Rzym: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:30, 24 lut 2009

Jeśli szukasz informacji o starożytnym państwie rzymskim to zajrzyj do haseł Republika rzymska (509 p.n.e. – 27 p.n.e.) i Cesarstwo rzymskie (27 p.n.e.-476 n.e.)

Szablon:Miasto zagranica infobox

Rzym (wł., łac. Roma) – stolica Włoch, miasto w środkowej części kraju w otoczeniu wzgórz, nad Tybrem, ośrodek administracyjny i polityczny (siedziba prezydenta, ministerstw i urzędów; stolica i główne miasto regionu administracyjno-historycznego Lacjum. Obszar administracyjny 1523 km², liczba ludności 2 544 000 (zespół miejski 3 869 000).

Dane ogólne

Miasto położone w środkowych Włoszech, nad rzeką Tyber, w jej dolnym biegu, na wyżynnym, wapiennym obszarze niedaleko wybrzeża morskiego. Stolica kraju i siedziba najważniejszych instytucji życia politycznego i gospodarczego; drugi po Mediolanie ośrodek finansowy i gospodarczy państwa (ważny ośrodek przemysłu samochodowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, spożywczego i innych). Wielki węzeł komunikacji lotniczej (2 porty lotnicze – Fiumicino – port Leonardo da Vinci oraz Ciampino), kolejowej (sławny dworzec Termini) i drogowej. Rzym posiada także metro (obecnie 2 linie, trzecia aktualnie w budowie). Światowy ośrodek turystyczny z bardzo bogatymi zabytkami starożytności i średniowiecza (kościoły, bazyliki, Koloseum, pałace, akwedukty, fontanny i wiele innych budowle), niezwykle bogate muzea, nowoczesne osiedla mieszkaniowe na przedmieściach.

Siedziba licznych banków, tereny wystawowe (dzielnica EUR); domy generalne zakonów i zgromadzeń zakonnych. W 1960 roku organizował Letnie Igrzyska Olimpijskie. Częścią miasta jest Watykan – siedziba papieży (najmniejsze państwo świata). Corocznie odwiedzany przez kilkanaście milionów turystów.

Historia

Historia miasta w starożytności

Rzym powstał w epoce żelaza, jako osada Latynów, usytuowana na szczycie Palatynu. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około 800-750 p.n.e.). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (szlak handlowy z Etrurii do południowej Italii). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono tereny niżej położone, tam gdzie później znajdowało się Forum Romanum, a następnie zasiedlono Eskwilin, Kapitol i Kwirynał. Według tradycji, przekazanej nam przez Liwiusza, Rzym założył Romulus 21 kwietnia 753 p.n.e. i został jego pierwszym królem. Od tej daty liczona była historia miasta – "Ab urbe cóndita" lub A.U.C. (od fundacji miasta, zobacz też kalendarz rzymski).

Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie szybko się zorientowali, że brakuje im kobiet. Postanowili je zdobyć najeżdżając pobliskich Sabinów. Zuchwały plan się powiódł. Gdy Sabinowie próbowali odbić porwane, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: porwanie Sabinek). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało, około połowy VIII w. p.n.e., dojść do unii.

Po śmierci Romulusa panowało jeszcze sześciu królów. Tradycja podaje że byli to: Numa Pompiliusz, Tuliusz Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tuliusz i Tarkwiniusz Pyszny.

Numa Pompiliusz (około 715-673 p.n.e.) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult Westy, a Ankus Marcjusz (642-617 p.n.e.) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży Morza Tyrreńskiego. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: patrycjuszy należących do arystokracji i plebejuszy, którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.

Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich (łac.) patres. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. gentes), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od Sabinów lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego – co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję (prawną i ekonomiczną).

W takim układzie przywódcy klanów, łac. patres gentium, byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek. Patrycjusze byli podzieleni na tak zwane kurie, a jednostką podziału administracyjnego była tribus. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). W każdej było po 10 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.

Plik:Wnetrz panteonu.jpg

Wnętrze Panteonu

W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli Etruskowie, prawdopodobnie około 616 p.n.e. Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było etruskiego pochodzenia. Około 565 p.n.e. zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.

Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy – z przydomkiem Pyszny (łac. Superbus) – został wygnany przez mieszkańców w 508 p.n.e. za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: Republika rzymska) Około roku 450 p.n.e. ogłoszono "Prawa XII tablic". W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, czyli Celtów. Po tym wypadku zdecydowano się zaopatrzyć miasto w nowe mury obronne i zaczęto je budować w 378 p.n.e. (mury serwiańskie). W 312 p.n.e. rozpoczęto budowę pierwszej drogi rzymskiej via Appia i pierwszego akweduktu. W 293 p.n.e. zostaje wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W 289 p.n.e. założona zostaje mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W 264 p.n.e. odbywają się pierwsze igrzyska gladiatorów. W 220 p.n.e. zostaje zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.

W I w. p.n.e. armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak Gajusz Mariusz, Sulla, Pompejusz i Cezar, by mogli sięgnąć po władzę. W tym czasie ludność wiejska, której ziemie zdewastował Hannibal w 219 p.n.e. masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, akwedukty, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W 167 p.n.e. została sprowadzona do Rzymu biblioteka Perseusza króla Macedonii, a w 161 p.n.e. zostali wysiedleni z miasta greccy filozofowie. W 142 p.n.e. powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W 46 p.n.e. została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego. W 44 p.n.e. Gajusz Juliusz Cezar, obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. 27 p.n.e. August został pierwszym cesarzem.

W 59 roku n.e. cesarz Neron zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W 64 wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W 72 rozpoczęto budowę Koloseum, w 125 Panteon, a w 216 zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W 212 otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W 247 celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami Aureliana.

Do najstarszych części miasta należą:

W roku 330 cesarz Konstantyn Wielki, przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola. Następnie w 395 roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolica w Konstantynopolu i Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolica w Rawennie^[1]. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Zdobyty przez germanów w 410 i 455 roku. Samo cesarstwo upadło w 476.

Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk.

Wieki Średnie

W VIII w. stał się stolicą Państwa Kościelnego i siedzibą papieży. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do Awinionu.

Historia nowożytna Rzymu

W 1527 Rzym zostaje splądrowany przez wojska niemieckie i hiszpańskie pod wodza cesarza Karola V. W latach 1809-1814 wcielony przez Napoleona I do Francji, następnie ponownie pod władzą papieży. Wreszcie w 1871 stał się stolicą zjednoczonych Włoch. W 1929 traktaty laterańskie między papiestwem a rządem Królestwa Włoch ustanowiły odrębność Państwa Watykańskiego, uznając jego niezależność i niepodległość.

Znane miejsca w Rzymie

Bazylika św. Jana na Lateranie
Bazylika św. Pawła za Murami
Bazylika Santa Maria Maggiore
Circus Maximus
Cloaca Maxima
Corso
Fontanna di Trevi
Forum Boarium
Forum Romanum
Kapitol
Koloseum
Mauzoleum Augusta
Ołtarz Pokoju
Palatyn
Panteon w Rzymie (jedyny całkowicie niezmieniony obiekt starożytny do dzisiaj)
Plac Navona
Piazza del Popolo
Piramida Cestiusza
Plac Wenecki z Ołtarzem Ojczyzny
Pole Marsowe
Schody Hiszpańskie
Usta Prawdy
Via Sacra
Via Appia
Watykan
Wielka Synagoga
Zamek Świętego Anioła

Transport

Kolej

Głównym dworcem osobowym jest Roma Termini, pozostałe Roma Campanelle, Roma Fidene, Roma Monte Mario, Roma Nomentana, Roma Nuovo Salario, Roma Prenestina, Roma San Pietro, Roma Tor Sapienza, Roma Torricola, Roma Trastevere, Roma Valle Aurelia, Roma Villa Bonelli.

Komunikacja miejska

Metro rzymskie.

↑ Praca zbiorowa, 2005, Wielka Historia Świata, t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8

Zobacz też

Literatura

Pliniusz Starszy – Naturalis Historia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
Kasjusz Dion – Historia rzymska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2005
Tytus Liwiusz – Ab urbe condita libri, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004
Ostrowski Janusz – Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, PWN
Sadurska Anna – Archeologia starożytnego Rzymu.

Linki zewnętrzne

Strona domowa miasta Szablon:Multilang
Zdjęcia Rzymu (ang.)

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA

[1] Praca zbiorowa, 2005, Wielka Historia Świata, t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8

[:1-2] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Ukrainą

[1]

[A]

@@ Linia 49: / Linia 49: @@
 == Historia ==
+=== Historia miasta w starożytności ===
+Rzym powstał w [[epoka żelaza|epoce żelaza]], jako osada [[Latynowie|Latynów]], usytuowana na szczycie [[Palatyn]]u. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około [[VIII wiek p.n.e.|800-750 p.n.e.]]). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (szlak handlowy z [[Etruria|Etrurii]] do południowej [[Italia|Italii]]). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono tereny niżej położone, tam gdzie później znajdowało się [[Forum Romanum]], a następnie zasiedlono [[Eskwilin]], [[Kapitol]] i [[Kwirynał]]. Według tradycji, przekazanej nam przez [[Tytus Liwiusz|Liwiusza]], Rzym założył [[Romulus i Remus|Romulus]] [[21 kwietnia]] [[753 p.n.e.]] i został jego pierwszym [[król]]em. Od tej daty liczona była historia miasta – "[[Ab Urbe condita|Ab urbe cóndita]]" lub A.U.C. (od fundacji miasta, zobacz też [[kalendarz rzymski]]).
+Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie szybko się zorientowali, że brakuje im kobiet. Postanowili je zdobyć najeżdżając pobliskich [[Sabinowie|Sabinów]]. Zuchwały plan się powiódł. Gdy Sabinowie próbowali odbić porwane, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: [[porwanie Sabinek]]). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało, około połowy [[VIII wiek p.n.e.|VIII w. p.n.e.]], dojść do unii.
+Po śmierci [[Romulus]]a panowało jeszcze sześciu królów. Tradycja podaje że byli to: [[Numa Pompiliusz]], [[Tullus Hostiliusz|Tuliusz Hostiliusz]], [[Ankus Marcjusz]], [[Tarkwiniusz Stary]], [[Serwiusz Tuliusz]] i [[Tarkwiniusz Pyszny]]. [[Plik:RomeConstantine'sArch03.jpg|thumb|right|200px|[[Łuk Konstantyna Wielkiego|Łuk triumfalny Konstantyna Wielkiego]]]]
+Numa Pompiliusz (około [[715 p.n.e.|715]]-[[673 p.n.e.]]) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult [[Westa|Westy]], a Ankus Marcjusz ([[642 p.n.e.|642]]-[[617 p.n.e.]]) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży [[Morze Tyrreńskie|Morza Tyrreńskiego]]. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: [[patrycjusze|patrycjuszy]] należących do arystokracji i [[plebejusze|plebejuszy]], którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.
+Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich ([[łacina|łac.]]) ''patres''. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. ''gentes''), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od [[Sabinowie|Sabinów]] lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego – co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję (prawną i ekonomiczną).
+[[Plik:Rome Pantheon.jpg|thumb|right|200px|[[Panteon w Rzymie|Panteon]]]]
+W takim układzie przywódcy klanów, łac. ''patres gentium'', byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek.
+Patrycjusze byli podzieleni na tak zwane [[kuria|kurie]], a jednostką podziału administracyjnego była [[tribus]]. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). W każdej było po 10 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.
+[[Plik:Wnetrz panteonu.jpg|thumb|right|200px|Wnętrze [[Panteon]]u]]
+W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli [[Etruskowie]], prawdopodobnie około [[616 p.n.e.]] Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było etruskiego pochodzenia. Około [[565 p.n.e.]] zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
+Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy – z przydomkiem ''Pyszny'' (łac. ''Superbus'') – został wygnany przez mieszkańców w [[508 p.n.e.]] za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: [[Republika rzymska]])
+Około roku [[450 p.n.e.]] ogłoszono [[Lex duodecim tabularum|"Prawa XII tablic"]]. W [[390 p.n.e.]] Rzym przeżył najazd [[Celtowie|Galów, czyli Celtów]]. Po tym wypadku zdecydowano się zaopatrzyć miasto w nowe mury obronne i zaczęto je budować w [[378 p.n.e.]] (mury serwiańskie). W [[312 p.n.e.]] rozpoczęto budowę pierwszej [[drogi rzymskie]]j [[via Appia]] i pierwszego [[akwedukt]]u. W [[293 p.n.e.]] zostaje wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W [[289 p.n.e.]] założona zostaje mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W [[264 p.n.e.]] odbywają się pierwsze igrzyska [[gladiator]]ów. W [[220 p.n.e.]] zostaje zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.
+[[Plik:St. Peter's Basilica Facade, Rome, June 2004.jpg|thumb|right|200px|[[Bazylika]] św. Piotra]]
+W [[I wiek p.n.e.|I w. p.n.e.]] armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak [[Gajusz Mariusz]], [[Sulla]], [[Pompejusz]] i [[Gajusz Juliusz Cezar|Cezar]], by mogli sięgnąć po władzę. W tym czasie ludność wiejska, której ziemie zdewastował [[Hannibal]] w [[219 p.n.e.]] masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, [[akwedukt]]y, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W [[167 p.n.e.]] została sprowadzona do Rzymu biblioteka [[Perseusz Antygonida|Perseusza]] króla [[Starożytna Macedonia|Macedonii]], a w [[161 p.n.e.]] zostali wysiedleni z miasta greccy [[Filozofia|filozofowie]]. W [[142 p.n.e.]] powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W [[46 p.n.e.]] została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego.
+W [[44 p.n.e.]] [[Gajusz Juliusz Cezar]], obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. [[27 p.n.e.]] August został pierwszym cesarzem.
+[[Plik:Colosseum exterior.jpg|thumb|right|200px|[[Koloseum]]]]
+W [[59]] roku n.e. cesarz [[Neron]] zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W [[64]] wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W [[72]] rozpoczęto budowę [[Koloseum]], w [[125]] [[Panteon w Rzymie|Panteon]], a w [[216]] zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W [[212]] otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W [[247]] celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami [[Lucjusz Domicjusz Aurelian|Aureliana]].
+Do najstarszych części miasta należą:
+* [[Forum Romanum]]
+* [[Forum Boarium]]
+* [[Pole Marsowe (Rzym)|Pole Marsowe]]
+* [[Via Appia]]
+W roku [[330]] cesarz [[Konstantyn I Wielki|Konstantyn Wielki]], przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego do [[Konstantynopol]]a. Następnie w [[395]] roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolica w Konstantynopolu i Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolica w [[Rawenna|Rawennie]]<ref>Praca zbiorowa, 2005, ''Wielka Historia Świata'', t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8</ref>. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Zdobyty przez germanów w [[410]] i [[455]] roku. Samo cesarstwo upadło w [[476]].
+Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk.
 === Wieki Średnie ===
 W [[VIII wiek|VIII]] w. stał się stolicą [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]] i siedzibą [[papież]]y. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do [[niewola awiniońska|Awinionu]].