Iwano-Frankiwsk: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Pawski (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
18 945 edycji
drobne redakcyjne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
drobne merytoryczne
Linia 109: Linia 109:


W mieście znajduje się [[Iwano-Frankowsk (stacja kolejowa)|dworzec kolejowy Iwano-Frankowsk]].
W mieście znajduje się [[Iwano-Frankowsk (stacja kolejowa)|dworzec kolejowy Iwano-Frankowsk]].

== Przynależność administracyjna i terytorialna ==
* [[1340]]–[[1772]] – [[Ziemia halicka]](?), [[Województwo ruskie]], [[Małopolska (prowincja Korony Polskiej)|Prowincja Małopolska]], [[Korona Królestwa Polskiego]] (od 1569 [[Rzeczpospolita Obojga Narodów]]),
* [[1772]]–[[1918]] – [[Galicja Wschodnia]], [[Królestwo Galicji i Lodomerii]], [[Cesarstwo Austriackie]] (od 1867 [[Austro-Węgry]]),
* [[1918]]–[[1939]] – [[Województwo stanisławowskie]], [[II Rzeczpospolita]],
* [[1939]]–[[1941]] - [[Obwód stanisławowski]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]],
* [[1941]]–[[1944]] - [[Powiat stanisławowski|Landkreis Stanislau]], [[Dystrykt Galicja]], [[Generalne Gubernatorstwo]]
* [[1944]]–[[1962]] - [[Obwód stanisławowski]], [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka]] w ramach ZSRR,
* [[1962]]–[[1991]] - Obwód iwanofrankowski<ref>ówcześnie stosowano w j. polskim zapis pochodzący od nazwy rosyjskiej; obecnie stosowany jest zapis pochodzący od nazwy ukraińskiej: obwód iwanofrankiwski</ref>, [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|USRR]], ZSRR,
* od [[1991]] – [[Obwód iwanofrankiwski]], [[Ukraina]].


== Ludzie związani ze Stanisławowem ==
== Ludzie związani ze Stanisławowem ==

Wersja z 19:08, 20 maj 2011

Szablon:DisambigP Szablon:Miasto zagranica infobox

Herb miasta w okresie I Rzeczypospolitej
Herb miasta w okresie II Rzeczypospolitej
Kolegiata w Stanisławowie, ok. 1900 r.
Ratusz
Kolegiata

Iwano-Frankiwsk, Stanisławów[1] (ukr. Івано-Франківськ, ros. Ивано-Франковск; do 1962 Stanisławów, ukr. Станіслав lub Станіславів; jid. סטאַניסלעװ, Stanislew) – miasto obwodowe w zachodniej Ukrainie, ok. 222 tys. mieszkańców (2008), prawa miejskie od 1662, dawna rezydencja magnaterii polskiej.

Historia

I Rzeczpospolita

Miasto zostało założone w 1662 r. na miejscu wsi Zabłotowo przez Andrzeja Potockiego, który nadał mu nazwę Stanisławów na cześć swego ojca Stanisława Rewery Potockiego. Pierwotnie pomyślany jako twierdza do obrony Rzeczypospolitej przed najazdami Tatarów.

W kolejnych latach dzięki życzliwości Potockiego swoich kościołów doczekali się również katoliccy Ormianie, oraz własnej cerkwi i szkoły wyznawcy prawosławni. W 1669 Potocki założył w mieście szkołę tzw. kolonię akademicką po auspicjami Akademii Krakowskiej, którą później przejęli jezuici. Od 1672 roku czyli od upadku Kamieńca Podolskiego, forteca stanisławowska wraz z pobliskim Haliczem przejęła na siebie ciężar obrony południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej. Turcy już w roku 1676 oblegali mury Stanisławowa , który obronił się, ale kosztem ogromnych zniszczeń, stąd decyzja sejmu warszawskiego z roku 1677 o zwolnieniu go z podatków. W latach 1679-1682 pod kierunkiem Karola Bonowego odnowiono i umocniono fortyfikacje.

W 1767 roku w Stanisławowie powstał browar w nowo wybudowanym ogromnym barokowym gmachu w którym do dziś dnia warzy się piwo.

Stanisławów na sejmikach halickich bywa nazywany głową całego Pokucia. Rozbudowany w epoce baroku, nazywany był czasami "małym Lwowem". Stanowił również ważny ośrodek kultury ormiańskiej w Polsce. W tamtejszym kościele ormiańskim znajdował się do 1946 cudowny obraz Matki Boskiej Łaskawej (po wojnie przewieziony do Gdańska).

Zabór austriacki

Po rozbiorach Stanisławów znalazł się w granicach Austrii (w ramach Królestwa Galicji i Lodomerii), od 1804 Cesarstwa Austriackiego, a od 1867 r. Austro-Węgier. W 1880 roku w mieście było 18.626 mieszkańców - 9.734 Polaków, 6998 Żydów (w tym Niemców), 1643 Rusinów i 42 Czechów[1].

II Rzeczpospolita

W okresie odzyskiwania przez Polskę niepodległości po zakończeniu I wojny światowej Stanisławów był przedmiotem walk między Polską a ZURL (1919r.). Po powrocie miasta w granice Polski stał się siedzibą władz województwa stanisławowskiego. 14 czerwca 1930 roku do Stanisławowa włączono miasto Knihinin[2]. W 1931 liczył około 60 000 mieszkańców[3].

II wojna światowa

Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 Stanisławów został okupowany przez Armię Czerwoną.

Sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu pseudowyborów dokonały w październiku 1939 formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych obywatelstwa ZSRR i rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD. Powyższe akty prawne, sprzeczne z Konwencją haską IV (1907) były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie jak i państwa sojusznicze wobec Polski a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. W 1940 został założony tu Uniwersytet Przykarpacki im. Wasyla Stefanyka[4].

Sowieci wprowadzili terror polityczny, dokonywali masowych aresztowań przedstawicieli polskich i ukraińskich elit politycznych, masowych wywózek i grabieży majątku. Planowo niszczyli naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłali do systemu obozów koncentracyjnych Gułagu lub mordowali.

Ostatnia seria masakr więźniów aresztów NKWD w Stanisławowie miała miejsce w czerwcu 1941, po ataku Niemiec na ZSRR. Odgłosy rozpoczętej wkrótce po 22 czerwca akcji mordowania zagłuszano warkotem pracujących silników pojazdów. Według prasy ukraińskiej, zginąć miało około dwóch i pół tysiąca więźniów. Relacje polskich świadków i doniesienia prasy węgierskiej, odnotowane w polskiej prasie emigracyjnej, mówiły również o uratowaniu się dużej liczby więźniów - być może około tysiąca - którym udało się zbiec w czasie chwilowego opuszczenia więzienia przez NKWD. Pomoc uwięzionym niósł na czele grupy młodzieży ze Strzelca i Przysposobienia Wojskowego kapitan Ignacy Lubczyński. Więźniowie uciekali, między innymi, przez ogrody więzienne.

NKWD wróciło jednak i dokończyło mordu na pozostałych więźniach. 23 czerwca NKWD przystąpiło do likwidacji więźniów w Sądowej Wiszni. Przedtem, przywieziono około siedemdziesięcioosobowa grupę więźniów z Przemyśla i Mościsk - ci zostali zabrani do egzekucji jako pierwsi. Po jej wykonaniu kolej przyszła na więźniów – mieszkańców Sądowej Wiszni. Enkawudziści wymordowali ich na dziedzińcu więzienia seriami z broni maszynowej - tak i tutaj, odgłosy egzekucji zagłuszano warkotem silników. Egzekucja nie została dokończona na skutek ucieczki NKWD. Nad ranem rodziny uwięzionych włamały się do więzienia, uwalniając około pięćdziesięciu ocalałych, głównie mieszkańców miasteczka i okolic - Polaków i Ukraińców. Ciała ofiar NKWD, w liczbie około siedemdziesięciu, znaleziono w pobliskim lasku, obok miejscowego kościoła. Ocaleni więźniowie nie mogli jeszcze przez kilka dni powrócić do domów z powodu obecności sowieckiej w okolicy. [5]

Zwłoki niektórych ofiar odnaleziono w Demianowym Łazie, [6].

 Osobne artykuły: Kampania wrześniowa, Agresja ZSRR na Polskę 1939, Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939, Okupacja radziecka w Polsce 1939–1941, Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946 i Masakry więzienne NKWD 1941.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR i utworzeniu przez Adolfa Hitlera Dystryktu Galicja Stanisławów był w latach 1941-1944 siedzibą powiatu w Dystrykcie Galicja Generalnego Gubernatorstwa.

W latach 1941-1943 w mieście znajdowało się getto żydowskie. Niemcy dokonali eksterminacji zamieszkującej Stanisławów ludności żydowskiej. Z 30 tys. Żydów[7] ocalało kilkuset[8].

W czasie okupacji hitlerowskiej Gestapo pod kierownictwem SS-Hauptsturmführera Hansa Krügera dokonało masowych aresztowań 250-300 przedstawicieli polskiej inteligencji Stanisławowa, których rozstrzelano w pobliskim Czarnym Lesie w nocy z 14 na 15 sierpnia 1941. Tu 26 lipca 1942 r. został zamordowany przez Niemców O. Jan Peregryn Haczela wraz z br. Stefanem Kosiorkiem i o. Remigiuszem Wójcikiem za ukrywanie Żydów w Haliczu.

 Osobny artykuł: Mord w Czarnym Lesie.

27 lipca 1944 Stanisławów został ponownie okupowany przez Armię Czerwoną (1 Front Ukraiński)[9].

Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Stanisławów został włączony do ZSRR jako część USRR, a jego polską ludność wysiedlono, głównie na tzw. Ziemie Odzyskane.

XX wiek

Od 1945 w granicach Ukraińskiej SRR. Wówczas większość mieszkających w mieście Polaków została siłą wygnana ze Stanisławowa. Zdecydowana większość mieszkańców dawnego Stanisławowa osiedliła się w Opolu. Stanisławów i okolice były miejscem przesiedlenia obywateli polskich pochodzenia ukraińskiego i łemkowskiego w związku z repatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944-1946, m.in. z okolic Krynicy-Zdroju. W 1962, podczas obchodów 300-lecia miasta, jego nazwa została zmieniona na Iwano-Frankowsk, na cześć ukraińskiego pisarza Iwana Franki. Na początku lat 90. XX wieku miasto stanowiło ośrodek ukraińskiego ruchu niepodległościowego.

Na początku stycznia 2009 władze ukraińskie odsłoniły pomnik wybudowany w mieście na cześć Stepana Bandery[10]. 6 maja 2010 Rada Miejska Iwano-Frankowska nadała honorowe obywatelstwo tego miasta Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi[11]. Utworzona przez Stepana Banderę frakcja OUN-B ponosi odpowiedzialność za zorganizowane ludobójstwo polskiej ludności cywilnej na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej. Roman Szuchewycz ponosi zaś bezpośrednią odpowiedzialność za zaakceptowanie taktyki wołyńskiej UPA i przeprowadzenie zorganizowanej czystki etnicznej na polskiej ludności cywilnej Kresów południowo-wschodnich[12].

Zabytki

  • Ratusz z kramami z 1871 r.
  • Kościół dekanalny z 1700 r. z grobami Potockich, po II wojnie światowej znajdowały się tutaj warsztaty stolarskie i ślusarskie, obecnie muzeum sztuki (głównie malarstwo sakralne)
  • Kościół i klasztor pojezuicki z XVIII w. w stylu barokowym projektu Pawła Giżyckiego – obecnie katedra greckokatolicka
  • Kolegium jezuitów, w którym kształcił się Franciszek Karpiński
  • Kościół ormiański z 1742 r. w stylu włoskiego baroku (z otoczonym kultem obrazem Matki Bożej-kopia Madonny Częstochowskiej, obecnie w Gdańsku). Po II wojnie światowej muzeum ateizmu, obecnie – katedra rosyjskiej cerkwi prawosławnej.
  • Kościół i klasztor Trynitarzy z 1738 roku, fundacji pułkownika Pawła Nitosławskiego,
  • Kościół Chrystusa Króla z 1927 r. Obecnie jedyna świątynia rzymskokatolicka na terenie miasta (ul. Wowczyniecka, 92).
  • Stanisławowski browar z 1767 roku w stylu barokowym
  • Synagoga Tempel (Wilhelm Stiasny, 1895–1899)
  • Zamek Potockich (XVII-XVIII w.)
  • pomnik Adama Mickiewicza (Tadeusz Błotnicki, 1898) - (w czasie II wojny światowej ukryty przed Niemcami w obawie przed jego przetopieniem)
  • park z pozostałościami zniszczonego przez bolszewików cmentarza miejskiego ze zrekonstruowanym nagrobkiem Maurycego Gosławskiego

Gospodarka

Rozwinięty jest tu przemysł lekki: włókienniczy, maszynowy, metalowy, obróbki drewna, chemiczny, meblarski, cementowy, środków transportu, obuwniczy, spożywczy. Działa tu port lotniczy Iwano-Frankowsk z rejsami do miast Europy.

W mieście znajduje się dworzec kolejowy Iwano-Frankowsk.

Przynależność administracyjna i terytorialna

Ludzie związani ze Stanisławowem

Sport

W mieście działał przed wojną polski klub sportowy Rewera Stanisławów. Brał on wielokrotnie udział w eliminacjach do I ligi.

Nazwa miasta

W 1962 Sowieci zmienili nazwę miasta na Iwano-Frankowsk. Jednakże, stara nazwa Stanisławów funkcjonuje u starszych mieszkańców, a także w polskich środowiskach kresowych. Obecnie Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej uznaje nazwę Stanisławów jako egzonim wariantowy polskiej nazwy tego miasta[1].

Galeria

  • Katedra greckokatolicka
    Katedra greckokatolicka
  • Kościół ormiański
    Kościół ormiański
  • Plac w mieście
    Plac w mieście

Pobliskie miejscowości

  1. ↑ a b egzonim wariantowy: Zmiany wprowadzone na XLIX posiedzeniu Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych (7 kwietnia 2010 roku)
  2. ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 102, poz. 937
  3. ↑ Історичний огляд міста (strona informacyjnego portalu miasta Iwano-Frankowska)). [dostęp 2010-01-06]. (ukr.).
  4. ↑ Alma Mater.
  5. ↑ Aleksander Szumański, Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle
  6. ↑ por. też: Demianiv Laz
  7. ↑ Według spisu powszechnego 1931 na 198 350 mieszkańców Stanisławowa 29 525 deklarowało wyznanie mojżeszowe Statystyka Polski Seria C zeszyt 65 Warszawa 1938, Wyd. Główny Urząd Statystyczny s. 27
  8. ↑ Tadeusz Kamiński, Tajemnica Czarnego Lasu, Kraków, 2001
  9. ↑ ВОВ-60 – Сводки
  10. ↑ Sambor: Bandera ponad kryzys
  11. ↑ Bandera i Szuchewycz zostali honorowymi obywatelami Iwano-Frankowska
  12. ↑ Stepan Bandera za swoją "narodową postawę" otrzymał z rąk władz ukraińskich honorowe wyróżnienie wielu innych miast na terenie dzisiejszej Ukrainy Zachodniej (których liczba stale rośnie), są to oprócz Iwano-Frankiwska m.in. Lwów, Łuck, Tarnopol, Truskawiec, Kowel, Sokal, Czerwonogród (dawny Krystynopol), Chust, Brody, Żółkiew, Trembowla, Jaworów, Nowojaworowsk, Borysław, Radziechów, Dublany, Rawa Ruska. Natomiast Roman Szuchewycz otrzymał tytuł honorowego obywatela m.in. miast: Lwowa, Iwano-Frankiwska, Tarnopola, Chustu, Trembowli, Jaworowa, Nowojaworowska, Borysławia
  13. ↑ ówcześnie stosowano w j. polskim zapis pochodzący od nazwy rosyjskiej; obecnie stosowany jest zapis pochodzący od nazwy ukraińskiej: obwód iwanofrankiwski
  14. ↑ Historia parafii ormiańskiej

Źródła i linki zewnętrzne

Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Powiat stanisławowski (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ podczas wojny pozbawione praw miejskich
  2. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu iwanofrankiwskiego

Hromady obwodu iwanofrankiwskiego
rejon iwanofrankiwski
rejon kałuski
rejon kołomyjski
rejon kosowski
rejon nadwórniański
rejon wierchowiński

herb obwodu iwanofrankowskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iwano-Frankiwsk&oldid=26532513”