Siemiatycze: Różnice pomiędzy wersjami
52°25′38″N 22°51′45″E/52,427222 22,862500| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
bezzasadna zmiana Znacznik: Anulowanie edycji |
→Historia do 1795 roku: drobne merytoryczne |
||
| Linia 57: | Linia 57: | ||
W latach 1655–1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez [[potop szwedzki]]. Blisko 30% społeczności traci życie. Zniszczenie przez Szwedów [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielnika]] i [[Drohiczyn (Polska)|Drohiczyna]] sprawia, że wzrasta znaczenie Siemiatycz. W latach 1710–1711 ''wielki pomór'' lub inaczej ''morowe powietrze'' (epidemia [[cholera|cholery]]) dziesiątkuje ludność, a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na [[Grabarka (góra)|Grabarce]], która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 [[Zgromadzenie Księży Misjonarzy]] przejęło prowadzenie [[kościół łaciński|parafii rzymskokatolickiej]] pod wezwaniem [[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Siemiatyczach|Wniebowzięcia NMP]]. Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek, prowadzili także działalność charytatywną. Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św. [[Archanioł Michał|Michała Archanioła]]. |
W latach 1655–1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez [[potop szwedzki]]. Blisko 30% społeczności traci życie. Zniszczenie przez Szwedów [[Mielnik (województwo podlaskie)|Mielnika]] i [[Drohiczyn (Polska)|Drohiczyna]] sprawia, że wzrasta znaczenie Siemiatycz. W latach 1710–1711 ''wielki pomór'' lub inaczej ''morowe powietrze'' (epidemia [[cholera|cholery]]) dziesiątkuje ludność, a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na [[Grabarka (góra)|Grabarce]], która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 [[Zgromadzenie Księży Misjonarzy]] przejęło prowadzenie [[kościół łaciński|parafii rzymskokatolickiej]] pod wezwaniem [[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Siemiatyczach|Wniebowzięcia NMP]]. Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek, prowadzili także działalność charytatywną. Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św. [[Archanioł Michał|Michała Archanioła]]. |
||
Od 1758 Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej [[Anna Jabłonowska|Anny z Sapiehów Jabłonowskiej]]. Następuje rozbudowa miasta. W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań, w tym kościół. W 1772 na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza, a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek. Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części. W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany (tzw. kramy). W 1775 liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285; Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po [[Międzyrzec Podlaski|Międzyrzecu]], [[Węgrów|Węgrowie]], [[Tykocin]]ie i [[Ciechanowiec|Ciechanowcu]]. |
W 1758 roku pożar zniszczył część pierzei rynkowej od strony kościoła. Od 1758 Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej [[Anna Jabłonowska|Anny z Sapiehów Jabłonowskiej]]. Następuje rozbudowa miasta. W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań, w tym kościół. W 1772 na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza, a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek. Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części. W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany (tzw. kramy). W 1775 liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285; Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po [[Międzyrzec Podlaski|Międzyrzecu]], [[Węgrów|Węgrowie]], [[Tykocin]]ie i [[Ciechanowiec|Ciechanowcu]]. |
||
=== Lata 1775–1918 === |
=== Lata 1775–1918 === |
||
W 1777 w Siemiatyczach rozpoczęto budowę |
W 1777 w Siemiatyczach rozpoczęto budowę pałacu księżnej [[Anna Jabłonowska|Anny Jabłonowskiej]]. W pałacu urządzono Gabinet Historii Naturalnej, w którym prezentowano zebrane przez Jabłonowską zbiory zoologiczne i botaniczne, dzieła sztuki medalierskiej, znaleziska archeologiczne, księgozbiór, [[miedzioryt]]y i inne<ref>Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789-1805, wyd. Cz. Leśniewski, Kraków 1931, s. 353</ref>. Zbiory te oglądali m.in. król [[Stanisław August Poniatowski|Stanisław August]], wielki książę [[Paweł I Romanow|Paweł Romanow]], dostojnicy oraz ludzie nauki: [[Stanisław Staszic]], [[Hugo Kołłątaj|Kołłątaj]]. Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów [[Sfinks]]ów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej, które po rekonstrukcji można oglądać obecnie. W 1789 roku król Stanisław August Poniatowski na wniosek właścicielki zgodził się na czwarty czterotygodniowy jarmark w mieście, który przypadał na święto św. Anny w dniu 26 lipca<ref>AGAD, Metryka Koronna, sygn. KK90, k. 94v-95</ref>. |
||
Po [[III rozbiór Polski|III rozbiorze Polski]] w 1795 Siemiatycze znalazły się pod [[Zabór pruski|zaborem pruskim]]. Okres 1797–1801 to lata budowy [[Synagoga|Bożnicy Żydowskiej]], która w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] została spalona. Po śmierci Anny Jabłonowskiej w 1800 roku, jej pałacowe zbiory zostały sprzedane w 1802 roku przez [[Stanisław Sołtyk|Stanisława Sołtyka]] carowi [[Aleksander I Romanow|Aleksandrowi I]] za 50 tys. dukatów i wywiezione do Moskwy. |
|||
7 lipca 1807 na mocy [[Pokój w Tylży|traktatu tylżyckiego]] Siemiatycze |
7 lipca 1807 na mocy [[Pokój w Tylży|traktatu tylżyckiego]] Siemiatycze wraz z okolicznymi terytoriami włączono do [[Imperium Rosyjskie|Cesarstwa Rosyjskiego]]. W 1825 Siemiatycze zamieszkiwało 1 945 osób. W mieście stało 20 budynków murowanych, 330 drewnianych, 2 manufaktury, 10 sklepów, 40 szynków, łaźnia i dwa parki miejskie. W 1861 gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków. |
||
[[Plik:Battle of Siemiatycze 1863.JPG|266px|mały|prawo|<center>[[Bitwa pod Siemiatyczami]] 1863</center>]] |
[[Plik:Battle of Siemiatycze 1863.JPG|266px|mały|prawo|<center>[[Bitwa pod Siemiatyczami]] 1863</center>]] |
||
6-7 lutego 1863 to data [[Bitwa pod Siemiatyczami|bitwy pod Siemiatyczami]], stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez [[Walenty Lewandowski|Lewandowskiego]], [[Władysław Cichorski|Cichorskiego]] i [[Roman Rogiński|Rogińskiego]] a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen. [[Zachar Maniukin|Maniukina]]. Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach (obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania |
6-7 lutego 1863 to data [[Bitwa pod Siemiatyczami|bitwy pod Siemiatyczami]], stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez [[Walenty Lewandowski|Lewandowskiego]], [[Władysław Cichorski|Cichorskiego]] i [[Roman Rogiński|Rogińskiego]] a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen. [[Zachar Maniukin|Maniukina]]. Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach (obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania styczniowego). W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską. Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto. Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Anny Jabłonowskiej, którego potem już nie odbudowywano. |
||
29 kwietnia 1865 – poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej [[cerkiew (budynek)|cerkwi prawosławnej]] na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego. Budowę ukończono w 1866. 2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy. W 1897 społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% [[żydzi]], 15% [[katolicyzm|katolicy]], blisko 10% [[Prawosławie|prawosławnych]] oraz nieliczni [[luteranizm|ewangelicy]]. W 1900 nieopodal [[Synagoga|synagogi]] powstaje neobarokowy Przyszkółek (Dom Talmudyczny). Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in. państwowe przedszkole, później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Anny Jabłonowskiej, aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną, przekształconą później w dwuklasową. |
29 kwietnia 1865 – poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej [[cerkiew (budynek)|cerkwi prawosławnej]] na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego. Budowę ukończono w 1866. 2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy. W 1897 społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% [[żydzi]], 15% [[katolicyzm|katolicy]], blisko 10% [[Prawosławie|prawosławnych]] oraz nieliczni [[luteranizm|ewangelicy]]. W 1900 nieopodal [[Synagoga|synagogi]] powstaje neobarokowy Przyszkółek (Dom Talmudyczny). Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in. państwowe przedszkole, później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Anny Jabłonowskiej, aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną, przekształconą później w dwuklasową. |
||
Wersja z 15:05, 5 cze 2019
| miasto i gmina | |||||
 Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia |
1. poł. XV wieku | ||||
| Prawa miejskie |
1542 | ||||
| Burmistrz |
Piotr Siniakowicz | ||||
| Powierzchnia |
36,25 km² | ||||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
85 | ||||
| Kod pocztowy |
17-300 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BSI | ||||
Położenie na mapie powiatu siemiatyckiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
| 52°25′38″N 22°51′45″E/52,427222 22,862500
| |||||
| TERC (TERYT) |
2010011 | ||||
| SIMC |
0923360 | ||||
Urząd miejski ul. Pałacowa 217-300 Siemiatycze | |||||
| Strona internetowa | |||||
Siemiatycze (biał. Сямятычы) – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie siemiatyckim. Leży na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej, nad rzeką Kamianką.
Według danych z 1 stycznia 2018 Siemiatycze liczyły 14 590 mieszkańców[1].
Położenie
Siemiatycze są położone we wschodniej Polsce, w południowej części województwa podlaskiego i 64 km od Siedlec.
Według danych z 2002[3] Siemiatycze mają obszar 36,25 km², w tym:
- użytki rolne: 61%
- użytki leśne: 23%
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 36,25 km²[4]. Miasto stanowi 2,48% powierzchni powiatu.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Historia
Historia do 1795 roku
Historia miasta sięga połowy XV wieku, kiedy wyodrębniają się pierwsze dobra siemiatyckie. Pierwotna osada dworska istniejąca w latach 1443–1542, wraz z cerkwią pw. Świętej Trójcy, Św. Piotra i Pawła i Św. Paraskewii usytuowana była na wzgórzu nad rzeką Muchawiec (obecnie na dawnym miejscu stoi wzniesiona w 1866 murowana cerkiew pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła). Na przeciwległym brzegu Muchawca ok. połowy XV w. zaczęła powstawać nowa osada o innym niż przycerkiewna charakterze narodowościowo-religijnym, dla której Michał Kmita Sudymontowicz ufundował w 1456 roku kościół. Już w początkach miasta można zatem obserwować dość typowe dla Podlasia zjawisko powstawania dwóch skupisk osadniczych, stanowiących jednakże jedno miasto, o odrębnym składzie religijnym, prawnym i etnicznym społeczeństwa[5]. W 1527 dobra siemiatyckie obejmują 7 wsi. Miasto prywatne posiadało prawo magdeburskie w 1542 roku, położone było w ziemi drohickiej województwa podlaskiego[6]. W styczniu 1542 Zygmunt August wydaje dokument zezwalający Siemiatyczom na korzystanie z prawa magdeburskiego (prawa miejskie). Korzysta z tego prawa Stanisław Tęczyński, który 2 kwietnia 1542 wprowadza władze miejskie i zleca pracę nad organizacją miasta i jego kolonizacją. W 1580 w Siemiatyczach było 26 domów rynkowych, 186 domów ulicznych, 32 chałupy oraz 40 domów z zagrodami. Ogółem 282 domów zamieszkiwało 1 900 osób. Siemiatycze zaliczały się wtedy do miast średniej wielkości w województwie podlaskim. Na 1582 datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie Siemiatycz.
W latach 1655–1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez potop szwedzki. Blisko 30% społeczności traci życie. Zniszczenie przez Szwedów Mielnika i Drohiczyna sprawia, że wzrasta znaczenie Siemiatycz. W latach 1710–1711 wielki pomór lub inaczej morowe powietrze (epidemia cholery) dziesiątkuje ludność, a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na Grabarce, która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 Zgromadzenie Księży Misjonarzy przejęło prowadzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek, prowadzili także działalność charytatywną. Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św. Michała Archanioła.
W 1758 roku pożar zniszczył część pierzei rynkowej od strony kościoła. Od 1758 Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej. Następuje rozbudowa miasta. W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań, w tym kościół. W 1772 na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza, a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek. Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części. W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany (tzw. kramy). W 1775 liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285; Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po Międzyrzecu, Węgrowie, Tykocinie i Ciechanowcu.
Lata 1775–1918
W 1777 w Siemiatyczach rozpoczęto budowę pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej. W pałacu urządzono Gabinet Historii Naturalnej, w którym prezentowano zebrane przez Jabłonowską zbiory zoologiczne i botaniczne, dzieła sztuki medalierskiej, znaleziska archeologiczne, księgozbiór, miedzioryty i inne[7]. Zbiory te oglądali m.in. król Stanisław August, wielki książę Paweł Romanow, dostojnicy oraz ludzie nauki: Stanisław Staszic, Kołłątaj. Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów Sfinksów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej, które po rekonstrukcji można oglądać obecnie. W 1789 roku król Stanisław August Poniatowski na wniosek właścicielki zgodził się na czwarty czterotygodniowy jarmark w mieście, który przypadał na święto św. Anny w dniu 26 lipca[8].
Po III rozbiorze Polski w 1795 Siemiatycze znalazły się pod zaborem pruskim. Okres 1797–1801 to lata budowy Bożnicy Żydowskiej, która w czasie II wojny światowej została spalona. Po śmierci Anny Jabłonowskiej w 1800 roku, jej pałacowe zbiory zostały sprzedane w 1802 roku przez Stanisława Sołtyka carowi Aleksandrowi I za 50 tys. dukatów i wywiezione do Moskwy.
7 lipca 1807 na mocy traktatu tylżyckiego Siemiatycze wraz z okolicznymi terytoriami włączono do Cesarstwa Rosyjskiego. W 1825 Siemiatycze zamieszkiwało 1 945 osób. W mieście stało 20 budynków murowanych, 330 drewnianych, 2 manufaktury, 10 sklepów, 40 szynków, łaźnia i dwa parki miejskie. W 1861 gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków.
6-7 lutego 1863 to data bitwy pod Siemiatyczami, stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez Lewandowskiego, Cichorskiego i Rogińskiego a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen. Maniukina. Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach (obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania styczniowego). W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską. Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto. Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Anny Jabłonowskiej, którego potem już nie odbudowywano.
29 kwietnia 1865 – poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej cerkwi prawosławnej na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego. Budowę ukończono w 1866. 2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy. W 1897 społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% żydzi, 15% katolicy, blisko 10% prawosławnych oraz nieliczni ewangelicy. W 1900 nieopodal synagogi powstaje neobarokowy Przyszkółek (Dom Talmudyczny). Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in. państwowe przedszkole, później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Anny Jabłonowskiej, aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną, przekształconą później w dwuklasową.
II Rzeczpospolita
W 1921 Siemiatycze liczyły 5694 mieszkańców (6816 os. w 1931). Orientacyjny skład społeczeństwa był następujący: 65% żydzi, 25,7% katolicy, 9% prawosławni. Za Polaków uważało się 33%, do narodowości żydowskiej przynależność deklarowało ok. 61% i białoruskiej ok. 5%. Orientacyjnie w mieście mieszkało ok. 26% Polaków, 65% Żydów, 8% Białorusinów. Gminę siemiatycką zamieszkiwało 10 676 osób, 54% prawosławnych, 45% katolików, Polacy stanowili połowę ludności, druga połowa to Białorusini.
II wojna światowa
11 września 1939 oddziały niemieckie wkraczają do Siemiatycz i zajmują miasto. W dniach 17-20 września 1939 miasto i jego okolice są opuszczane przez Niemców ustępujących przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi. Podczas okupacji i wycofywania się Niemcy dokonują aktów przemocy i terroryzują okoliczną ludność. 7 listopada 1940 władze radzieckie postawiły w Siemiatyczach pomnik Lenina, by uczcić przyłączenie miasta do terytorium Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Pomnik zniszczyli Niemcy 5 lipca 1941[9]. Od 29 sierpnia do końca lipca 1941 roku doszło w mieście do zamieszek antyżydowskich[10][11]. W trakcie potyczek z oddziałami radzieckimi i okupacji, w 1941, dochodzi do licznych morderstw ludności cywilnej, przeprowadzono pacyfikacje i palenia okolicznych wsi. Niemcy często przeprowadzają działania odwetowe na ludności polskiej za straty jakie ponoszą w wyniku prowadzonych walk, nie oszczędzając osób w podeszłym wieku i dzieci. Następuje ostateczne zniszczenie siemiatyckiego ratusza, jednego z bardziej okazałych budynków tego typu w rejonie. Ratusz nie został odbudowany, a jego ruiny po zasypaniu ziemią zmieniły się w skwer pośrodku rynku.
W sierpniu okupanci tworzą w Siemiatyczach getto (w kwadracie ulic: Górnej, Wysokiej, Koszarowej i Słowiczyńskiej) głównie dla ludności żydowskiej z Siemiatycz i okolic. W getcie zgromadzono 4,2 tys. osób, byli to mieszkańcy Siemiatycz i okolicznych wsi. W dniach 2–9 września 1942 nastąpiła pierwsza deportacja z getta. W dniach 8–10 listopada 1942 wywieziono Żydów z getta, a jego mieszkańcy trafili głównie do obozu zagłady Treblinka II (ok. 90 km od Siemiatycz), gdzie zostali zamordowani wraz z 750 tys. innych więźniów. Żydzi, którzy uciekli z getta, utworzyli oddział zbrojny, pod dowództwem Herszla Szebesa, który działał w lasach pod Siemiatyczami[12].
Siemiatycze zostały wyzwolone 22 lipca 1944 roku przez oddziały radzieckie 65 Armii[13]. W dniu 6 kwietnia 1945 roku, dokonano napadu zbrojnego na dom Judy Blumberga (tzw. mechaniczną piekarnię) przy ul. Berka Joselewicza, w którym mieszkało 28 Żydów[14]. Atak przerwało dopiero powrócenie do miasta zaalarmowanych oddziałów wojskowych[15].
W okresie wojny miasto utraciło 60% zabudowy mieszkalnej i ok. 50% budynków użyteczności publicznej, zniszczeniu (także celowemu) uległy zakłady przemysłowe i elektrownia. Tuż po wyzwoleniu szacowano ludność miasta na 3000 osób (40% stanu z 1939 – 7850 os.). Po powrocie części mieszkańców, w 1946 ludność Siemiatycz liczyła 4106 osób, 52% stanu z 1939. Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska, stanowiąca przed wojną 60% mieszkańców Siemiatycz[16].
Polska Rzeczpospolita Ludowa
W 1952 z południowej części powiatu bielskiego wyodrębniono nowy powiat ze stolicą w Siemiatyczach. Siemiatycze pozostają miastem powiatowym do roku 1975. 1 maja 1973 w siemiatyckiej cerkwi wybucha pożar. Budynek nie zostaje doszczętnie zniszczony, ogień powoduje jednak znaczne straty, ucierpiało wyposażenie cerkwi i ikony. 12 lipca wyremontowaną cerkiew wyświęcił metropolita warszawski Bazyli. W 1975 oddano do użytku pierwszy siemiatycki zalew. Aktualnie są 3 zbiorniki.
Po roku 1989
W 1990 ukazuje się pierwszy numer „Głosu Siemiatycz”, czasopisma regionalnego, pierwotnie czarno-białego, od kwietnia 2000 wydawanego co tydzień w kolorowej szacie graficznej. 14 października 1998 miasto odwiedził prawosławny patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I, który w asyście metropolity Sawy dokonał uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego w przygotowany już fundament nowej cerkwi pw. Zmartwychwstania Pańskiego. 18 sierpnia 2010 Patriarcha Ekumeniczny ponownie gościł w Siemiatyczach i dokonał pełnego poświęcenia nowo wybudowanej cerkwi. Nie był to jedyny wysoki prawosławny dostojnik, jaki odwiedził Siemiatycze. 18 sierpnia 2001 do miasta przybył Patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 powiat siemiatycki zostaje reaktywowany, obejmując gminy: Drohiczyn, Dziadkowice, Grodzisk, Mielnik, Milejczyce, Nurzec-Stacja, Perlejewo, Siemiatycze. Powiat jest częścią województwa podlaskiego, ze stolicą w Białymstoku.
Zabytki
zachowane:
- Zespół pomisjonarski
- Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP fundowany w 1456 pw. św. Michała, budowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719–1727 według projektu Karola Antoniego Baya. Fasadę przekomponowano w 1729 i 1732. Zachowane są w nim także starsze elementy renesansowe.
- Klasztor misjonarzy – zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719–1727 według projektu Karola Antoniego Baya. Po 1914 rozebrano spalony pawilon pn-wsch.
- Ogrodzenie i dzwonnica późnobarokowa z lat 1725-27.
- Figura św. Jana Nepomucena z XVIII wieku.
- Szpital z 1726 wzniesiony przez Wincentego Rachettiego. Oszpecony przebudową w 1850.
- Dawna bożnica z 1797 zbudowana według projektu z 1777 autorstwa Szymona Bogumiła Zuga. W stylu klasycystycznym. Odbudowana w 1964 z zatarciem cech stylowych.
- Przyszkółek z 1900 przy ul. Pałacowej 10 w stylu neobarokowym i modernistycznym.
- Kaplica cmentarna ewangelicko-augsburska z poł. XIX wieku.
- Kaplica cmentarna św. Anny z 1826-27.
- Oranżeria z 1860 r.
- Domy klasycystyczne przy ul. Pałacowej (nr 14, 19, 25, 28).
- Posągi sfinksów przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej.
- Cmentarz (wielowyznaniowy) założony w 1805.
- Kapliczka przydrożna słupowa na wschód od miasta z poł. XIX w.
- Cmentarz wojenny z I wojny światowej.
- Ruiny zespołu zakładu kaflarskiego z końca XIX w.
niezachowane:
- Ratusz na Rynku zbudowany po 1772 według projektu Szymona Bogumiła Zuga i zniszczony w 1941 przez Niemców
- Południowa dzwonnica z XVIII w. przy zespole misjonarskim, zburzona przez Niemców w czasie II wojny światowej.
- Pałac księżnej Anny Jabłonowskiej zbudowany po 1777 według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Został spalony w czasie powstania styczniowego w 1863.
Sport
Od 27 czerwca 1991 na terenie miasta działa Towarzystwo Sportowe. Stowarzyszenie założone przez nauczycieli wychowania fizycznego organizuje imprezy rekreacyjno-sportowe. Na początku lat 90. stowarzyszenie przejęło majątek i zadania Rejonowego Ośrodka Sportu i Rekreacji. W tym czasie zorganizowano siłownie, triathlon, Biegi Niepodległości, zajęcia aerobiku i kick-boxingu, sekcje piłki ręcznej. W 1993 miasto rozwiązało umowę z Towarzystwem Sportowym, od tego czasu dotacje od burmistrza miasta systematycznie malały co skutkowało pogorszeniem się oferty rekreacyjno-sportowej. Organizacja skupiła się na promowaniu piłki ręcznej, w której osiąga liczne sukcesy.
Gospodarka
Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł spożywczy, materiałów budowlanych i meblowy. Rzemiosło ludowo-artystyczne. Do największych zakładów produkcyjnych należą mleczarnia Polser należąca do koncernu Lactalis oraz fabryki soków i mrożonek Oerlemans i OK stworzone na bazie dawnego ZPOW „Hortex”.
Przeciętna stopa bezrobocia w latach 1997-2006
Na podstawie obwieszczeń Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Stan na dzień 30 czerwca danego roku.
| Rok | PUP Siemiatycze | Polska |
|---|---|---|
| 1997 | 6,0 | 11,6 |
| 1998 | 4,0 | 9,6 |
| 1999 | 5,3 | 11,6 |
| 2000 | 6,1 | 13,6 |
| 2001 | 7,3 | 15,9 |
| 2002 | 7,2 | 17,4 |
| 2003 | 7,4 | 17,7 |
| 2004 | 9,0 | 19,4 |
| 2005 | 8,8 | 18,0 |
| 2006 | 9,7 | 15,4 |
Transport
Drogi
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
- droga krajowa nr 19 Kuźnica Białostocka→ Białystok→ Siemiatycze→ Lublin→ Rzeszów→ Barwinek
- droga krajowa nr 62 Strzelno→Włocławek→Płock- Wyszków→ Węgrów→ Siemiatycze
- droga wojewódzka nr 690 Czyżew→ Ciechanowiec→ Siemiatycze
- droga wojewódzka nr 693 Siemiatycze→ Kleszczele
Komunikacja autobusowa
Komunikację autobusową od stycznia 2017 zapewnia firma PKS NOVA Sp. z o.o., która powstała poprzez przejęcie dotychczasowych PKS w Suwałkach, Łomży i Siemiatyczach. Posiada dalekobieżne linie do Białegostoku i Warszawy oraz niewielką siatkę połączeń lokalnych. Od momentu likwidacji PKS Siemiatycze i powstania PKS Nova komunikacja publiczna w mieście przeżywa zapaść. Spółka zlikwidowała m.in. linię Białystok-Rzeszów, przez co mieszkańcy stracili jedyne połączenie z Rzeszowem i jedno z nielicznych publicznych połączeń z Lublinem. Przez Siemiatycze przestał jeździć również autobus Suwałki-Kraków. Od listopada 2017 przestał kursować funkcjonujący od 1989 autobus dalekobieżny na trasie Siemiatycze-Gdańsk[17]. Po włączeniu siemiatyckiego PKS w struktury PKS Nova przestały być realizowane także międzynarodowe kursy do Brukseli, gdzie mieszka wiele osób pochodzących z Siemiatycz[18]. 7 czerwca 2017 spółka sprzedała również dotychczasowy dworzec autobusowy, pozostawiając jedynie dwa stanowiska odjazdu autobusów[19].
Kolej
6 km od miasta przebiega niezelektryfikowana linia kolejowa nr 31 Siedlce – Siemianówka. Znajduje się przy niej osada Siemiatycze-Stacja. Ze stacji Siemiatycze można dojechać pociągami osobowymi bezpośrednio do Siedlec, Czeremchy i Hajnówki, oraz pociągiem pośpiesznym do Warszawy, który na odcinku Siedlce - Hajnówka kursuje jako osobowy. Z powodu nierentowności połączeń ich liczba stopniowo maleje lub są one zastępowane Kolejową Komunikacją Autobusową realizowaną przez PPKS Siemiatycze na zlecenie Kolei Mazowieckich. Obecnie ze stacji odjeżdżają 4 pociągi dziennie w obu kierunkach. W celu zmniejszenia kosztów, połączenia regionalne na tej linii obsługiwane są przez autobusy szynowe SA108-007 i SA105-103 zakupione ze środków samorząd województwa podlaskiego oraz Unii Europejskiego w ramach programu ZPORR.
Komunikacja miejska
Obsługą komunikacji miejskiej w Siemiatyczach zajmuje się spółka PKS Nova[20]. W Siemiatyczach funkcjonują 3 linie autobusowe:
- 1 ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Grodzieńską – pl. Jana Pawła II – Ciechanowiecką (powrót do pl. Jana Pawła II ulicami: Głowackiego – 3 Maja)
- 2 ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Żwirki i Wigury – 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodową – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską
- 3 ulicami 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodowa – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską
Demografia
Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Siemiatyczach mieszkało 5 694 osób w 766 domach, 1 889 podało narodowość polską, 281 – białoruską, 3 489 – żydowską, 26 – rosyjską, 9 – litewską narodowość[21]. 1 459 osób było wyznania rzymsko-katolickiego, 509 osób było wyznania prawosławnego, 6 ewangelickiego, 8 zadeklarowało przynależność do wyznania greckokatolickiego, 3 718 – do wyznania mojżeszowego[21].
Dane z 30 czerwca 2013[22]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 14 819 | 100 | 7 757 | 52,3 | 7 062 | 47,7 |
| powierzchnia | 36,25 km² | |||||
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
408,8 | 214 | 194,8 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Siemiatycz w 2014 roku[23].
Według danych z 31 grudnia 2015 r. miasto miało 14 684 mieszkańców[24].
Edukacja
Szkoły podstawowe i gimnazja
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, ul. Ogrodowa 2
- Gimnazjum Publiczne nr 1 im. Ignacego Gilewskiego, ul. Świętojańska 25
- Gminne Gimnazjum w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 88
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II, ul. Andersa 4[25]
- Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II, ul. Andersa 4
Szkoły ponadgimnazjalne
- Zespół Szkół w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki[26]
- Liceum Ogólnokształcące im. KEN,
- Branżowa Szkoła I Stopnia
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa
- Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku, ul. Pałacowa 24
- Branżowa Szkoła I Stopnia, ul. Pałacowa 10[27]
- Policealna Szkoła Ochrony „VIP” w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 43
Szkoły wyższe
- Nadbużańska Szkoła Wyższa, ul. Tadeusza Kościuszki 43
Szkoły muzyczne
- Szkoła Muzyczna I stopnia im. Wojciecha Kilara, ul. Legionów Piłsudskiego 1
Szkoły specjalne
- Zespół Szkół Specjalnych w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 46
- Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach
- Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach, filia w Bacikach Średnich
- Gimnazjum Specjalne w Siemiatyczach
- Szkoła Przysposobienia do Pracy w Siemiatyczach
- Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- Kościół Chrystusowy[28]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Siemiatycze-Wschód
- zbór Siemiatycze-Zachód (Sala Królestwa ul. Kasztanowa 33)[29]
Osoby związane z Siemiatyczami
- Mikołaj Duchnowski (1733–1805) – unicki duchowny, biskup diecezji supraskiej, urodzony w Siemiatyczach;
- Doktor Franceska Michalska (1923–2016) – lekarz pediatra i pisarka, w 2011 uhonorowana tytułem Ambasadora Siemiatycz, jest patronką Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Bacikach Średnich;
- Zofia Pomian-Piętka (1928–2017) – poetka i pisarka, w 2012 uhonorowana tytułem Ambasadora Siemiatycz.
- Dariusz Kowalski (ur. 1963) – aktor filmowy, urodzony w Siemiatyczach;
- Adam „Te-Tris” Chrabin (ur. 1981) – raper, freestyle'owiec i producent muzyczny, urodzony w Siemiatyczach;
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Siemiatycze, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
- ↑ Studia i Materiały do dziejów Siemiatycz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. ISBN 83-01-07983-5.
- ↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
- ↑ Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789-1805, wyd. Cz. Leśniewski, Kraków 1931, s. 353
- ↑ AGAD, Metryka Koronna, sygn. KK90, k. 94v-95
- ↑ SIEMIATYCZE - Glos Siemiatycz On Line - Ciekawostki lokalne [online], box.zetobi.com.pl [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Holocaust w Siemiatyczach [online], www.kirkuty.xip.pl [dostęp 2018-02-06].
- ↑ "Relacja Joszuy Kejlesa o wystąpieniach antyżydowskich w lipcu 1941 r. w Siemiatyczach", Wojewódzka Komisja Historyczna, Białystok, 5 III 1946 r., l. p . 34/6
- ↑ Zagłada ludności żydowskiej w Siemiatyczach [online], www.kirkuty.xip.pl [dostęp 2018-02-06].
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 72
- ↑ Zagłada ludności żydowskiej w Siemiatyczach [online], www.kirkuty.xip.pl [dostęp 2018-02-06].
- ↑ Zagłada ludności żydowskiej w Siemiatyczach [online], www.kirkuty.xip.pl [dostęp 2018-02-06].
- ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 256
- ↑ Jerzy Nowicki: Droga donikąd – coraz mniej kursów PKS. Kurier Podlaski – Głos Siemiatycz, 2017-11-19. [dostęp 2019-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-16)].
- ↑ Agnieszka Bolewska-Iwaniuk: PKS Siemiatycze bez dyrektora i bez autobusów do Brukseli. podlasie24 – Regionalny Portal Informacyjny, 2017-04-26. [dostęp 2019-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-25)].
- ↑ Anna Kondraciuk: Dworzec sprzedany – nie wiadomo komu. Kurier Podlaski – Głos Siemiatycz. [dostęp 2019-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-16)].
- ↑ Świadczenie usług przewozowych transportu zbiorowego dla potrzeb komunikacji miejskiej w Siemiatyczach w okresie od 01 września 2018 r. do 31 sierpnia 2019 r.. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Siemiatycze, 2018-08-06. [dostęp 2019-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-19)].
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej : opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 5, Województwo białostockie, 1924, s. 19.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2013-12-08].
- ↑ Siemiatycze polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
- ↑ http://bialystok.stat.gov.pl/files/gfx/bialystok/pl/defaultstronaopisowa/1393/1/1/ludnosc.pdf
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II w Siemiatyczach [online], andersa4siemiatycze.edupage.org [dostęp 2017-10-29].
- ↑ Strona Zespołu Szkół w Siemiatyczach
- ↑ Branżowa Szkoła I Stopnia [online], zszsiemiatycze.cba.pl [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Strona Kościoła Chrystusowego w RP
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-22].
Bibliografia
- Studia i Materiały do dziejów Siemiatycz, Henryk Majecki (red.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-07983-5, OCLC 834092751.
Linki zewnętrzne
- Siemiatycze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 542.
- Siemiatycze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 582.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
