Magdeburg

Magdeburg

Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia-Anhalt
Zarządzający	Simone Borris↗
Powierzchnia	201 km²
Wysokość	55 m n.p.m.
Populacja (31.12.2015) • liczba ludności • gęstość	235 723 1 173 os./km²
Nr kierunkowy	0391, 03928
Kod pocztowy	39104–39130
Tablice rejestracyjne	MD
Położenie na mapie Saksonii-Anhaltu Magdeburg
Położenie na mapie Niemiec Magdeburg
52°08′N 11°37′E
Strona internetowa

Magdeburg (dolnoniem. Meideborg; pol. hist. Dziewin) – miasto na prawach powiatu w Niemczech, leżąca nad Łabą stolica kraju związkowego Saksonia-Anhalt. Licząc 235 723 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2015) jest 32. pod względem liczby ludności miastem Niemiec. Siedziba zarówno biskupstwa ewangelickiego, jak i katolickiego. Działają tu dwie uczelnie: Uniwersytet Ottona von Guerickego (Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg) i Wyższa Szkoła Magdeburg-Stendal (Hochschule Magdeburg-Stendal). W roku 2005 Magdeburg obchodził 1200-lecie swego istnienia.

Położenie

Magdeburg jest położony nad Łabą, w północno-środkowych Niemczech, we wschodniej części równiny lessowej Magdeburger Börde. Do Berlina jest około 130 kilometrów, do Brunszwiku około 75 kilometrów, a do Halle (Saale) około 80 kilometrów.

Demografia

• Wykres liczby ludności Magdeburga od (1550 r.) do dnia dzisiejszego.

Klimat

Miasto znajduje się w umiarkowanej strefie klimatycznej. Przeciętna temperatura roku wynosi 8,7 °C, średnia roczna ilość opadów wynosi 494 mm. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec (17,5 °C) i sierpień (17,3 °C), a najzimniejszy jest styczeń (-0,4 °C) i luty (0,5 °C).

Podział administracyjny

Podział administracyjny miasta (w kolorze żółtym Stare Miasto)

Miasto podzielone jest na 40 dzielnic ("Stadtteil").

Alt Olvenstedt Alte Neustadt Altstadt Barleber See Berliner Chaussee Beyendorfer Grund Beyendorf-Sohlen Brückfeld Buckau Cracau

Diesdorf Fermersleben Gewerbegebiet Nord Großer Silberberg Herrenkrug Hopfengarten Industriehafen Kannenstieg Kreuzhorst Leipziger Straße

Lemsdorf Neu Olvenstedt Neue Neustadt Neustädter Feld Neustädter See Nordwest Ottersleben Pechau Prester Randau-Calenberge

Reform Rothensee Salbke Stadtfeld Ost Stadtfeld West Sudenburg Sülzegrund Werder Westerhüsen Zipkeleben

Historia

Magdeburg w 1640

Kalendarium

• znane od IX wieku (ośrodek handlu z krajami słowiańskimi)
• w X wieku miasto i centrum kultury (ośrodek tzw. odrodzenia ottońskiego)
• 973 w katedrze pochowany zostaje cesarz Otton I Wielki
• od 968 arcybiskupstwo magdeburskie (sekularyzowane 1648)
• jedno z największych i najbogatszych niemieckich miast średniowiecza, członek Hanzy
• w 1631 złupiony przez wojska pod dowództwem Johana von Tilly; wszyscy mieszkańcy miasta (ok. 20 tys.) zostali zabici
• od 1680 pod panowaniem elektorów brandenburskich
• od początku XVIII wieku budowa twierdzy, do swojej likwidacji w 1912 jednej z najpotężniejszych w Prusach i Niemczech
• w latach 1806-1813 pod panowaniem Francji
• od 1816 stolica pruskiej prowincji Saksonia
• w XX wieku, rozwój przemysłu
• II wojna światowa, a szczególnie anglo-amerykańskie bombardowanie miasta 16 stycznia 1945 r., zniszczyło 80% zabudowy miasta.
• 1949 Magdeburg został wcielony do NRD
• 1953 w mieście miało miejsce powstanie robotnicze
• 1954-1956 budowa nowego centrum miasta w duchu socrealizmu. zburzono wiele zabytków, w tym niemal nietknięty podczas wojny kościół Św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin)
• 1990 – po zjednoczeniu Niemiec Magdeburg zostaje stolicą landu Saksonia-Anhalt

Średniowiecze

Jeździec Magdeburski (Magdeburger Reiter)

W 919 król Henryk I Ptasznik ufortyfikował osadę w obronie przed Węgrami i Słowianami. W 929 miasto przeszło w ręce córki Edwarda Starszego Edyty, dzięki jej ślubowi z Ottonem I. Znane ze źródeł nazwy Magadoburg, Morgengabe – oznaczają nie tylko zamek, lecz także dar, który zgodnie z niemieckim zwyczajem był wręczany pani młodej z rąk pana młodego i jego rodziny w ramach ślubu, co zgodne jest z przesłankami historycznymi. Pierwsza żona Ottona I wybrała Magdeburg jako miejsce swojej rezydencji, po śmierci została pochowana w późniejszej katedrze. W 937 Magdeburg był miejscem narad królewskich. Otton I ufundował benedyktynom opactwo pw. Świętego Maurycego (St.-Mauritius-Kloster lub Moritzkloster) z kościołem (wkrótce stał się katedrą) nadał im włości w okolicy Magdeburga oraz prawa korzystania z różnych dochodów pochodzących m.in. z dziesięcin i pańszczyzny. Otton I został pochowany w magdeburskiej katedrze.

Niektórzy historycy (m.in. Tomasz Jurek) wskazują Magdeburg jako możliwe miejsce chrztu Polski w roku 965 lub 966.

Arcybiskupstwo Magdeburg zostało założone w 968 na synodzie w Rawennie; pierwszym arcybiskupem został Adalbert. W skład arcybiskupstwa weszły biskupstwa Havelberga, Brandenburga, Merseburga, Miśni, oraz Naumburg-Zeitz. Arcybiskupstwo odgrywało kluczową rolę w niemieckiej kolonizacji ziem słowiańskich na wschód od Łaby.

W 1035 Magdeburg otrzymał patent nadający miastom prawo do handlu i zjazdów, co było podwaliną niemieckiego prawa miejskiego znanego jako prawa magdeburskie. Prawo magdeburskie było powszechne w następnych stuleciach na terenie środkowej i wschodniej Europy. Magdeburskie prawo miejskie (łac. Ius Municipale Magdeburgense) stało się wzorem upowszechnionym od XIII wieku w znacznej części środkowej i wschodniej Europy. Miasto dzięki przybyszom z różnych stron kontynentu urosło do potęgi gospodarczej. W 1118 większa część miasta padła ofiarą pożaru.

W XIII w. Magdeburg stał się członkiem Ligi Hanzeatyckiej. Wraz z innymi ośrodkami, jak: Bruksela, Antwerpia, Kolonia, Norymberga, Lubeka, Padwa, Mantua, Cremona, Werona, Piacenza, Mediolan, Genua, Florencja, Metz i Strasburg, należał do Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Magdeburg liczył wówczas ponad 20 tys. mieszkańców. Miasto prowadziło handel zewnętrzny m.in. z miastami portowymi Flandrii, a także handel wewnętrzny (np. z Brunszwikiem). Wzrosła pozycja mieszczaństwa, które stale walczyło z arcybiskupem o niezależność od niego, którą osiągnęło pod koniec XV wieku.

Czasy nowożytne

Oblężenie Magdeburga (1631)

W 1524 Marcin Luter został powołany do Magdeburga, gdzie głosił swoje nauki. Idee reformacji znalazły licznych zwolenników w mieście, w którym zresztą Luter żył, będąc szkolnym uczniem. Interwencje cesarza Karola V, który usiłował pozbawić miasto jego praw, nie przyniosły skutku, co więcej, miasto przyłączyło się do sojuszu w Torgau i związku szmalkaldzkiego. W konsekwencji czego podczas I wojny szmalkaldzkiej miasto zostało oblężone (1550-1551) przez Maurycego, elektora Saksonii, byłego protestanta, który dał się przekonać cesarzowi. Dzięki odparciu najeźdźców miasto zachowało swoją niezależność. Na miejsce arcybiskupa powoływano administrację, w skład której wchodzili członkowie z dynastii protestanckich. W następnych latach Magdeburg zyskał renomę twierdzy protestantyzmu, stał się pierwszym i głównym miejscem publikacji pism Lutra. W Magdeburgu Matthias Flacius i jego zwolennicy napisali szereg broszur i pamfletów o wymowie antykatolickiej oraz tzw. Centurie Magdeburskie, w których Kościół rzymskokatolicki został nazwany królestwem antychrysta.

W okresie wojny trzydziestoletniej Magdeburg był zdominowany przez protestantów. Miasto stawiło opór w 1629 podczas oblężenia przez wojska czeskiego wodza Albrechta Wallensteina. W nocy z 20/21 maja 1631 wojska cesarskie pod dowództwem Tilly'ego przeprowadziły szturm na fortyfikacje miasta, a po jego zdobyciu żołnierze dokonali rzezi, w wyniku której zginęło ok. 20 000 mieszkańców, zaś majątki zostały złupione, a miasto spalone. W mieście ocalały tylko katedra, klasztor i Nowy Rynek. Wydarzenia te znane są jako Magdeburgs Opfergang i uznawane za jeden z najbardziej znanych epizodów całej wojny. Zgodnie z pokojem westfalskim (podpisanym w 1648), Magdeburg został przydzielony Brandenburgii-Prusom. Po śmierci ówczesnego administratora, Augusta von Sachsen-Weissenfels (1680) zostało siedzibą półautonomicznego księstwa Magdeburga.

Panowanie pruskie i napoleońskie

Jedna z bram dawnej cytadeli, widoczne panoplia

Od 1701 leżało w granicach Królestwa Prus. Podczas rządów pruskich miasto zostało zamienione w cytadelę. W dobie wojen napoleońskich, twierdzę oblegały wojska francuskie w 1806. W 1807 na mocy pokoju w Tylży miasto weszło w skład Królestwa Westfalii podporządkowanego Napoleonowi. Burmistrzem miasta został powołany przez Hieronima Bonaparte książę Heinrich Leopold August von Blumenthal. W 1815, po kongresie wiedeńskim, Magdeburg został główną siedzibą prowincji Saksonia podporządkowanej Królestwu Prus. W 1852 dowódcą IV Korpus Armijnego w Magdeburgu został polski szlachcic Wilhelm Radziwiłł. Po powstaniu styczniowym w Magdeburgu więziony był Władysław Bentkowski.

W granicach Niemiec

Magdeburg w 1900 roku

W 1871 miasto wraz z Prusami znalazło się w granicach zjednoczonych Niemiec. W latach 1884-1885 w magdeburskiej twierdzy odbywał wyrok Józef Ignacy Kraszewski, skazany za szpiegostwo na rzecz Francji. W 1900 Magdeburg był jedenastym najludniejszym miastem Niemiec. W 1912 rozebrano starą twierdzę. Od 23 sierpnia 1917 do 8 listopada 1918 w budynkach znajdujących się na terenie byłej twierdzy internowani byli Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski. W 1918 w Magdeburgu więziony był także późniejszy senator II RP Romuald Jarmułowicz.

Socrealistyczna zabudowa centrum miasta

Na początku II wojny światowej w Magdeburgu był przetrzymywany przez Niemców Gustaw Holoubek. W dobie III Rzeszy miasto stało się stolicą Prowincji Magdeburg utworzonej w 1941. Liczył ponad 340 000 mieszkańców. Działania wojenne nie oszczędziły Magdeburga, który stał się celem alianckich nalotów dywanowych w 1943 oraz 16 stycznia 1945. 80% zabudowy uległo zniszczeniu, głównie na terenie historycznego centrum. Po zdobyciu miasta przez wojska amerykańskie i radzieckie zarząd miasta został przyznany Sowietom. W 1949 Magdeburg znalazł się w granicach Niemieckiej Republiki Demokratycznej, będąc piątym pod względem liczby ludności miastem tego państwa.

Podczas odbudowy miasta większość historycznego centrum otrzymało zabudowę w duchu socrealizmu. Wyburzono przy tym wiele zabytków, których zniszczenia nie były wielkie, np. kościół św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin-Kirche), liczne kamienice, natomiast pieczołowicie odbudowano katedrę, wraz z najbliższym otoczeniem, niektóre kościoły oraz częściowo rynek. W 1990 po Zjednoczeniu Niemiec Magdeburg stał się stolicą kraju związkowego Saksonia-Anhalt. W 1994 miała miejsce reaktywacja katolickiego biskupstwa podporządkowanego arcybiskupstwu Paderborn. Siedzibą został kościół Św. Sebastiana (Sankt-Sebastian). Dokonano licznych inwestycji, które nadały miastu nowoczesny charakter. W czerwcu 2013 miasto zostało dotknięte powodzią.

Gospodarka

Już w połowie XIX wieku Magdeburg był ważnym miastem przemysłowym. Przemysł maszynowy i przemysł metalowy były najważniejszymi branżami.

W czasach NRD najważniejszymi branżami były nadal przemysł maszynowy i przemysł metalowy oraz przemysł chemiczny i przemysł spożywczy.

Po zjednoczeniu Niemiec wiele dużych zakładów zostało zamkniętych. Zostały tylko mniejsze firmy.

Zabytki

Katedra w Magdeburgu

Dziedziniec dawnego klasztoru Norbertanów

• Katedra św. Katarzyny i św. Maurycego - najważniejszy zabytek Magdeburga, gotycka, wzniesiona od 1209 do 1509 r. Wraz z katedrą w Naumburg (Saale) i Bambergu należy do najważniejszych przykładów wczesnogotyckiej architektury w Niemczech. Wewnątrz m.in. tzw. rzeźby patronów katedry, gotycka pietà, liczne posągi Marii, Portal Rajski z figurami Panien Madrych i Panien Głupich. Miejsce spoczynku cesarza Ottona I
• zespół klasztorny Norbertanów, z romańskim kościołem (Unser Lieben Frauen). Wzniesiony w dwóch fazach od 1120 r. do 1240 r. jako trójnawowa bazylika z potężnym masywem wieżowym Późnoromański klasztor umieszczony został wbrew regule zakonnej, na północy od kościoła jest jedną z siedzib Kulturhistorisches Museum Magdeburg gdzie się znajduje się liczny zbiór rzeźby średniowiecznej z regionu oraz oryginał Jeźdźca Magdeburskiego Magdeburger Reiter) – najstarszy tego typu pomnik w Niemczech, datowany na połowę XIII wieku
• zespół dwóch kościołów w północnej części Starego Miasta:
  • Augustianów (tzw. Waloński) (Sankt-Augustini, Wallonerkirche) konsekrowany w 1366 r. kościół halowy o typowej dla dojrzałego gotyku surowej architekturze mendykanckiej
  • św. Piotra (Sankt-Petri) kościół katolicki, gotycki, halowy (przebudowa w 1400 r.), z zachowaną wcześniejszą romańską wieżą. Od strony południowej do kościoła przylega malownicza kamienno-ceglana kruchta zwieńczona schodkowym szczytem. Obok, niewielka datowana na 1315 r. kaplica Św. Marii Magdaleny (Mariae Magdalenae).
• kościół św. Jana (Sankt-Johannis) - gotycki z XIV wieku z elementami XV-wiecznymi (piękna gotycka kruchta z trzema portalami). Potężnie zniszczony podczas ostatniej wojny, następnie stał się wielkim placem badawczym dzięki czemu odkryto relikty kościoła z czasów ottońskich.
• kościół św. Sebastiana (Sankt-Sebastian) zachował liczne fragmenty romańskie, jest trzecim na tym miejscu kościołem, w XIV w. otrzymał chór, przebudowany w XV wieku na halę zachował do dziś dwa XV-wieczne tryptyki, krucyfiks, oraz kilka wcześniejszych witraży. Jest katedrą biskupstwa katolickiego.
• Stary Ratusz istnieje od przełomu XII i XIII w. (obok obecnego ratusza zachowało się fragmentarycznie jedno z pomieszczeń), obecną formę przyjął w 1689 r. w stylu baroku niderlandzkiego, zwieńczonym wieżą z carillonem. Przed ratuszem stoi w barokowej galeryjce z baldachimem kopia Jeźdźca Magdeburskiego (Magdeburger Reiter)
• Nowy Ratusz zbudowany w 1907 roku
• Zielona Cytadela (Grüne Zitadelle) budynek zaprojektowany przez Friedensreicha Hundertwassera. Pomimo krytyki został wybudowany w latach 2004/2005.

• 
  Kaplica Św. Marii Magdaleny oraz kościoły Św. Piotra (Sankt-Petri) i Wallonów (Wallonerkirche Sankt-Augustini)
• 
  Rynek i Stary Ratusz, w głębi kościół św. Jana (St.-Johannis)
• 
  Nowy Ratusz
• 
  Zielona Cytadela, dzieło Friedensreicha Hundertwassera

Kultura

Teatry i muzea

W Magdeburgu jest kilka teatrów, m.in. miejski Opernhaus oraz Schauspielhaus, Teatr Lalki "Puppentheater" i kilka kabaretów oraz sceny mlodzieżowe. Ponadto jest kilka muzeów, w tym Kulturhistorisches Muzeum Magdeburg, Muzeum Techniki (Technikmuseum Magdeburg) i Muzeum Sztuki w kościele Unser Lieben Frauen (Kunstmuseum Magdeburg).

Parki

W mieście jest park miejski Stadtpark oraz Elbauenpark, w którym w 1999 roku odbyła się federalna wystawa ogrodnicza (Bundesgartenschau). Ponadto jest kilka mniejszych, jak np. Nordpark.

Transport

Dworzec kolejowy Magdeburg Hauptbahnhof

Magdeburg jest węzłem transportu drogowego i kolejowego Saksonii-Anhalt.

Drogi

• A2 (trasa Berlin–Zagłębie Ruhry)
• A14 (trasa Lipsk–Magdeburg, rozbudowa do Schwerina jest w planie)

Kolej

Najważniejszym dworcem kolejowym jest dworzec główny Magdeburg Hauptbahnhof. Tam zatrzymują się pociągi IC oraz ICE – ostatni jednak tylko dwa razy na dobę. Pociągi IC na trasie Lipsk – Norddeich i Lipsk – Kolonia jadą przez Magdeburg, natomiast ICE można tylko dojechać do Berlina i Hanoweru. Tzw. „pociągi regionalne” („Regionalbahn/Regional-Express”) z m.in. Stendal, Uelzen, Halle (Saale) i Brunszwiku zatrzymują się także na mniejszych stacjach Magdeburg-Neustadt, Magdeburg-Buckau, Magdeburg-Eichenweiler i Magdeburg-Südost.

Tramwaje

Tramwaj elektryczny pojawił się w Magdeburgu w 1899. Obecna sieć posiada normalny rozstaw szyn (szerokość 1435mm). Długość sieci w 2009 wynosiła 55 km, a funkcjonowało 9 linii. Ruch obsługiwały Magdeburger Verkehrsbetribe GmbH (MVB) w ramach taryfy MUM (Magdeburger+Umland-Tarif). Na tabor składały się 63 sztuki Tatr T4D, 10 sztuk Tatr T6A2 i 72 sztuki Alstom NGT 8D.

Sport

• 1. FC Magdeburg – klub piłkarski
• Fortuna Magdeburg – klub piłkarski
• SC Magdeburg – klub piłki ręcznej mężczyzn

Osoby

Urodzone w Magdeburgu

Pomnik Otto von Guerickego

• Jens Ackermann – polityk FDP
• Richard Aßmann – meteorolog
• Karin Balzer – lekkoatletka
• Henryk Dederko – polski reżyser filmowy i dokumentalista
• Otto von Guericke – burmistrz, wynalazca
• Nadine Kleinert – lekkoatletka
• Christian Lenze – piłkarz
• Erich Ollenhauer – polityk SPD
• Henryk Rossa – polski adwokat i senator
• Gustav Schäfer – perkusista zespołu Tokio Hotel
• Friedrich Wilhelm von Steuben – amerykański generał
• Georg Philipp Telemann – kompozytor
• Klaus Thunemann – fagocista
• Henning von Tresckow – generał Wehrmachtu, uczestnik spisku
• Lothar von Trotha – pruski generał
• Hugo Vogel – malarz
• Christiane Nüsslein-Volhard – biolog, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny
• Erich Weinert – pisarz

Związane z miastem

• Martin Agricola – kompozytor
• Martin Hoffmann – piłkarz
• Bill Kaulitz – wokalista zespołu Tokio Hotel
• Tom Kaulitz – gitarzysta zespołu Tokio Hotel
• Wilhelm Raabe – pisarz
• Bruno Taut – architekt
• Georg Listing – basista zespołu Tokio Hotel

Współpraca

• Brunszwik, Dolna Saksonia od 1987
• Harbin, Chiny od 2008
• Nashville, Stany Zjednoczone od 2003
• Radom, Polska od 2008
• Sarajewo, Bośnia i Hercegowina od 1977
• Zaporoże, Ukraina od 2008

Zobacz też

• Prawo magdeburskie

Bibliografia

1. Statistische Landesamt Sachsen-Anhalt, Halle (Saale), 2009