Roździeń

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Roździeń
Część Katowic
Ilustracja
Ul. Obrońców Westerplatte w Roździeniu
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Szopienice-Burowiec

Data założenia

XIV wiek

W granicach Katowic

31 grudnia 1959

SIMC

0937770

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Roździeń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Roździeń”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Roździeń”
Ziemia50°15′58″N 19°05′09″E/50,266111 19,085833

Roździeń (niem. Rosdzin) – część Katowic[1], położona we wschodnim rejonie miasta, w dzielnicy Szopienice-Burowiec, nad Rawą.

Historia Roździenia sięga XIV wieku, gdy była po raz pierwszy wzmiankowana jako wieś na ziemi mysłowickiej. Była osadą wiejską, a także rozwijała się jako znaczący ośrodek kuźniczy – tu urodził się Walenty Roździeński. Od lat 30. XIX wieku rozwija się tu przemysł hutniczy, a także powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego. W 1846 roku do Roździenia dociera kolej. W 1930 Roździeń i Szopienice połączono w jedną gminę, noszącą od 1934 roku nazwę Szopienice. Od 1959 roku Szopienice wraz z Roździeniem zostały włączone do Katowic. Po likwidacji przemysłu ciężkiego w latach 90. XX wieku rozwijają się tutaj inne gałęzie gospodarki, a Roździeń pozostaje ośrodkiem wielofunkcyjnym.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Rawa na wysokości ulicy Obrońców Westerplatte
Park Olimpijczyków w Roździeniu

Roździeń pod względem administracyjnym położony jest w województwie śląskim i stanowi część Katowic w dzielnicy Szopienice-Burowiec[2]. Graniczy on od zachodu z Zawodziem, od północy z Burowcem i Borkami, od wschodu z Szopienicami, natomiast od południa z Bagnem i dalej z Janowem[3][4][5].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Roździeń znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)[6], natomiast pod względem historycznym znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska[7].

Pod względem budowy geologicznej Roździeń położony jest w zapadlisku górnośląskim[8], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[9]. W Roździeniu powierzchniowe utwory karbonu występują wzdłuż ulicy J. Korczaka, a także w na obszarze położonym na północ od ulicy Wandy, przy granicy z Burowcem. Na pozostałym obszarze utwory karbońskie są prawie w całości przykryte przez warstwy pochodzące z czwartorzędu (z plejstocenu i holocenu)[10], składające się z piasków i żwirów glacjalnych i fluwioglacjalnych[10]. Utwory te powstały pod wpływem trwających w plejstocenie zlodowaceń[11], natomiast warstwy holoceńskie w postaci osadów rzecznych wypełniają dolinę Rawy[10].

Najwyższy punkt Roździenia, położony na ulicy J. Korczaka, wznosi się powyżej 270 m n.p.m.[12] Obszar ten znajduje się w jednostce morfologicznej Wyżyna Siemianowicka, natomiast środkowa część osady położona jest w Obniżeniu Rawy[13]. Tam też znajduje się najniżej położony punkt – przy granicy z Szopienicami, wynoszący około 255 m n.p.m.[12] Gleby Roździenia posiadają IV klasę bonitacyjną[14].

Klimat Roździenia nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji na Muchowcu wynosiła 8,1 °C, a średnia roczna suma opadów dla wielolecia 1951–2005 wynosiła 713,8 mm[15].

Przez Roździeń z zachodu na wschód przepływa Rawa, która jest położona w dorzeczu Wisły[16]. W zlewni Rawy położona jest większa część Roździenia, natomiast rejon Borek znajduje się w zlewni Brynicy[17]. Znaczna część obszaru Roździenia jest silnie przekształcona przez człowieka, zwłaszcza w rejonie ulicy Roździeńskiej i zachodniej części ulicy 11 Listopada, gdzie występuje przeważnie roślinność ruderalna[18]. W Roździeniu występuje szereg parków i obszarów urządzonych, w tym skwery: Ernesta Prittwitza, Edmunda Gryglewicza i Walentego Roździeńskiego, natomiast we wschodniej części, w sąsiedztwie z Szopienicami położony jest park Olimpijczyków i skwer Janusza Sidły[5].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od polskiego określenia rozdziału, rozdzielenia[19]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Rozdzien podając jej znaczenie Geteilter, absgetrennter Ort czyli w języku polskim Podzielona, rozdzielona miejscowość. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Rosdzin i utraciła swoje pierwotne znaczenie. Do nazwy nawiązuje herb miejscowości ukazujący dwa ule[19].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki i okres do XIX wieku[edytuj | edytuj kod]

Roździeń wraz z sąsiednimi Szopienicami powstały około XIII wieku, a pierwsza wzmianka na ich temat to akt darowizny z 1360 roku, kiedy to książę raciborski Mikołaj II opawski podarował kilka wsi w rejonie Mysłowic (w tym Szopienic i Roździenia) Ottonowi z Pilicy[20]. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Rozdien[21]. Osada wówczas rozwijała się wzdłuż dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte, która przez długi okres była głównym szlakiem Roździenia[22].

Roździeń często zmieniał swoją przynależność. W 1474 roku Roździeń poszedł w zastaw przez Wacława III rybnickiego do Jakuba Dembińskiego – wojewody sandomierskiego[23], a w 1536 roku właścicielem Roździenia stał się Stanisław Salomon. W 1656 roku Krzysztof Mieroszewski nabył na licytacji Roździeń i Szopienice. Dobra Mieroszewskiego w 1678 roku zostały przekształcone w ordynację mysłowicką[24].

Do połowy XVI wieku Roździeń był wolnym sołectwem, kiedy to w 1546 roku Stanisław Salomon wykupił je[23]. W tym samym roku powstała w Roździeniu nad Roździanką (Rawą) i stawem Żabińcem kuźnica, założona przez kuźnika imieniem Szych. Kuźnik otrzymał od Stanisława Salomona prawo m.in. na wieczne dziedziczenia sołectwa, a także prawo do korzystania z lasów celem wybudowania mielerzy do wypalania węgla drzewnego[25]. Drugim kuźnikiem był prawdopodobnie ojciec Walentego Roździeńskiego – Jakub Brusiek[25]. Z Roździenia pochodzi też pierwszy polski i jeden z pierwszych podręczników metalurgicznych Europy, autorstwa śląskiego kuźnika Walentego Roździeńskiego pt. Oficcina ferraria abo hutá i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego (wydana w Krakowie w 1612 roku). Walenty Roździeński w 1595 roku stał się właścicielem kuźni w Roździeniu, lecz próbując uzyskać prawa szlacheckie skonfliktował się z Katarzyną Salomonową i rok później w Roździeniu pozostała tylko żona i siostry Walentego Roździeńskiego. Kuźnica pozostała czynna do 1830 roku[25]. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte[22].

Okres rewolucji przemysłowej (XIX wiek)[edytuj | edytuj kod]

Ulica 11 Listopada w Roździeniu na początku XX wieku
Zabudowa dawnego browaru Mokrskich przy ulicy Obrońców Westerplatte

W 1783 roku w Roździeniu mieszkało 114 osób. Trzydzieści lat później wieś liczyła 225, a w 1830 roku 392 osoby. Znaczny przyrost liczby ludności nastąpił II połowie XIX wieku. Wówczas to w 1855 roku Roździeń zamieszkiwało 1 457 osób, a w 1910 roku było ich około 12 tysięcy[26]. Wzmożony przyrost ludności związany był z rewolucją przemysłową, trwającą w Roździeniu od I połowy XIX wieku. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i okolicy powstały: huta cynku „Wilhelmina” i żelaza „Dietrich” (w miejscu dawnej Kuźnicy Roździeńskiej; w rejonie obecnego skrzyżowania ulicy Obrońców Westerplatte, ulicy Bednarskiej i ulicy Morawa[27]), a także kopalnie węgla kamiennego: „Louisensglück”, „Elfriede” i „Guter Traugott”[26].

W 1826 roku powstała pierwsza szkoła w Roździeniu, do której chodzili również uczniowie z sąsiednich Szopienic[26]. Wzniesiono również kolonie robotnicze. W latach 1860–1865 powstła kolonia Morawa, a w 1890 roku w rejonie ulic Lwowskiej i Wałowej osiedle familoków[28].

W 1868 roku otwarto na w rejonie granicy Szopienic i Roździenia stację kolejową Szopienice Północne na linii Kolei Prawego Brzegu Odry łączącej Wrocław z Dziedzicami (ob. Czechowice-Dziedzice) przez Olesno, Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice. Pszczynę[29]. Dwa lata później powstał także przystanek kolejowy Szopienice Południowe na wcześniej już otwartej linii Katowice – Mysłowice / Sosnowiec[30]. W 1900 roku do Roździenia doprowadzono linię tramwajową łączącą Królewską Hutę przez Hajduki (obecnie Chorzów Batory), Katowice i Zawodzie do Mysłowic[31].

Zalepka dawnej gminy Roździeń

W latach 1882–1887 w Roździeniu znajdowała się dyrekcja zarządzająca hutami i kopalniami spółki Georg von Giesches Erben[28]. W latach 1906–1908 powstał przy ulicy J. Korczaka szpital hutniczy dla 110 łóżek, posiadający oddział chirurgiczny, ginekologiczny, wewnętrzny i chorób zakaźnych. Budynek ten został zaprojektowany został przez Jerzego i Emila Zillmannów[32]. Pod koniec XIX wieku powstał duży browar w rejonie ulic ks. bp. H. Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski[33].

W dniu 1 lipca 1871 roku erygowano rzymskokatolicką parafię św. Jadwigi Śląskiej. Dnia 15 października 1884 roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła parafialnego na granicy Szopienic i Roździenia. Jej budowę ukończono w 1887 roku, natomiast kościół konsekrowano 1 maja 1902 roku[34]. W 1888 roku założono cmentarz ewangelicki, a 13 marca 1899 roku w Roździeniu rozpoczęła się budowa ewangelickiego kościoła Zbawiciela. 25 kwietnia 1899 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, a 6 marca 1901 roku poświęcono kościół. W przełomie XIX i XX wieku dochodzi do integracji dwóch sąsiednich osad – Szopienic i Roździenia. Pomiędzy nimi rozwija się wspólne centrum w rejonie ulic: Lwowskiej, ks. bp. H. Bednorza i J. Kantorówny, gdzie prócz kościołów powstała również szkoła (współczesne VI Liceum Ogólnokształcące) i centrum handlowe[34].

XX wiek[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy Roździenia aktynie brali udział w powstaniach śląskich. Podczas plebiscytu 5 696 mieszkańców gminy głosowało za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski, natomiast powstańcy z Roździenia w trakcie III powstania śląskiego walczyli m.in. nad Odrą i pod Górą św. Anny[35].

Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, co doprowadziło do wzrostu bezrobocia i strajków. Do jednego z większych strajków doszło w 1935 roku w reaktywowanej w 1933 roku kopalni „Szczęście Luizy”, kiedy to górnicy okupujący kopalnię żądali wypłacenia zaległych zarobków i niezamykania kopalni[36].

Mimo iż Szopienice i Roździeń przez stulecia miały tych samych właścicieli i leżały w bezpośrednim sąsiedztwie, ich połączenie administracyjne nastąpiło dopiero w 1930 pod wspólną nazwą Roździeń-Szopienice[37], a od 1934 pod nazwą Szopienice[33]. W 1951 roku nadano Szopienicom prawa miejskie[38], a 31 grudnia 1959 roku włączono je do Katowic[39].

Na początku lat 90. XX wieku, 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe, a obszar Roździenia wszedł w granicę dzielnicy Szopienice-Burowiec[40]. W dniu 27 stycznia 2023 roku doszło do wybuchu w budynku plebanii ewangelicko-augsburskiej wspólnoty parafialnej, w wyniku którego życie straciły dwie osoby, a sam budynek został zniszczony[41].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Dawne zakłady elektrolityczne huty cynku „Bernhardi” w Roździeniu
Biura przedsiębiorstw ZETOM (pośrodku) i ELBUD (po prawej)

Roździeń przed rewolucją przemysłową był znaczącym ośrodkiem kuźniczym. Tutaj, w 1546 roku nad obecną Rawą powstała kuźnia[23], która pozostawała czynna do 1830 roku. Znajdowała się ona przy dzisiejszej ulicy Obrońców Westerplatte[25]. Ponadto pod koniec XIV wieku powstał folwark, a czego większość obszarów to były lasy. W połowie XVIII wieku specjalizował się on w hodowli owiec[26]. Folwark znajdował się na końcu dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza[42].

W I połowie XIX wieku Roździeń przekształcił się w osadę przemysłową. W tamtym czasie w rejonie Roździenia i Szopienic powstały: huta cynku „Wilhelmina” (w 1834 roku) i huta żelaza „Dietrich” (1836 rok), a także kopalnie węgla kamiennego: „Louisensgluck” (1838 rok; od 1922 roku „Szczęście Luizy”; pierwszym właścicielem zakładu był Józef Heintze z Dębu), „Elfriede” (1839 rok; właścicielem był Franz von Winckler) i „Guter Traugott” (rok wcześniej). Właścicielem hut była rodzina Wincklerów[26].

W 1856 roku powstała kopalnia „Wildensteinssegen”, a w 1875 roku prażalnia blendy cynkowej oraz pierwsza fabryka kwasu siarkowego „Huta Recke”. Około dwadzieścia lat później powstała huta „Bernhardi”. Spółka Georg von Giesches Erben wykupiła do 1865 roku kopalnie „Elfriede” i „Wildensteinssegen”, które włączyli w 1883 roku do kopalni „Giesche” (późniejszy „Wieczorek”)[28].

W Roździeniu rozwijał się też przemysł piwowarski. Pod koniec XIX wieku został duży browar w rejonie ulic ks. bp. H. Bednorza i Obrońców Westerplatte. Jego właścicielem był mieszkaniec Roździenia – Mokrski. Zakład został zamknięty przed I wojną światową z powodu dużej konkurencji ze strony browarów tyskich[33].

W 1927 roku rozpoczęła działalność Polska Wytwórnia Sygnałów Kolejowych „Ropag”, która znajdowała się przy dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza[43]. Zatrudniała ona około 120 pracowników. W 1935 roku zakład zbankrutował[44]. Z powodu wielkiego kryzysu gospodarczego w latach trzydziestych XX wieku unieruchomiono wiele zakładów przemysłowych, w tym huty „Wilhelmina” i „Bernhardi”, a także prażalnię „Lieres” i fabrykę kwasu siarkowego „Huta Recke”. W 1933 roku wznowiono wydobycie w kopalni węgla kamiennego „Szczęście Luizy”[36].

Po 1989 roku gospodarka w rejonie Roździenia przeszła restrukturyzację. Zakłady przemysłowe obecnie zlokalizowane są głównie w rejonie Bagna oraz przy ulicy Obrońców Westerplatte (zachodni odcinek). Według stanu z września 2020 roku, z większych zakładów zlokalizowane są tu następujące przedsiębiorstwa:

  • Zakłady Badań i Atestacji ZETOM im. Prof. F. Stauba (ul. ks. bp. H. Bednorza 17) – zakład zajmujący się badaniami i atestacją wyrobów[45],
  • ELBUD (ul. ks. bp. H. Bednorza 19) – zakład budownictwa elektroenergetycznego wysokich i najwyższych napięć[46],
  • Rockwell Automation Polska (ul. Roździeńska 49)[47] – firma z branży automatyki przemysłowej i rozwiązań informatycznych[48].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Ulica Bagienna na wysokości ul. Szopienickiej w pobliżu Roździenia
Przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe
Tramwaj Pesa Twist 2012N na ulicy Obrońców Westerplatte

Główną drogą o zasięgu ponadlokalnym przebiegającą przez Roździeń jest ulica Bagienna (część drogi krajowej nr 79). Biegnie ona w południowej części Roździenia, w rejonie Bagna, w kierunku wschód-zachód. Zapewnia ona połączenie dzielnicy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem[49]. Przy skrzyżowaniu z ulicami Obrońców Westerplatte, Krakowskiej i 1 Maja tworzy duży węzeł drogowy z bezkolizyjnymi zjazdami[5].

W ruchu wewnątrzmiejskim podstawowe znaczenia mają drogi zbiorcze[50], a przez Roździeń biegną następujące z tych dróg:

Na granicy Szopienic i Roździenia znajduje się centralny punkt, w którym krzyżują się najważniejsze wewnętrzne drogi tego rejonu Katowic (ulice: Obrońców Westerplatte, Wiosny Ludów, Lwowska i ks. bp. H. Bednorza) – jest nim plac Powstańców Śląskich[5] Znajduje się tu m.in. stacja rowerów miejskich Metrorower[51].

Do pozostałych ważniejszych dróg znajdujących się w Roździeniu należą ulice:

Pierwszą linę kolejową do Roździenia oddano do użytku 3 października 1846 roku (obecnie fragment linii kolejowej nr 138)[53] w ramach budowy linii kolejowej łączącej Wrocław z Mysłowicami[30] przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej[54]. Znajdowała się tu otwarta w 1870 roku stacja Szopienice Południowe (obecnie przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe)[53]. Roździeń zyskał jeszcze jedno połączenie w ramach oddzielnej linii, wybudowanej przez Kolej Prawego Brzegu Odry[29]. Łączyła ona Tarnowskie Góry z Pszczyną[30]. Oddano ją do użytku 15 listopada 1868 roku, a na granicy Roździenia i Szopienic wybudowano na niej osobną stację (obecnie Katowice Szopienice Północne)[53]. Obecnie dla ruchu pasażerskiego wykorzystywany jest przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe. Wg stanu ze stycznia 2021 roku kursowały tu pociągi Kolei Śląskich w kierunku Częstochowy, Gliwic, Kluczborka, Oświęcimia, Tychów i Krakowa. Polregio również organizował w tym czasie połączenia w kierunku Krakowa oraz do Kielc, Sędziszowa, Buska-Zdroju i Rzeszowa[55].

Tramwaje przez Roździeń kursują od 1900 roku w ramach budowy trasy z Królewskiej Huty przez Hajduki (Chorzów Batory), Katowice, Szopienice i Mysłowice. Koncesję na wybudowanie linii uzyskała spółka Oberschlesische Dampfstraßenbahn, która 31 października tego samego roku oddała linię do użytku[31]. Do 1975 roku przy ulicy ks. bp. H. Bednorza funkcjonowała zajezdnia tramwajowa[43].

Kursują tu autobusy i tramwaje kursujące na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. W Szopienicach i Roździeniu znajduje się łącznie 14 przystanków, z czego z przystanku Szopienice Kościół, zlokalizowanego na granicy obydwu części Katowic odjeżdża 9 linii autobusowych (w tym jedna nocna), a także 4 linie tramwajowe. Autobusy zapewniają połączenia Roździenia z większością dzielnic w Katowicach, a także z sąsiednimi miastami: Mysłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mikołowem. Tramwaje łączą Roździeń z Mysłowicami, Sosnowcem, a także Chorzowem przez dzielnice Katowic: Zawodzie, Śródmieście i Załęże[56].

Architektura i urbanistyka[edytuj | edytuj kod]

Familoki przy ulicy Morawa
Budynek poczty przy ul. Obrońców Westerplatte z lat 1931–1932

Obszar Roździenia został zabudowany w dużej mierze w przełomie XIX i XX wieku[57], z czego część powstałych wówczas budynków jest wpisana do rejestru zabytków[52]. Najstarsze, istniejące obecnie budynki koncentrują się w zachodniej części ulic: Morawa, ks. bp. H. Bednorza, Obrońców Westerplatte i w Borkach. Do 1922 roku powstała znaczna część obecnej zabudowy. W latach międzywojennych powstawały pojedyncze obiekty, głównie wzdłuż ulicy Obrońców Westerplatte[57], w tym wzniesiony w latach 1931–1932 roku budynek o numerze 17, gdzie mieści się Urząd Pocztowy Katowice 14. Projektantami gmachu byli warszawscy architekci – Jan Najman i Julian Puterman-Sadłowski[58]. W latach 1945–1989 nowa zabudowa była lokalizowana głównie na terenach przemysłowych oraz w zachodniej części ulicy ks. bp. H. Bednorza i ulicy M. Wańkowicza. Przy tych dwóch ostatnich ulicach budynku powstały w latach 50. i 60. XX wieku. Rozbudowano również rejon ulicy J. Korczaka w rejonie nr. 22-40 (głównie w latach 50. XX wieku). Po 1989 roku powstało niewiele nowych budynków[57]. Wśród nich są trzy czterokondygnacyjne budynki mieszkalne przy ulicy Obrońców Westerplatte, oddane do użytku w listopadzie 2017 roku[59].

W Roździeniu znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

  • Kościół Ewangelicko-Augsburski pw. Zbawiciela (ul. ks. bpa H. Bednorza 20); wpisany do rejestru zabytków 30 grudnia 2002 roku (nr rej.: A/76/02); wpis do rejestru zabytków obejmuje budynek kościoła wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działki (z wyjątkiem ogrodzenia); kościół zaprojektował architekt H. Ritschel, wzniesiono go w latach 1898–1901, w stylu neogotyckim, z cegły klinkierowej; w otoczeniu znajdowała się neogotycka plebania, wybudowana w latach 1907–1908, zniszczona w wyniku wybuchu gazu w styczniu 2023 roku[52][60],
  • Zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich (ul. ks. bp. H. Bednorza 2a-6); wpisany do rejestru zabytków 13 listopada 1992 roku (nr rej.: A/1506/92); granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały zespół zabudowań wraz z otoczeniem, jego układ przestrzenny, zieleń oraz ciągi komunikacyjne[52][44],
  • Zabytkowy budynek administracyjny (tzw. willa Jacobsena) z początku XX wieku (ul. ks. bp. H. Bednorza 60); wpisany do rejestru zabytków 17 czerwca 1982 roku (nr rej.: A/1291/82); granice ochrony obejmują obiekt w ramach ogrodzenia[52],
  • Walcownia cynku (ul. 11 Listopada) z lat 1903–1904; wpisany do rejestru zabytków 23 czerwca 2010 roku (nr rej.: A/308/10)[52]; mieści się tam Muzeum Hutnictwa Cynku[61].
  • Budynek główny szpitala (ul. J. Korczaka 27) z lat 1906–1908; wpisany do rejestru zabytków 14 lutego 2012 roku (nr rej.: A/368/12),
  • Wieża wodna (ul. J. Korczaka) z 1912 roku; wpisana do rejestru zabytków 29 października 1990 roku (nr rej.: A/1418/90)[52].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Gmach szkoły Podstawowej nr 45 im. Kornela Makuszyńskiego w Katowicach przy ulicy J. Korczaka

Pierwsza szkoła powszechna w Roździeniu została oddana do użytku w 1826 roku. Była ona budynkiem drewnianym, a uczęszczali do niej również uczniowie z pobliskich Szopienic. Nowa, murowana szkoła, znajdująca się przy dzisiejszej ulicy ks. bp. H. Bednorza, powstała w 1857 roku (budynek szkoły wyburzono prawdopodobnie w pierwszej połowie XX wieku[43]). Wówczas to językiem wykładowym był język polski, natomiast niemiecki był językiem pomocniczym. W tym samym roku założono prywatną szkołę ewangelicką, gdzie wykładano w języku niemieckim[26]. Znajdowała się ona także przy ulicy ks. bp. H. Bednorza[42].

W dniu 18 listopada 1902 roku otwarto uroczyście do użytku Katolicką Szkołą Powszechną nr 2 w Roździeniu na rogu ulic J. Korczaka i Siewnej (obecnie Szkoła Podstawowa nr 45 im. Kornela Makuszyńskiego w Katowicach). O konieczności jej budowy przesądziło kilka czynników, w tym wzrastająca liczba mieszkańców Roździenia oraz przepełnienie szkoły w Borkach przy ulicy J. Korczaka 95. Szkołę w latach 1908–1909 rozbudowano o nowy budynek na rogu ulic J. Korczaka i Wandy[62]. W 1914 roku w Roździeniu znajdowały się cztery szkoły katolickie, w których uczyło 44 nauczycieli oraz jedna szkoła ewangelicka z pięcioma nauczycielami[63].

Dnia 3 sierpnia 1949 roku powołano Szkołę Przemysłową Śląskich Zakładów Przemysłu Tłuszczowego i Chemicznego, a w 1951 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 15 (obecnie Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera – I Wojewody Śląskiego w Katowicach)[64]. Przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 13 znajduje się również Szkoła Podstawowa nr 55 Specjalna w Katowicach. Powstała ona w 1936 roku, a rok później rozpoczyna edukację w obecnym budynku szkoły[65]. Początkowo, powstały na początku XX wieku budynek był szkołą ewangelicką, do której uczęszczały dzieci z Janowa, Szopienic, Roździenia i Dąbrówki Małej[66]. Do 1976 roku w budynku przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 1 funkcjonowała Szkoła Podstawowa nr 41, po czym budynek przekształcono w dom handlowy[66].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Filia nr 1 Miejskiego Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” przy ulicy Obrońców Westerplatte 10 (pośrodku)

Pierwsze organizacje kulturalne, wspólne dla mieszkańców Roździenia i Szopienic, powstawały w II połowie XIX wieku. W latach 1882–1889 funkcjonowało Katolickie Kasyno, które wystawiało w sąsiednich miejscowościach liczne sztuki teatralne[67]. W 1909 roku zespół zagrał spektakl w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1910 roku w sąsiednich Szopienicach powstał chór mieszany im. Stanisława Wyspiańskiego, który działał również w Roździeniu. W 1904 roku powołano w Roździeniu gniazdo „Sokoła”, reaktywowane po I wojnie światowej w grudniu 1918 roku[35].

Od 1994 roku w Roździeniu i Szopienicach funkcjonowała fundacja PRO-EKO Szopienice, która została powołana z inicjatywy Szopienickiego Komitetu Obywatelskiego. Od 1995 do 2017 roku wydawała ona miesięcznik Roździeń. Organizowała ona też liczne wydarzenia kulturalne, w tym Dni Szopienic, wystawy fotograficzne czy wydanie pocztówek z widokami Szopienic i Roździenia. Fundacja została zlikwidowana w 2019 roku. Od 2016 roku w Szopienicach działa Fundacja z Pasją, która prowadzi warsztaty teatralne i wydaje od 2018 roku nowe czasopismo – Miesięcznik Roździeński[24]

Na granicy Szopienic i Roździenia, przy ulicy Obrońców Westerplatte 10, zlokalizowany jest Filia nr 1 Miejskiego Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”[68], a także Filia nr 19 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach[69].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy przy ulicy Siewnej
 Osobny artykuł: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach-Szopienicach.

Teren Roździenia podlega parafii Zbawiciela Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Parafia należy do diecezji katowickiej. Posiada ona swoją siedzibę przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 20[70]. Parafia powstała w 1885 roku jako filiał Roździeń Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Mysłowicach. Pierwotnie nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych salach. Dopiero w 1899 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego, którego poświęcenie nastąpiło 6 marca 1901 roku[24].

 Osobny artykuł: Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Katowicach.

W rejonie granicy Roździenia i Burowca, przy ulicy Siewnej znajduje się rzymskokatolicki kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Inicjatywę budowy kościoła podjęto 25 marca 1957 roku. Wówczas to w parafii św. Jadwigi zebrał się komitet budowy kościoła. 13 maja 1958 roku postawiono krzyż na placu budowy, a 31 maja tego roku oddano do użytku drewnianą kaplice, którą erygowano 12 czerwca. Kaplice rozbudowywano, a zezwolenie na budowę kościoła uzyskano w maju 1979 roku. 25 maja 1980 roku erygowano parafię, natomiast budowę kościoła zakończono w całości 28 czerwca 1987 roku, kiedy to arcybiskup Damian Zimoń konsekrował górny kościół[71]. Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się w dekanacie Katowice-Bogucice archidiecezji katowickiej[72].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-05-16]. (pol.).
  2. ↑ Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09] (pol.).
  3. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 2.
  4. ↑ Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h OpenStreetMap. Mapa Podstawowa. openstreetmap.org. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  6. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  7. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 11.
  8. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 44.
  9. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  10. ↑ a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  11. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  12. ↑ a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  13. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 46.
  14. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 3.
  15. ↑ Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 52–54.
  16. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, s. 105.
  17. ↑ Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  18. ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 41.
  19. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 85, OCLC 456751858 (niem.).
  20. ↑ Muzeum Historii Katowic: Historia miasta. Katowice przed nadaniem praw miejskich. mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-23]. (pol.).
  21. ↑ Ludwik Musioł. Dokument sprzedaży księstwa pszczyńskiego z dn. 21. lutego 1517 R.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. R. 2, s. 235–237, 1930. Katowice: nakł. Towarzystwa ; Drukiem K. Miarki. 
  22. ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 164.
  23. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 218.
  24. ↑ a b c Szopienice.ORG: Historia. szopienice.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  25. ↑ a b c d Szaraniec 1996 ↓, s. 219.
  26. ↑ a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 220.
  27. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 165.
  28. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 221.
  29. ↑ a b Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 161 Katowice Szopienice Północne - Chorzów Stary. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  30. ↑ a b c Joanna Kusz-Drozdowska: Historia kolei żelaznych w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-04-10. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  31. ↑ a b Dariusz Falecki: Następny przystanek: historia tramwajów. szopienice.org, 2015-02-24. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  32. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 222.
  33. ↑ a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 223.
  34. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 234.
  35. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 225.
  36. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 227.
  37. ↑ Michał Bulsa, Ratusze Janowa i Szopienic, czyli dwa gmachy użyteczności publicznej we wschodnich Katowicach, wpisane do rejestru zabytków w 2020 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2021, t. 13, s. 270, 273.
  38. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  39. ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  40. ↑ Rada Miejska w Katowicach, UCHWAŁA Nr XXVI/148/91 RADY MIEJSKIEJ W KATOWICACH z dnia 16 września 1991 r. w sprawie: utworzenia na terenie miasta Katowice 22 pomocniczych jednostek samorządowych i podziału miasta na 22 obszary ich działania, Katowice, 16 września 1991 (pol.).
  41. ↑ Jakub Dyl, Kamil Zatoński, Trwa rozbiórka kamienicy na Bednorza w Katowicach. Te zdjęcia pokazują, jak kruche jest ludzkie życie [online], wKatowicach.eu, 1 lutego 2023 [dostęp 2023-05-20] (pol.).
  42. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 48.
  43. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 49.
  44. ↑ a b c Bulsa 2018 ↓, s. 50.
  45. ↑ Zetom sp z.o.o.: O nas. zetom.eu. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  46. ↑ Elbud Katowice Sp. z o.o.: Kontakt. elbud.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  47. ↑ Rockwell Automation. automatyka.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  48. ↑ Rockwell Automation rozszerza działalność w Katowicach. automatykab2b.pl, 2017-05-12. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  49. ↑ a b Studium... 2012 ↓, s. 75.
  50. ↑ a b c d Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2020-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  51. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Mapa - Rower Metropolitalny [online], metrorower.transportgzm.pl [dostęp 2024-03-03] (pol.).
  52. ↑ a b c d e f g Narodowy Instytut Dziedzictwa: Zestawienie zabytków nieruchomych. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  53. ↑ a b c Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny, Atlas linii kolejowych Polski 2010, Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2010, R16-R19, ISBN 978-83-926946-8-7.
  54. ↑ Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 138 Oświęcim - Katowice. atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  55. ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Odjazdy. Katowice Szopienice Południowe. Rozkład jazdy ważny w dniach 13.12.2020 – 13.03.2021. Aktualizacja wg stanu na 31.01.2021 (pol.).
  56. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2021-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  57. ↑ a b c Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2020-08-15]. (pol.).
  58. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 170.
  59. ↑ Przemysław Jedlecki: Katowice zbudowały nad Rawą nowe mieszkania. katowice.wyborcza.pl, 2017-11-29. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  60. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 51.
  61. ↑ Muzeum Hutnictwa Cynku Walcownia. walcownia.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  62. ↑ Szkoła Podstawowa nr 45 w Katowicach: O szkole. Historia naszej szkoły. sp45kat.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  63. ↑ Joanna Kusz-Drozdowska: Edukacja powszechna w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-02-27. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  64. ↑ Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. J. Rymera - I Wojewody Śląskiego w Katowicach: Historia naszej szkoły. zsps.org.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  65. ↑ Szkoła Podstawowa nr 55 Specjalna w Katowicach: Historia szkoły. sp55.edupage.org. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  66. ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 52.
  67. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 224.
  68. ↑ Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach: Kontakt. mdk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  69. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach: Filia nr 19. mbp.katowice.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  70. ↑ Parafia Ewangelicko-Augsburska Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach: Kontakt. szopienice.luteranie.pl. [dostęp 2020-09-17]. (pol.).
  71. ↑ Rzymskokatolicka Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy: Krótka historia parafii. parafiaburowiec.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).
  72. ↑ E-ncyklopedia, Historia Kościoła na Śląsku: Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Szopienicach. silesia.edu.pl. [dostęp 2020-09-24]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Części miasta Katowice
Części miasta wg SIMC
Miejskie obszary funkc.
Pozostałe

Herb Katowic

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roździeń&oldid=73054884”