Przejdź do zawartości

Piwniczna-Zdrój

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Piwniczna)
Piwniczna-Zdrój
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Piwniczna Zdrój, widok ogólny
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

nowosądecki

Gmina

Piwniczna-Zdrój

Data założenia

1348

Prawa miejskie

1348

Burmistrz

Tomasz Michałowski

Powierzchnia

38,3 km²

Wysokość

562 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


5860[1]
153 os./km²

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

33-350

Tablice rejestracyjne

KNS

Położenie na mapie gminy Piwniczna-Zdrój
Mapa konturowa gminy Piwniczna-Zdrój, w centrum znajduje się punkt z opisem „Piwniczna-Zdrój”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Piwniczna-Zdrój”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Piwniczna-Zdrój”
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego
Mapa konturowa powiatu nowosądeckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Piwniczna-Zdrój”
Ziemia49°26′07″N 20°42′41″E/49,435278 20,711389
TERC (TERYT)

1210134

SIMC

0961768

Urząd miejski
Rynek 20
33-350 Piwniczna-Zdrój
Strona internetowa

Piwniczna-Zdrój (do 6 lutego 1998 Piwniczna[2]) – miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Piwniczna-Zdrój.

Miasto królewskie starostwa sądeckiego w powiecie sądeckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 5860 mieszkańców[1].

Położenie geograficzne i podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Piwniczna leży nad rzeką Poprad, jej obszar rozpościera się od wysokości 357 m (dolina Popradu w rejonie przysiółka Witkowskie) do 1140 m (podszczytowe partie Wielkiego Rogacza) 1182 m. Najwyższe szczyty w obrębie miasta: Eliaszówka 1024 m, Niemcowa 963 m, Granica 715 m, Kicarz 703 m. Przez miasto biegnie linia kolejowa, ze stacją Piwniczna i przystankiem Piwniczna-Zdrój oraz droga krajowa 87 łącząca Nowy Sącz z miejscowym, byłym przejściem granicznym Piwniczna-Mníšek nad Popradom.

Historia oraz pochodzenie nazwy miasta

[edytuj | edytuj kod]

Królewskie Wolne Miasto Piwniczna zostało założone w Dolinie Popradu na tzw. surowym korzeniu na mocy dekretu króla Kazimierza III Wielkiego w 1348 r., w ramach polityki obronności kraju zakładającej lokowanie osad wzdłuż ówczesnych granic Polski. Piwniczna, z racji swego położenia, miała także wspomagać dochody królewskiego skarbca. Zasadźcą miasta na prawie magdeburskim był Hanko, mieszczanin pochodzący z Nowego Sącza. Pierwotna nazwa osady Piwniczna Szyja, która według dokumentu lokacyjnego istniała jeszcze przed powstaniem miasta, odnosiła się do „wąskiego przesmyku, gardziela”, czyli charakterystycznego zwężenia rzeki Poprad w okolicach dzisiejszego Międzybrodzia. Nazwa ta funkcjonowała do końca XVIII w. Sama nazwa Piwniczna pochodzi od „zaciemnionego przez cień gęstego boru wjazdu do miasta od strony północnej”. Istnieje również alternatywne wytłumaczenie nazwy Piwniczna, lecz jest ono jedynie tylko ludowym przekazem utartym w tutejszej tradycji. Otóż różne dawne wzmianki wspominały o tym, że w Piwnicznej i okolicy były miejsca, gdzie istniały jakieś podziemne przejścia, tunele, szyby, lochy itp, obiekty z okresu gdzieś wczesnego średniowiecza, które prawdopodobnie można byłoby wiązać z dawnymi legendami o miejscowym prymitywnym kopalnictwie i może obiektami o charakterze częściowo obronnym ludności, ze względu na trudne, i mało dostępne pogranicze. Pod starą szkołą (obecnie małe planty) widać otwór jamy, o której lud prawi, że pod miasteczkiem całym ciągnie się aż do Kamiennego Gronia.

Położenie przy ruchliwym trakcie handlowym na Węgry, liczne przywileje królewskie, spowodowały szybki i dynamiczny rozwój miasta. Już w XVIII w. Piwniczna posiadała sieć wodociągową. Na przełomie XVIII i XIX w. wybudowano m.in. szkołę, karczmę, pięć młynów, cysternę na wodę, papiernię i szpital. W latach 1874–1876 wybudowano kolej Nowy SączMuszyna. Przystanek kolejowy w Piwnicznej wybudowano jednak dopiero w 1908 r., gdy miasto przekazało kolei subwencję na ten cel. Pożar miasta w 1876 roku spowodował spalenie drewnianego kościoła i czterdziestu domów. W latach następnych odkryto źródła wód mineralnych, a w 1884 r. pojawili się pierwsi kuracjusze. Piwniczna stała się też wkrótce znanym ośrodkiem letniskowo-wypoczynkowym.

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Piwniczna”[4].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

W 1921 r. spośród 3632 mieszkańców 3393 było wyznania rzymskokatolickiego, 6 greckokatolickiego, 7 ewangelickiego i 226 mojżeszowego. Narodowość polską zadeklarowało 3620 osób, rusińską 3, żydowską 5 i inną 4[5].

Ludność według spisów powszechnych, do roku 1943 razem z Głębokiem[6][5][7][8][9][10].

Budynki mieszkalne
Rok 1900 1921 1931 2002
Liczba 617 653 829 1136
Zwierzęta hodowlane w 1900 roku[7]
Zwierzęta Konie Bydło Owce Świnie
Liczba 180 1560 870 382
  • Piramida wieku mieszkańców Piwnicznej-Zdroju w 2014 roku[12].


Części miasta

[edytuj | edytuj kod]
Części miasta wg TERYT[13]

Banie, Bitne, Błankowa, Borowiec, Borownice, Buczkowa, Bucznik, Bziniaki, Cichoniówka, Cyrchla, Czercz, Czerteż, Duchówka, Fiedorówki, Fryckowskie, Hale, Hanuszów, Jeziory, Kickowa, Kijanki, Korpały, Kosmydle, Kosmydlówka, Koszarzyska, Kowalówki, Lasek, Latawcowa, Latowice, Leskowa, Łazarkówka, Łazy, Łomnickie, Magury, Międzybrodzie, Niedźwiedza, Niemcowa, Niewinna, Obidza, Piwowarówka, Piwowary, Podbukowiec, Podolik, Pola, Rewałówka, Rokitniak, Równia, Rycerze, Rzymowskie, Skorupy, Sucha Dolina, Szeroka Polana, Szerszeniówka, Śmigowskie, Świniarki, Tromowa, Trześniowa, Trześniowy Groń, Twarogi, Tymowska, Walczaki, Werbówki, Więckówka, Witkowskie, Zabanie, Zaczerczyk, Zagrody, Zamakowisko, Zapotok, Zatyłki, Zawodzie, Zwór, Żeniowska

Nazwa niestandaryzowana

Kosarzyska

Wody mineralne

[edytuj | edytuj kod]

Występują tu naturalne lecznicze wody mineralne, znane jako „kwaśne wody”. Są to wody wodorowęglanowo-magnezowo-wapniowo-żelaziste. Charakteryzują się wysoką zawartością jonów magnezowych i wapniowych, wykazując działanie neutralizujące sok żołądkowy, a powstający w wyniku reakcji chlorek wapnia działa przeciwzapalnie. Alkalizacja treści pokarmowej i pobudzanie czynności wydalniczej żołądka przez dwutlenek węgla przyspieszają jego opróżnianie. Działa to korzystnie w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, nieżycie żołądka i stanach zapalnych jelit. Wspomagają też leczenie cukrzycy i stanów zapalnych trzustki[potrzebny przypis].

W miejscowych ośrodkach leczniczo-wypoczynkowych stosuje się wannowe kąpiele mineralne, zabiegi borowinowe, natryski wodolecznicze, masaże, gimnastykę leczniczą, inhalację oraz kurację pitną wody. Aktualnie na terenie uzdrowiska eksploatowanych jest kilka głębinowych otworów. Woda rozlewana jest w dwóch rozlewniach w Piwnicznej i Zubrzyku[potrzebny przypis].

Narciarstwo

[edytuj | edytuj kod]

Zimą panują tu dobre warunki śniegowe umożliwiające uprawianie sportów zimowych w ośrodkach narciarskich w Suchej Dolinie, Wierchomli Małej i Kokuszce. W stacjach narciarskich działa kilkanaście wyciągów narciarskich: orczykowych i talerzykowych, jak również koleje krzesełkowe. Działają też serwisy narciarskie, wypożyczalnie sprzętu oraz szkółki narciarskie. W Wierchomli i Kokuszce stosuje się sztuczne naśnieżanie i oświetlenie.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].

  • Pensjonat „Orlęta”, ul. Gąsiorowskiego 2. szachulcowy budynek z 1897 roku;
  • studnia w Rynku z całością obudowy architektonicznej wraz z otoczeniem – zieleniec wyodrębniony krawężnikami.

Na środku rynku znajduje się zabytkowa cysterna z 1913 r.[15] – studnia, która zaopatrywała mieszczan w wodę do użytku codziennego, a później była zbiornikiem przeciwpożarowym. Pierwsza studnia powstała w 1801; w czasie wielkiego pożaru w 1876 spłonęła wraz z całym wyposażeniem. Uratowała się (wpadła do wody) jedynie figura św. Floriana. Po zrekonstruowaniu studni na jednym ze zwieńczeń wymalowano wizerunek Kazimierza Wielkiego. Do niedawna na studni znajdował się zabytkowy wóz strażacki[16], który w roku 2020 został przeniesiony w okolice remizy OSP w Kosarzyskach.

Inne Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Od czasów lokacji miasta zachował się prawie niezmieniony układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem i wychodzącymi z jego narożników ulicami. W zachodniej pierzei rynku znajduje się ratusz, którego zalążek powstał w XIX w. i pełnił funkcję wartowni. W pozostałych pierzejach rynku XIX-wieczne domy mieszczańskie.

Naprzeciw kościół parafialny pw. Narodzenia NMP, wybudowany w latach 1881–1886, z kamienia i cegły, na miejscu starszych świątyń. Jest to kościół bazylikowy, z wieżą na osi wtopioną w korpus, nakryty dachem dwuspadowym z sygnaturką na kalenicy i dzwonem z 1523 r., odlanym w Maasen. Wewnątrz cenne ceramiczne stacje drogi krzyżowej, pochodzące z Wiednia[17]. W prezbiterium zwraca uwagę obraz pędzla Bolesława Barbackiegośw. Józef z Dzieciątkiem Jezus.

Kultura i turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Główne atrakcje turystyczne, oprócz narciarstwa, Piwnicznej:

  • Spływ łodziami doliną Popradu,
  • Wieża widokowa na szczycie Eliaszówka,
  • Park Węgielnik – Skałki,
  • Pijalnia wód mineralnych oraz tzw. kopuła, gdzie można zaczerpnąć świeżej wody mineralnej prosto z ujęcia,
  • Muzeum Regionalne,
  • Wypożyczalnia quadów, wędkowanie na Popradzie, paintball, pumptrack, skatepark, jazda konna, baseny, oraz ścianka wspinaczkowa.
  • Ponadto 280 km tras i oznakowanych szlaków turystycznych dla pieszych, rowerzystów i jazdy konnej oraz ścieżki zdrowia (Park Zdrojowy „Kicarz”),

Na terenie Piwnicznej funkcjonuje kilkadziesiąt różnych obiektów wczasowych, leczniczo-wypoczynkowych z miejscami noclegowymi, sanatorium, hotel, schroniska górskie oraz kwatery prywatne – łącznie ponad 3000 miejsc noclegowych. Pod numerem Rynek 23 uwagę zwraca wzniesiony w latach 2004–2008 nowoczesny budynek Pensjonatu pod Kasztanami, zaprojektowany przez architektów Rafała Barycza i Pawła Saramowicza. We wschodniej pierzei rynku znajduje się budynek Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury z Izbą Regionalną i biblioteką.

Znakowane szlaki turystyczne
szlak turystyczny czerwony Piwniczna – Przełęcz GromadzkaDolina Biała WodaJaworki
szlak turystyczny zielony Piwniczna – EliaszówkaPrzełęcz Gromadzka
szlak turystyczny żółty Piwniczna – Przełęcz BukowinaHala PisanaFrycowa
szlak turystyczny niebieski Piwniczna – BucznikŁomnica-ZdrójSchronisko PTTK na Hali ŁabowskiejŁabowiecŁabowa

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury organizuje bądź współorganizuje coroczne stałe imprezy:

  • Wrzosowisko,
  • Sobótki Nadpopradzkie,
  • Dni Piwnicznej,
  • Międzynarodowy Festiwal „Dzieci Gór”,
  • Jesień Popradzka.

Od 1965 r. w Piwnicznej funkcjonuje regionalny zespół folklorystyczny „Dolina Popradu”, który prezentuje kulturę oraz folklor górali nadpopradzkich, tzw. czarnych górali. Zespół od początku istnienia dał ponad 1000 występów, zdobył czołowe miejsca na międzynarodowych konkursach, m.in. w Finlandii w 2007 r.

W Kosarzyskach urodziła się Danuta Szaflarska.

W Piwnicznej przez część życia mieszkał i tworzył Zygmunt Radnicki.

Muzeum regionalne

[edytuj | edytuj kod]

Muzeum mieści się w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Piwnicznej Zdroju i powstało z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Piwnicznej. Bogactwem muzeum jest zasobny dział etnograficzny ze zbiorami sprzętu domowego i gospodarskiego, narzędzi rzemieślniczych, strojów i zabytkami dawnego rękodzieła. Zbiory historyczne to fotokopie i reprodukcje dokumentów lokacyjnych i przywilejów miasta Piwniczna oraz zdjęcia i pamiątki po bohaterach lokalnego życia. Unikatowa jest największa w Europie kolekcja dawnego sprzętu narciarskiego (gromadzona przez Zygmunta Bielczyka) – nart biegowych i zjazdowych, ukazująca rozwój techniczny tego rodzaju sportowego wyposażenia.

W przemyśle dominuje wydobycie wody mineralnej; największym przedsiębiorstwem w mieście jest Zakład Butelkowania Naturalnej Wody Mineralnej „Piwniczanka”. Ponadto drobny przemysł drzewny i skórzany.

Kontrowersje w sprawie nazwy

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miejscowości Piwniczna-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Piwniczna Zdrój, jest natomiast formą potoczną.

Ochotnicza Straż Pożarna

[edytuj | edytuj kod]

Piwniczna posiada założoną w 1896 roku Ochotniczą Straż Pożarną, jednostka od 1995 roku znajduje się w krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym i posiada 3 samochody bojowe[18].

  • GLM 8 Toyota Hilux
  • GBARt 2,5/24 Renault Midium 220.14
  • GCBA 6/32 Jelcz 325/004

Ludzie związani z Piwniczną-Zdrojem

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Piwniczną-Zdrojem.

Urodzeni

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-28].
  2. Dz.U. z 1998 r. nr 11, poz. 41.
  3. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, s. 94.
  4. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
  5. a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
  6. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 III 2011.. [dostęp 2012-08-12]. (pol.).
  7. a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907.
  8. Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny.
  9. Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny.
  10. Piwniczna Zdrój. Studia i szkice z dziejów miasta 1772-1998, Piwniczna Zdrój 1998.
  11. Special Orts Repertorium, Wiedeń 1893.
  12. Piwniczna-Zdrój w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  13. Główny Urząd Statystyczny. Rejestr TERYT [online] [dostęp 2023-09-25] (pol.).
  14. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
  15. WKZ nr rej. A-139/M z 30.06.2008.
  16. WKZ nr rej. A-75/M z 11.05.2006.
  17. Piwniczna-Zdrój. Atrakcje turystyczne miasta i gmin, Agencja Wydawnicza WiT s.c., 2018 ISBN 978-83-89580-65-8
  18. OSP Piwniczna-Zdrój – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2021-06-20] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]