Nowy Wiśnicz

	Nowy Wiśnicz
	Nowy Wiśnicz
	; Widok miasta i okolic z północnego wschodu.; Od lewej widoczne są: dawny klasztor karmelitów (obecnie zakład karny) w Leksandrowej oraz Zamek Wiśnicz w Starym Wiśniczu.
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	bocheński
Gmina	Nowy Wiśnicz
Prawa miejskie	1616
Burmistrz	Małgorzata Więckowska
Powierzchnia	4,97 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 2758; 554,9 os./km²
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-720
Tablice rejestracyjne	KBC, KBA
	Położenie na mapie gminy Nowy Wiśnicz Nowy Wiśnicz
	Położenie na mapie Polski Nowy Wiśnicz
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Nowy Wiśnicz
	Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Nowy Wiśnicz
	49°54′53″N 20°27′39″E/49,914722 20,460833
TERC (TERYT)	1201064
SIMC	0824936
	Urząd miejskiRynek 38; 32-720 Nowy Wiśnicz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Zamek w Wiśniczu

Nowy Wiśnicz – miasto w woj. małopolskim, w powiecie bocheńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz. Położone jest na Pogórzu Wiśnickim przy drodze wojewódzkiej nr 965 z Bochni do Limanowej, w odległości 8 km od Bochni.

Nowy Wiśnicz uzyskał lokację miejską w 1616 roku, zdegradowany w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1995 roku^[4]. W latach 1976–1982 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Wiśnicz-Lipnica. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. tarnowskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Plan Wiśnicza z czasów potopu szwedzkiego

W XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów, a następnie Lubomirskich. Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego. W założonym przez siebie mieście Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Stanisław wybudował klasztor Karmelitów Bosych. Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił wielki pożar 3 lipca 1863^[5].

W maju 2020 roku za pomnik historii uznany został zespół architektoniczno-krajobrazowy położony na obszarze Nowego Wiśnicza, Starego Wiśnicza i Leksandrowej z zabytkowym ratuszem i kościołem pw. Wniebowzięcia NMP, zamkiem i dawnym klasztorem oo. Karmelitów Bosych, w którym obecnie mieści się Zakład Karny Nowy Wiśnicz^[6].

Osobny artykuł: Akcja Wiśnicz.

W czasie II wojny światowej w rejonie Nowego Wiśnicza działał 12 Pułk Piechoty Armii Krajowej regionalny oddział Armii Krajowej, który przeprowadził 26 lipca 1944 roku Akcję Wiśnicz – atak na niemieckie więzienie, który był jedną z największych akcji uwolnienia więźniów przez polskie podziemie przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji Polski^[7]^[8]^[9].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Nowego Wiśnicza w 2014 roku^[10].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Budynek Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu

Jeden z drewnianych domów w Nowym Wiśniczu na rysunku Jana Matejki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

układ urbanistyczny,
zespół kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP z 1620 roku:
- kościół,
- plebania,
- dzwonnica,
- ogrodzenie z 2 bramkami,
- cmentarz kościelny,
kapliczka przydrożna św. Jana Nepomucena, drewniana, przy drodze do zamku z 2 poł. XVIII wieku.,
zespół klasztorny karmelitów z 1 poł. XVII w.,
- ruina kościoła pw. św. Józefa
- klasztor, obecnie więzienie,
- fortyfikacje bastionowe,
cmentarz żydowski,
zespół zamkowy, XVI, po 1620 r.,
- zamek,
- fortyfikacje bastionowe,
ratusz miejski,
sąd, obecnie liceum (PLSP), ul. Grunwaldzka 278 (Bocheńska 6) z lat 1911–1912,
- areszt,
dom, Rynek 13, XVIII/XIX,
dom, Rynek 20, XVII, XX wiek.

Inne zabytki[edytuj | edytuj kod]

dom Macieja Trapoli z XVII w.,
cmentarz wojenny

Nieistniejące:

kościół Karmelitów pw. Chrystusa Zbawiciela z lat 1622–1630, zburzony przez Niemców w latach 1942–1944,
drewniane podcieniowa zabudowa rynku (uwieczniona przez Jana Matejkę).

Ratusz miejski w Nowym Wiśniczu

Przyroda i turystyka[edytuj | edytuj kod]

Miasto leży na obszarze Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. W bliskiej okolicy znajduje się kilka obiektów chronionej przyrody:

rezerwat przyrody Kamień-Grzyb, z głazem w kształcie grzyba o wysokości ok. 7 m, znajdujący się na południe od Nowego Wiśnicza,
pomnik przyrody Kamienie Brodzińskiego z grupą ciekawych kształtem skał zbudowanych z piaskowca istebniańskiego, na wzniesieniu Paprotna, położony na granicy Lipnicy Murowanej i Rajbrotu,
Skałki Chronowskie – pomnik przyrody nieożywionej; wychodnie piaskowca znajdujące się w wierzchowinowych partiach Kobylej Góry (na terenie wsi Chronów, przy granicy z Borówną).

Szlaki turystyczne: niebieski: Bochnia – Nowy Wiśnicz – Kamień Grzyb – Paprotna (obok Kamieni Brodzińskiego) – Rajbrot – Łopusze – Przełęcz Rozdziele – Widoma – góra Kamionna – Pasierbiecka Góra – Tymbark.

Pomnik przed ratuszem hetmana Stanisława Lubomirskiego-założyciela miasta

Ludzie związani z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Wiśniczem.

Urodzeni[edytuj | edytuj kod]

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowym Wiśniczu.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. [dostęp 2012-06-13].
↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-21] .
↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
↑ List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.
↑ https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf.
↑ Königsberg 2017 ↓.
↑ Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu. „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.
↑ Śląski 1983 ↓.
↑ Nowy Wiśnicz w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie. 2020-09-30.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wojciech Königsberg: AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej. Kraków: Znak, 2017. ISBN 978-83-240-4232-6.
Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 446–448. ISBN 978-83-211-1428-6.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Herb miasta Wiśnicza w księdze ławniczej z 1634 roku
Wiśnicz Nowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 608 .

[gus-1] Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r.. [dostęp 2012-06-13].

[populacja2019-2] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-21] .

[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669).

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.

[5] List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.

[6] ttps://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf.

[CITEREFKönigsberg2017-7] Königsberg 2017 ↓.

[Wieciech-8] Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu. „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.

[CITEREFŚląski1983-9] Śląski 1983 ↓.

[populacja2016-10] Nowy Wiśnicz w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[11] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie. 2020-09-30.

[NW-L-12] 1976–82 gmina Nowy Wiśnicz-Lipnica

[13] 1977–94 gmina Żegocina

[14] 1973–76 gmina Nowy Wiśnicz

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

[C]

Miasta na prawach powiatu	Kraków Nowy Sącz Tarnów
Miasta powiatowe	Bochnia Brzesko Chrzanów Dąbrowa Tarnowska Gorlice Limanowa Miechów Myślenice Nowy Targ Olkusz Oświęcim Proszowice Sucha Beskidzka Wadowice Wieliczka Zakopane
Miasta gminne	Alwernia Andrychów Biecz Bobowa Brzeszcze Bukowno Chełmek Ciężkowice Czchów Dobczyce Grybów Jordanów Kalwaria Zebrzydowska Kęty Koszyce Krynica-Zdrój Krzeszowice Libiąż Maków Podhalański Mszana Dolna Muszyna Niepołomice Nowe Brzesko Nowy Wiśnicz Piwniczna-Zdrój Rabka-Zdrój Radłów Ryglice Skała Skawina Słomniki Stary Sącz Sułkowice Szczawnica Szczucin Świątniki Górne Trzebinia Tuchów Wojnicz Wolbrom Zakliczyn Zator Żabno

Miasta	Bochnia Nowy Wiśnicz
Gminy miejskie	Bochnia
Gminy miejsko-wiejskie	Nowy Wiśnicz
Gminy wiejskie	Bochnia Drwinia Lipnica Murowana Łapanów Rzezawa Trzciana Żegocina

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Bochnia Niepołomice (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Lipnica Murowana Niepołomice (→) Uście Solne Wiśnicz Nowy
Gminy miejskie (1920–75)	Bochnia Niepołomice Uście Solne (do 1934) Wiśnicz Nowy (do 1934)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Bochnia Bogucice Drwinia (od 1947) Kłaj (od 1973) Lipnica Murowana^[A] Łapanów Mikluszowice (1947–54) Niegowić Rzezawa Targowisko (do 1954) Trzciana (do 1954) Trzciana-Żegocina^[B] (od 1973) Uście Solne (do 1954) Wiśnicz Nowy^[A]^[C] Zabierzów Bocheński
Gromady (1954–72)	Bieńkowice (1954–57) Bochnia (1954–72) Bochnia=Zachód (1969–72) Bogucice (1961–72) Borek (1954–59) Bratucice (1954–61) Brzezie (1954–61) Brzeźnica (1954–60) Buczków (1954–59) Cerekiew (1954–60) Chronów (1954–57) Cikowice (1954–68) Drwinia (1954–72) Grabie (1954–59) Grobla (1954–61) Kamionna (1954–61) Kłaj (1954–72) Królówka (1954–61) Krzeczów (1954–57) Książnice (1954–72) Lipnica Murowana (1954–72) Łapanów (1954–72) Łapczyca (1954–68) Majkowice (1954–61) Marszowice (1954–59) Mikluszowice (1954–72) Niegowić (1954–72) Połom (1954–60) Rajbrot (1954–68) Rzezawa (1954–72) Siedlec (1954–61) Sobolów (1954–61) Stradomka (1954–60) Szarów (1954–72) Tarnawa (1954–61) Trzciana (1954–72) Uście Solne (1954–72) Wiśnicz Nowy (Nowy Wiśnicz) (1954–72) Wiśnicz Stary (Stary Wiśnicz) (1954–72) Wola Batorska (1954–61) Zabierzów Bocheński (1954–72) Zawada (1954–72) Żegocina (1954–72)