Szubin

Szubin
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	nakielski
Gmina	Szubin
Aglomeracja	bydgosko-toruńska
Data założenia	1365
Burmistrz	Mariusz Piotrkowski
Powierzchnia	7,65 km²
Wysokość	80 m n.p.m.
Populacja (31.12.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 9402; 1231,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 52
Kod pocztowy	89-200
Tablice rejestracyjne	CNA
	Położenie na mapie gminy Szubin Szubin
	Położenie na mapie Polski Szubin
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Szubin
	Położenie na mapie powiatu nakielskiego Szubin
	53°00′42″N 17°44′37″E/53,011667 17,743611
TERC (TERYT)	0410054
SIMC	0929612
	Urząd miejskiul. Kcyńska 12; 89-200 Szubin
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Szubin (niem. Schubin, 1939–1945 Altburgund) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie nakielskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szubin. Położone na Pałukach, regionie kulturowym Wielkopolski, na zboczu rozległego wzniesienia Dziewicza Góra, nad rzeką Gąsawka i Białą Strugą, która częściowo płynie starym korytem Gąsawki. Jest jednym z najstarszych miasteczek Pałuk.

W okresie I Rzeczypospolitej miejscowość administracyjnie należała do województwa kaliskiego i województwa gnieźnieńskiego (od 1768), następnie w okresie II Rzeczypospolitej do województwa poznańskiego i województwa pomorskiego (od 1938), w latach 1944–1950 ponownie do województwa pomorskiego, a od 1950 do 1998 do województwa bydgoskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2023 roku miasto liczyło 9402 mieszkańców^[2]. Do 1975 roku było to miasto powiatowe.

Historia

Budynek administracyjny Zakładu Poprawczego

Początki miasta

Znaleziska urn oraz starych monet greckich świadczą, że osada ludzka istniała tutaj przed powstaniem państwa polskiego.

Ziemia szubińska obejmująca miasto i gminę Szubin, stanowi część Pałuk – regionu północno–wschodniej Wielkopolski. W średniowieczu na tej ziemi zamieszkiwał ród Pałuków, z którego najznaczniejszym był Sędziwój Pałuka z Szubina. Piastował on wiele wysokich stanowisk w kraju, m.in. był starostą bydgoskim, wielkopolskim i krakowskim, wojewodą kaliskim, za panowania Ludwika Węgierskiego także jednym z wielkorządców Królestwa.

Sędziwój Pałuka jest również historycznym założycielem Szubina w XIV wieku. Z tego też okresu pochodzi kościół św. Marcina i resztki ruin zamku szubińskiego. Pierwsze wzmianki historyczne o Szubinie pochodzą z 1365 r., ale nie jest znana dokładna data założenia miasta, ani też data nadania mu praw miejskich. Pierwszy raz Szubin zostaje nazwany miastem dopiero w dokumencie z 1458. W czasie wojny trzynastoletniej Szubin wystawił w 1458 2 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[3]. Z układu urbanistycznego miasta oraz miejsca ulokowania kościoła można wnioskować, że nadanie praw miejskich odbyło się na prawie niemieckim w czasach Sędziwoja, tj. w latach 1365-1370^[4].

Teoria dotycząca pochodzenia nazwy miasta, która wywodzi ją od rzemieślników mających szyć szuby jest nielogiczna, ponieważ nazwa miasta pochodzi od istniejącego wcześniej grodu i nie została nadana w czasie jego lokacji i okresu rozwoju rzemiosła. Nazwa grodu pochodzi natomiast najprawdopodobniej od przezwiska jego założyciela lub jego kmiecia, podobnie jak nazwa sąsiedniego miasta Łabiszyn pochodzi od Łabiszy, stąd pierwszy mieszkaniec musiał nazywać się Szuba^[5]. Nazwa miasta pierwszy raz wymieniona została w dokumencie z 1365 dla kościoła w Kwieciszewie w zwrocie: Sandivofius de Subyn, capitaneus Wladislaviensis (Sędziwój z Szubina, starosta Włocławski)^[6].

Miasto Szubin powstało obok zamku po prawej stronie Gąsawki. Najstarszą istniejącą w mieście budowlą jest kościół pod wezwaniem św. Marcina, ufundowany przez dziedzica na zamku Sędziwoja w XIV wieku. Zbudowany jest w stylu późnogotyckim o jednej nawie. Jako beneficjum kościoła Sędziwój podarował wieś Wieszki.

Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem w Szubinie przebywał król Władysław Jagiełło goszczony przez Macieja z Wąsosza.

W okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego sadzono w Szubinie szczepy winne, stąd zachowała się do dzisiaj nazwa ulicy Winnica.

Szubin był niegdyś miastem szlacheckim i poza zamkiem nie posiadał murów obronnych. Przy końcu XIV wieku dziedzicami Szubina zostali Łabiszyńscy, później – aż do XVII wieku – Czarnkowscy. W roku 1645 właścicielem Szubina był Krzysztof Opaliński, który nadał miastu liczne przywileje. Następnie Szubin należał do Konarzewskiego, Józefa Złotnickiego, księżnej Teofili Wiśniowieckiej i do Mycielskich. Stanisław Mycielski rozszerzył prawa miasta nadane przez Opalińskiego. Później Szubin przeszedł w ręce niemieckie.

Od rozbiorów do 1945

I rozbiór Polski w 1772 r. pozostawił Szubin w granicach Rzeczypospolitej, jednak już rok później, w 1773 r. król pruski drogą dodatkowej aneksji włączył Szubin do swojego państwa. W okresie 1807–1815 miasto należało do Księstwa Warszawskiego, by następnie znowu znaleźć się w granicach Prus. W roku 1818 Szubin został miastem powiatowym, a w roku 1835 otrzymał sąd okręgowy. Powstały wówczas drogi bite do Bydgoszczy, Nakła, Żnina i Kcyni.

Polscy mieszkańcy Szubina brali czynny udział w powstaniach: kościuszkowskim, listopadowym i styczniowym. W czasie insurekcji w 1794 r., a zwłaszcza w jej schyłkowym okresie (październik–listopad), w regionie Szubina operował oddział płk. Krupeckiego, który toczył walki zaczepne z pacyfikującymi powstanie kolumnami pruskimi^[7]. Z kolei w 1848 r., podczas Wiosny Ludów, miasto było widownią zaburzeń i ruchów wolnościowych. Jednym z liderów ówczesnego ruchu społecznego w Szubinie był ks. Jan Komasiński. W okresie rządów Ottona von Bismarcka o utrzymanie polskości walczyły polskie stowarzyszenia kościelne i świeckie (np. Chór „Halka”, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” i inne).

Początek roku 1919 przyniósł usunięcie władzy pruskiej z Szubina i ziemi szubińskiej, wywalczone przez powstańców wielkopolskich. Długie i krwawe walki, decydujące o powodzeniu całego powstania, toczyły się pod Szubinem, Rynarzewem (bitwa o pociąg pancerny) i na linii Noteci. Dowódcą grupy północnej wojsk powstańczych, która odniosła zwycięstwo w walkach o Szubin, był gen. Kazimierz Grudzielski. W latach 1921–1926 w mieście funkcjonowała Powiatowa Komenda Uzupełnień Szubin.

W 1939 miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie włączone bezpośrednio do III Rzeszy. Administracja hitlerowska nadała miastu nową nazwę – Altburgund. Niemcy utworzyli w Szubinie obóz dla internowanych osób cywilnych (Zivilinternierungslager), a następnie obozy jenieckie „Stalag 64”, „Oflag XXI B”, „Stalag XXI B” (w niedalekim Turze (niem. Thure)) i „Oflag 64 Altburgund” dla aliantów: Polaków z kampanii wrześniowej, Francuzów, Brytyjczyków, Amerykanów, Australijczyków i Rosjan^[8]^[9]. Przebywało w nich ogółem 20 tys. jeńców, jednorazowo po 5 tys. W „Oflagu 64 Altburgund” przebywał pułkownik John Waters, zięć amerykańskiego generała Georga Pattona^[10], oraz pułkownik John H. Van Vliet Jr. – świadek zbrodni katyńskiej i autor tzw. "Raportu van Vlieta" (ang. Van Vliet Report)^[11].

W wyniku terroru stosowanego wobec ludności polskiej, wysiedleń i powołań do armii w czasie II wojny światowej zginęło łącznie ok. 500 osób z Szubina i powiatu. 21 stycznia 1945 r. w wyniku ofensywy wojsk radzieckich zakończyła się okupacja hitlerowska.

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 171 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Szubinie^[12].

W latach 1954–1972 miasto było siedzibą gromady Szubin, czyli najmniejszej jednostki podziału terytorialnego w PRL. 1 stycznia 1973, na mocy nowej reformy administracyjnej, utworzono gminę Szubin, która weszła w skład powiatu szubińskiego. Od 1999 gmina Szubin stanowi część powiatu nakielskiego.

21 czerwca 2015 na szubińskim Rynku odsłonięto statuę Pelikana.

Z Szubina pochodzą m.in. antropolog kulturowy, prof. Waldemar Kuligowski, muzycy rockowego zespołu Something Like Elvis oraz członek Szarych Szeregów Zenon Erdmann. W Szubinie urodził się polski wokalista i dyrygent Remigiusz Kuźmiński^[13].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Szubina w 2014 roku^[14].

Ludzie związani z Szubinem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Szubinem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szubinie.

Zabytki

gotycki kościół św. Marcina (XIV, XIX w.) z Kaplicą Jagiellońską (XVI w.)
Schrony Armii „Poznań” z 1939 r.
drewniany cmentarny kościół św. Małgorzaty z 1748
ruiny zamku Sędziwoja Pałuki z XIII/XIV w.

Związki wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

Świadkowie Jehowy

Zbór Świadków Jehowy Szubin^[15]

Zobacz też

Przypisy

↑ Nie jest znana data założenia miasta, ani też data nadania praw miejskich. Z 1365 pochodzi pierwsza dana źródłowa o miejscowości.
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących [online], Plik pl_lud_2023_00_09, zakładka Tab 9 04, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2024-09-09] .
↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
↑ Dzieje Szubina... s. 22-23
↑ Dzieje Szubina... s. 24
↑ Dzieje Szubina... s. 23
↑ Antoni Czubiński: Postępowo-rewolucyjne i narodowowyzwoleńcze tradycje Wielkopolski. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 17.
↑ Zenon Erdmann: Obozy jenieckie w Szubinie w czasie II wojny światowej. Pałuki, 2007-03-05. [dostęp 2020-01-10].
↑ Mirosław Rzeszowski: Życie za drutami. Oflag 64. Rejonowa Biblioteka Publiczna w Szubinie, 2013-11-28. [dostęp 2020-01-10].
↑ Dugard i inni, Zabić Pattona: niezwykła śmierć najzuchwalszego generała drugiej wojny światowej, wyd. 1 (dodr.), Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2015, ISBN 978-83-7818-734-9, OCLC 910016818 .
↑ Amerykańscy jeńcy z Szubina pierwsi potwierdzili zbrodnię sowiecką w Katyniu
↑ Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty) [online], forumemjot, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
↑ Pałuczanin urodzony w Szubinie pracuje na scenie już 30 lat [online], Kcynia info - serwis informacyjny, 26 listopada 2017 [dostęp 2022-12-15] (pol.).
↑ Polska w liczbach, na podstawie danych GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2021-05-27] .

Bibliografia

Praca zbiorowa pod redakcją Mariana Biskupa: Dzieje Szubina. [w:] Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa [on-line]. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Prace popularnonaukowe Nr 8, 1974. [dostęp 2019-03-24].

Linki zewnętrzne

Szubin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 57 .
Zabytki gminy Szubin na stronie Muzeum Ziemi Szubińskiej
Walki o Szubin 11 stycznia 1919 r. (mapa) – Powstanie Wielkopolskie 1918-9 (strona Instytutu Pamięci Narodowej)

[1] Nie jest znana data założenia miasta, ani też data nadania praw miejskich. Z 1365 pochodzi pierwsza dana źródłowa o miejscowości.

[GUS2023-2] Wyniki badań bieżących [online], Plik pl_lud_2023_00_09, zakładka Tab 9 04, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2024-09-09] .

[3] Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.

[4] Dzieje Szubina... s. 22-23

[5] Dzieje Szubina... s. 24

[6] Dzieje Szubina... s. 23

[7] Antoni Czubiński: Postępowo-rewolucyjne i narodowowyzwoleńcze tradycje Wielkopolski. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 17.

[8] Zenon Erdmann: Obozy jenieckie w Szubinie w czasie II wojny światowej. Pałuki, 2007-03-05. [dostęp 2020-01-10].

[9] Mirosław Rzeszowski: Życie za drutami. Oflag 64. Rejonowa Biblioteka Publiczna w Szubinie, 2013-11-28. [dostęp 2020-01-10].

[10] Dugard i inni, Zabić Pattona: niezwykła śmierć najzuchwalszego generała drugiej wojny światowej, wyd. 1 (dodr.), Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2015, ISBN 978-83-7818-734-9, OCLC 910016818 .

[11] Amerykańscy jeńcy z Szubina pierwsi potwierdzili zbrodnię sowiecką w Katyniu

[12] Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty) [online], forumemjot, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).

[13] Pałuczanin urodzony w Szubinie pracuje na scenie już 30 lat [online], Kcynia info - serwis informacyjny, 26 listopada 2017 [dostęp 2022-12-15] (pol.).

[populacja2017-14] Polska w liczbach, na podstawie danych GUS.

[15] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2021-05-27] .

[dwie-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay Do 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne

[scal-17] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay Na przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską

[18] 1 I 1992 zmiana nazwy gminy: Janowiec → Janowiec Wielkopolski

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

[B]

[C]

Miasto	Szubin
Wsie	Brzózki Chobielin Chomętowo Chraplewo Ciężkowo Dąbrówka Słupska Drogosław Gąbin Głęboczek Godzimierz Grzeczna Panna Jeziorowo Kołaczkowo Kornelin Kowalewo Królikowo Łachowo Małe Rudy Mąkoszyn Niedźwiady Olek Pińsko Retkowo Rynarzewo Samoklęski Duże Samoklęski Małe Siedliska Skórzewo Słonawy Słupy Smarzykowo Smolniki Stanisławka Stary Jarużyn Szaradowo Szkocja Szubin-Wieś Tur Wąsosz Wolwark Wymysłowo Zalesie Zamość Zielonowo Żędowo Żurczyn
Kolonia	Ameryczka
Osady	Pińsko Rzemieniewice Wrzosy Zazdrość
Osady leśne	Dąbrowa Smolniki Zielonowo
Części miasta	Dziekanka Raj Zamek
Części wsi	Bagno Berlinek Czarny Zdrój Duże Rudy Gąbinek Gąbińskie Huby Jaktórka Jeziorka Katynka Koraczewko Lantowo Laski Lisi Ogon Małe Smolniki Nowy Świat Osadniki Pod Elizewo Pod Słonawy Podlesie Reputy Słonawki Słupska Kolonia Smolarnia Stare Słonawy Turzyńska Kolonia Wiśniówka Wybudowanie Łachowskie Wybudowanie Rynarzewskie Zacisze Zaleska Kolonia Żakowo
Kolonia wsi	Aleksandrowo
Osady wsi	Babia Gać Chobielin-Dwór Folusz Młynki
Przysiółki wsi	Bielawy Bnin Florentowo Nadkanale Podlaski Trzciniec Wojsławiec
Nieoficjalne kolonie wsi	Nadjeziorze Suchy Pies

Miasta	Kcynia Mrocza Nakło nad Notecią Szubin
Gminy miejsko-wiejskie	Kcynia Mrocza Nakło nad Notecią Szubin
Gminy wiejskie	Sadki

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–38) woj. pomorskie (II RP) (1938–39) woj. pomorskie (PRL) (1945–50) woj. bydgoskie (1950–75)
Miasta (1919–75)	Barcin Kcynia Łabiszyn Rynarzewo (do 1934) Szubin
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Barcin Chomętowo (do 1954) Kcynia (od 1973) Królikowo (do 1954) Łabiszyn Łankowice (do 1954) Samoklęski Małe (do 1954) Sipiory (do 1954) Szubin (od 1973)
Gromady (1954–72)	Barcin (1954–72) Chomętowo (1954–71) Chwaliszewo (1961–72) Dobieszewo (1954–61) Gromadno (1954–61) Jarużyn (1954–57) Kcynia (1954–72) Królikowo (1954–72) Lubostroń (1954–59) Łabiszyn (1954–72) Łankowice (1954–59) Mamlicz (1954–61) Piechcin (1954–71) Rynarzewo (1954–72) Samoklęski Małe (1958–72) Sipiory (1954–71) Szczepice (1954–61) Szubin (1954–72) Tur (1954–57) Wąsosz (1954–58) Władysławowo (1954–59) Zalesie (1954–59)

Miasta na prawach powiatu	Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek
Miasta powiatowe	Aleksandrów Kujawski Brodnica Chełmno Golub-Dobrzyń Inowrocław Lipno Mogilno Nakło nad Notecią Radziejów Rypin Sępólno Krajeńskie Tuchola Wąbrzeźno Świecie Żnin
Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców	Barcin Bobrowniki Brześć Kujawski Chodecz Dobrzyń nad Wisłą Gąsawa Gniewkowo Górzno Izbica Kujawska Jabłonowo Pomorskie Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Kikół Kowal Kowalewo Pomorskie Lubień Kujawski Lubraniec Łabiszyn Łasin Mrocza Nieszawa Nowe Pakość Piotrków Kujawski Pruszcz Radzyń Chełmiński Skępe Strzelno Więcbork
Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców	Chełmża Ciechocinek Janikowo Koronowo Kruszwica Solec Kujawski Szubin

Miejscowości o statusie miasta (1975–1998)	Barcin Brusy (od 1988) Bydgoszcz Chojnice Czersk Gniewkowo Inowrocław Janikowo Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Koronowo Kruszwica Łabiszyn Mogilno Mrocza Nakło nad Notecią Nowe Pakość Sępólno Krajeńskie Solec Kujawski Strzelno Szubin Świecie Trzemeszno Tuchola Więcbork Żnin
„Miasta” (1975–1991) / Gminy miejskie (1991/92–1998)	Barcin (do 1991^[A]^[B]) Brusy (1988-91^[A]^[B]) Bydgoszcz Chojnice Czersk (do 1991^[A]^[B]) Gniewkowo (do 1991^[A]^[B]) Inowrocław Janikowo (1976-1991^[A]^[B]) Janowiec Wielkopolski (do 1991^[A]^[B]) Kamień Krajeński (do 1991^[A]^[B]) Kcynia (do 1991^[A]^[B]) Koronowo (do 1991^[A]^[B]) Kruszwica (do 1991^[A]^[B]) Łabiszyn (do 1991^[A]^[B]) Mogilno (do 1991^[A]^[B]) Mrocza (do 1991^[A]^[B]) Nakło nad Notecią (do 1991^[A]^[B]) Nowe (do 1991^[A]^[B]) Pakość (do 1991^[A]^[B]) Sępólno Krajeńskie (do 1991^[A]^[B]) Solec Kujawski (do 1991^[A]^[B]) Strzelno (do 1991^[A]^[B]) Szubin (do 1991^[A]^[B]) Świecie (do 1991^[A]^[B]) Trzemeszno (do 1991^[A]^[B]) Tuchola (do 1991^[A]^[B]) Więcbork (do 1991^[A]^[B]) Żnin (do 1991^[A]^[B])
Gminy miejsko-wiejskie^[A]^[B] (1991/92–1998)	Barcin Brusy Czersk Gniewkowo Janikowo Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Koronowo Kruszwica Łabiszyn Mogilno Mrocza Nakło nad Notecią Nowe Pakość Sępólno Krajeńskie Solec Kujawski Strzelno Szubin Świecie Trzemeszno Tuchola Więcbork Żnin
„Gminy” (1975–1991) / Gminy wiejskie (1991/92–1998)	Barcin (do 1991^[A]^[B]) Białe Błota Brusy (do 1991^[A]^[B]) Bukowiec Cekcyn Chełmce (do 1976) Chojnice Czersk (do 1991^[A]^[B]) Dąbrowa Dąbrowa Biskupia Dąbrowa Chełmińska Dobrcz Dragacz Drzycim Gąsawa Gębice (do 1976) Gniewkowo (do 1991^[A]^[B]) Gorzyce (do 1976) Gostycyn Inowrocław Janikowo (1976-91^[A]^[B]) Janowiec (Wielkopolski)^[C] (do 1991^[A]^[B]) Jeziora Wielkie Jeżewo Kamień Krajeński (do 1991^[A]^[B]) Kcynia (do 1991^[A]^[B]) Kęsowo Koronowo (do 1991^[A]^[B]) Kruszwica (do 1991^[A]^[B]) Lniano Lubiewo Łabiszyn (do 1991^[A]^[B]) Mogilno (do 1991^[A]^[B]) Mrocza (do 1991^[A]^[B]) Nakło nad Notecią (do 1991^[A]^[B]) Nowa Wieś Wielka Nowe (do 1991^[A]^[B]) Ogorzeliny (do 1976) Osie Osielsko Pakość (do 1991^[A]^[B]) Pruszcz Rogowo Rojewo Rytel (do 1976) Sadki Serock (do 1976) Sępólno Krajeńskie (do 1991^[A]^[B]) Sicienko Solec Kujawski (do 1991^[A]^[B]) Sośno Strzelno (do 1991^[A]^[B]) Szubin (do 1991^[A]^[B]) Ślesin (do 1976) Śliwice Świecie (do 1991^[A]^[B]) Świekatowo (od 1991) Trzemeszno (do 1991^[A]^[B]) Tuchola (do 1991^[A]^[B]) Warlubie Więcbork (do 1991^[A]^[B]) Złotniki Kujawskie Żnin (do 1991^[A]^[B])