Koniecpol

Szablon:POL miasto infobox Koniecpol – miasto w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koniecpol, nad Pilicą, przy drogach wojewódzkich nr 794 i nr 786.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa częstochowskiego.

W mieście znajduje się stacja kolejowa Koniecpol.

Pierwsze wzmianki o Chrząstowie (obecnie dzielnica Koniecpola) pochodzą z XI w., a o samym Koniecpolu z 1386, jako o wsi w powiecie sieradzkim. 29 grudnia 1443 prawa miejskie nadał Władysław Warneńczyk.

Według danych z 16 stycznia 2013 r. miasto miało 6330 mieszkańców (dane z UMiG Koniecpol).

Geneza nazwy

Nazwa Koniecpol należy do grupy miast topograficznych, czyli odnoszących się do ukształtowania terenu. Pierwotna nazwa brzmiała Nowopole. Z Koniecpola pochodzili Koniecpolscy, znany ród herbu Pobóg. Jan Koniecpolski był kanclerzem Władysława Jagiełły i otrzymał dla tej miejscowości prawa miejskie w 1443. Stanisław Koniecpolski (1591-1646), kasztelan krakowski i hetman wielki koronny, wybudował tu w 1642 cenny architektonicznie kościół. W 1443 obok Koniecpola powstało miasto Nowopole. W dzisiejszej nazwie miasta obserwujemy zanik wygłosowego -e.

Historia herbu

Opis

W czerwonym polu połowa godła herbu Pobóg – pół białej (srebrnej) podkowy z zatkniętym na jej barku krzyżem. Obok, po prawej, wieża forteczna biała, zakończona trzema blankami i żółtym, gotyckim daszkiem, zwieńczonym kulą. W środku wieży widnieje jeden otwór strzelniczy.

Geneza i symbolika

Herb Pobóg był znakiem rodowym Koniecpolskich. W herbie Koniecpola miał on przypominać założycieli miasta oraz ich zasługi w dalszym rozwoju osady. Wieża forteczna symbolizuje prawa miejskie Koniecpola. Początki tego herbu zbiegają się z okresem dokonania lokacji miasta w XV w.

Dokumentacja

Wyobrażenie herbu miejskiego zachowało się na pieczęci z XV w., która musiała być używana przez wiele stuleci, skoro jej odcisk widnieje jeszcze na dokumencie z 1780. Herb ten powtórzono w Albumie Heroldii.

Obecnie

Obecny wygląd herbu został uchwalony na Sesji Rady Miejskiej w Koniecpolu, uchwałą nr VI/42/11 z dnia 27.04.2011 r.

Atrakcje turystyczne

• Późnorenesansowa kamienica z początku XVII w.
• Wczesnobarokowy kościół parafialny Świętej Trójcy z lat 1633-1640

Historia

Do 1795

29 grudnia 1443 w Budzie król Polski Władysław Warneńczyk, na prośbę Przedbora z Koniecpola wydał akt lokacyjny dla osady Koniecpol. Dokument ten nadawał miastu prawo niemieckie w odmianie średzkiej, a jego licznych mieszkańców obdarzał wieloma przywilejami.

Na przestrzeni wieków dobra koniecpolskie pozostawały w rękach rodu Koniecpolskich. Miasto mogło rozwijać się pod względem gospodarczym i społecznym dzięki przywilejom nadawanym przez kolejnych królów Polski, które powodowały rozwój handlu oraz napływ nowej ludności. Okres wysokiej prosperity dla Koniecpola to XVI w. Liczne przywileje uzyskali w tym czasie dla miasta bracia Mikołaj i Stanisław Przedborowie, dziedzice Koniecpola. Dokument z 11 lutego 1557 nadawał ludności miasta pewne prawa i swobody obywatelskie, narzucając zarazem obowiązki względem dziedzica. Widoczny jest rozwój handlu i rzemiosła, a także przemysłu metalurgicznego. W 1559 Koniecpol otrzymał od Zygmunta Augusta przywilej zezwalający na pobór mostowego oraz potwierdzający prawo o organizowania w Koniecpolu jarmarków. Po 1559 prawdopodobnie założono w Koniecpolu bractwa kupieckie, co spowodowało rozwój handlu zbożem. Przywileje wydane przez Zygmunta Augusta zostały potwierdzone w 1600 przez króla Zygmunta III Wazę.

Około 1610 następny właściciel Koniecpola – hetman Stanisław Koniecpolski ustanowił cechy: kowalski, stolarski, szewski, krawiecki, rzeźnicki oraz konwisarski, sukienniczy i kotlarski. Dzięki hetmanowi w XVII w. funkcjonowała prawdopodobnie w Koniecpolu kolonia akademicka, która miała być podporządkowana Akademii Krakowskiej. Za sprawą hetmana, który chciał doprowadzić do szybkiego rozwoju miast,a w Koniecpolu pojawili się Żydzi.

Kolejne przywileje dla miasta zostały wystawione przez króla Jana Kazimierza. Zwalniały one Koniecpol od kwaterunku wojsk oraz od wszelkich powinności na rzecz władcy ze względu na zniszczenia dokonane w czasie wojny ze Szwedami. Podobnie postąpił następny król Jan III Sobieski w 1673, zwalniając ludność koniecpolską od wszelkich ciężarów i powinności ze względu na zniszczenia wojenne.

21 listopada 1708 miała miejsce na terenie Koniecpola krwawa bitwa między stronnikami Leszczyńskiego pod wodzą Jana Potockiego – hetmana wielkiego koronnego a obrońcami Augusta II pod wodzą Jana Rybińskiego i Ludwika Pocieja.

Miasto podupadało w wyniku zniszczeń wojennych, epidemii pojawiających się w Koniecpolu co kilka lat oraz pożarów zwartej, drewnianej zabudowy rynku.

Kryzys jaki zarysował się w połowie XVII w. przyczynił się do upadku znaczenia Koniecpola, co spowodowało, że w XVIII w. spadł on do roli ośrodka administracyjnego rozległych dóbr ziemskich. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu Koniecpolskich – Jana Aleksandra, na mocy testamentu Koniecpol przeszedł w ręce krewnych, Aleksandra i Franciszka Walewskich. Bracia Walewscy sprzedali go następnie za bezcen podstawionemu przez Jerzego Aleksandra Lubomirskiego – Aleksandrowi Walewskiemu. W rzeczywistości majątek przeszedł w ręce Lubomirskich. W 1754 dobra koniecpolskie nabył od Lubomirskego Michał Czapski – wojewoda malborski, a następnie w 1778 w posagu przeszły one w posiadanie rodziny Potockich.

Ostatnim przywilejem królewskim dla miasta Koniecpola był dokument wydany w 1774 przez ostatniego króla Polski Stanisława Augusta, potwierdzający istnienie jarmarków w mieście.

1795-1918

Dzięki gospodarności rodu Potockich na przestrzeni lat 20. i 30. XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze w mieście. W 1827 Potoccy zaczęli tu tworzyć przemysł hutniczy, uruchamiając zakłady hutnicze. W 1833 zmodernizowano zakłady hutnicze, otwierając w Koniecpolu jedną z pierwszych na terenie Królestwa Kongresowego pudlingarnię na wzór angielski z inicjatywy Banku Polskiego. Plan budowy pieca pudlarskiego opracował Fryderyk Wilhelm Lempe – naczelnik Wydziału Górnictwa, przy pomocy Henryka Łubieńskiego. Budowę pieca nadzorował Wojciech Krygier. Pudlingarnia koniecpolska była spółką prywatną. W skład spółki wchodzili: Michał Potocki – właściciel Koniecpola, Wojciech Krygar, Antoni Lipski oraz Jan i Wojciech Kubiczkowie. O wyborze Koniecpola na siedzibę nowego zakładu hutniczego zadecydowały jego warunki miejscowe, a szczególnie możliwość pozyskania napędu hydraulicznego o dużej mocy. Plan budowy pieca pudlarskiego w Koniecpolu wchodził w skład dużej inwestycji, mającej ma celu rozbudowę rządowych zakładów górniczo-hutniczych, planującej zarazem włączenie do tej inwestycji prywatnych zakładów. W drugiej połowie XIX w. zakład hutniczy w Koniecpolu zaczął przeżywać długotrwały kryzys, spowodowany zastojem w hutnictwie. Spółka została rozwiązana, a zakłady przeszły całkowicie w ręce Potockich. W latach 90. XIX w. zakłady hutnicze przekwalifikowane zostały na walcownię miedzi.

W 1838 w pobliskim Chrząstowie podjęła produkcję cukrownia. Była ona jedną z pierwszych w ówczesnej guberni piotrkowskiej, a także jedną z pierwszych w kraju.

W okresie powstania styczniowego w 1863 Koniecpol i okolice były terenem licznych walk powstańczych. Walczyły tu oddziały Józefa Oksińskiego i Zygmunta Chmieleńskiego, a ludność miejscowa brała aktywny udział w walkach oraz udzielała pomocy rannym powstańcom leczonym w koniecpolskim szpitalu.

25 maja 1863 oddział powstańczy kpt. Józefa Oksińskiego stoczył trzygodzinną bitwę z oddziałami rosyjskimi nad Pilicą w Koniecpolu. Poległo 18 powstańców, a 30 zostało rannych. Najciężej rannych hospitalizowano w miejscowym szpitalu, skąd zabrano ich do niewoli carskiej. W walkach zginęło pięciu mieszkańców Koniecpola.

W następnych miesiącach 1863 oddział powstańczy płk. Zygmunta Chmieleńskiego stoczył dwie duże bitwy oraz dwie potyczki w okolicy Koniecpola: 27 lipca na polu między Załężem i Rudnikami (zginęło 28 powstańców], 17 sierpnia i 24 października w Białej Wielkiej, 30 września pod Mełchowem. Rannych żołnierzy przywożono do szpitala w Koniecpolu, wielu z nich zmarło i zostało pochowanych na miejscowym cmentarzu.

W bitwie pod Mełchowem ranny został młody podoficer Adam Chmielowski późniejszy Brat Albert, założyciel dwóch zgromadzeń „Braci Albertynów” i „Sióstr Albertynek”. Leczony był w szpitalu koniecpolskim przez dr. Władysława Florkiewicza. Po amputacji nogi i hospitalizacji Adam Chmielowski wyjechał z Koniecpola.

Władze carskie, chcąc ukarać Polaków za udział w powstaniu, postanowiły zlikwidować resztki autonomii w Królestwie Polskim. 338 miast Królestwa Polskiego zamieniono na osady. Represje te nie pominęły Koniecpola. W 1870 roku Koniecpol utracił prawa miejskie. Przywrócono je dopiero w 1927. Szczególnie korzystne warunki dla rozwoju miasta zaistniały w 1903 roku, gdy uruchomiono linię kolejową łączącą Kielce z Częstochową.

1918-1945

W okresie międzywojennym nie zaszły w mieście poważne zmiany. W czasie II wojny światowej Koniecpol znalazł się w obszarze działań operacyjnych Armii „Kraków” gen. bryg. Antoniego Szyllinga, a z drugiej strony Grupy Armii Południe gen. płk. Gerarda von Rundstedta. Wojna dotarła do Koniecpola 3 września w niedzielę. Po rozbiciu oddziałów 7 dywizji piechoty gen. bryg. Janusza Gąsiorowskiego, dowództwo niemieckie planowało uchwycić mosty na Białce w rejonie Lelowa i rozwinąć natarcie w kierunku Koniecpola. Po zajęciu 3 września Lelowa czołówka 3 dywizji lekkiej gen. mjr. Adolfa Kuntzena skierowała się na północ do Koniecpola i zajęła go bez walki.

4 i 5 września w czasie pobytu w Koniecpolu żołnierze niemieccy zamordowali 13 osób, a 5 września za ostrzelanie taborów niemieckich przez samolot polski w Chrząstowie i Koniecpolu Niemcy przeprowadzili pacyfikację Chrząstowa. Spalono kilkadziesiąt gospodarstw w północnej części wsi i zabito 22 osoby.

11 grudnia 1939 do Koniecpola przybyło ponad 1000 osób wysiedlonych z Poznania i Wrześni. Rozmieszczono je w mieście i okolicznych wsiach. Operacja ta trwała do lutego 1940. 7 października 1942 wywieziono do obozów koncentracyjnych z Koniecpola i okolic wszystkich Żydów. W ten sposób liczba mieszkańców miasta zmniejszyła się o około 30%. Łącznie wywieziono 1486 osób.

Mieszkańcy Koniecpola i Chrząstowa od początków okupacji włączyli się do organizowania ruchu oporu. Byli członkami Służby Zwycięstwa Polski, Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich. Przez całą okupację w Koniecpolu i Chrząstowie działała placówka największego oddziału partyzanckiego Armii Krajowej w powiecie włoszczowskim „Marcina” – Mieczysława Tarchalskiego.

Koniecpol został wyzwolony w czasie wielkiej ofensywy wojsk radzieckich 15 stycznia 1945.

Od 1945

Po zakończeniu wojny nastąpił w mieście rozwój przemysłu i drobnej wytwórczości. W 1953 uruchomiono Koniecpolskie Zakłady Płyt Pilśniowych. Zakład zbudowano w oparciu o projekt i urządzenia produkcji szwedzkiej. Od 1955 Zakłady rozpoczęły eksport płyt za granice kraju. W latach 1957–60 nastąpiła rozbudowa zakładów, uruchomiono dwa nowe ciągi płyt twardych. W wyniku przekształceń własnościowych firma obecnie ma status spółki akcyjnej.

1 lipca 1968 dla zabezpieczenia technicznego produkcji KZPP powstały Zakłady Remontowo–Montażowe przemysłu płyt, sklejek i zapałek. Z czasem Zakłady usamodzielniły się, tworząc drugi co do wielkości zakład w Koniecpolu.

Na przełomie lat 1954/55 na terenie Koniecpola zostało otwarte przedsiębiorstwo zajmujące się początkowo produkcją produkcją wosku, terpentyny i kalafonii. Po 1967 roku rozpoczęto produkcję tworzywa sztucznego o nazwie neolit używanego między innymi do produkcji długopisów. W latach następnych zakład w Koniecpolu pod nazwą Zakłady Chemiczne INCO „Veritas” zaczął się rozbudowywać i ulepszać technologię produkcji. Zakłady Chemiczne do dnia dzisiejszego produkują opakowania z tworzyw sztucznych do konfekcjonowania wyrobów chemii gospodarczej i kosmetyków, regranulaty tworzyw sztucznych oraz nadruki na opakowania.

Znane osobistości pochodzące z Koniecpola

• Aleksander Koniecpolski
• Stanisław Koniecpolski
• Jan Aleksander Koniecpolski
• Aleksander Potocki
• Paweł Kampian (ok. 1527–1600), doktor medycyny Uniwersytetu w Bolonii, rajca i burmistrz miasta Lwowa, fundator Kaplicy Kampianów.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Koniecpola w 2014 roku .

Zobacz też

• Rynek w Koniecpolu
• Cmentarz żydowski w Koniecpolu
• Synagoga w Koniecpolu
• gmina Chrząstów
• Koniecpolskie Zakłady Płyt Pilśniowych

Linki zewnętrzne

• Szablon:Open Directory Project
• Koniecpol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 330 .