z 17 listopada 1959. 
  10. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 591.
  11. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 591.
  12. ↑ Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa Dzieje Parafii Jarosławskiej strony 146-147.
  13. ↑ a b Historia kościołów w Sieniawie.
  14. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX s. 28 [dostęp 2017-01-25].
  15. ↑ Schematismus Univresi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1820 s. 8 [dostęp 2017-01-25].
  16. ↑ Historia Szkoły na stronie Urzędu Gminy.
  17. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902 str. 564 [dostęp 2017-01-26].
  18. ↑ Schematismus Universi Cleri Dioeceseos Premisliensis Rit(us) Lat(ini) Anno 1821 [dostęp 2017-01-23].
  19. ↑ Catalogus Universi Cleri Dioecesis Premisliensis tum Saecularis tum Regularis 1829 str. 4 [dostęp 2017-01-23].
  20. ↑ Szematyzm szkół ludowych i ich nauczycieli pod kierunkiem Konsystorza Przemyskiego Obr. Łać. na rok 1860 str. 6 [dostęp 2017-01-25].
  21. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 str. 423.
  22. ↑ Szematyzm Krolestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1872.
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888 str. 384 [dostęp 2017-01-23].
  24. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914 [dostęp 2017-01-23].
  25. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.
  26. ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Sieniawa, w oparciu o dane GUS.
  27. ↑ Artykuł „W rejestrze zabytków”, naszdziennik.pl, 20 lutego 2009.

Linki zewnętrzne

Miasta województwa podkarpackiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa podkarpackiego

Gmina Sieniawa
Miejscowości gminy
Miasto
Części miasta
  • Augustów
  • Chałupki
  • Czworaki
  • Górka
  • Klauzówka
  • Podwale
Wsie
Części wsi
Przysiółki wsi
  • Biedaczów
  • Borki
  • Mazury
  • Przyjmy
Jednostki pomocnicze gminy
Sołectwa
  • Czerce
  • Czerwona Wola
  • Dobra
  • Dybków
  • Leżachów
  • Paluchy
  • Pigany
  • Rudka
  • Wylewa

Herb gminy Sieniawa

Powiat przeworski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat jarosławski (1920–1975) (► II RP) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–1939 i 1944–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1939, 1944–54 i 1973–1975)
Gromady
(1954–1972)
Gminy (1939–44)
Miejskie
Wiejskie[C]
  1. ↑ a b c d e f 1939–41 w ZSRR
  2. ↑ a b c d w 1939 gmina częściowo przecięta granicą GG–ZSRR
  3. ↑ kursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sieniawa&oldid=56604271”