Woźniki

Woźniki
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama miasta
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	lubliniecki
Gmina	Woźniki
Data założenia	1206
Prawa miejskie	ok. 1270
Burmistrz	Michał Józef Aloszko
Powierzchnia	71,01 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 4143; 58,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 34
Kod pocztowy	42-289
Tablice rejestracyjne	SLU
	Położenie na mapie Polski Woźniki
	Położenie na mapie województwa śląskiego Woźniki
	Położenie na mapie powiatu lublinieckiego Woźniki
	Położenie na mapie gminy Woźniki Woźniki
	50°35′12″N 19°03′38″E/50,586667 19,060556
TERC (TERYT)	2407084
SIMC	0932494
	Urząd miejskiRynek 11; 42-289 Woźniki
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Woźniki (niem. Woischnik^[2]) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie lublinieckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Woźniki. Według danych opartych na badaniach GUS z 2016, miasto ma 4395 mieszkańców^[3].

Geografia

Najwyższym wzniesieniem w granicach miasta jest Coglowa Góra 365 m n.p.m.^[4] Miasto leży na Wyżynie Wieluńsko-Woźnickiej (Próg Woźnicki i Obniżenie Liswarty i Prosny). Historycznie leży na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 71,01 km²^[5].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa częstochowskiego.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Woźnik w 2014^[6]:

Sport

Stadion miejski: 400 miejsc siedzących^[7].
W mieście znajduje się też pełnowymiarowa hala sportowa, w której organizowane są różnej maści turnieje klubowe lub charytatywne^[8].

Nazwa

W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym Bolesława opolskiego z dnia 1 września 1310 miasto wymienione jest pod nazwą Wosnik^[9].

Polską nazwę Woźniki w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[10].

Historia

Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1206, gdy biskup krakowski Fulko przekazał Opactwu św. Wincentego na Ołbinie pod Wrocławiem dziesięcinę ze wsi Voznici w diecezji krakowskiej. W 1241 po najeździe Mongołów zniszczony został gród na Górze Grojec, a tamtejsza ludność osiedliła się na terenie Woźnik. Po 1270 miejscowość otrzymała prawa targowe. W 1310 Woźniki zostają wymienione już jako miasto (civitas) z komorą celną. Fortalicjum w Woźnikach po raz pierwszy pojawia się w dokumencie Władysława II Opolczyka wydanym 17 lutego 1386, nadającym Marchuszowi zwanemu Jochsem, dziedzicowi z Marków, gródek (castrum sive fortalicium) koło Woźnik wraz z wójtostwem w mieście. W zamian nowy wójt miał służyć w wojsku książęcym. Pełne prawa miejskie potwierdzone zostały w dokumentach z 1386 W dniu 15 kwietnia 1412 książę Bernard niemodliński zatwierdził zakup gródka wraz z wójtostwem przez Święcha Wieszowskiego za kwotę 240 grzywien. Sześć lat później, 26 VI 1418, Święch odsprzedaje te dobra Wiczkowi z Kobyłczyc za 250 grzywien^[11]. W 1454 odnowione zostało nadanie praw miejskich po wcześniejszym zagrabieniu pieczęci i dokumentu lokacyjnego w czasie potyczki granicznej. Miasto w średniowieczu znajdowało się przy jednej z odnóg szlaku handlowego między Krakowem a Wrocławiem, prowadzącej ze Sławkowa do Poznania^[12].

W XVI w. wybudowany został drewniany kościół pod wezwaniem św. Walentego (obecnie zabytek znajdujący się na szlaku architektury drewnianej). Z Woźnik pochodzi pierwsza polska księga miejska (1483–1598; polskie zapisy od 1521)^[13]. Do XVIII w. miasto podlegało coraz silniejszemu uprzemysłowieniu, jak wiele sąsiednich miejscowości. Działały na jego terenie fryszerki i kuźnice. Po 1740 status Woźnik został zredukowany do „osady targowej”. W 1798 miasto zostało prawie całkowicie zniszczone w wyniku pożaru. W XIX w. jest obszarem działania Józefa Lompy, który na jego terenie założył bibliotekę publiczną. W drugiej połowie XIX w. Woźniki liczyły ok. 1500 mieszkańców i była to wówczas jedna z największych miejscowości w ziemi lublinieckiej. W 1858 odzyskało prawa miejskie. W XIX w. na obszarze miasta i sąsiednich gmin eksploatowane miały być pokłady węgla kamiennego i siarki, a na początku XX w. także cynku. Jednakże koncesje nie zostały wykorzystane ze względu na brak połączenia kolejowego. Jednym z głównych udziałowców miał być mieszkający w Świerklańcu Henckel von Donnersmarck.

Podczas II powstania śląskiego obszar ziemi woźnickiej określany był jako Republika Woźnicka. W plebiscycie górnośląskim 20 marca 1921 62% głosujących w mieście opowiedziało się za przyłączeniem do Polski, zaś 38% za pozostaniem w granicach Niemiec; w efekcie decyzją mocarstw Woźniki zostały przekazane Polsce. W 1932 miasto połączone zostało koleją z magistralą węglową prowadzącą do Gdyni. Połączenie to było czynne do lat 90. XX w., kiedy to odcinek Strzebiń-Woźniki został zlikwidowany.

Corocznie w mieście organizowany jest Woźnicki Festiwal Piosenki.

Działalność społeczna

W 2015 powstało Stowarzyszenie Społeczno-Sportowe „Humane” z siedzibą przy ul. Rynek 5^[14], które jest organizatorem wielu imprez charytatywnych na rzecz chorych dzieci. Stowarzyszenie organizuje turnieje sportowe w miejscowej hali, koncerty, jak i wyjazdy^{[potrzebny przypis]}.

Zabytki i pomniki miasta

Układ urbanistyczny miasta.
Kamienice na Rynku i w ulicach odchodzących od niego.
Kościół św. Katarzyny – wzmianki o kościele pochodzą już 1346, był użytkowany przez protestantów w latach 1570–1628. Jest to budowla w stylu romańskim na planie krzyża, lecz wyposażenie kościoła nawiązuje do baroku.
Kościół św. Walentego – drewniany, o konstrukcji zrębowej z wyposażeniem w stylu barokowym. Zbudowany w XVI w. w miejscu pierwotnego kościoła dla dawnej osady Woźniki. przy kościele znajduje się cmentarz m.in. z poległymi powstańcami śląskimi oraz grób Józefa Lompy.
Ratusz miejski – budynek wybudowany w latach 1858–1862.
Kaplica św. Floriana – wybudowana w 1772.
Kaplica Góra Oliwna – zbudowana w 1910 z cegły na jednym ze wzgórz w pobliżu miasta.
Kaplica św. Jana Nepomucena na Rynku.
Zamczysko średniowieczne z XIV wieku w postaci pozostałości wałów i fos położonych około 1 km na południe od rynku, na wschodnim brzegu potoku Łana, na terenie zwanym Staromieście w pobliżu cmentarza z drewnianym kościółkiem św. Walentego. W miejscu tym wznosiła się w średniowieczu rezydencja rycerska typu motte.
Pomnik Józefa Lompy.
Pomnik 500-lecia odnowienia praw miejskich.
Pomnik 3 Pułku Ułanów na wzgórzu Florianek.

Zabytki i pomniki miasta

Drewniany kościół św. Walentego znajdujący się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego

Nagrobek Józefa Lompy przy kościele św. Walentego

Pomnik Józefa Lompy na rynku w Woźnikach

Pomnik poświęcony poległym w obronie ojczyzny we wrześniu 1939

Kościół św. Katarzyny

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Katarzyny
Świadkowie Jehowy:
- zbór Woźniki (Sala Królestwa ul. Młyńska 22)^[15]

Miasta partnerskie

Kravaře, Czechy^[16]
Lisková, Słowacja^[16]

Zobacz też

Woźniki Śląskie

Przypisy

↑ Rys historyczny [online], Serwis informacyjny Urzędu Miejskiego w Woźnikach [dostęp 2019-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-05] (pol.).
↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Lublinitz (Loben) [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-14] .
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2010), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2 listopada 2010, ISSN 1734-6118 .
↑ Edward Wieczorek: XXI Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Katowicach, krajoznawca.org, 2007-05-17. [dostęp 2013-11-18].
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Woźniki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Oficjalna strona klubu na Facebook [1].
↑ Hala sportowa Woźniki [online], dziennikzachodni.pl [dostęp 2017-11-20] .
↑ Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 83.
↑ Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 30.
↑ Materiały z grodzisk stożkowatych w Woźnikach i Tarnowicach Starych w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu [online], www.academia.edu [dostęp 2016-04-20] .
↑ B. Wyrozumska: Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, 1977, s. 58.
↑ Stanisław Rospond: Dzieje polszczyzny śląskiej. Katowice, Śląsk, 1959, s. 209, 236–244.
↑ KRS [2].
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .
↑ ^a ^b Współpraca z zagranicą. UM Woźniki. [dostęp 2011-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-15)].

Linki zewnętrzne

Serwis miasta i gminy Woźniki. wozniki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-10)].
Woźnik al. Woźniki, Woźniczka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 13 .

[historia-1] Rys historyczny [online], Serwis informacyjny Urzędu Miejskiego w Woźnikach [dostęp 2019-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-05] (pol.).

[2] Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Lublinitz (Loben) [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-14] .

[Ludność2010-06-3] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2010), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2 listopada 2010, ISSN 1734-6118 .

[4] Edward Wieczorek: XXI Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Katowicach, krajoznawca.org, 2007-05-17. [dostęp 2013-11-18].

[5] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[populacja2016-6] Woźniki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[7] Oficjalna strona klubu na Facebook [1].

[8] Hala sportowa Woźniki [online], dziennikzachodni.pl [dostęp 2017-11-20] .

[9] Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”, Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 83.

[10] Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 30.

[11] Materiały z grodzisk stożkowatych w Woźnikach i Tarnowicach Starych w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu [online], www.academia.edu [dostęp 2016-04-20] .

[12] B. Wyrozumska: Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, 1977, s. 58.

[13] Stanisław Rospond: Dzieje polszczyzny śląskiej. Katowice, Śląsk, 1959, s. 209, 236–244.

[14] KRS [2].

[15] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .

[Współpraca-16] Współpraca z zagranicą. UM Woźniki. [dostęp 2011-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-15)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Sołectwa	Babienica Drogobycza Kamienica Kamieńskie Młyny Lubsza Piasek Psary
Części miasta Woźniki będące sołectwami	Czarny Las Dyrdy Ligota Woźnicka Sośnica
Miejscowości bez statusu sołectwa	Kolonia Woźnicka Mzyki Niwy Okrąglik Pakuły Widawa

Miasta	Lubliniec Woźniki
Gminy miejskie	Lubliniec
Gminy miejsko-wiejskie	Woźniki
Gminy wiejskie	Boronów Ciasna Herby Kochanowice Koszęcin Pawonków

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie (1922–39) woj. śląskie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta (1922–75)	Dobrodzień (← w 1945 → i ← od 1951) Kalety (od 1951) Lubliniec Woźniki
Osiedla (1954–72)	Herby (1958–72) Koszęcin (1958–72)
Gminy wiejskie zbiorowe (1945–54 i 1973–75)	Boronów (do 1954) Ciasna (← od 1951) Dobrodzień (od 1973) Herby (od 1973) Kalety (do 1950) Kochanowice (od 1973) Kochcice (do 1954) Koszęcin Lisów (do 1954) Lubsza (do 1954) Łagiewniki Małe (← 1951–54) Pawonków Psary (od 1973) Sadów (do 1954) Sieraków (← 1951–54) Szemrowice (← 1951–54) Zielona (194?–50)
Gromady (1954–72)	Boronów (1954–72) Ciasna (1954–72) Gwoździany (1954–72) Hadra (1954–68) Herby (1954–57) Kamienica (1954–61) Kochanowice (1954–72) Kochcice (1954–72) Koszęcin (1954–57) Kośmidry (1954–61) Ligota Woźnicka (1954–61) Lisowice (1954–61) Lisów (1954–72) Lubecko (1954–61) Lubsza (1954–72) Łagiewniki Małe (1954–72) Miotek (1954–72) Myślina (1954–72) Pawonków (1954–72) Pludry (1954–72) Psary (1954–72) Rzędowice (1954–61) Sadów (1954–72) Sieraków (1954–72) Strzebin (1954–72) Szemrowice (1954–72) Wędzina (1954–61) Zborowskie (1954–61)