Tramwaje w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Therud (dyskusja | edycje) o 20:17, 20 lip 2022. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Tramwaje w konurbacji górnośląskiej
tramwaj
Ilustracja
Pesa 2012N Twist linia nr 35 w barwach Tramwajów Śląskich na ul. 3 Maja w Katowicach
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Lokalizacja

konurbacja górnośląska[1]

Organizator

Zarząd Transportu Metropolitalnego

Operator

Tramwaje Śląskie

Liczba linii

29[2]

Lata funkcjonowania

od 1894

Infrastruktura
Schemat sieci
Sieć tramwajowa na tle gmin konurbacji górnośląskiej
Długość sieci

178 km[3]

Rozstaw szyn

1435 mm[3]

Napięcie zasilania

660 V DC[3]

Liczba zajezdni

4

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tramwaje w konurbacji górnośląskiej – system transportu tramwajowego funkcjonujący na terenie trzynastu gmin konurbacji górnośląskiej[4]: Będzina, Bytomia, Chorzowa, Czeladzi, Dąbrowy Górniczej, Gliwic (odcinek od granic miasta do zajezdni tramwajowej w Gliwicach), Katowic, Mysłowic, Rudy Śląskiej, Siemianowic Śląskich, Sosnowca, Świętochłowic oraz Zabrza, a dawniej również w Piekarach Śląskich i Wojkowicach oraz we wsi Wieszowa. Liczy 200,6 km torowisk i obejmuje obszar zamieszkany przez 2 miliony ludzi. Operatorem systemu jest spółka Tramwaje Śląskie działająca na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego.

Jest to najdłuższa sieć tramwajowa w Polsce[5].

Historia

Pierwsze linie tramwajowe

Tramwaj wąskotorowy na ob.pl. Kościuszki w Bytomiu (pocztówka z ok. 1915)
Pozostałości wąskotorowej mijanki na ul. Górnych Wałów w Gliwicach

Zanim powstała pierwsza linia tramwajowa, na terenie Górnego Śląska od połowy XIX wieku funkcjonowała już kolej wąskotorowa użytku publicznego, obsługiwała głównie zakłady przemysłowe, jednakże z biegiem czasu wzrastały potrzeby przewozów osobowych, co wymagało budowy lokalnego systemu transportu pasażerskiego. Już w tym okresie poszczególne władze administracyjne postulowały za uruchomieniem wewnątrz regionu pociągów osobowych[6].

Pierwsze plany uruchomienia tramwajów na terenie Górnego Śląska pochodzą z 24 kwietnia 1892 roku. W tym dniu podpisano między spółką Kramer & Co. a magistratem Bytomia umowę na budowę linii Gliwice – Zabrze – Chebzie – Królewska Huta – Bytom – Piekary Śląskie. Pierwotnie miała ona być jednotorowa z mijankami, o rozstawie szyn 1000 mm, a miały poruszać się po niej tramwaje parowe. W późniejszym okresie szerokość tę skorygowano do 785 mm[6].

Pierwsza linia tramwajów parowych została uruchomiona przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen 27 maja 1894 roku na trasie Wielkie Piekary – Szarlej – Bytom. Przedsiębiorstwo to nabyło od spółki Kramer & Co. wszystkie prawa wynikające z koncesji i umów na budowę kolejek. Kolejny, nowy odcinek linii (Gliwice – Zabrze) uruchomiono już 26 sierpnia, a obydwa odcinki połączono 30 grudnia trasą Zabrze – Bytom przez Chebzie, Królewską Hutę i Łagiewniki. Linia ta liczyła łącznie 34,5 km długości. Zajezdnie powstały w Rozbarku (przy ul. Witczaka) i Gliwicach (obok Lasku Miejskiego). Z powodu skarg mieszkańców na hałas, na terenie śródmieścia Gliwic i Bytomia w 1895 roku wprowadzono tramwaje konne[7].

Spółka Kramer & Co., która w 1895 utworzyła spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen w celu prowadzenia ruchu na ww. linii, wybudowała w późniejszym czasie następujące linie:

  • 30 grudnia 1896 – linia Katowice – Alfred – Siemianowice Śląskie,
  • 1897 – linia Królewska Huta – Chorzów – Węzłowiec – Alfred,
  • 29 września 1898 – linia Bytom – Zabrze.

W 1898 przewieziono łącznie 3 603 350 pasażerów[8].

Początki elektryfikacji i dalszy rozwój sieci do 1922

Pierwsze informacje o planach elektryfikacji pojawiły się w 1896, a rok później także o planach budowy zelektryfikowanej linii z Bytomia do Miechowic. W 1898 spółka Kramer & Co. uzyskała koncesję na budowę kolejki elektrycznej Katowice Rynek – Zawodzie. W tym samym roku katowicka spółka Schikora & Wolff otrzymała koncesję na budowę następujących linii[9]:

Koncesję tę sprzedano spółce Oberschlesische Kleinbahnen und Elektrizitätswerke AG. Spółka ta przystąpiła do realizacji tych linii, wraz z budową własnej zajezdni i elektrowni w Hajdukach w 1899 towarzystwo to uruchomiło[10][11]:

  • 7 września 1899 linię Katowice – Hajduki,
  • 19 listopada 1899 linię Hajduki – Królewska Huta,
  • 29 lipca 1900 linię Hajduki – Piaśniki,
  • 31 października 1900 Rozdzień – Mysłowice.

W 1898 zelektryfikowano linie spółki Kramer & Co. Chcąc uniknąć konkurencji dwóch towarzystw, 7 lipca 1899 utworzono spółkę Schlesische Kleinbahn AG. Nowa spółka zarządzała siecią o długości 123,43 km (w tym trasą Gliwice – Rudy o długości 22,29 km), a w 1900 przewiozła 7 603 856 pasażerów[10].

W dalszym ciągu rozwijano sieć tramwajową, a także rozpoczęto przebudowę istniejącej sieci na trasy normalnotorowe i dwutorowe. Do 1922 oddano do użytku następujące linie[12]:

  • 6 sierpnia 1901 wąskotorową linię Nowy Wirek – Świętochłowice,
  • 12 sierpnia 1901 wąskotorową linię Królewska Huta – Świętochłowice,
  • 14 czerwca 1912 pierwszą na terenie Górnego Śląska normalnotorową linię tramwajową Katowice Rynek – Park Południowy (Park Kościuszki), wraz z zajezdnią na końcu szlaku,
  • 23 listopada 1913 z inicjatywy magistratu Bytomia trzy linie o łącznej długości 9,610 km: Bytom Rynek – Miechowice, Karb – Dąbrowa Miejska, Bytom Rynek – ul. Piekarska (przy ul. Piekarskiej wybudowano zajezdnię).

Lata międzywojenne

Tramwaj na ul. Małachowskiego w Będzinie w latach międzywojennych
Tramwaj na ob. ul. Siemińskiego w Gliwicach (1934)

W 1922 sieć tramwajową podzielono na dwie części, będące w zarządzie dwóch państw: Niemiec i Polski. Linie tramwajowe krzyżowały się w siedmiu miejscach, co utrudniało eksploatację tramwajów. W 1925 podpisano umowę z nową spółką: Śląsko-Dąbrowskie Kolejowe Towarzystwo Eksploatacyjne z o.o. z siedzibą w Katowicach na eksploatację linii tramwajowych w polskiej części Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (po ich wybudowaniu), natomiast tramwajami na terenie Niemiec zarządzała spółka Oberschlesische Dampfstraßenbahn GmbH (od 1925 Oberschlesische Überlandbahnen GmbH; zlikwidowana w 1930, po czym akcje przejęła spółka Verkehrsbetriebe Oberschlesien AG)[13].

W latach międzywojennych w polskiej części Górnego Śląska kontynuowano przebudowę linii na rozstaw normalnotorowy (z 785 na 1435 mm), natomiast w niemieckiej części Górnego Śląska oraz w Zagłębiu Dąbrowskim budowano nowe linie tramwajowe. Do końca 1931 w polskiej części przebudowano łącznie 47,5% wąskotorowej sieci tramwajowej, a także dobudowano ok. 20 km drugich torów. W latach 1929–1931 trwała budowa nowej, normalnotorowej zajezdni wraz z zakładami naprawczymi w Hajdukach[14].

Na obszarze Zagłębia pierwsze propozycje budowy tramwajów elektrycznych pojawiły się 20 października 1912, kiedy to grupa łódzkich przemysłowców zwróciła się do władz miejskich w Sosnowcu z propozycją powstania dwóch linii: Piaski – Milowice – Pogoń – Środula oraz Zagórze – Środula – Dębowa Góra – Modrzejów. Budowę linii proponowało też rosyjskie towarzystwo akcyjne z Petersburga. Decyzję o budowie linii przez łódzkich przemysłowców podjęto 29 maja 1914, ale jej dalszą realizację przerwał wybuch I wojny światowej[15].

5 kwietnia 1922 Powiatowy Związek Komunalny powiatu będzińskiego oraz Będzina, Czeladzi, Dąbrowy Górniczej oraz Sosnowca zawiązali spółkę o nazwie Towarzystwo Tramwajów Elektrycznych w Zagłębiu Dąbrowskim z o.o. Koncesję na budowę linii spółka otrzymała 1923, którą odstąpiono nowej spółce: Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim S.A.[16]

Pierwsze prace budowlane na linii Sosnowiec – Będzin – Dąbrowa Górnicza rozpoczęto w 1926. W Będzinie rozpoczęto budowę dużej zajezdni, którą ukończono rok później. Pierwszy fragment linii, tj. Sosnowiec – Będzin, oddano do użytku 18 stycznia 1928. W późniejszych latach oddano do użytku następujące odcinki[17]:

  • 11 lutego 1928 – linia Będzin – Dąbrowa kościół,
  • 14 lipca 1928 – linia Sosnowiec – Szopienice,
  • 31 października 1928 – linia Dąbrowa kościół – Reden,
  • 1931 – wiadukt pod linią kolejową w pobliżu stacji Sosnowiec Główny, która połączyła obydwie sieci tramwajowe,
  • 27 stycznia 1929 – linia Będzin – Czeladź,
  • 1 maja 1934 – linia Milowice – Sosnowiec,
  • 22 grudnia 1935 – linia Sosnowiec – Konstantynów.

W niemieckiej części Górnego Śląska kontynuowano prace nad modernizacją sieci, natomiast tramwaje bytomskie, będące własnością miasta Bytomia, rozbudowywały istniejącą sieć. Powstały wtedy odcinki[18]:

  • pod koniec 1925 – Miechowice – Rokitnica – Wieszowa,
  • 1927 – Bytom Rynek – Pogoda – KWK Nowy Orzeł Biały (ul. Siemianowicka),
  • 1928 – Rokitnica – Helenka,
  • 1930 – Bobrek – Biskupice.

Spółka miejska Städtische Straßenbahn Beuthen, prowadziła eksploatację tych linii. Powstała ona 23 października 1913. W 1938 długość linii tramwajów miejskich Bytomia wynosiła 18,25 km linii normalnotorowych, a na nich eksploatowano 20 wagonów silnikowych, 14 doczepnych i 6 specjalnych. W tym roku spółka ta przewiozła ponad 3,2 mln pasażerów[19].

Sieć tramwajowa w konurbacji górnośląskiej w połowie 1939

W Zabrzu również powstawały miejskie trasy tramwajowe. Staraniem władz miasta w 1934 uruchomiono normalnotorową linię ze stacji Zabrze Mikulczyce do centrum miasta, a 23 lutego 1936 oddano do użytku linię ze śródmieścia do kopalni „Guido”. Eksploatację tej linii powierzono spółce Verkehrsbetriebe Oberschlesien AG. Łącznie ta spółka w 1938 prowadziła eksploatację linii tramwajowych o długości 38,36 km (w tym 9,46 km linii jednotorowych i 28,90 km dwutorowych). Do obsługi tych linii posiadała 51 wagonów silnikowych, 38 doczepnych i 19 specjalnych[19].

W 1939, po zajęciu polskiej części konurbacji górnośląskiej przez Niemcy, ustanowiono przymusowy zarząd nad spółką Śląskie Kolejki S.A. (zamieniona na Schlesische Kleinbahn AG), która zarządzała tramwajami w polskiej części sieci. Nie budowano nowych linii, natomiast w dalszym ciągu przebudowywano linie wąskotorowe na normalnotorowe, w tym linię Królewska Huta – Dąb – Katowice, otwartą 24 grudnia 1940. Pod koniec wojny, wycofujące oddziały niemieckie wysadziły most tramwajowy na Brynicy, a także zerwały sieć trakcyjną w Szopienicach[20].

Zjednoczenie czterech przedsiębiorstw

W 1945 nadzór nad przedsiębiorstwami: Śląskie Kolejki, Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim, Górnośląskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne i Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Bytomiu został przymusowo przejęty zarządzeniem Ministerstwa Komunikacji przez spółkę Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego[21]. Do 1948 komunikacja tramwajowa była zmilitaryzowana, a jako że zaraz po wojnie była dominującym środkiem transportu w konurbacji górnośląskiej, tramwaje były przepełnione. Nierzadko wykorzystywano też pojazdy do transportu żywności, głównie mleka w godzinach nocnych z mleczarni w Chorzowie Batorym do Katowic, a także w Będzinie. Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach 27 lutego 1951 do życia powołano Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach w miejsce Kolei Elektrycznych Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego. 31 grudnia 1949 WPK Katowice zarządzała siecią o długości 174,765 km[22][23].

Rozbudowa sieci i zaplecza technicznego

Tramwaj linii 27 na linii w Kazimierzu Górniczym, otwartej w 1960

Po II wojnie światowej, po odbudowie sieci nastąpił 30 letni okres intensywnej rozbudowy sieci i zaplecza technicznego. Pierwsze prace modernizacyjne polegały na przebudowie pozostałych odcinków wąskotorowych na tor normalny. Ostatni odcinek wąskotorowy zlikwidowano w 1952 (odcinek wzdłuż ul. Metalowców w Chorzowie do Węzłowca)[24]. Po 1945 wybudowano następujące odcinki linii tramwajowych[25]:

W 1962 otwarto zajezdnię w Zawodziu. Jej powstanie było niezbędne ze względu na zamknięcie we wcześniejszym okresie zajezdni w Roździeniu. W Bytomiu likwidacja zajezdni przy ul. Piekarskiej również powodowała konieczność budowy nowego zakładu. Zdecydowano się na lokalizację nowej zajezdni wraz z budową trasy do nowych osiedli w Stroszku. Zajezdnię, zlokalizowaną na końcu linii otwarto wraz z nią w czerwcu 1968. W tym samym roku zlikwidowano zajezdnię w Rozbarku, skąd przeniesiono tabor oraz urządzenia do nowego zakładu. W 1972 na granicy Zabrza i Gliwic wybudowano nową zajezdnię, a w Będzinie zajezdnię na 150 wagonów otwarto po czterech latach budowy w 1978. W tym samym roku zamknięto starą zajezdnię w Będzinie[26][27][28].

Pierwsza fala likwidacji linii tramwajowych

Sieć tramwajowa w konurbacji górnośląskiej pod koniec 1975

W drugiej połowie lat 70. rozpoczęła się pierwsza większa fala likwidacji linii tramwajowych. Główną przyczyną likwidacji linii była ich deficytowość związana z niskim zapełnieniem tramwajów, a także niski poziom świadczonych usług na niektórych liniach (głównie zły stan techniczny), przez co pasażerowie częściej korzystali z autobusów[29]. Do 1989 ruch tramwajowy zawieszono na poniższych liniach[28]:

  • 1 września 1976 – linię pomiędzy ul. Celną w Bytomiu a Dąbrową Miejską,
  • 27 kwietnia 1979 – linię pomiędzy Szarlejem a Piekarami Śląskimi,
  • w 1980 – linię pomiędzy ul. Celną w Bytomiu a mijanką w Karbiu,
  • 10 maja 1981 – linię pomiędzy Rozbarkiem a Szarlejem,
  • 2 maja 1983 – linię pomiędzy ul. Łużycką w Bytomiu a Wieszową i Stolarzowicami,
  • we wrześniu 1986 – linię pomiędzy ul. Strzody w Gliwicach a dzielnicą Trynek oraz pomiędzy ul. Strzody a ul. Zygmunta Starego.

W 1979 zawieszono również ruch tramwajowy na ul. Piekarskiej w Bytomiu. Likwidacji połączeń sprzeciwili się tamtejsi mieszkańcy, dlatego też 10 lutego 1982 przywrócono kursowanie tramwajów wzdłuż tej ulicy pod numerem 38[30].

Rozpad Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego

Konstal 102Na na ulicy 3 Maja w Katowicach (1991)
Sieć tramwajowa w konurbacji górnośląskiej w 1992

U schyłku swojej działalności, w 1990 Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach zatrudniało 9114 pracowników, obsługiwało: 29 relacji tramwajowych o długości 389 km, 528 relacji autobusowych o długości 8502 km i 4 relacje trolejbusowe o długości 35 km. Obejmowały one obszar 40 miast i 25 gmin, na terenie których znajdowało się 5327 przystanków. W skład taboru przedsiębiorstwa wchodziło: 530 tramwajów, 1533 autobusów i 23 trolejbusy. W 1990 WPK przewiozło blisko miliard pasażerów i wykonało pracę 150 mln wozokilometrów[29].

1 października 1991 na mocy zarządzenia wojewody katowickiego Wojciecha Czecha z WPK wyodrębniono 12 przedsiębiorstw autobusowej komunikacji miejskiej, Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej, Przedsiębiorstwo Usług Technicznych Komunikacji Miejskiej oraz Przedsiębiorstwo Szkolenia i Badań Kierowców[29].

Powstałe Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej posiadało 5 zakładów eksploatacyjnych (Będzin, Chorzów Batory, Bytom, Gliwice, Katowice), które w 1992 miały łącznie 373 km torów (pojedynczych) i 34 podstacje trakcyjne. PKT pozostało (jak wcześniej WPK) przedsiębiorstwem państwowym realizującym przewozy bez dotacji gmin, a jedynie budżetu centralnego[31].

Likwidacja WPK spowodowała bałagan finansowy i organizacyjny: linie autobusowe finansowane były przez gminy, niejasna była sprawa dotowania połączeń międzymiastowych, zaś komunikacja tramwajowa – tylko ze środków z budżetu państwa, za pośrednictwem wojewody katowickiego[32].

Inwestycje z budżetu centralnego

Citadis 100 w Bytomiu

W drugiej połowie lat 90. XX wieku, ze względu na narastającą niewydolność układu drogowego województwa katowickiego, rozpoczęto finansowany z budżetu centralnego program modernizacyjny, który nazwano Kompleksowa przebudowa tramwajowej infrastruktury technicznej w aglomeracji katowickiej. W ramach tego programu zaplanowano szereg rewitalizacji, z których najważniejszą była modernizacja trasy Katowice – Bytom, którą planowano dostosować do kursowania taboru niskopodłogowego. Planowano również zminimalizować liczbę punktów kolizyjnych z samochodami, wprowadzić priorytety dla tramwajów na skrzyżowaniach, zamontować automatyczne napędy zwrotnicowe oraz zamontować nową elektryczną sieć trakcyjną. Do obsługi linii przewidziano zakup 17 nowych tramwajów niskopodłogowych, dla których planowano urządzić zaplecze w nieczynnej od 1980 zajezdni w Łagiewnikach. Dzięki tej inwestycji czas przejazdu miał skrócić się o 10 minut[31].

W lutym 1998 podpisano umowę z francusko-brytyjskim koncernem GEC Alsthom (obecnie Alstom) na dostawę tramwajów Citadis 100 oraz z katowickim Przedsiębiorstwem Robót Inżynieryjnych na modernizację torowisk. Nowe tramwaje miały zostać dostarczone do końca 1999, a remont torowisk zakończyć się przed 18 października 2000. Pojawiły się jednak przeszkody w realizacji tego harmonogramu: 1 stycznia 1999 w ramach reformy administracyjnej powstało województwo śląskie, co skutkowało przekazaniem prowadzenia inwestycji Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Śląskiego oraz ograniczeniem budżetowych środków na realizację inwestycji[31].

Do właściwych prac modernizacyjnych przystąpiono dopiero w 2000. Ze względu na niewystarczające finansowanie prace wykonywane były z opóźnieniem oraz zmniejszony został ich zakres (trasa nie została wyremontowana w całości oraz zrezygnowano z zaplecza w Łagiewnikach), w wyniku czego nie udało się osiągnąć zakładanego skrócenia czasu przejazdu[31].

Produkcja nowych tramwajów odbywała się w chorzowskich zakładach Alstoma (Alstom kilka lat wcześniej przejął Konstal). 20 czerwca 2000 w fabryce w Chorzowie została zorganizowana uroczysta prezentacja pierwszego Citadisa, a 3 maja 2001 rozpoczęto eksploatację liniową. 11 października zakończono dostawy[31].

Powstanie spółki Tramwaje Śląskie

1 stycznia 1999 w wyniku reformy administracyjnej zmienił się między innymi sposób finansowania tramwajów, które przestały być dotowane przez budżet państwa, a zaczęły przez Zarząd Województwa Śląskiego. 1 lutego 2000 PKT rozpoczęło świadczenie usług przewozowych na zlecenie KZK GOP[33].

5 grudnia 2002 Ministerstwo Skarbu Państwa podpisało akt notarialny komercjalizacji Przedsiębiorstwa Komunikacji Tramwajowej. Utworzono jednoosobową spółkę Skarbu Państwa – Tramwaje Śląskie, która rozpoczęła działalność 1 stycznia 2003. Zmiany objęły jedynie sprawy formalne, takie jak nazwa czy znaki graficzne, zasady finansowania komunikacji tramwajowej nie zostały zmienione[34]. Spółka, w przeciwieństwie do podobnych spółek w innych polskich miastach, nie została wówczas skomunalizowana[35].

Druga fala likwidacji linii tramwajowych

Konstal 105Na w Gliwicach podczas ostatniego dnia kursowania tramwajów w tym mieście
Na terenie pozostałym po pętli w Żychcicach wybudowany został sklep Netto

Na początku XXI wieku, w związku z polityką oszczędnościową, niedochodowością linii oraz pro-autobusową polityką władz, zamknięto część linii[5][28][36]:

Zamknięcie linii tramwajowej w Gliwicach było jedną z przyczyn złożenia wniosku przez mieszkańców Gliwic o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania prezydenta Gliwic – Zygmunta Frankiewicza[38]. Referendum odbyło się 8 listopada 2009 i ze względu na niską frekwencję jego wyniki okazały się niewiążące[39].

W 2006 postanowiono zaprzestać korzystania z zajezdni w Chorzowie Batorym do obsługi ruchu liniowego. Pomiędzy 15 czerwca a 12 sierpnia stopniowo przekazywano obsługę linii innym zajezdniom. Najwięcej linii przejęła zajezdnia Zawodzie, nieco mniej Stroszek i Gliwice. Równocześnie postanowiono, że chorzowska zajezdnia będzie zajmować się tylko naprawami tramwajów oraz zmieni nazwę na Zakład Usługowo-Remontowy[34].

Przekazanie Tramwajów Śląskich samorządom

30 maja 2007 podpisano umowę, na mocy której KZK GOP przejął wszystkie akcje spółki Tramwaje Śląskie. 27 maja 2008 Zgromadzenie KZK GOP przyjęło uchwałę, na mocy której akcje spółki miały zostać przekazane poszczególnym gminom, jednak dopiero 30 grudnia 2008 doszło do podpisania umowy mówiącej o podziale akcji w następujący sposób:

  • Katowice – 25,1%,
  • Sosnowiec – 14,8%,
  • Bytom – 14,6%,
  • Zabrze – 12,4%,
  • Chorzów – 9,3%,
  • Dąbrowa Górnicza – 6%,
  • Świętochłowice – 5,5%,
  • Ruda Śląska – 5,2%,
  • Gliwice – 4,6%,
  • Mysłowice – 1%,
  • Czeladź – 0,9%,
  • Siemianowice Śląskie – 0,6%.

Akcje zostały podzielone proporcjonalnie do pracy eksploatacyjnej wykonywanej przez tramwaje w połowie 2006[35].

Zakup używanych tramwajów

Konstal 105Na

Tramwaj E1 sprowadzony z Wiednia w Zabrzu

W latach 2006–2009 Tramwaje Śląskie sprowadziły z Krakowa 37 używanych Konstali 105Na, które zostały odstawione ze względu na zakup nowych tramwajów[40]. Zakup tych tramwajów pozwolił częściowo uzupełnić lukę po wycofanych z końcem maja 2008, z liniowej eksploatacji tramwajów Konstal 102Na, które w latach 1970–1973 zostały zakupione w liczbie 129 sztuk[41].

Düwag Pt

Na początku 2010 Tramwaje Śląskie rozpoczęły testy sprowadzonego z Frankfurtu nad Menem dwukierunkowego, trzyczłonowego tramwaju Düwag Pt, który 3 listopada rozpoczął służbę liniową. Łącznie w 2010 TŚ nabyły 12 takich tramwajów, w tym 2 z przeznaczeniem na części[42]. Z początkiem roku 2013 TŚ kupiły 5 kolejnych wozów typu Ptb z Frankfurtu[43].

W kwietniu 2017 roku w trasę wyruszył pierwszy zmodernizowany Düwag do standardu Ptm[44][45]. Pierwszym zmodernizowanym tramwajem był wagon o numerze 913, który do tej pory służył jako dawca części dla pozostałych tramwajów tego typu. Zakres modernizacji przede wszystkim polegał na wymianie środkowego członu na niskopodłogowy, oraz na pozbawienie tramwaju dwukierunkowości poprzez usunięcie jednej z kabin motorniczego. Według stanu na 28 lutego 2021[46], Tramwaje Śląskie posiadają 9 tramwajów w standardzie Ptm.

SGP/Lohner E1

Pod koniec 2010 śląski przewoźnik sprowadził kolejne używane tramwaje – jeden dwuczłonowy, silnikowy SGP/Lohner E1 i jeden doczepny c3 z Wiednia. Po serii prób zdecydowano się jedynie na eksploatację wagonów silnikowych i w połowie 2011 sprowadzono 18 kolejnych takich pojazdów[47]. Ostatecznie na początku 2013 na stanie przewoźnika znalazło się 25 takich tramwajów[48].

14 marca 2021 był ostatnim dniem eksploatacji liniowej „Wiedeńczyków”[49]. Decyzję o wycofaniu ostatnich czterech sztuk z użytku podjęto po kolejnych dostawach nowych tramwajów od Pesy[50]

Wszystkie sprowadzone zza granicy tramwaje po przyjeździe były modernizowane i dostosowywane do wymagań polskich przepisów w należącym do spółki Zakładzie Usługowo Remontowym w Chorzowie[46].

Inwestycje z funduszy unijnych

Pesa 2012N Twist podczas prezentacji w Zabrzu
Zmodernizowane torowisko na ul. Chorzowskiej w Katowicach (Park Śląski)

W lutym 2011 włodarze miast konurbacji górnośląskiej podjęli decyzję o rozpoczęciu projektu „Modernizacja Infrastruktury Tramwajowej i Trolejbusowej w aglomeracji Górnośląskiej”[51]. Realizacja projektu trwała od października 2012 do grudnia 2015[52].

W ramach pierwszego etapu projektu zrealizowano następujące inwestycje:

  • Zmodernizowano 48 km torowisk (m.in. wybudowano drugi toru na trasie Katowice – Sosnowiec i odbudowano linię Bytom – Łagiewniki)[53][37][52].
  • Przebudowano sieć trakcyjną[52].
  • Zakupiono 30 tramwajów niskopodłogowych 2012N Twist dostarczonych przez Pesę na mocy umowy z 10 grudnia 2012[54][52].
  • Zmodernizowano 75 tramwajów 105Na. 45 tramwajów zostało zmodernizowanych przez konsorcjum Modertrans i MPK-Łódź, a pozostałe 30 przez Zakład Usługowo Remontowy Tramwajów Śląskich z wykorzystaniem części dostarczonych przez konsorcjum Modertrans i MPK-Łódź. Umowę na modernizację i dostawę części podpisano 30 lipca 2012[55][56][52].

Pierwszy zmodernizowany 105Na został zaprezentowany 17 grudnia 2012, a 22 listopada 2013 w Zabrzu zaprezentowano pierwszego twista[57]. 14 maja 2014 twisty rozpoczęły kursowanie z pasażerami[58], a 29 czerwca reaktywowano linię nr 7 Bytom – Łagiewniki[37].

Dzięki korzystnym rozstrzygnięciom przetargów i uzyskanym dzięki temu oszczędnościom Tramwaje Śląskie w mogły przystąpić do drugiego etapu projektu[59][60], w ramach którego zrealizowano następujące inwestycje:

  • Zmodernizowano 15 km torowisk[52].
  • Przebudowano sieć trakcyjną[52].
  • Zakupiono 12 tramwajów częściowo niskopodłogowych, dwukierunkowych MF 16 AC BD Beta dostarczonych przez Modertrans na mocy umowy z 27 listopada 2014[61][62].

Całkowity koszt inwestycji wyniósł 626,95 mln zł, z czego 490,49 mln zł zostało sfinansowane przez UE w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko[52]. Inwestycje zostały również wsparte przez kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego[63].

Pomimo znaczących inwestycji z funduszy unijnych, 14 lutego 2015 zlikwidowano linię nr 18 Stroszek – Chebzie, przez co tramwaje całkowicie zniknęły z 4 kilometrowego odcinka w Rudzie (dzielnicy Rudy Śląskiej)[64].

W ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej 2014-2020 Tramwaje Śląskie planują realizację projektu „Zintegrowany projekt modernizacji i rozwoju infrastruktury tramwajowej w Aglomeracji Śląsko-Zagłębiowskiej wraz z zakupem taboru tramwajowego”[65], w ramach którego planowane jest: przedłużenie linii nr 15 w głąb osiedla Zagórze, przedłużenie linii tramwajowej z pętli Brynów przez Ochojec do osiedla Odrodzenia, wybudowanie łącznika pomiędzy ulicami Chorzowską i Gliwicką w Katowicach oraz wyremontowanie około 100 km torów. Dodatkowo przewoźnik planuje pozyskać co najmniej 45 nowych tramwajów oraz kontynuować remonty torowisk. Pierwotnie planowano również przedłużenie linii nr 6 do Miechowic, jednakże władze Bytomia wycofały się z tego pomysłu[66][67][68][69][70]. 20 marca 2017 rozpoczęła się realizacja pierwszego zadania remontowego z tego projektu[71][72], a 11 grudnia 2017 i 26 lutego 2018 podpisany zostały umowy na dofinansowanie powyższych inwestycji kwotą 491 mln zł w ramach POIiŚ[73][74].

Moderus Beta MF 11 AC BD w Bytomiu

8 marca 2018 TŚ podpisały z Modertransem umowę na dostawę 10 tramwajów jednoczłonowych (później rozszerzoną do 15 pojazdów)[75][76], a 29 czerwca umowę z Pesą na dostawę 35 tramwajów wieloczłonowych (później rozszerzoną do 40 pojazdów)[77][78]. 18 grudnia Tramwaje Śląskie podpisały z konsorcjum banków Pekao i BGK na emisję przez spółkę obligacje w wysokości 328 mln zł, które obejmą banki[79]. 28 kwietnia 2020 Tramwaje Śląskie podpisały z konsorcjum firm Eurovia Polska, KZN Rail i Nowak Mosty umowę na przedłużenie linii nr 15 w głąb osiedla Zagórze[80].

1 stycznia 2019 Zarząd Transportu Metropolitalnego zastąpił KZK GOP, tym samym Tramwaje Śląskie stały się przewoźnikiem operującym na zlecenie ZTM[81].

16 marca 2022 podpisano umowę na budowę nowej linii tramwajowej wzdłuż ul. Grundmanna w Katowicach[82].

Infrastruktura

Sieć tramwajowa w konurbacji górnośląskiej liczy 178,35 km torowisk o rozstawie 1435 mm, mających łącznie 336,1 km toru pojedynczego (wraz z torami na terenie zajezdni oraz pętli, stan na dzień 28 czerwca 2021)[3]:

  • 55,5 km odcinków jednotorowych,
  • 120 km odcinków dwutorowych (240 km toru pojedynczego),
  • 29 km torów na terenie zajezdni,
  • 11,6 km torów pętli tramwajowych.

W torowisku zamontowanych jest łącznie 391 zwrotnic, a na terenie zajezdni 271 (stan na dzień 29 maja 2018)[3].

Mapa konturowa sieci tramwajowej w aglomeracji górnośląskiej
Mapa sieci tramwajowej w konurbacji górnośląskiej
zajezdnia
zakład
pętla


Zajezdnie

Zajezdnia Gliwice

Tabor Tramwajów Śląskich stacjonuje w 4 zajezdniach odpowiadających 4 rejonom komunikacyjnym[3]:

Istnieje także zajezdnia w Chorzowie Batorym pełniąca rolę Zakładu Usług Remontowych[3]. Ponadto połączenie ze śląską siecią tramwajową mają także mieszczące się w Chorzowie zakłady Alstom Konstal[83].

Krańce

Pętla Zaborze
Trójkąt torowy Konstantynów Okrzei
Miasto Nazwa przystanku Typ
Będzin Rondo Pętla
Osiedle Zamkowe Pętla Zajezdnia
Bytom Plac Sikorskiego Pętla
Szkoła Medyczna Pętla
Powstańców Śląskich Krańcówka
Stroszek Zajezdnia Pętla i zajezdnia
Łagiewniki Zajezdnia Trójkąt torowy
Kościół św. Trójcy Krańcówka
Chorzów Rynek Pętla / Centrum Przesiadkowe
Metalowców Trójkąt torowy
Batory Zajezdnia Zajezdnia
Stadion Śląski Pętla Wschodnia Pętla
Stadion Śląski Pętla Zachodnia Pętla
Czeladź Dworzec Pętla / Centrum Przesiadkowe
Dąbrowa Górnicza Gołonóg Podstacja Pętla Pętla
Tworzeń Huta Katowice Pętla
Urząd Pracy Pętla Pętla
Gliwice Gliwice Zajezdnia Zajezdnia
Katowice Brynów Centrum Przesiadkowe Pętla / Centrum Przesiadkowe
Plac Miarki Pętla
Plac Wolności Pętla
Koszutka Słoneczna Pętla Pętla
Szopienice Pętla Pętla
Wełnowiec Plac Alfreda Pętla
Zawodzie Centrum Przesiadkowe Pętla / Centrum Przesiadkowe
Zawodzie Zajezdnia Zajezdnia
Mysłowice Dworzec PKP Pętla
Ruda Śląska Chebzie Pętla Pętla
Siemianowice Śląskie Plac Skargi Pętla
Sosnowiec Kazimierz Górniczy Pętla Pętla
Dańdówka Skrzyżowanie Trójkąt torowy
Konstantynów Okrzei Trójkąt torowy
Ostrogórska/Rondo Ludwik Trójkąt torowy
Milowice Pętla Pętla
Pogoń Akademiki Pętla
Zagórze Pętla Pętla
Zabrze Biskupice Pętla Pętla
Makoszowy Pętla Pętla
Mikulczyce Pętla Pętla
Zaborze Pętla Pętla
[84][85][86][87][88][89][90][91][92]

Linie tramwajowe

Według stanu na 14 marca 2022 r. sieć tramwajowa w konurbacji górnośląskiej składa się z 29 linii: [2]

Linia Przebieg linii Przystanek
początkowy 		Przystanek
końcowy 		Długość
linii 		Liczba
przystanków 		Miasta Zajezdnia
1 Gliwice Zajezdnia Chebzie Pętla 12,60 km 22 Gliwice, Zabrze, Ruda Śląska Gliwice [93]
2 Gliwice Zajezdnia Bytom Plac Sikorskiego 16,50 km 25 Gliwice, Zabrze, Bytom Gliwice, Stroszek [94]
3 Zabrze Pole Ludwik Makoszowy Pętla 7,70km 18 Zabrze Stroszek, Gliwice [95]
4 Gliwice Zajezdnia Zaborze Pętla 7,85 km 16 Gliwice, Zabrze Gliwice [96]
5 Bytom Plac Sikorskiego Zaborze Pętla 16,30 km 24 Zabrze, Bytom Gliwice, Stroszek [97]
6 Bytom Szkoła Medyczna Brynów Centrum Przesiadkowe 20,45 km 45 Bytom, Chorzów, Katowice Stroszek, Zawodzie [98]
7 Bytom Plac Sikorskiego Zawodzie Centrum Przesiadkowe 18,55 km 37 Bytom, Świętochłowice, Chorzów, Katowice Stroszek, Zawodzie [99]
9 Bytom Plac Sikorskiego Chorzów Stadion Śląski 19,30km 37 Ruda Śląska, Świętochłowice, Chorzów Stroszek, Gliwice [100]
11 Chorzów Metalowców Katowice Plac Miarki 18,50 km 16 Chorzów, Katowice Stroszek [101]
13 Siemianowice Plac Skargi Katowice Plac Wolności 6,45 km 12 Siemianowice Śląskie, Katowice Zawodzie [102]
14 Brynów Centrum Przesiadkowe Szopienice Pętla 11,35 km 27 Katowice Zawodzie [103]
15 Katowice Plac Wolności Pogoń Akademiki 13,25 km 28 Katowice, Sosnowiec Będzin [104]
16 Wełnowiec Plac Alfreda Brynów Centrum Przesiadkowe 8,15 km 18 Katowice Zawodzie [105]
17 Bytom Plac Sikorskiego Chorzów Rynek 10,25km 23 Świętochłowice, Bytom, Chorzów Gliwice, Stroszek [106]
19 Stroszek Zajezdnia Katowice Plac Wolności 21,75 km 43 Bytom, Chorzów, Katowice Stroszek, Zawodzie [107]
20 Chorzów Batory Zajezdnia Szopienice Pętla 12,35 km 25 Chorzów, Katowice Zawodzie [108]
21 Dąbrowa Górnicza Urząd Pracy Pętla Milowice Pętla 14,15 km 28 Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza Będzin [109]
22 Czeladź Dworzec Dąbrowa Górnicza Urząd Pracy Pętla 7,45 km 13 Czeladź, Będzin, Dąbrowa Górnicza Będzin [110]
23 Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia Zawodzie Centrum Przesiadkowe 10,40 km 24 Chorzów, Katowice Zawodzie [111]
26 Milowice Pętla Pogoń Akademiki 7,40 km 16 Sosnowiec Będzin [112]
27 Konstantynów Okrzei Osiedle Zamkowe Pętla 12,70 km 28 Sosnowiec, Będzin Będzin [113]
28 Osiedle Zamkowe Pętla Reden 7,30 km 13 Będzin, Dąbrowa Górnicza Będzin [114]
35 Zawodzie Centrum Przesiadkowe Zagórze Pętla 10,95 km 20 Sosnowiec Będzin [115]
36 Szopienice Pętla Brynów Centrum Przesiadkowe 11,35 km 26 Katowice Zawodzie [116]
38 Bytom Powstańców Śląskich Bytom Kościół św. Trójcy 1,35 km 5 Bytom Stroszek [117]
43 Chorzów Batory Zajezdnia Koszutka Słoneczna Pętla 6,75 km 15 Chorzów, Katowice Gliwice [118]
46 Brynów Centrum Przesiadkowe Koszutka Słoneczna Pętla 5,65 km 16 Katowice Zawodzie [119]
49 Stroszek Zajezdnia Bytom Plac Sikorskiego 7,55 km 16 Bytom Stroszek [120]

Tabor

Liniowy

Seria Liczba Liczba
członów 		Liczba miejsc
siedzących 		Procent
niskiej podłogi 		Producent Modernizator Właściwości
N 2 1 16 0% Konstal ZUR pojazd dwukierunkowy  [121]
105N 1 1 20 0% Konstal [46]
105Na 60 1 20 0% Konstal – [122][46]
105N-2k 31 1 20 0% Konstal ZUR [56][46]
105N-2k 1 20 0% Konstal MPK Łódź [56][46]
105N HF 11 AC 45 1 20 0% Konstal Modertrans Poznań i MPK Łódź system informacji pasażerskiej monitoring  [56][123]
105NF S 31 ZUR [46][56][124][125]
111N 6 1 20 0% Konstal – pojazd dwukierunkowy  [126]
116Nd Citadis 12 3 46 73% Alstom Konstal – system informacji pasażerskiej  [127][128][129]
116Ndm Citadis 4 3 Alstom Konstal ZUR system informacji pasażerskiej klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej ładowarki USB  [129]
2012N Twist 30 3 77 73% Pesa – system informacji pasażerskiej monitoring  [54][58][130]
2012N-10 Twist 8 3 77 75% Pesa – system informacji pasażerskiej klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej monitoring ładowarki USB  [77][131][132][133]
2017N Twist 32 3 59 65,6% Pesa – system informacji pasażerskiej klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej monitoring ładowarki USB  [77][131][50][132][134][135][136]
E1 2 2 40 0% SGP / Lohner ZUR [46][137][138]
Pt8 5 3 62 0% Düwag ZUR pojazd dwukierunkowy  [139][43][140][46]
Ptm 10 3 57 23% Düwag ZUR system informacji pasażerskiej monitoring ładowarki USB  [141][140][142][46]
MF 10 AC Beta 13 1 ≥ 18 ≥ 20% Modertrans Poznań – system informacji pasażerskiej klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej monitoring ładowarki USB  [75][76][143]
MF 11 AC BD Beta 3 1 ≥ 18 ≥ 20% Modertrans Poznań – pojazd dwukierunkowy system informacji pasażerskiej klimatyzacja przestrzeni pasażerskiej monitoring ładowarki USB  [75][76][143]
MF 16 AC BD Beta 12 3 46 26% Modertrans Poznań – pojazd dwukierunkowy system informacji pasażerskiej monitoring  [62][144]

Historyczny

N nr 1100 z doczepą 4ND1 nr 1263
Szkoleniowy Konstal 105Na
Tramwaje robocze
Seria Nr Rok produkcji Producent Status Uwagi
N 1100 1953 Konstal czynny [145][146]
4N 1167 1957 Konstal czynny przystosowany do ruchu liniowego tj. kasowniki ŚKUP zmodernizowany: dwie lampy, hamulec szynowy [145][146]
4ND1 1263 1959 Konstal czynny [145][146]
13N 308 1967 Konstal czynny przystosowany do ruchu liniowego tj. kasowniki ŚKUP [147][146]
102N 8 1970 Konstal nieczynny odstawiony [145][146]
102Na 183 1970 Konstal czynny przystosowany do przetaczania wagonów [148]
105N 338 1975 Konstal czynny przystosowany do ruchu liniowego tj. kasowniki ŚKUP [42]
105N 546 1978 Konstal czynny wcześniej jako nauka jazdy [149]

Szkoleniowy

Seria Nr Producent Liczba
105Na 111, 112, 257L Konstal 3 [145][150]
105NaD 258L Konstal 1 [150]

Roboczy

Tramwaje Śląskie dysponują kilkudziesięcioma tramwajami roboczymi i kilkunastoma lorkami. Pojazdy robocze wykorzystywane są do przewozu pracowników zaplecza, do transportu urządzeń i materiałów, ciągnięcia lorek transportowych, holowania zdefektowanych wagonów i odśnieżania. Lorki wykorzystywane są do transportu urządzeń i materiałów oraz odśnieżania. Przewoźnik dysponuje również jedną podbijarką torową[151].

Liczba pasażerów

Od zakończenia II wojny światowej liczba pasażerów tramwajów w konurbacji górnośląskiej systematycznie rosła aż do drugiej połowy lat 50., kiedy to ustabilizowała się w okolicach 300 mln pasażerów rocznie. W 1983 liczba pasażerów osiągnęła rekordową wartość – 353 mln, od tego czasu liczba pasażerów systematycznie spada[29][35].

Plany na przyszłość

Zarząd Transportu Metropolitalnego planuje rozbudowę Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej, w ramach której na części przystanków tramwajowych mają pojawić się elektroniczne tablice z godzinami odjazdów tramwajów[152].

Uwagi

  1. ↑ Linię zamknięto 1 kwietnia 2006, jednakże pomiędzy 26 czerwca 2006 a 31 grudnia 2006 tramwaje ponownie kursowały, ale już w skróconej relacji Będzin Muzeum Zagłębia – Grodziec kopalnia obsługiwanej taborem zabytkowym.

Przypisy

  1. ↑ Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r. o ogłoszeniu Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.Dz.U. z 2001 r. nr 26, poz. 432.
  2. ↑ a b Wybór linii. rozklady.kzkgop.pl. [dostęp 2013-12-18].
  3. ↑ a b c d e f g Infrastruktura. tram-silesia.pl. [dostęp 2021-01-09].
  4. ↑ UCHWAŁA NR XCIV/50/2008 Zgromadzenia Komunikacyjnego Związku Komunalnego GOP w Katowicach z dnia 2 grudnia 2008 r., [w:] Strategia działania KZK GOP 2008-2020, 4 lipca 2014, s. 8 [dostęp 2014-10-18] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-30].
  5. ↑ a b Statystyka torowisk tramwajowych w polskich miastach. infotram.pl, 2014-01-24. [dostęp 2014-02-02].
  6. ↑ a b Soida 1998 ↓, s. 9.
  7. ↑ Soida 1998 ↓, s. 12–14.
  8. ↑ Soida 1998 ↓, s. 15.
  9. ↑ Soida 1998 ↓, s. 33.
  10. ↑ a b Soida 1998 ↓, s. 34.
  11. ↑ 3.1.7. Linia Hajduki – Królewska Huta. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom I. Rybnik: Eurosprinter, 2010, s. 78–80. ISBN 978-83-931006-6-8.
  12. ↑ Soida 1998 ↓, s. 37–38.
  13. ↑ Soida 1998 ↓, s. 62.
  14. ↑ Soida 1998 ↓, s. 71.
  15. ↑ Soida 1998 ↓, s. 63.
  16. ↑ Soida 1998 ↓, s. 68.
  17. ↑ Soida 1998 ↓, s. 68–69.
  18. ↑ Soida 1998 ↓.
  19. ↑ a b Soida 1998 ↓, s. 78.
  20. ↑ Soida 1998 ↓, s. 106–107.
  21. ↑ 1.1 Cztery przedsiębiorstwa i jeden zarząd. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 10–16. ISBN 978-83-931006-6-8.
  22. ↑ 2. W strukturach Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego (1951-1991). W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 52. ISBN 978-83-931006-6-8.
  23. ↑ Soida 1998 ↓, s. 107–108.
  24. ↑ Soida 1998 ↓, s. 110.
  25. ↑ Wykaz linii, łącznic i zajezdni na sieci tramwajowej aglomeracji katowickiej uruchomionych po 1945 roku (do 30.06.2012). W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 278–280. ISBN 978-83-931006-6-8.
  26. ↑ Soida 1998 ↓, s. 113.
  27. ↑ Soida 1998 ↓, s. 118.
  28. ↑ a b c Wykaz linii, łącznic i zajezdni na sieci tramwajowej aglomeracji katowickiej zamkniętych po 1945 roku (do 30.06.2012). W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 281–282. ISBN 978-83-931006-6-8.
  29. ↑ a b c d 2.2 Ostatnia dekada Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 160–161. ISBN 978-83-931006-6-8.
  30. ↑ Soida 1998 ↓, s. 119.
  31. ↑ a b c d e 3.1 Pod zarządem Przedsiębiorstwa Komunikacji Tramwajowej. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 178–190. ISBN 978-83-931006-6-8.
  32. ↑ Jakub Halor: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej jako przedmiot polityki transportowej w okresie transformacji gospodarczej (1989-2010). W: Współczesne uwarunkowania rozwoju transportu w regionie. Katowice: Uniwersytet Ekonomiczny, 2013.
  33. ↑ 3. Komunikacja tramwajowa na przełomie tysiącleci (1992-2012). W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 178. ISBN 978-83-931006-6-8.
  34. ↑ a b 3.2 Spółka Tramwaje Śląskie SA. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 190–198. ISBN 978-83-931006-6-8.
  35. ↑ a b c 3.3 Tramwaje w rękach samorządowych. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 198–214. ISBN 978-83-931006-6-8.
  36. ↑ Kalendarium relacji tramwajowych po 1945 roku (do 30.06.2012). W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 283–295. ISBN 978-83-931006-6-8.
  37. ↑ a b c Linia nr 7 wróciła do Łagiewnik. „Silesia Tram News”. 6/2014, s. 3. Chorzów: Agencja Mediów Lokalnych mediaL. ISSN 2299-2790. 
  38. ↑ Referendum w sprawie odwołania prezydenta Gliwic – 8 listopada. tvs.pl, 2009-09-11. [dostęp 2014-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-17)].
  39. ↑ Referendum w Gliwicach nieważne. tvn24.pl, 2009-11-09. [dostęp 2013-12-04].
  40. ↑ GOP: Używane wagony ratują TŚ przed zapaścią. transport-publiczny.pl, 2014-02-18. [dostęp 2014-02-18].
  41. ↑ 102Na. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 241–247. ISBN 978-83-931006-6-8.
  42. ↑ a b Pt. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 254–256. ISBN 978-83-931006-6-8.
  43. ↑ a b Pięć nowych Helmutów kupiły Tramwaje Śląskie. Zostały wyprodukowane w 1973 roku we Frankfurcie. katowice.naszemiasto.pl, 2013-01-04. [dostęp 2013-11-18].
  44. ↑ Helmut Tramwajów Śląskich po modernizacji. Dostał nowe czoło [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-03-15] (pol.).
  45. ↑ Tramwaje Śląskie S.A. » Jakie imię dla zmodernizowanego Helmuta? [online] [dostęp 2021-03-15] (pol.).
  46. ↑ a b c d e f g h i j Tramwaje Śląskie S.A. » Wagony liniowe. tram-silesia.pl. [dostęp 2022-01-27].
  47. ↑ E1. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 256–258. ISBN 978-83-931006-6-8.
  48. ↑ Tramwaje Śląskie S.A. » Wagony liniowe. tram-silesia.pl. [dostęp 2015-01-23].
  49. ↑ Tramwaje Śląskie S.A. » Koniec służby wagonów typu E1 – informacja o ostatnich kursach [online] [dostęp 2021-03-15] (pol.).
  50. ↑ a b Pierwszy nowy Twist od Pesy dotarł do Katowic. transport-publiczny.pl, 2020-07-12. [dostęp 2020-11-11].
  51. ↑ Tramwaje Śląskie zmodernizują torowiska na kredyt. tvs.pl, 2011-02-23. [dostęp 2013-12-04].
  52. ↑ a b c d e f g h Tramwaje Śląskie chcą kupić 44 tramwaje. infotram.pl, 2016-03-10. [dostęp 2016-03-10].
  53. ↑ Śląskie. Do 2015 drugi tor tramwajowy Katowice-Sosnowiec. logistyka.wnp.pl, 2013-04-19. [dostęp 2013-12-04].
  54. ↑ a b Tramwaje Śląskie dostaną 30 Twistów. kurier-kolejowy.pl, 2012-12-10. [dostęp 2012-12-10].
  55. ↑ Moderus Alfa HF 11 AC dla Tramwajów Śląskich już na torach. modertrans.pl, 2012-12-18. [dostęp 2013-12-04].
  56. ↑ a b c d e Tramwaje Śląskie S.A. » Modernizacje wagonów. tram-silesia.pl. [dostęp 2013-11-25].
  57. ↑ Nowe tramwaje na Śląsku: nowy Twist w Tramwajach Śląskich zaprezentowany. zabrze.naszemiasto.pl, 2013-11-22. [dostęp 2013-11-22].
  58. ↑ a b Katowice: pierwsze Twisty wyjechały w trasę. kurier-kolejowy.pl, 2014-05-14. [dostęp 2014-05-15].
  59. ↑ 120 mln zł oszczędności na tory i nowoczesne tramwaje. sosnowiec.gazeta.pl, 2013-08-26. [dostęp 2013-12-07].
  60. ↑ Uchwała nr 94/2013. bip.kzkgop.pl, 2013-12-03. [dostęp 2014-01-08].
  61. ↑ Zadanie nr 68. tram-silesia.pl. [dostęp 2015-03-05].
  62. ↑ a b Pierwszy śląski Moderus Beta w fazie badań. kurier-kolejowy.pl, 2015-08-04. [dostęp 2015-08-04].
  63. ↑ EBI wspiera zakup tramwajów w Krakowie i na Śląsku. kurier-kolejowy.pl, 2015-07-11. [dostęp 2015-07-11].
  64. ↑ Ruda Śląska likwiduje tramwaje. infotram.pl, 2015-02-12. [dostęp 2015-02-13].
  65. ↑ Tramwaje Śląskie z unijna kasą na tabor i infrastrukturę. infotram.pl, 2017-12-11. [dostęp 2017-12-28].
  66. ↑ Przemysław Jedlecki: Prezydent Katowic: Do 2019 będzie tramwaj na południe. Koszt to 90 mln zł. katowice.gazeta.pl, 2015-01-26. [dostęp 2015-01-26].
  67. ↑ Szybki tramwaj Katowice – Kostuchna. Trasa 5 km z prędkością 60 km/h. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. www.dziennikzachodni.pl, 2015-01-26. [dostęp 2015-01-26].
  68. ↑ Tramwaje Śląskie planują zakup kolejnych 30 tramwajów. infotram.pl, 2015-09-20. [dostęp 2015-09-22].
  69. ↑ Tramwaje Śląskie kupują do 55 nowych pojazdów. Rusza przetarg. transport-publiczny.pl, 2017-07-30. [dostęp 2017-08-07].
  70. ↑ Będzie remont 100 km torów tramwajowych w 10 miastach. Tramwaje Śląskie będą ciche. dziennikzachodni.pl, 2017-03-27. [dostęp 2017-03-28].
  71. ↑ Tramwaje Śląskie rozpoczynają projekt unijny. Ruszają prace w Rudzie Śląskiej. transport-publiczny.pl, 2017-03-25. [dostęp 2017-03-17].
  72. ↑ Modernizacja torowiska trwa. Zamiast tramwaju kursuje autobus. rudaslaska.naszemiasto.pl, 2017-03-22. [dostęp 2017-03-25].
  73. ↑ Tramwaje Śląskie dostały prawie 400 mln zł dofinansowania. transport-publiczny.pl, 2017-12-11. [dostęp 2017-12-28].
  74. ↑ Tramwaje Śląskie dostały kolejne sto milionów z Unii. transport-publiczny.pl, 2018-02-29. [dostęp 2018-02-29].
  75. ↑ a b c Tramwaje Śląskie podpisały umowę z Modertransem na krótkie tramwaje. transport-publiczny.pl, 2018-03-08. [dostęp 2018-03-11]. (pol.).
  76. ↑ a b c Modertrans dostarczył wszystkie tramwaje w ramach opcji dla Tramwajów Śląskich [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-10-20] (pol.).
  77. ↑ a b c Tomasz Czoik: Tramwaje śląskie kupią 35 składów. 2018-07-03. [dostęp 2018-07-03].
  78. ↑ Tramwaje Śląskie zleciły Pesie produkcję dodatkowych tramwajów [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-12-30] (pol.).
  79. ↑ Tramwaje Śląskie z bankowym finansowaniem projektu inwestycyjnego. transport-publiczny.pl, 2018-12-19. [dostęp 2018-12-20].
  80. ↑ Nowa trasa tramwajowa na Zagórze w Sosnowcu z umową [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-05-06] (pol.).
  81. ↑ Metropolia pracuje nad następcą Śląskiej Karty Usług Publicznych. portalsamorzadowy.pl, 2019-01-07. [dostęp 2019-01-08].
  82. ↑ Katowice: Umowa na nową linię tramwajową podpisana. Pierwsza od 75 lat [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2022-03-19] (pol.).
  83. ↑ Soida 1998 ↓, s. 111.
  84. ↑ Plan schematyczny tramwajów katowickich w 2012 r.. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. wyklejka II. ISBN 978-83-931006-6-8.
  85. ↑ Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 212. ISBN 978-83-931006-6-8.
  86. ↑ Schemat linii tramwajowych. tram-silesia.pl. [dostęp 2014-08-26].
  87. ↑ Centrum przesiadkowe w Chorzowie już działa. transport-publiczny.pl, 2015-12-22. [dostęp 2015-12-22].
  88. ↑ KZK GOP: Zmiana nazw przystanków w Katowicach, Bytomiu i Tychach. dziennikzachodni.pl, 2016-12-01. [dostęp 2016-12-05].
  89. ↑ Katowice otworzyły centrum przesiadkowe Zawodzie [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-02-06] (pol.).
  90. ↑ Katowice: Rusza węzeł Brynów [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-02-06] (pol.).
  91. ↑ Lista przystanków ZTM [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2022-01-09].
  92. ↑ Schemat sieci tramwajowej [online], 16 maja 2022 [dostęp 2022-07-20].
  93. ↑ Linia 1, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  94. ↑ Linia 2, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  95. ↑ Linia 3, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2022-01-08].
  96. ↑ Linia 4, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  97. ↑ Linia 5, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-07-26].
  98. ↑ Linia 6, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  99. ↑ Linia 7, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  100. ↑ Linia 9, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2022-01-08].
  101. ↑ Linia 11, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  102. ↑ Linia 13, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  103. ↑ Linia 14, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  104. ↑ Linia 15, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  105. ↑ Linia 16, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  106. ↑ Linia 17, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2022-01-08].
  107. ↑ Linia 19, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-08-09].
  108. ↑ Linia 20, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-07-26].
  109. ↑ Linia 21, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-07-26].
  110. ↑ Linia 22, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-07-26].
  111. ↑ Linia 23, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  112. ↑ Linia 26, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  113. ↑ Linia 27, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  114. ↑ Linia 28, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2020-07-26].
  115. ↑ Linia 35, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-08].
  116. ↑ Linia 36, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  117. ↑ Linia 38, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  118. ↑ Linia 43, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  119. ↑ Linia 46, Tramwaj – Trasa linii. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2020-10-25].
  120. ↑ Linia 49, Tramwaj – Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2021-02-11].
  121. ↑ N 954, 1118. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 64. ISBN 978-83-920784-6-3.
  122. ↑ 105Na. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 69. ISBN 978-83-920784-6-3.
  123. ↑ SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA (zwana dalej SIWZ lub specyfikacją) dla przetargu nieograniczonego pn.: „Modernizacja 45 sztuk taboru typu 105Na”. tram-silesia.pl, 2012-04-20. [dostęp 2013-12-04].
  124. ↑ Zadanie nr 66b. tram-silesia.pl. [dostęp 2014-04-14].
  125. ↑ Duży krok w dobrym kierunku. „Silesia Tram News”. 12/2014, s. 4–5. Chorzów: Agencja Mediów Lokalnych mediaL. ISSN 2299-2790. 
  126. ↑ 111N. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 82. ISBN 978-83-920784-6-3.
  127. ↑ 116Nd. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 104. ISBN 978-83-920784-6-3.
  128. ↑ Ryszard Rusak. Rodzina tramwajów CITADIS. „Świat Kolei”. 9/2000, s. 23–26. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  129. ↑ a b Tramwaje Śląskie: Pierwszy zmodernizowany Karlik już w ruchu [zdjęcia] [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-02-23] (pol.).
  130. ↑ Tramwaje Śląskie odebrały ostatniego Twista. kurier-kolejowy.pl, 2014-09-30. [dostęp 2014-09-30].
  131. ↑ a b Jakie nowe Twisty Pesa chce dostarczyć Tramwajom Śląskim?. transport-publiczny.pl, 2018-03-20. [dostęp 2018-10-09].
  132. ↑ a b Pierwszy długi wagon z Pesy w Katowicach [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-11-11] (pol.).
  133. ↑ Tramwaje Śląskie: W oczekiwaniu na Twisty i pojazdy techniczne [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-02-23] (pol.).
  134. ↑ Ostatni Twist Pesy z zamówienia podstawowego dostarczony do Tramwajów Śląskich [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2021-04-22] (pol.).
  135. ↑ Pesa dostarcza przed czasem tramwaje dla Jass i Tramwajów Śląskich. transport-publiczny.pl, 2021-12-30. [dostęp 2022-01-09].
  136. ↑ Pesa zakończyła dostawy Twistów dla Tramwajów Śląskich. Przed terminem [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2022-01-25] (pol.).
  137. ↑ GT6 Wien II. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 133. ISBN 978-83-920784-6-3.
  138. ↑ Piękny nabytek Tramwajów wypadł z szyn podczas parady. sosnowiec.gazeta.pl, 2011-09-17. [dostęp 2013-11-27].
  139. ↑ GT8ZR Frankfurt/M II. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 151. ISBN 978-83-920784-6-3.
  140. ↑ a b Chorzów. Zmodernizowany tramwaj ma imię. Gucio. transport-publiczny.pl, 2017-08-25. [dostęp 2017-09-16].
  141. ↑ Helmut Tramwajów Śląskich po modernizacji. Dostał nowe czoło. transport-publiczny.pl, 2017-04-05. [dostęp 2017-04-07].
  142. ↑ LOTA, Tramwaj Helmut po modernizacji. Ma nowe wnętrza i nawet gniazda USB ZDJĘCIA, „katowice.naszemiasto.pl”, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2018-02-09] (pol.).
  143. ↑ a b l (ilustr.), SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA (zwana dalej SIWZ lub specyfikacją) dla przetargu nieograniczonego pn.: „Zakup wagonów tramwajowych jednoczłonowych” [online], 29 lipca 2017 [dostęp 2021-02-05].
  144. ↑ Finisz prac inwestycyjnych. „Silesia Tram News”. 12/2015, s. 4–5. Chorzów: Agencja Mediów Lokalnych mediaL. ISSN 2299-2790. 
  145. ↑ a b c d e Tabor gospodarczy. W: Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom II. Rybnik: Eurosprinter, 2012, s. 320–323. ISBN 978-83-931006-6-8.
  146. ↑ a b c d e Tramwaje Śląskie S.A. » Wagony zabytkowe. tram-silesia.pl. [dostęp 2014-05-31].
  147. ↑ Komputerowy tramwaj przejedzie przez Śląsk. kurier-kolejowy.pl, 2014-05-14. [dostęp 2014-05-14].
  148. ↑ [Tramwaje Śląskie] #183 - szynowe.pl - Galeria Transportowa [online], www.szynowe.pl [dostęp 2019-09-25].
  149. ↑ Katarzynkowa podróż w czasie. „Silesia Tram News”. 11/2019, s. 3. Chorzów: Agencja Mediów Lokalnych mediaL. ISSN 2299-2790. 
  150. ↑ a b Spis wagonów nieliniowych wg zajezdni – FTŚ – Forum o Tramwajach Śląskich [online], www.forum.tramwaje.slask.pl [dostęp 2020-07-10].
  151. ↑ Tramwaje Śląskie S.A. » Tabor niekomunikacyjny. tram-silesia.pl. [dostęp 2014-05-31].
  152. ↑ KZK GOP zapowiada kolejne tablice. Ma być ich ponad 500. gliwice.gazeta.pl, 2014-07-04. [dostęp 2014-07-07].

Bibliografia

  • Krzysztof Soida: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej: 100 lat tramwaju elektrycznego. Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej & wyd. STAPIS, 1998. ISBN 83-85145-13-3. (wersja online: Łukasz Górowski (oprac.): Historia tramwajów. Tramwaje Śląskie S.A, 2020. [dostęp 2021-10-27].)
  • Krzysztof Soida, Zbigniew Danyluk, Przemysław Nadolski: Tramwaje Górnośląskie Tom I. Rybnik: Eurosprinter, 2010. ISBN 978-83-931006-6-8.

Szablon:Transport zbiorowy w GZM

Systemy tramwajowe w Polsce
Funkcjonujące
1435 mm
1000 mm
900 mm
Zlikwidowane
Niezrealizowane
Szybkie tramwaje


 

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tramwaje_w_Górnośląsko-Zagłębiowskiej_Metropolii&oldid=67631568”