Tadeusz Mazowiecki

Plik:Solidarność u papieża.jpg

Tadeusz Mazowiecki (na pierwszym planie) podczas spotkania przedstawicieli Solidarności z papieżem Janem Pawłem II

Tadeusz Mazowiecki (ur. 18 kwietnia 1927 w Płocku) – polski publicysta, działacz społeczny i polityk, współtwórca i przewodniczący Unii Demokratycznej i Unii Wolności, pierwszy premier III Rzeczypospolitej w latach 1989-1990, poseł na Sejm PRL III, IV i V kadencji ("Znak"), poseł na Sejm RP I, II i III kadencji (w latach 1991-2001).

Działalność w PRL

Wykształcenie średnie ogólnokształcące, ukończył w 1946 Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, następnie rozpoczął (nieukończone) studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim.

W latach 1949-1955 działał w stowarzyszeniu Pax. Początkowo (do 1951) był w grupie tygodnika "Dziś i Jutro", następnie (1950-1952) pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego "Słowa Powszechnego". Był współzałożycielem, a w latach 1953-1955 redaktorem naczelnym "Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego". W 1953 w WTK opublikował artykuł krytykujący działalność biskupa Czesława Kaczmarka, skazanego w tym samym roku w procesie pokazowym. W 1955 został wykluczony z Pax jako przywódca tzw. paksowskiej frondy. W 1957 znalazł się wśród założycieli warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej. W 1958 założył i został redaktorem naczelnym miesięcznika "Więź". W latach 1961-1972 był posłem na Sejm PRL III, IV i V kadencji z ramienia katolickiej grupy Znak. Interpelował w sprawie wydarzeń marcowych w 1968.

Po wydarzeniach Grudnia 1970 nalegał na powołanie komisji w celu ustalenia winnych rozlewu krwi. Pozbawiony możliwości kandydowania na urząd poselski w 1976 związał się ściśle z ruchem opozycyjnym. Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym.

W Sierpniu 1980 stanął na czele Komisji Ekspertów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, której zadaniem było wsparcie strajkujących w Gdańsku robotników w rokowaniach z władzą. Od 1981 był redaktorem naczelnym tygodnika "Tygodnika Solidarność". Po wprowadzeniu stanu wojennego został aresztowany w sopockim hotelu, po czym internowano go w Strzebielinku, potem w Jaworzu, a na koniec w Darłówku.

Został zwolniony jako jeden z ostatnich w dniu 23 grudnia 1982. W 1987 był przez rok za granicą, gdzie rozmawiał z politykami i przedstawicielami związków zawodowych. Od 1988 uczestniczył w rozmowach w Magdalence. Jako zwolennik przejęcia władzy z rąk PZPR na drodze rokowań aktywnie brał udział w rozmowach plenarnych Okrągłego Stołu, stając się jednym z głównych architektów porozumienia, na mocy którego 4 czerwca 1989 odbyły się częściowo wolne wybory, w których sam odmówił jednocześnie kandydowania.

Rząd Tadeusza Mazowieckiego

17 sierpnia Tadeusz Mazowiecki spotkał się z Lechem Wałęsą, który zaproponował mu objęcie stanowiska premiera. Propozycja został przyjęta, a rząd pod jego kierownictwem powstał we wrześniu 1989. Zasłabł w trakcie swojego pierwszego wystąpienia sejmowego w roli premiera. Rząd Tadeusza Mazowieckiego zdołał w krótkim czasie przeprowadzić wiele istotnych reform. Gruntownie zmieniono ustrój polityczny, wprowadzono pełen zakres swobód obywatelskich, system wielopartyjny, zmieniono godło i nazwę państwa (z PRL na RP). 29 grudnia 1989 przeprowadzono gruntowną zmianę konstytucji, na mocy której m.in. usunięto preambułę, napisano od nowa treść rozdziałów o ustroju politycznym i gospodarczym, wzmocniono pozycję związków zawodowych i wprowadzono jednolite pojęcie własności. Dzięki tym zmianom możliwe stało się przeprowadzenie transformacji gospodarczej. Pakiet reform rządu, określany od nazwiska głównego twórcy "Planem Balcerowicza", umożliwił zastopowanie hiperinflacji, restrukturyzację gospodarki, wprowadzenie mechanizmów rynkowych i prywatyzacji.

"Gruba kreska"

W swoim sejmowym exposé mówił o "grubej linii", która w oryginale miała oznaczać brak odpowiedzialności nowego rządu za szkody poczynione w gospodarce przez władze komunistyczne. Krytycy Tadeusza Mazowieckiego cytat ten (przechrzczony na "grubą kreskę") zaczęli wykorzystywać do określenia domniemanej pobłażliwości ówczesnego rządu dla byłych działaczy politycznych PRL i podległych im służb bezpieczeństwa. Faktem jest, że w rządzie resorty siłowe (Spraw Wewnętrznych i Obrony) były kontrolowane przez działaczy PZPR, a pozostająca pod nadzorem ministra Czesława Kiszczaka Służba Bezpieczeństwa kontynuowała inwigilację tej części opozycji, która była przeciwna porozumieniom Okrągłego Stołu oraz niszczyła własne archiwa. Dopiero kilka miesięcy po objęciu przez Tadeusza Mazowieckiego urzędu premiera Służba Bezpieczeństwa została rozwiązana, a Czesław Kiszczak ustąpił ze stanowiska.

Wybory prezydenckie

Tadeusz Mazowiecki (z prawej) z Adamem Michnikiem, Rezydencja ambasadora Francji, Warszawa, 7 września 2004

Tadeusz Mazowiecki

Do upadku jego rządu przyczynił się narastający od wiosny 1990 konflikt z Lechem Wałęsą – tzw. "Wojna na górze", który zaowocował m.in. rozpadem klubu OKP, reprezentującego obóz solidarnościowy. Konflikt ten doprowadził do rywalizacji obu polityków w wyborach prezydenckich pod koniec 1990. Tadeusz Mazowiecki, który w czasach "Solidarności" był doradcą Lecha Wałęsy i komitetu strajkowego w Stoczni Gdańskiej, wystartował przeciw przewodniczącemu związku. Przegrał, nie wchodząc do drugiej tury (uzyskał 18,08% poparcia – 2 973 364 głosy), pokonany przez Stanisława Tymińskiego.

Wysłannik ONZ

W 1992 został Specjalnym Wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie, zrezygnował z tej funkcji w 1995 na skutek bezczynności wielkich mocarstw wobec zbrodni wojennych dokonywanych w czasie wojny w Bośni, głównie zamordowania w Srebrenicy przez wojska Republiki Serbskiej w Bośni kilku tysięcy muzułmańskich mężczyzn i chłopców. Ogłosił raport w sprawie łamania praw człowieka przez wszystkie strony konfliktu.

Unia Wolności

W 1991 założył i do 1994 przewodniczył powstałej na bazie ROAD, Forum Prawicy Demokratycznej i jego komitetów wyborczych Unii Demokratycznej. Po zjednoczeniu z Kongresem Liberalno-Demokratycznym do 1995 był przewodniczącym Unii Wolności, następnie pełnił funkcję honorowego przewodniczącego tej partii. W UD i UW (wraz z m.in. Hanną Suchocką) reprezentował w tzw. "skrzydło chadeckie".

W latach 1991-2001 przez trzy kadencje sprawował mandat posła na Sejm I, II i III kadencji, wybieranego z listy UD (w 1991 i 1993 w Poznaniu) oraz UW (w 1997 w Krakowie).

W 1997 przedstawił w Zgromadzeniu Narodowym uznaną za kompromisową preambułę do Konstytucji RP (napisaną wcześniej przez twórców "Tygodnika Powszechnego"), która umożliwiła jej zaakceptowanie. W listopadzie 2002 odszedł z Unii Wolności, przeciwstawiając się porzuceniu przez tę partię międzynarodówki chadeckiej oraz wejściu w koalicję wyborczą z SLD i następnie samorządową z Samoobroną w województwie warmińsko-mazurskim.

Partia Demokratyczna - demokraci.pl

W 2005 został jednym ze współzałożycieli Partii Demokratycznej – demokraci.pl, mającej stanowić poszerzenie dawnej Unii Wolności o m.in. polityków lewicowych. Był liderem listy parlamentarnej tej partii w wyborach parlamentarnych w tym samym roku w okręgu warszawskim i uzyskał 30 143 głosy. Zasiada w radzie politycznej PD (do 2006 był jej przewodniczącym).

Nagrody i odznaczenia

Jest doktorem honoris causa Uniwersytetów w Leuven, Genui, Giessen, Poitiers, Exeter, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Ekonomicznej w Katowicach, a także Uniwersytetu w Tuzli.

Odznaczony m.in. Orderem Orła Białego (1995), Złotym Orderem Herbu Bośni (1996), Orderem Legii Honorowej (1997), Krzyżem Średnim z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (1998). Był członkiem Kapituły Orderu Orła Białego do 2007, kiedy to nie złożył oświadczenia lustracyjnego.

Wyróżniony nagrodą Srebrenica 1995 (2005), nagrodą Giganta 1995 poznańskiego oddziału "Gazety Wyborczej", nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2004).

Tadeusz Mazowiecki z prof. Bronisławem Geremkiem, dzień wstąpienia Polski do Unii Europejskiej; Zamek Ujazdowski w Warszawie, 1 maja 2004

Twórczość

Książki

• Rozdroża i wartości (Biblioteka "Więzi", Tom 26, 1970 - Społeczny Instytut Wydawniczy Znak 1970)
• Antysemityzm (wespół z Jerzym Turowiczem i Tadeuszem Żychiewiczem; II obieg wydawniczy; Niezależna Oficyna Wydawnicza 1981)
• Internowanie (Aneks, Londyn 1983, ISBN 0-906601-05-3; II obieg wydawniczy: Krąg 1982; Biblioteka "Wolnego Głosu Ursusa" 1989; Rzymskokatolickie Wydawnictwo im. Ignacego Loyoli 1989)
• Powrót do najprostszych pytań (II obieg wydawniczy; Oficyna Literacka 1986)
• Druga twarz Europy (Biblioteka "Więzi" 1990, ISBN 83-85124-00-4 [2 wydania]; wydanie francuskie: Un autre visage de l'Europe; przekład Eric Morin-Aguilar; wstęp Jean-Marie Domenach; Les Éditions Noir sur Blanc 1989, ISBN 2-88250-009-2)
• Partei nehmen für die Hoffnung: über Moral in der Politik (przekł. Angelika Weber i Georg Ziegler; przedmowa Manfred Seidler; Herder, Freiburg 1990, ISBN 3-451-21825-9)
• Raporty Tadeusza Mazowieckiego z byłej Jugosławii (red. Renata S. Hliwa i Roman Wieruszewski; przekł. z j. angielskiego Adam Szostkiewicz, Agnieszka Pacholska, Cecylia Gorzoń, przekł. z francuskiego R. Hliwa; Poznańskie Centrum Praw Człowieka Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk - Fundacja "Promocja Praw Człowieka - Badania i Nauczanie" Agencja "Scholar" 1993, ISBN 83-85838-06-6)
• Kredowe koła i dwa inne eseje (Biblioteka "Więzi" 1997)
• Politik und Moral im neuen Europa (zawiera także tekst Jana Patočki, Passagen Verlag, Wiedeń 1999, ISBN 3-85165-308-4)

Inne publikacje

• Jerzy Zawieyski, Dobrze, że byli (autor wyboru; wespół ze Stanisławem Trębaczkiewiczem; Biblioteka "Więzi" - Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak" 1974)
• Anna Morawska, Spotkania (autor wyboru; wespół z Ewą Morawską; Biblioteka "Więzi" - Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak" 1975)
• Ludzie Lasek (opracowanie i wstęp; Biblioteka "Więzi" - Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", 1987, ISBN 83-7006-004-8; Biblioteka "Więzi" 2000, ISBN 83-88032-30-5)
• Jan Strzelecki, Ślady tożsamości (autor posłowia; tekst przygotowała do wyd. Jadwiga Strzelecka; Czytelnik 1989, ISBN 83-07-02090-5)
• Thomas Maess, Polen (autor wstępu; Mundo-Verlag, Leer 1993, ISBN 3-87322-057-1)
• Urs Altermatt, Sarajewo przestrzega: etnonacjonalizm w Europie (autor wstępu; przekł. z j. niemieckiego Grzegorz Sowiński; Znak - Ośrodek Myśli Politycznej 1998, ISBN 83-7006-691-7)

Książki o Tadeuszu Mazowieckim

• Zbigniew Domarańczyk, 100 dni Mazowieckiego (Wydawnictwo Andrzej Bonarski 1990, ISBN 83-85089-02-0)
• Tadeusz Mazowiecki. Polityk trudnych czasów (red. Waldemar Kuczyński, Zofia Psota; United Publishers Ltd. - Presspublica Sp. z o.o. 1997, ISBN 83-85794-28-X)

Linki zewnętrzne

• Raporty Tadeusza Mazowieckiego w sprawie praw człowieka w dawnej Jugosławii
• Strona sejmowa posła III kadencji