Toszek

Toszek
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Toszku
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	gliwicki
Gmina	Toszek
Data założenia	ok. 1163
Prawa miejskie	ok. 1235
Burmistrz	Grzegorz Kupczyk
Powierzchnia	9,74 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 3526; 362 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 32
Kod pocztowy	44-180
Tablice rejestracyjne	SGL
	Położenie na mapie gminy Toszek Toszek
	Położenie na mapie Polski Toszek
	Położenie na mapie województwa śląskiego Toszek
	Położenie na mapie powiatu gliwickiego Toszek
	50°27′15″N 18°31′20″E/50,454167 18,522222
TERC (TERYT)	2405074
SIMC	0944126
	Urząd miejskiul. Bolesława Chrobrego 2,; 44-180 Toszek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Toszek (niem. Tost) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie gliwickim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Toszek.

Według danych ze stycznia 2013 r. miasto Toszek zajmuje 543. miejsce na liście miast Polski według powierzchni oraz 674. miejsce na liście miast Polski według ludności^[2].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Toszek jest położony w południowej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej nad rzeką Potok Toszecki. Historycznie leży na Górnym Śląsku.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Toszka w 2014 r.^[3]:

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Tossez. Księga wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto jak Łączkę w formie Lanzky^[5]^[6] W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Tostum^[7].

W polskojęzycznym dokumencie pruskim z 1750 r. miejscowość jest wymieniona jako Tost^[8].

XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta zaraz obok niemieckiej. Opis Prus z 1819 r. notuje dwie nazwy „Tost (Toszek)”^[9]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod obecnie używaną, polską nazwą Toszek oraz niemiecką nazwą Tost we fragmencie „Toszek, polnische Benennung von Stadt u. Schlossgemeinde Tost, Kr. Tost-Gleiwitz”^[10].

Statystyczny opis Prus z 1837 r. notuje „Tost (pol. Toszeck)”^[11]. Polską nazwę Toszek oraz Toszecko w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 r. wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[12]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje kilka nazw miejscowości „Tossetz, Tossek, Toscheck und Thosech”^[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Opis Górnego Śląska z 1865 r. charakteryzując ludność Toszka zamieszkującą w połowie XIX w. miasto podaje informację, że większość mieszkańców to Polacy – „Die Bevölkerung ist polnischer Abstammung und spricht auch meist polnisch, doch giebt es nur noch Wenige, und dies sind lediglich ältere Leute, welche nicht deutsch verstehen”, czyli w tłumaczeniu „Ludność ma polskie pochodzenie i najczęściej też mówi po polsku, ale jest już tylko niewielu, i to wyłącznie starszej daty, którzy wcale nie znają niemieckiego.”^[13] Podczas niemieckiego spisu powszechnego w 1910 roku z ogólem 2423 mieszkańców 667 zadeklarowało język polski jako ojczysty, a 1518 język niemiecki.^[14]

W ramach plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku w Toszku zdecydowana większość, bo 1348 głosów opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech, a 217 za przyłączeniem do Polski. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku Toszek pozostał w Niemczech.^[14]

Kalendarium[edytuj | edytuj kod]

miasto powstało między 1155, a 1201 r. (prawdopodobnie założone około 1163 r. przez Bolesława Wysokiego)
1201 – pierwsza wzmianka o miejscowości w bulli papieża Innocentego III – o kościele pw. św. Piotra w Tossecz
1201-1281 – Toszek częścią państwa górnośląskiego
1235 – Toszek otrzymuje prawa miejskie
1281-1355 – miasto częścią księstwa kozielsko-bytomskiego
1303-1328 – stolica księstwa toszeckiego
1357-1414 – ziemia toszecka częścią księstwa cieszyńskiego
1532-1742 – Toszek pod panowaniem dynastii habsburskiej
1677 – pożar zamku i miasta
1811 – pożar zamku, właścicielem Gaschinowie
1833 – pożar miasta
1881 – utworzenie prowincjonalnego domu pracy przymusowej
1924 – Toszek po raz pierwszy zajaśniał światłem elektrycznym
1945 – na terenie miasta istniał obóz NKWD
1957-1963 – częściowa odbudowa toszeckiego zamku
1974 – Toszek uznany „Mistrzem Gospodarności”

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Budynki[edytuj | edytuj kod]

Dom Bractwa Strzeleckiego – budynek znajdujący się przy ulicy Strzeleckiej naprzeciw schodów wiodących z placu kościelnego, obecnie opuszczony i niszczejący.
Dolny dwór – budynek znajdujący się w podwórzu za domem Bractwa Strzeleckiego, obecnie mieszczą się w nim mieszkania komunalne.
Zamek w Toszku – gotycki zamek z przełomu XIV i XV w.
Ratusz – z połowy XIX wieku (nr rej. A/682/2020 z 23 lipca 2020^[15]).

Pomniki[edytuj | edytuj kod]

Kolumna z postacią św. Jana Nepomucena – kolumna znajduje się na rynku.
Pomnik pomordowanych przez NKWD w Toszku
Głaz ku czci poległych w czasie I i II wojny światowej

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół katolicki[edytuj | edytuj kod]

parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Cmentarze[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz żydowski – kirkut przy ulicy Wielowiejskiej obecnie nieczynny i zniszczony.
Cmentarz parafialny – cmentarz przy ulicy Parkowej.
Cmentarz komunalny – cmentarz przy ulicy Wielowiejskiej, dawniej cmentarz ewangelicki.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Przedszkola[edytuj | edytuj kod]

Przedszkole nr 1, ul. Dworcowa 21^[16]

Szkoły podstawowe[edytuj | edytuj kod]

Szkoła podstawowa im. Gustawa Morcinka, ul. Wilkowicka 2

Szkoła Podstawowa im. Ireny Sendler, ul. Dworcowa 27

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Od 17 lipca 2014 r. Toszek jest członkiem Międzygminnego Związku Komunikacji Pasażerskiej w Tarnowskich Górach.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Drogowy[edytuj | edytuj kod]

Drogi Wojewódzkie:

907 (Niewiesze, Toszek, Tworóg, Wygoda)

Drogi krajowe:

94 (Krzywa, Brzeg, Opole, Strzelce Opolskie, Toszek, Kraków)

Kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Stacje:

Toszek

Sport[edytuj | edytuj kod]

Piłka nożna

W Toszku działa założony w 1917 r. „Klub Sportowy Zamkowiec Toszek”, grający w sezonie 2014/2015 w lidze okręgowej, w grupie Katowice II. Barwy klubowe to niebiesko-biały.

Łucznictwo

W Toszku działa „Klub Łuczniczy A3D Toszek, powstały w 2011 r. z inicjatywy grupy miejscowych łuczników. Prowadzony jest przez instruktora-trenera łucznictwa, Romana Krupę. Skupia zawodników, sympatyków i pasjonatów łucznictwa oraz uczniów Łuczniczej Szkółki. Od 14.06.2012 Klub Łuczniczy jest licencjonowanym klubem Polskiego Związku Łuczniczego (PZŁucz)^[17].

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

Hohenau^{[potrzebny przypis]}
Olewsk^{[potrzebny przypis]}

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.”, s. 185, 2013. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. (pol.).
↑ Toszek w liczbach. Toszek - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Pruski dokument z 1750 r. ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Dokument pruski z 1750 roku.
↑ G. Hassel 1819 ↓, s. 255.
↑ Knie 1830 ↓, s. 786.
↑ L. Freiherrn 1837 ↓, s. 140.
↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 31, s. 33.
↑ ^a ^b Triest 1865 ↓, s. 510.
↑ ^a ^b StefanS. Dziewulski StefanS., Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku, Drukarnia i Litografia p. f. "Jan Cotty", 1922 [dostęp 2021-02-05] .
↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 27 lipca 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-07-27]
↑ szkolnastrona – Publiczne Przedszkole w Toszku – Strona główna – [online], www.przedszkoletoszek.szkolnastrona.pl [dostęp 2018-12-10] .
↑ Strona klubu.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Toszek

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.”, s. 185, 2013. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. (pol.).

[pwl-3] Toszek w liczbach. Toszek - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[4] Pruski dokument z 1750 r. ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.

[5] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.

[6] H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.

[7] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.

[8] Dokument pruski z 1750 roku.

[CITEREFG._Hassel1819255-9] G. Hassel 1819 ↓, s. 255.

[CITEREFKnie1830786-10] Knie 1830 ↓, s. 786.

[CITEREFL._Freiherrn1837140-11] L. Freiherrn 1837 ↓, s. 140.

[12] Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 31, s. 33.

[CITEREFTriest1865510-13] Triest 1865 ↓, s. 510.

[autonazwa1-14] StefanS. Dziewulski StefanS., Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku, Drukarnia i Litografia p. f. "Jan Cotty", 1922 [dostęp 2021-02-05] .

[15] Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 27 lipca 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-07-27]

[16] szkolnastrona – Publiczne Przedszkole w Toszku – Strona główna – [online], www.przedszkoletoszek.szkolnastrona.pl [dostęp 2018-12-10] .

[17] Strona klubu.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Miasto	Toszek
Wsie	Boguszyce Ciochowice Kotliszowice Kotulin Ligota Toszecka Paczyna Paczynka Pawłowice Pisarzowice Płużniczka Pniów Proboszczowice Sarnów Wilkowiczki
Osada	Paczynka
Część miasta	Oracze
Części wsi	Gajówka Grabina Grabów Kotulinek Nakło Nowina Osiedle Proboszczowice Skały Szklarnia Wrzosy
Kolonie wsi	Łączki Srocza Góra Zalesie
Nieoficjalne przysiółki wsi	Bliziec Brzezina Kopanina Laura Wilkowiczki-Las

Miasta	Knurów Pyskowice Sośnicowice Toszek
Gminy miejskie	Knurów Pyskowice
Gminy miejsko-wiejskie	Sośnicowice Toszek
Gminy wiejskie	Gierałtowice Pilchowice Rudziniec Wielowieś

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta (1945–75)	Łabędy (1954–64) Pyskowice Sośnicowice (do 1945) Toszek
Osiedla (1954–72)	Wilcze Gardło (1956–72)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Bojków (Szywałd) (1945–54) Kamieniec (1945–54 i 1973–75) Łabędy (1945–54) Łubie (1945–54) Ostropa (1945–54) Pławniowice (1945–54) Poniszowice (1973–75) Rudziniec (1945–54 i 1973–75) Sośnicowice (1945–54 i 1973–75) Świbie (1945–54) Toszek (Toszek–Wieś) (1945–54 i 1973–75) Tworóg (1945–51 →) Wielowieś (1945–54 i 1973–75) Żernica (1973–75)
Gromady (1954–72)	Bojków (1954–72) Bojszów (1954–72) Brzezinka (1954–72) Czechowice (1954–59) Czekanów (1954–61) Dzierżno (1954–59) Kamieniec (1954–72) Kotulin (1954–72) Łubie (1954–72) Nieborowice (1954–59) Ostropa (1954–72) Paczyna (1954–72) Pawłowice (1954–57) Pilchowice (1954–72) Pisarzowice (1954–57) Pławniowice (1954–72) Poniszowice (1954–72) Rudziniec (1954–72) Rzeczyce (1954–59) Sierakowice (1954–61) Sieroty (1954–57) Sośnicowice (1954–72) Świbie (1954–72) Toszek (1958–72) Trachy (1954–61) Wielowieś (1954–72) Wilcze Gardło (1954–55) Ziemięcice (1954–72) Żernica (1954–72)