Vultee BT-13 Valiant

Vultee BT-13 Valiant
(dane wersji BT-13A)
	; Vultee BT-13 Valiant na Minter Field 1 marca 1943
	Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Vultee Aircraft
Typ	samolot szkolno-treningowy
Konstrukcja	jednosilnikowy, metalowy dolnopłat
Załoga	2
	Historia
Data oblotu	marzec 1939
Lata produkcji	1939-1947
Liczba egz.	11 537
	Dane techniczne
Napęd	1× Pratt & Whitney R-985-AN-1
Moc	336 kW (450 KM)
	Wymiary
Rozpiętość	12,80 m
Długość	8,79 m
Wysokość	3,51 m
Powierzchnia nośna	22 m²
	Masa
Własna	1531 kg
Startowa	2039 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	290 km/h
Pułap	6600 m
Zasięg	1167 km
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Chile, Chiny, Dominikana, Egipt, Francja, Haiti, Honduras, Indonezja, Izrael, Kolumbia, Meksyk, Panama, Paragwaj, Peru, Stany Zjednoczone, Tajwan, Związek Radziecki
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

Vultee BT-13 Valiant – amerykański samolot szkolenia podstawowego z okresu II wojny światowej, produkowany przez Vultee Aircraft. Kolejny wariant BT-13 w United States Army Air Corps/United States Army Air Forces był znany jako BT-15 Valiant, podczas gdy identyczna wersja dla US Navy oznaczana była SNV i używana do szkolenia pilotów US Navy, US Marine Corps i US Coast Guard.

Projekt i rozwój[edytuj | edytuj kod]

Vultee BT-13 był samolotem szkolno-treningowym używanym do szkolenia podstawowego (basic training) większości amerykańskich pilotów podczas II wojny światowej. Był to drugi z trzech etapów szkoleń pilotów. Po szkoleniu wstępnym, szkolący przenosił się do bardziej złożonych maszyn na podstawowe szkolenie w powietrzu. BT-13 miał mocniejszy silnik, był szybszy i cięższy od samolotu z pierwszej fazy. Wymagało to od nowych pilotów korzystania z dwóch sposób łączności radiowej z ziemią, zapoznania się z działaniem klap lądowania i dwoma zmiennymi pozycjami skoku śmigła. BT-13 nie miały jednak chowanego podwozia, ani systemu hydraulicznego. Duże klapy obsługiwane były przez system cięgien na linkach. Piloci nadali maszynie przydomek "Vultee Vibrator" ("wibrujący Vultee").

Po zakończeniu produkcji silników Pratt & Whitney R-985 w latach 1941–1942, niektóre z maszyn wyposażono w silniki Wright o podobnej wielkości i mocy. Samoloty napędzane silnikiem Wrighta otrzymały oznaczenie BT-15.

US Navy przyjęła samoloty z silnikiem Pratt & Whitney, jako samolot szkolenia podstawowego pod nazwą SNV. Seria BT-13 była najliczniej produkowaną serią podstawowych samolotów szkolnych (BT od ang. Basic Trainer).

W 1938 roku szef projektantów Vultee Aircraft – Richard Palmer, rozpoczął prace projektowe nad myśliwcem. W tym czasie USAAC ogłosiło konkurs na zaawansowany samolot szkolny. Zwycięzca mógł liczyć na duże zamówienia. Palmer zaczął dostosowywać swój projekt do wymagań konkursowych i tak powstał prototyp, który otrzymał oznaczenie V-51.

Samolot został oblatany w marcu 1939 r. Był to metalowy dolnopłat, stery były pokryte tkaniną. Prototyp napędzał silnik gwiazdowy Pratt & Whitney R-1340-G-S3H1 Wasp o mocy 600 KM (447 kW) z dwupłatowym metalowym śmigłem o zmiennym skoku. Innymi cechami była zamykana kabina dla ucznia i instruktora, zbiorniki paliwa umieszczone w skrzydłach, układ hydrauliczny sterujący klapami i chowane podwozie główne.

V-51 został zgłoszony do konkursu USAAC jako BC-51 w maju 1939 roku. USAAC wybrało projekt konkurencji – North American BC-2, ale zakupiono także prototyp BC-51 i przemianowano go na BC-3. Pomimo przegrania konkursu, Palmer nie zrezygnował z ubiegania się o zamówienie. Udoskonalił projekt VF-51 do VF-54, starając się sprostać oczekiwaniom rynku eksportowego dla takich właśnie maszyn. VF-54 różnił się od VF-51 tylko silnikiem o mniejszej mocy. Samolot nie był jednak ostatecznie eksportowany.

Z VF-54 powstał VF-54A. Zamiast chowanych przednich kół, zastosowano klasyczne, stałe podwozie. Zmieniono także silnik na gwiazdową jednostkę Pratt & Whitney R-985-T3B Wasp Jr mocy 450 KM (336 kW) i tak narodził się Vultee BT-13 Valiant.

USAAC został powiadomiony o poprawie samolotu, wskutek czego w sierpniu 1939 roku został zamówiony jako BT-13. Pierwsze zamówienie opiewało na 300 samolotów z silnikami Pratt & Whitney R-985-25. Pierwsze maszyny trafiły do jednostek szkolnych USAAC w czerwcu 1940 roku.

Powstało 7037 maszyn BT-13A, które różniły się od pierwotnej wersji zastosowanym silnikiem oraz brakiem owiewki podwozia. Wersja B różniła się od A tylko nową, 24-woltową instalacją elektryczną, w miejsce 12-woltowej montowanej w wersji A. Powstało 1125 maszyn wersji B.

Następnym wariantem był BT-15, który otrzymał gwiazdowy silnik Wright R-975-11, w miejsce wycofywanego z produkcji agregatu R-985 formy Pratt & Whitney. Powstało 1263 samolotów tej wersji.

US Navy zaczęła okazywać zainteresowanie BT-13 i zamówiono 1350 BT-13A znanych jako SNV-1. Ponadto około 650 BT-13B przeznaczonych dla marynarki otrzymało oznaczenie SNV-2.

Piloci maszyny nadali jej przydomek "Vibrator", ponieważ miała ona tendencję do dość gwałtownych drgań, gdy zbliżała się do prędkości przeciągnięcia. BT-13 i jego następcy wyróżniały się dużą zwrotnością, co pomagało pilotom w opanowaniu sztuki latania.

Po II wojnie światowej prawie wszystkie zostały sprzedane jako nadwyżki za kilkaset dolarów za sztukę. Wiele z nich kupiono tylko i wyłącznie dla pozyskania silników, które wykorzystywano w innych maszynach. Obecnie w rękach prywatnych znajduje się kilka maszyn, żadne z nich nie są używane ani przez wojsko ani jednostki rządowe.

Wersje[edytuj | edytuj kod]

BC-3: Vultee Model V-51 z chowanym podwoziem i silnikiem Pratt & Whitney R-1340-45 o mocy 600 KM, wyprodukowany jeden, później nierozwijany.
BT-13: Vultee Model V-54 ze stałym podwoziem i silnikiem Pratt & Whitney R-985-25 o mocy 450 KM, zbudowano 300 egzemplarzy tej wersji.
BT-13A: Jak BT-13, ale wyposażony w 450-konny motor Pratt & Whitney 985-R-1. Poczyniono także kilka drobnych zmian konstrukcyjnych. Powstało 6407 maszyn tego wariantu.
BT-13B: Jak BT-13A, ale z 24-V układem elektryczny, 1125 zbudowanych.
BT-15: Jak BT-13A z silnikiem Wright R-975-11, generującym 240 KM, powstały 1693 BT-15.
BT-16: Jeden BT-13 został przebudowany w 1942 roku przez Vidal z całkowicie plastikowym kadłubem. Znany także pod nazwą XBT-16.
SNV-1: BT-13A dla US Navy, 1350 przeniesionych z USAAF.
SNV-2: BT-13B dla US Navy, 650 przeniesionych z USAAF.
T-13A: Pozostałe w służbie BT-13A zostały w 1948 roku przechrzczone na T-13.

Użytkownicy[edytuj | edytuj kod]

Chile
ChRL
Kolumbia
- Kolumbijskie Siły Powietrzne (BT-15)
Republika Chińska
Dominikana
Egipt
Francja
Haiti
Honduras
Indonezja
- Indonezyjskie Siły Powietrzne
Izrael
- Siły Powietrzne Izraela
Meksyk
Panama
Paragwaj
- Siły Powietrzne Paragwaju – 10 BT-13A zostało wypożyczonych w latach 1942–1943. Dwa BT-13 zostały zakupione w Argentynie w 1947 roku.
- Paragwajska Marynarka Wojenna – trzy BT-13 podarowane przez Argentynę w latach 60.
Peru
ZSRR
- Radzieckie Siły Powietrzne
Stany Zjednoczone

Vultee Valiant w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Jedną z ciekawszych powojennych przeróbek było przekształcenie BT-13 na samoloty japońskie dla potrzeb filmowych. W 1960 roku Twentieth Century Fox zakupiło i przekształciło BT-13 na imitacje japońskich samolotów, które wykorzystywane były podczas kręcenia filmu Tora! Tora! Tora!, opowiadającym o japońskim ataku na Pearl Harbor w 1941. Samoloty torpedowe Nakajima B5N Kate i bombowce nurkujące Aichi D3A Val pojawiające się w tym filmie, były w rzeczywistości zmodyfikowanymi BT-13 (myśliwce Mitsubishi A6M Zero grane były przez North American T-6 Texan). Po filmie, samoloty te zostały sprzedane prywatnym właścicielom. Kilka z maszyn pojawiło się także w późniejszej produkcji Pearl Harbor.

Eksponaty muzealne[edytuj | edytuj kod]

Mid-Atlantic Air Museum – Reading, Pensylwania - BT-13A Valiant z 1942 roku
Castle Air Museum – Atwater, Kalifornia
Kalamazoo Air Zoo – Kalamazoo, Michigan
Combat Air Museum – Topeka, Kansas
Estrella WarBirds Museum – Paso Robles, Kalifornia

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Vultee BT-13 Valiant - Historia i informacje. bt-13.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-07)]. (ang.)
Vultee BT-13A nr 41-11584 w Combat Air Museum (ang.)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ David MacGillivray: Vultee BT-13 Valiant. warbidalley.com. [dostęp 2010-09-10]. (ang.).

[1] David MacGillivray: Vultee BT-13 Valiant. warbidalley.com. [dostęp 2010-09-10]. (ang.).

[:2-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ jednostka zdobyczna

[:1-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y produkcja izraelska

[1]

[A]

[B]

Samoloty myśliwskie	FR F2A F3F F4F F4U F6F F7F F8F P-26 P-35 P-36 P-38 P-39 P-40 P-43 P-47 P-51 P-59 P-61 P-63 P-70 P-80
Samoloty bombowe i torpedowe	BT-1 A-20 A-26 B-10 B-17 B-18 B-23 B-24 B-25 B-26 B-29 B-32 B-34 Maryland Hudson PB4Y-2 SBC SBN SB2A SB2C SB2U SBD TBD TBF
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe	L-3 L-4 PBY PB2Y J2F G-21 J4F O-46 OS2U PBM SOC SO3C SC
Samoloty szkolne	BT-13 PT-17 T-6
Samoloty transportowe i szybowce	C-46 C-47 C-54 C-75 C-87 C-108 CG-13 CG-15 CG-3 CG-4 XC-105 XCG-14
Śmigłowce	R-4
Konstrukcje prototypowe i doświadczalne	BTD FL FM-1 F8B L-133 SB2D TB2D XA-32 XF5F XP-46 XFG-1 XF5U XP-49 XP-50 XP-52 XP-54 XP-55 XP-56 XP-57 XP-58 XP-59 XP-62 XP-67 XP-68 XP-69 XP-71 XP-72 P-75 XP-76 XP-77 XP-81 P-82 XP-83 XA-41 XB-19 XB-27 XB-28 XB-30 XB-31 XB-33 YB-35 XB-38 XB-39 YB-40 XB-41 XB-42 XB-43 XBTC XBTK XPB2M XPBB XPBS-1 XTB2F XTSF TBY

Samoloty myśliwskie i myśliwsko-bombowe	Avia S-199 MD 450 Ouragan MD 452 Mystère Meteor MiG-17^[A] MiG-21^[A] MiG-23^[A] Mirage III (Szachak) Mosquito P-51 Mustang Super Mystère (Sambad) Supermarine Spitfire
Samoloty szturmowe	A-4 Skyhawk (Ajit) Sud Aviation Vautour II
Myśliwce wielozadaniowe	Bristol Beaufighter F-4 Phantom II (Kurnas) F-15I (Baz, Ra’am) F-16 (Nec, Barak, Sufa) F-35 (Adir) Kfir^[B] Lawi^[B] Nesher^[B]
Bombowce	Boening B-17
Samoloty transportowe	A-36 Bonanza (Hofit) Arawa^[B] Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Britten-Norman Islander Constellation Cessna 180 Cessna 208 C-46 Commando C-47 Dakota C-130 Hercules (Karnaf) C-130J Super Hercules (Szimszon) Douglas DC-4 Douglas DC-5 DH.89 Dragon Rapide Grumman G-44 Widgeon Gulfstream G550 Hudson Lodestar M.57 Aerovan Nord Noratlas Norseman C-64A Pilatus PC-6 Rylle 893 RC-3 Seabee Stratocruiser (Anak) TB-20 Trinidad (Paszosz)
Samoloty zwiadowcze, WRE i wczesnego ostrzegania	Auster Autocrat (Primus) Beechcraft Bonanza Dornier Do 27 (Dror) Fairchild F-24^[A] PA-18 Super Cub RWD-13 RWD-15 Sea Scan (Szachaf)^[B] Taylorcraft BL
Tankowce powietrzne	Boeing 707 (Re’em)
Samoloty szkolno-treningowe	AS-65 Consul Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Beechcraft T-6 Texan II (Efroni) Bücker Bü 181^[A] BT-13 Valiant Buckaroo Chipmunk CM.170 Magister Cukit^[B] Fokker S-11 Grob G-120A Jak-11^[A] Harvard Stearman PT-17 Kaydet M-346 (Lawi) Mráz M.1 Sokol^[A] Nord 1203 Piaggio P.149 PA-18 Super Cub Tiger Moth
Śmigłowce	Aérospatiale Alouette II AH-64 Apache (Peten, Saraf) Bell 47 Bell 205 Bell 206 (Sajfanit) Bell 212 (Anafa) Bell AH-1 Cobra (Cefa) CH-53 Sea Stallion (Jasur) Eurocopter Panther (Atalef) Gazelle^[A] H-19 Chickasaw H-34 Choctaw HH-65 Dolphin Hughes Defender Mi-8^[A] Super Frelon (Cira) Hiller OH-23 Raven UH-60 Black Hawk (Janszuf)
Bezzałogowe statki powietrzne	Bird Eye Eitan^[B] Hermes 90^[B] Hermes 450^[B] Hermes 900^[B] Mastiff^[B] Moskito^[B] Panter^[B] Rotem L^[B] RQ-5 Hunter^[B] RQ-2 Pioneer^[B] Scout^[B] Searcher^[B] Heron^[B] Skylark I^[B]
Amunicja krążąca	Green Dragon^[B] Harpy^[B] Harop^[B]
Pociski rakietowe	Gabriel^[B] Lahat^[B]