Jan Ewangelista

Święty
Jan Ewangelista

apostoł
św. Jan Ewangelista – marmurowa rzeźba Donatella z lat 1408-15
Data i miejsce śmierci	ok. 100 Efez
Czczony przez	kościoły chrześcijańskie
Wspomnienie	27 grudnia 6 maja, 21 maja, 9 października i 13 lipca
Atrybuty	orzeł, diakon Prochor, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem
Patron	Albanii, Azji Mniejszej, aptekarzy, bednarzy, dziewic, zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, litografów, papierników, pisarzy oraz owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl, wdów

Prawosławna ikona ze św. Janem.

Orzeł – symbol św. Jana, iluminacja z Księgi Dimmy, irlandzkiego ewangeliarza z VIII wieku.

Wizerunek św. Jana na kościele w Jaszkowej Dolnej

Jan Ewangelista, Jan Apostoł, Jan Teolog, grec. Ιωάννης, cs. Apostoł i ewangielist Ioann Bogosłow (zm. ok. 100 w Efezie) – jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa, syn Zebedeusza i Salome, brat Jakuba Większego (Starszego) Apostoła, według tradycji chrześcijańskiej autor Ewangelii i Apokalipsy św. Jana oraz 3 listów w Nowym Testamencie, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Życiorys

Urodzony prawdopodobnie w Betsaidzie, jako syn Zebedeusza i Salome, młodszy brat św. Jakuba Starszego. Według ewangelii był rybakiem nad Jeziorem Galilejskim (Genazaret, Kinneret), powołany został przez Jezusa na ucznia wraz ze św. Piotrem i św. Andrzejem w czasie wspólnego połowu ryb.

Uważany jest za najmłodszego z apostołów i umiłowanego ucznia Chrystusa. Tradycja chrześcijańska, zarówno w kościołach wschodnich jak zachodnich przypisuje mu autorstwo Ewangelii Jana, Objawienia św. Jana (Apokalipsy) i trzech listów. Niektóre współczesne badania wskazują, że te fragmenty Biblii mogą być dziełem dwóch lub trzech różnych autorów, określanych jako Jan Ewangelista, Jan z Patmos (Jan Apokaliptyk) i Jan Prezbiter.

Św. Jan należał do trzech wybranych uczniów Jezusa. Nie tylko bowiem św. Jan poszedł pierwszy za Jezusem, ale zostawił po nim najpokaźniejsze świadectwo spośród Dwunastu: w Ewangelii, w trzech Listach i w Apokalipsie.

Św. Jan Apostoł był najpierw uczniem św. Jana Chrzciciela. Za radą mistrza został uczniem Jezusa: „Nazajutrz Jan (Chrzciciel) znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma swoimi uczniami i gdy zobaczył przechodzącego Jezusa, rzekł: Oto Baranek Boży. Dwaj uczniowie usłyszeli, jak mówił, i poszli za Jezusem. Jezus zaś odwróciwszy się i ujrzawszy, że oni idą za Nim, rzekł do nich: Czego szukacie? Oni odpowiedzieli do Niego: Rabbi! – to znaczy Nauczycielu – gdzie mieszkasz? Odpowiedział im Chodźcie, a zobaczycie. Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i od tego dnia pozostali u Niego. Było to około godziny dziesiątej”.

Św. Jan stał się świadkiem wskrzeszenia córki Jaira, tajemnicy przemienienia na Górze Tabor i zmagań Jezusa w Ogrodzie Getsemane. Kiedy św. Jan wyraził swoją dezaprobatę, że ktoś obcy ma odwagę wyrzucać z ludzi demony w imię Jezusa, otrzymał od Pana Jezusa odpowiedź: „Nie zabraniajcie mu, bo nikt, kto czyni cuda w imię Moje, nie będzie mógł zaraz źle mówić o Mnie. Kto bowiem nie jest przeciwko nam, ten jest z nami”.

Jan otrzymał od Jezusa przydomek „syna gromu”. Być może, że do tego epizodu nawiązuje św. Marek, kiedy w spisie apostołów do imion św. Jana i Jakuba dodał przydomek „Boanerges” – czyli synowie gromu.

Apostołom Janowi i Piotrowi wyznaczył Jezus misję przygotowania ostatniej Paschy. Kiedy zaś z Góry Oliwnej patrzyli Apostołowie na Jerozolimę i podziwiali jej budowle, Pan Jezus przepowiedział zgubę miasta. „Wtedy na osobności pytali Go: Piotr, Jakub, Jan i Andrzej: [Powiedz nam, kiedy to nastąpi? I jaki będzie znak, gdy to wszystko zacznie się spełniać?]”.

Ewangelię napisał św. Jan prawdopodobnie po roku 70. Miał w ręku Ewangelie synoptyków^{[potrzebne źródło]}, dlatego jako naoczny świadek nauk Jezusa i wydarzeń z nim związanych, nie powtarza, co już napisano a za to uzupełnia wypadki szczegółami bliższymi i wypadkami opuszczonymi oraz mowami Jezusa, które są najmocniejszym biblijnym dowodem Jego boskości.

Jan, jako jedyny z dwunastu Apostołów, nie licząc Judasza, nie zginął śmiercią męczeńską. Według niektórych głosów tradycji umarł śmiercią naturalną w Efezie na początku panowania cesarza Trajana.

Według Tertuliana

Według Tertulliana (w Opisie Heretyków) Jan został zesłany (przypuszczalnie na Patmos) po tym jak zanurzono go we wrzącym oleju i jak nic z tego powodu nie ucierpiał. Prawdopodobnie jego grób znajduje się na wzgórzu Ayasoluk w miasteczku Selçuk w okolicach Efezu. W miejscu tym w VI w. wzniesiono okazałą bazylikę św. Jana (obecnie w ruinie).

Gdy Jan był już stary, przygotował Polikarpa, który później został biskupem Smyrny i który mógł przekazać przesłanie Jana kolejnemu stuleciu.

Kult

Kult św. Jana Apostoła należał zawsze do eksponowanych wśród świętych Pańskich. Najwspanialszą świątynię wystawiono mu w Rzymie. Jest nią bazylika na Lateranie pw. Św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła.

Do św. Jana Apostoła miały szczególne nabożeństwo św. Gertruda i św. Małgorzata Alacoque. Szczególnym nabożeństwem do św. Jana Apostoła wyróżniali się kiedyś Krzyżacy. Wystawili oni szereg kościołów ku jego czci znajdujących się obecnie na obszarze Pomorza, Warmii i Mazur.

Na obecnym obszarze Polski na pierwsze miejsce wysuwa się kościół w Kwidzynie z wieku XIV, w cieniu którego bł. Dorota z Mątowów spędziła ostatnie lata swojego życia i gdzie zmarła jako rekluza. Symbole św. Jana figurują w herbie miast Biskupic, Lipinek oraz Wrocławia.

Patronat

Jan jest patronem Albanii i Azji Mniejszej, aptekarzy, bednarzy, dziewic oraz zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, litografów, papierników, pisarzy, oraz: owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl oraz wdów.

Dzień obchodów

Święto liturgiczne w Kościele katolickim, anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 27 grudnia. Dodatkowo niektóre Kościoły starokatolickie (w tym mariawici) 6 maja wspominają św. Jana w oleju.

Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Jana Teologa trzykrotnie:

• 8/21 maja, tj. 21 maja według kalendarza gregoriańskiego,
• 26 września/9 października, tj. 9 października (rocznica śmierci),
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Kościoły Wschodu, z uwagi na liturgię według kalendarza juliańskiego, wspominają wielokrotnie św. Jana, m.in.:

• Kościół ormiański:
  • 9/22 kwietnia, tj. 22 kwietnia,
  • 7/20 lipca, tj. 20 lipca,
  • 20 października/2 listopada, tj. 2 listopada,
  • 25 grudnia/7 stycznia i 29 grudnia/11 stycznia, tj. 7 i 11 stycznia;
• Kościół koptyjski:
  • 11 maja
  • 30 grudnia odpowiednio do kalendarza gregoriańskiego.

Ikonografia

W ikonografii Zachodu św. Jan przedstawiany jest jako stary Apostoł, czasami jako młodzieniec w tunice i płaszczu, rzadko jako rybak. Najczęściej występuje w scenach będących ilustracjami tekstów Pisma świętego.

Od X wieku ikonografia wschodnia umieszcza obok niego pisarza i diakona pierwszej gminy św. Prochora, któremu apostoł na wyspie Patmos dyktuje „Objawienie”. Często na tym przedstawieniu występuje też anioł przynoszący Janowi pokarm.

Atrybuty

Atrybutem św. Jana jest m.in. orzeł. Symbol ten nawiązuje do wizji proroka Ezechiela (Ez 1), do której nawiązuje również Apokalipsa św. Jana. Przypisano mu go podobno z powodu wyżyny, na jaką się wzniósł tworząc pierwszy rozdział Ewangelii Jana.

Pozostałe atrybuty: diakon Prochor, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem.

Relikwie

Relikwiarz ze szczątkami świętego Jana znajduje się od 2009 roku w Warszawie, w kościele środowisk twórczych na placu Teatralnym.

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• Święty Jan Ewangelista na Patmos - obraz
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni

Bibliografia

• Święty Jan, Apostoł i Ewangelista – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 06.12.2009]
• ap. i ew. Jan Teolog na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
• Johannes "der Theologe" – Ökumenisches Heiligenlexikon (dni obchodów) (niem.)

Linki zewnętrzne

• Święci i błogosławieni-Jan Ewangelista oraz spis wezwań i wizerunków Świętego - Święci w Polsce i ich kult w świetle historii (autorzy: Jacek i Maria Łempiccy; Kraków 2008)