Osowa Góra (Bydgoszcz)

Osowa Góra

Osiedle Bydgoszczy
Dolna część Osowej Góry (widok spod bloku Wielorybia 109)
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Bydgoszcz
W granicach Bydgoszczy	1959
SIMC	0928653
Zarządzający	Radosław Ginther
Powierzchnia	ok. 5,05 km²
Wysokość	52–85 m n.p.m.
Populacja (2014) • liczba ludności	13 970
• gęstość	2766,35 os./km²
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	85-418, 85-428, 85-430, 85-431, 85-432, 85-433, 85-434, 85-435, 85-436, 85-437, 85-438, 85-439, 85-440, 85-444, 85-445, 85-446, 85-447, 85-448, 85-449, 85-450, 85-452, 85-453, 85-455, 85-456, 85-460, 85-461
Tablice rejestracyjne	CB
Plan Osowej Góry
Położenie na mapie Bydgoszczy osiedla Osowa Góra (zaznaczone kolorem czerwonym) Mapa Bydgoszczy z zaznaczonym na czerwono osiedlem Osowa Góra
53°09′04,6″N 17°54′27,5″E
Strona internetowa

Widok osiedla w oddali z wieży ciśnień na os. Szwederowo

Osiedle mieszkaniowe na dolnym tarasie osiedla

Kościół św. Maksymiliana Kolbe (zdjęcie z 2015 r.)

Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego (zdjęcie z 2015 r.)

Osiedle bloków przy ul. Wielorybiej na Górnym tarasie wybudowane w latach 80. XX w. w czasie zimy

Wejście na basen „Sardynka” przy SP 64

Przystanek kolejowy Bydgoszcz Osowa Góra na linii kolejowej nr 18

Domy wielorodzinne na dolnym tarasie osiedla

Śluza VI (Osowa Góra) na Kanale Bydgoskim

Potok Flis w dzielnicy składowo-przemysłowej Osowej Góry

Jedna z fabryk dzielnicy składowo-przemysłowej

Schronisko dla zwierząt

Przejście między blokami na dolnym tarasie osiedla

Oczka wodne na Górnym tarasie

Torfowisko „Zielona Ostoja” – użytek ekologiczny na Osowej Górze

Lasy oddzielające Osową Górę od Czyżkówka

Dawna bocznica kolejowa wiodąca do dawnego Luftamunitionsanstalt 1/II Bromberg (rozebrana w 2013 roku)

Osowa Góra (daw. niem. Hoheneiche, daw. pol. Działy) – jednostka urbanistyczna miasta Bydgoszcz, położona w jego zachodniej części, po północnej stronie Kanału Bydgoskiego, będącego częścią międzynarodowej drogi wodnej E-70. Położona jest na północnym zachodzie zachodniej dzielnicy willowej miasta, na wysokości od ok. 52 do ok. 85 m n.p.m. Do Bydgoszczy została przyłączona 7 grudnia 1959 roku. W planie zagospodarowania przestrzennego miasta z 1999 roku, jednostkę określono jako osiedle.

Warunki naturalne

Ukształtowanie powierzchni

Najniżej położonym miejscem Osowej Góry jest brzeg Kanału Bydgoskiego – 52 m n.p.m. Wysokość bezwzględna Dolnego Tarasu dochodzi do 65 m n.p.m., natomiast minimalna wysokość Górnego Tarasu wynosi 70 m n.p.m. Najwyższym punktem topograficznym na osiedlu jest pagórek przy Szkole Podstawowej nr 64 (85 m n.p.m.).

Ochrona przyrody

Zachodni skrawek Osowej Góry w pobliżu Kanału Bydgoskiego należy do obszarów Natura 2000 pod nazwą: Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego (Obszar specjalnej ochrony ptaków) oraz Dolina Noteci (Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty). W północno-zachodniej części osiedla na górnym tarasie znajduje się naturalne torfowisko o powierzchni 3,5 ha, chronione od 1997 r. jako użytek ekologiczny Zielona Ostoja.

Pomniki przyrody

Na Dolnym Tarasie, wzdłuż Kanału Bydgoskiego, przy śluzie Prądy znajdują się trzy pomnikowe wiązy szypułkowe o obwodach w pierśnicy ok. 350 cm, a w górnej części osiedla, ostatnią pozostałością parku folwarcznego był pomnikowy dąb przy ul. Głębinowej o obwodzie w pierśnicy 522 cm, zniszczony w czasie nawałnicy latem 2017.

Parki

Na terenie Osowej Góry znajduje się ok. 14,5 ha terenów zieleni urządzonej pod nazwą Park Osowa Góra i ok. 44 ha zieleni nieurządzonej jako lasy iglaste i mieszane. Głównymi obszarami rekreacyjnymi są parki ze zbiornikami wodnymi oraz lasy. Rozwój terenów zieleni zawarty w planach urbanistycznych Bydgoszczy zmierza do powołania parku osiedlowego dla Osowej Góry przy ul. Wielorybiej i Głębinowej wraz z terenem sportu przy ul. Sielawowej.

Na osiedlu znajdują się tereny zieleni parkowej w Bydgoszczy o łącznej powierzchni ok. 14,54 ha, o nazwie Park Osowa Góra.

Park znajduje się na tzw. górnym tarasie osiedla Osowa Góra i składa z siedmiu obszarów zieleni urządzonej:

• łąki zagospodarowanej przy ul. Kormoranów o powierzchni ok. 4,25 ha
• trzech stawów oraz okolicznej zieleni przy ul. Wielorybiej, ul. Kutrowej oraz Szkole Podstawowej nr 64 powierzchni ok. 3,50 ha,
• dwóch stawów i terenów podmokłych przy schronisku dla zwierząt o powierzchni ok. 3,40 ha
• parku z dwoma stawami przy ul. Rekinowej (za kościołem Wniebowstąpienia Pańskiego) o powierzchni 1,98 ha,
• zalesionego zbocza przy ul. Waleniowej pomiędzy lasem, a ul. Świętego Ojca Maksymiliana Marii Kolbego o powierzchni ok. 1,30 ha.
• terenu zieleni z oczkiem wodnym pomiędzy ul. Maksymiliana Kolbego, a ul. Łososiową, o powierzchni ok. 1,20 ha,
• stawu przy ul. Planktonowej o powierzchni 0,26 ha

Lasy

W skład Osowej Góry wchodzi 3,25 km² lasów, w tym 1,95 km² boru mieszanego świeżego po wschodniej stronie osiedla oraz 1,3 km² boru iglastego świeżego w jego środku. Lasy te mają urozmaiconą rzeźbę terenu (położenie po obu stronach Zbocza Kruszyńskiego), więc są ważnym obszarem rekreacyjnym dla mieszkańców osiedla. W lesie na wschodzie osiedla znaczne straty odnotowano podczas nawałnic w sierpniu 2017 r. Spacerem ok. 2,75 km przez las można dojść do Brdy na osiedlu Czyżkówko, zaś w kierunku zachodnim atrakcyjnym utworem natury jest Zbocze Kruszyńskie. Osiedle od wschodu, zachodu i północy otaczają lasy o charakterze boru świeżego. Miejscami występuje las mieszany i siedliska grądowe. Szczególnie rozległy i urozmaicony teren leśny znajduje się na wschodzie i w obszarze Przedmościa Bydgoskiego, mieszcząc dawne niemieckie schrony oraz zamaskowane obiekty wojskowe. Przez las przebiega zbocze oddzielające Dolinę Sandrową Brdy od Terasy Bydgoskiej, z systemem dolinek denudacyjnych.

Wody

Na terenie Osowej Góry znajduje się 10 zbiorników wodnych. Są to niewielkie stawy i zagłębienia polodowcowe. Do zbiorników tych zalicza się:

• dwa stawy w leśnej części Parku Osowa Góra,
• dwa stawy przy ul. Rekinowej,
• staw przy Szkole Podstawowej nr 64,
• staw przy ul. Kolbego i pętli autobusowej Rekinowa,
• staw na Flisie przy ul. Kruszyńskiej oraz Mińskiej,
• staw przy ul. Planktonowej,
• dwa zagłębienia polodowcowe przy Schronisku dla Zwierząt, pomiędzy ulicami Grunwaldzką, Przewoźników, a Łowiskową (czasem nie uwzględniane na mapach).

Kanał Bydgoski

Największym i najważniejszym ciekiem wodnym na terenie osiedla jest Kanał Bydgoski, zbudowany w latach 1773–1774. Na terenie Osowej Góry mieszczą się śluzy Prądy i Osowa Góra.

Śluza Osowa Góra

Śluza Osowa Góra jest śluzą nr 8 Kanału Bydgoskiego, będącego częścią drogi wodnej Wisła-Odra. Śluza znajduje się na zachodnich rubieżach miasta Bydgoszczy, nieopodal drogi krajowej nr 10, na osiedlu Osowa Góra. Wybudowano ją w latach 1773–1774. Jej pierwotna forma była drewniana. W latach 1840–1852 przebudowano ją do masywnej formy murowanej. Wymiary użytkowe komory wynosiły wówczas 44,5 × 9,75 m, światło wrót 5,3 m, a spadek 2,99 m. Obecna śluza została oddana do użytku pod koniec sierpnia 1913 roku, kiedy dokonano przebudowy Kanału Bydgoskiego. W wyniku prowadzonych robót wykonano nowy dwukilometrowy odcinek kanału, zmodernizowano wszystkie śluzy i wybudowano dwie nowe. Oddana do użytku droga wodna umożliwiała spławianie 400-tonowych barek, pływających powszechnie na wodach śródlądowych Europy Zachodniej. W pobliżu śluzy (w km 22,88) funkcjonował „most Owczy” o długości przęsła 18 m i wysokości wody żeglownej 4,31 m. Zburzono go w marcu 1890 r., odbudowano w latach 1895–1896 i przebudowano w 1914 r. W 2005 r. śluzę Osowa Góra wraz z budynkiem towarzyszącym wpisano do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.

Flis

Przez przemysłową część osiedla przepływa Flis, prawy dopływ Brdy, o powierzchni zlewni 88,6 km². Od niego wzięło nazwę osiedle Flisy w Bydgoszczy. Nazwa ta pochodzi od niemieckiego słowa Fließ, oznaczającego strumień. Pierwotna, polska nazwa, która zanikła w XIX wieku to Krępa. W okresie zaboru pruskiego nazwa brzmiała Prondyfließ, od nieistniejącej już osady Prądy-Młyn (Prondy-Mühle).

Warunki społeczno-ekonomiczne

Położenie

Położenie w Bydgoszczy

Osiedle Osowa Góra jest jednym z dwóch najbardziej na zachód wysuniętych osiedli Bydgoszczy (obok Prądów), oddzielonym od strony centrum miasta pasem boru sosnowego świeżego. Część północna to Górny Taras otoczony lasem i w całości przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową. Mieszczą się tu oczka wodne, utworzone w zagłębieniach wytopiskowych, które zaadaptowano w Parku Osowa Góra. Taras dolny w części między Zboczem, a ul. Grunwaldzką oraz na wschód od ul. Podmiejskiej również zajmuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i wielorodzinna. Dzielnica składowo-przemysłowa Osowej Góry znajduje się na dolnym tarasie między ul. Grunwaldzką, a Kanałem Bydgoskim oraz ul. Podmiejską na wschodzie, a ul. Miedzianą na zachodzie. Zachodnie rubieże Osowej Góry, które przecina droga krajowa nr 10 zajmują natomiast łąki i torfowiska towarzyszące Kanałowi Bydgoskiemu. Jest to obszar chroniony typu Natura 2000.

Granice

Południową granicą osiedla jest w całości Kanał Bydgoski. Na wschodzie jest nią ul. Kruszyńska, ul. Przejście, ul. Grunwaldzka, granica lasu przy ul. Kolbego, Sępiej i Perkozowej i ul. Waleniowa; na północy las przy ul. Wielorybiej, Muszlowej i Okoniowej (część należy do osiedla); a na zachodzie ul. Szuwarowa, Kolbego, Rekinowa, Sumowa, Przewoźników, projektowana ul. Zalew, ul. Czapla, linia kolejowa nr 18 i ul. Przyjazna. Łączna długość granic wynosi ok. 12 km.

Sąsiadujące osiedla

Osowa Góra sąsiaduje z osiedlami Flisy (głównie przez las bydgoski), Miedzyń i Prądy (przez Kanał Bydgoski będący południową, a zarazem najdłuższą granicą osiedla) oraz z Czyżkówkiem (przez las bydgoski oraz pośrednio przez las należący do gminy Sicienko). W pobliżu Kanału Bydgoskiego, południowym obrzeżem osiedla przepływa także potok Flis

Położenie fizycznogeograficzne

Pod względem fizycznogeograficznym osiedle przedzielone jest granicą makroregionów: Pojezierza Południowopomorskiego i Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej i mezoregionów: Doliny Brdy, Pojezierza Krajeńskiego oraz Kotliny Toruńskiej. Należą one do podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, wchodzącej w skład prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego należącego do megaregionu Pozaalpejskiej Europy Środkowej. Granicę Pojezierza Południowopomorskiego i Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej stanowi Zbocze Kruszyńskie o wysokości względnej ok. 25 m. Część północna Osowej Góry (tzw. Górny Taras, wys. ok. 78–85 m n.p.m.) należy do mezoregionu Dolina Brdy i mikroregionów: Dolina Sandrowa Brdy i Zbocze Kruszyńskie, zaś niższa część południowa (Dolny Taras, wys. ok. 52–65 m n.p.m.) do mezoregionu Kotlina Toruńska i mikroregionów: Miasto Bydgoszcz i Dolina Kanału Bydgoskiego (zachodnie rubieże w pobliżu obwodnicy Bydgoszczy – drogi krajowej nr 10 i budowanej drogi ekspresowej S5).

Położenie administracyjne

W latach 1920–1938 Osowa Góra znajdowała się w województwie poznańskim, w powiecie bydgoskim. W roku 1938 wraz z powiększeniem województwa pomorskiego jego stolicą stała się Bydgoszcz, a Osowa Góra należała do powiatu bydgoskiego będącego jego częścią. W okresie od 1944 do 1975 z powodu zmiany granic oraz podziału administracyjnego Polski, Osowa Góra została włączona do województwa bydgoskiego, do powiatu bydgoskiego, a od 1960 roku z powodu włączenia jej do miasta, także do gminy Bydgoszcz w powiecie bydgoskim. W latach 1975–1998 gmina Bydgoszcz stała się bezpośrednią częścią województwa bydgoskiego. 1 stycznia 1999 roku nazwę województwa zmieniono na kujawsko-pomorskie i utworzono powiat miejski Bydgoszcz.

Położenie administracyjne Osowej Góry w Polsce

Okres	1920 – 1938	1938 – 1944	1944 – 1950	1950 – 1956	1957 – 1959	1960 – 1975	1975 – 1998	od 1999
Województwo	poznańskie	pomorskie	bydgoskie	bydgoskie	bydgoskie	bydgoskie	bydgoskie	kujawsko-pomorskie
Powiat	bydgoski	bydgoski	bydgoski	bydgoski	bydgoski	bydgoski	– –	Bydgoszcz
Gmina	brak danych					Bydgoszcz	Bydgoszcz	miasto Bydgoszcz

Historia

Prehistoria

Ślady osadnictwa na terenie Osowej Góry pochodzą z okresu środkowej epoki kamiennej (6 tys. lat p.n.e.), wkrótce po ustąpieniu lodowca. Głównym zajęciem tutejszej ludności było rybołówstwo oraz kopieniactwo. O rybołówstwie świadczą narzędzia kultury maglemoskiej m.in. z wykopalisk koło Lisiego Ogona, które znajdują się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy. Obozowiska zakładano nad brzegami rzek, na terenach podmokłych, co odpowiada warunkom topograficznym Osowej Góry, w tej epoce położonej nad zalaną wodami Pra-Wisły Doliną Kanału Bydgoskiego. Obfitość ryb uzasadniała dominującą rolę rybołówstwa w zaopatrzeniu w żywność ówczesnej ludności, z przewagą nad rolnictwem i myślistwem. Łowiono na ogół z dłubanych czółen za pomocą ości i innych ostrych narzędzi. Najbardziej pospolitą rybą poławianą w wodach śródlądowych był szczupak. W późniejszym okresie o wyżywieniu zaczęło decydować myślistwo, pasterstwo i rolnictwo.

Średniowiecze

Najstarsze informacje historyczne, uzyskane dzięki badaniom archeologicznym dotyczą grodziska Pawłówek, położonego w sąsiedztwie Osowej Góry. Grodzisko to leży na płaskim wzgórzu w obrębie Zbocza Kruszyńskiego na tzw. „Górze Zamkowej”, ok. 600 m na północ od Kanału Bydgoskiego i 400 m na południe od drogi krajowej nr 80. Obiekt sąsiaduje bezpośrednio od południa z linią kolejową Bydgoszcz-Krzyż, a od zachodu z obwodnicą Bydgoszczy – drogą nr 10 Bydgoszcz-Szczecin. Grodzisko z południowej i zachodniej strony odcięte jest ostro opadającymi stokami, przechodzącymi w poziom dna pradoliny Noteci, natomiast od północy przez sztuczną krawędź, przy której posadowiony był wał obronny. Wymiary majdanu wynoszą 120x80 m, a wysokość grodziska od północy: 6 m. Grodzisko leży na eksponowanym miejscu, skąd rozpościerają się rozległe widoki na pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką. Obecnie jest silnie zniwelowane i zniszczone wskutek użytkowania rolniczego oraz budowy w tym miejscu w 1914 r. okopów wojskowych. Drewniano-ziemny gród i zespół osad został zniszczony i opuszczony podczas wojen polsko-pomorskich prowadzonych przez Bolesława Krzywoustego. Uznaje się, że Pawłówek obok Bydgoszczy i Wyszogrodu zaliczał się do głównych grodów warownych na terenie międzyrzecza Brdy i Wisły, strzegących strategicznych przepraw na pograniczu kujawsko-pomorskim. Porzucono go najpóźniej na początku XIII w., skupiając wysiłek na utrzymywaniu dwóch pozostałych grodów (zniszczonych w wyniku wojen dwa wieki później).

Okres nowożytny przedrozbiorowy

W okresie staropolskim północna część Osowej Góry znajdowała się w obrębie posiadłości cystersów koronowskich, z tym że blisko przebiegała granica z terytorium starościńskim Bydgoszczy (Łochowo) i szlacheckim (Pawłówek, Osówiec). Pozostałości ciągu wałów i znaków granicznych wytyczonych w XV-XVI wieku pozostały do dnia dzisiejszego pod nazwą Wałów Kujawskich. Utwory te w postaci wałów i rowów ciągną się na terenie leśnym od zbiegu ul. Kruszyńskiej i Gęsiej aż do ul. Wyrzyskiej na Czyżkówku, a ich druga, mniej wyraźna linia – na północy od ul. Kolbego na Osowej Górze do zbiegu ul. Siedleckiej i Koronowskiej na Czyżkówku. W rejonie ul. Kruszyńskiej, gdzie zbiegały się posiadłości trzech właścicieli, w 1712 r. wójt bydgoski założył wieś Działy (niem. Dzialy). Na jednej włóce i 13 morgach mieszkał tu Michał Zelino. Po III wojnie północnej w 1724 roku osada została zupełnie opuszczona, lecz w 1752 r. wójt wydał ponownie kontrakt osadniczy. Mieszkał tu Jerzy Tern, który obowiązany był płacić podatki: czynsz, hibernę, pogłówne i gajowe w łącznej wysokości 152 złotych. W 1765 roku powstał tu folwark należący do starostwa bydgoskiego, odnotowany jeszcze na mapie z 1857 roku.

Okres zaborów

Osowa Góra w czasie zaborów

Rok utraty niepodległości	Rok odzyskania niepodległości	Okres 1772–1815	Okres 1815–1920
1772 r.	1920 r.	pruski	pruski

Okres 1772-1815

W XIX wieku na dolnym tarasie Osowej Góry, przy obecnej ulicy Kruszyńskiej, pomiędzy ulicami Kaczą a Puszczykową, istniał dwór ziemiański Hoheneiche (pol. Wysokie Dęby). Zabudowania tego majątku zbudowane były w stylu dworku szlacheckiego, a należące do niego ziemie leżały na południe od szosy Bydgoszcz – Nakło.

Natomiast powstały na górnym tarasie folwark, którego dziedzicami byli Ossowowie, został nazwany Ossowagóra (niem. Ossowerberg). Siedzibą majątku był dworek modrzewiowy zbudowany prawdopodobnie w 1780 roku. Nazwa majątku Osowagóra utrwaliła się w okresie międzywojennym dla całego obszaru dzisiejszego osiedla, zarówno dolnego, jak i górnego tarasu.

Budowa Kanału Bydgoskiego

W latach 1773–1774 wybudowano Kanał Bydgoski, który oddzielił Miedzyń i Prądy na południu, od Czyżkówka i części wsi Działy na północy. W północnych Działach pozostały 34 domy, w których mieszkało 221 osób.

Budowniczy Kanału Franz von Brenkenhoff zdecydował o budowie w jego pobliżu osiedla dla robotników, którzy mieli stanowić zalążek osadnictwa niemieckiego na tych terenach. Powstały trzy kolonie drewnianych baraków, murowanych i szachulcowych domów, w których pod koniec XIX w. mieszkało ok. 700 osób. Były to: kolonia A (na wschód od śluzy Prądy), kolonia B (na zachód od śluzy Osowa Góra) i kolonia C (wieś Występ).

W pobliżu istniały dwie drewniane śluzy, o różnicy poziomów wody 3 m: VII „Prądy” i VIII „Osowa Góra”. Z czasem wody Kanału zarybiono i zbudowano dwa mosty: Most Hakowy (Fangbrücke) w pobliżu skrzyżowania dzisiejszych ulic Mińskiej i Kruszyńskiej oraz Most Owczy (Schafbrücke) Śluzy Osowa Góra (VI).

Okres 1815-1875

W 1827 r. wybudowano szosę do Nakła (ul. Grunwaldzką), a w 1851 r. linię kolejową do Piły (Pruską Kolej Wschodnią Berlin-Królewiec (obecnie Kaliningrad)).

Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Ossowaberg (pol. Osowagóra) mieszkało 60 osób (11 ewangelików i 49 katolików) w 7 domach (średnio ok. 8,571 osoby mieszkało w jednym domu). Miejscowość należała do parafii katolickiej w Nowej Dąbrówce oraz parafii ewangelickiej w Bydgoszczy. Na Osowej Górze znajdował się również folwark, gdzie w 2 domach mieszkało 12 osób (11 ewangelików i 1 katolik; w jednym domu mieszkało średnio 6 osób). Natomiast folwark Działy zamieszkiwało 62 osób (54 ewangelików i 8 katolików) w 11 domach (w jednym domu mieszkało średnio ok. 5,636 osoby). W pobliżu Kanału Bydgoskiego istniały kolonie osadnicze A, B i C, które zamieszkiwało łącznie 389 osób (341 ewangelików i 48 katolików) w 61 domach (w jednym domu średnio ok. 6,377 os.). Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. wieś Osowa Góra należała do majątku Osówiec, którego właścicielem był Piotr Schaal, natomiast folwark Działy należał do rządowej domeny bydgoskiej

Ludność Osowej Góry w roku 1833

	Ossowaberg	Folwark	Działy	Kolonie A, B i C	Razem
katolicy	11 os.	1 os.	8 os.	48 os.	58 os.
ewangelicy	49 os.	11 os.	54 os.	341 os.	455 os.
razem	60 os.	12 os.	62 os.	389 os.	513 os.
domostwa	7	2	11	61	81
gęstość zaludnienia	ok. 8,571 os./dom	6 os./dom	ok. 5,636 os./dom	ok. 6,377 os./dom	ok. 6,333 os./dom

Kolejny spis z 1860 r. podaje, że w folwarku Ossowaberg (pol. Osowagóra) mieszkało 113 osób (58 ewangelików i 55 katolików) w 6 domach (średnio w jednym domu ok. 18,833 os.). Właścicielem majątku był Gustav von Oertzen. Dzieci ewangelickie uczęszczały do szkoły w Kruszynie, a dzieci katolickie do szkoły w Dąbrówce Nowej. Z kolei w kolonii A w pobliżu Kanału Bydgoskiego mieszkało 246 osób (224 ewangelików i 22 katolików) w 39 domach (w jednym domu średnio ok. 6,308 os.). W Działach mieszkało 129 osób (127 ewangelików i 2 katolików) w 13 domach (w jednym domu średnio 9,923 os.). Najbliższa szkoła dla dzieci z Działów znajdowała się na Prądach. Zarówno kolonia nad kanałem, jak i Działy należały do parafii katolickiej i ewangelickiej w Bydgoszczy.

Ludność Osowej Góry w roku 1860

Wyznanie	Ossowaberg	Kolonia A	Działy	Razem
katolickie	55 os.	22 os.	2 os.	79 os.
ewangelickie	58 os.	224 os.	127 os.	409 os.
razem	113 os.	246 os.	129 os.	488 os.
domostwa	6	39	13	58
gęstość zaludnienia	ok. 18,333 os./dom	ok. 6,308 os./dom	ok. 9,923 os./dom	ok. 8,414 os./dom

Okres 1875-1914

W 1884 roku Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, że majątek Osowagóra (niem. Ossowaberg) miał 629 ha powierzchni (w tym 430 ha pól uprawnych, 82 ha łąk i pastwisk, 96 ha lasów) i zamieszkiwania była przez 115 osób w 9 domostwach (96 ewangelików i 19 katolików; średnio w jednym domu ok. 12,778 os.). Na terenie majątku istniała cegielnia, chowano konie oraz bydło rasy holenderskiej.

Ludność majątku Osowagóra w roku 1884

katolicy	ewangelicy	razem	liczba mieszkańców domu	powierzchnia	gęstość zaludnienia
19 os.	96 os.	115 os.	ok. 12,778 os.	6,29 km²	ok. 18,283 os./km²

Jedna z ulic Górnego Tarasu osiedla (Mrotecka)

Park Osowa Góra na Górnym Tarasie osiedla

Pod koniec XIX wieku na skutek bankructwa właścicieli majątku Hoheneiche, ziemie zostały podzielone na parcele i sprzedane. Wówczas to powstały trzy określenia: „Resztówka” na Górnym tarasie, „Działy” między Kanałem Bydgoskim, a wzniesieniami na północy i „Abisynia” między dzisiejszą ulica Puszczykową, a lasem na wschodzie. Parcele zostały zakupione i zasiedlone przez Niemców wyznania ewangelickiego. W latach 1911–1912 przy ulicy Kruszyńskiej 52 ze składek ludności niemieckiej zbudowany został trzykondygnacyjny budynek szkolny z czerwonej cegły, który spełniał trzy funkcje: szkoły (dwie sale na parterze), kaplicy ewangelickiej (trzecia sala na parterze z witrażami) oraz salki parafialnej i sali zebrań mieszkańców. Osowogórska parafia ewangelicka obejmowała sąsiednie wsie: Pawłówek, Osówiec i Prądy. W pobliżu szkoły (około 300 m) wykupiono działkę, którą przeznaczono na cmentarz ewangelicki. Znajduje się tam tablica pamiątkowa z inskrypcją: „Miejsce byłego cmentarza ewangelickiego. Ku pamięci spoczywających. Mieszkańcy”. Oddanie tego budynku upamiętniono tablicą pamiątkową, którą umieszczono na frontonie, a którą zdemontowano w 1945 roku. Od lat 60. XX w. funkcjonuje w nim przedszkole (obecnie o nazwie „Sówka”). Budynek został wpisany do Miejskiej Ewidencji Zabytków, jest on jednym z najstarszych obiektów na osiedlu.

Okres międzywojenny

Okres 1920-1939

Gdy w 1920 roku wieś Osowagóra znalazła się w II Rzeczypospolitej, wielu Niemców wyjechało do Republiki Weimarskiej, sprzedając swoje gospodarstwa Polakom. Do bardziej znanych właścicieli w tym okresie należeli m.in. Hieronim Dobrogowski i Cezary Gorzelewski. W okresie międzywojennym w szkole na Osowej Górze pobierały naukę dzieci polskie i rodzin niemieckich, które przyjęły obywatelstwo polskie, a w kaplicy odbywały się nabożeństwa dla katolików (1923–1928).

W lesie położonym na wschód od Osowej Góry jeszcze w okresie zaboru pruskiego znajdowały się składy amunicyjne (Przetwórnia Materiałów Wybuchowych). 26 listopada 1924 roku doszło w niej do eksplozji, w której zginęły 4 osoby.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej Niemcy fabrykę amunicji rozbudowali w zakład Luftmunitionanstalt 1/11 Bromberg z częściowo utajnionym programem produkcji. Wytwarzano tu m.in. elementy rakiet V-1 (niemieckich samolotów-pocisków Fieseler-Fi 103). W styczniu 1945 r. wysadziły ją w powietrze wycofujące się oddziały niemieckie, a następnie teren ten użytkowało Wojsko Polskie (JW 1433).

W okresie okupacji hitlerowskiej, w latach 1939–1945, niektóre gospodarstwa Polaków zostały przejęte przez Niemców, a gospodarzy wywieziono do obozów koncentracyjnych lub do Generalnego Gubernatorstwa.

Okres 1945-1959

Po wyzwoleniu, w latach 1945–1947 wysiedlono Niemców, zaś majątki ziemiańskie rozparcelowano i przekazano polskim rolnikom, przybyłym głównie z Kresów Wschodnich. Na niektórych działkach budowano sposobem gospodarczym domki jednorodzinne.

Osiedle Bydgoszczy (1959-1989)

7 grudnia 1959 r. 512 ha obszaru wsi Osowagóra włączono do Bydgoszczy, na cele mieszkaniowe i składowo-magazynowe. Wśród wytyczonych ulic, jedną nazwano Osowagóra (dziś ul. Św. Maksymiliana Kolbego) jako pamiątkę po nazewnictwie wioski.

W latach 60. na części dolnego tarasu rozpoczęto budowę dzielnicy składowo-przemysłowej, zgodnie z ówcześnie obowiązującą zasadą planistyczną translokowania zakładów przemysłowych z centrum Bydgoszczy do dzielnic i osiedli peryferyjnych. W latach 1965–1969 przeprowadzono uzbrojenie terenu: doprowadzono magistralę wodociągową z ujęcia na Czyżkówku, realizowano sieć kanalizacyjną oraz system bocznic kolejowych. Pierwszymi zakładami zlokalizowanymi w strefie były przeniesione ze Śródmieścia: Centrostal i Zakłady Mleczarskie.

Zabudowa jednorodzinna osiedla datuje się od 1961 r., kiedy bydgoska Miejska Rada Narodowa wyznaczyła na tym terenie działki budowlane pod budownictwo indywidualne, finansowane ze środków własnych ludności. W ślad za tym szły również przedsięwzięcia dotyczące uzbrojenia terenów i budownictwa usługowego, lecz w ograniczonym zakresie, jako że główny front robót dotyczył osiedli budownictwa wielorodzinnego realizowanych na Górnym i Dolnym Tarasie miasta, a następnie w dzielnicy Fordon. Pod koniec lat 60. zniwelowano zabudowania folwarku na dolnym tarasie, a istniejący jeszcze wówczas stawek – zasypano. Jedyna pozostałość po dworku to dwa drzewa i kępa bzów. Na Górnym tarasie wzniesiono natomiast pierwsze osiedle bloków przy ul. Wielorybiej.

W styczniu 1966 r. oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 40 przy ul. Kruszyńskiej 52. Otwarcia dokonał Józef Lewkowski – ówczesny sekretarz bydgoskiego KM PZPR. Szkołę wzniesiono według projektu typowego autorstwa Józefa Pokrzywnickiego z adaptacją Jerzego Michałowskiego, z 10 salami lekcyjnymi, zaś patronem jej ustanowiono Oskara Langego. Placówka należała do 11 oddanych w Bydgoszczy tzw. szkół tysiąclecia, budowanych na obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

W 1976 r. na ogólnopolskiej konferencji pt. „Zagadnienia rozwoju komunikacji miejskiej na terenie miasta Bydgoszczy” powstały plany połączenia tramwajowego Osowej Góry z centrum miasta. Tory przewidywano wzdłuż ul. Grunwaldzkiej. Plan ten został uznany za nieopłacalny. W tym samym roku oddano do użytku centralę telefoniczną.

Od 1989 r.

W latach 90. XX w. zakończono zabudowę dolnego tarasu, intensywnie postępowała wówczas zabudowa na tarasie Górnym: zarówno domy jednorodzinne, jaki i bloki wielorodzinne. Rozebrano wówczas modrzewiowy dworek folwarku na Górnym tarasie.

Przejęte po wojnie przez Wojsko Polskie tereny niemieckiej bazy amunicyjnej, w niewielkiej części znajdowały się w jego posiadaniu do 2018. W szczytowej fazie działalności obsługująca składy amunicyjne jednostka wojskowa JW 4224 zatrudniała 160 pracowników (w ostatniej fazie przed rozwiązaniem w końcu 2012 już tylko 70) i zajmowała się m.in. przedłużaniem resursów na amunicję i pociski rakietowe. Zasadnicza część dawnego kompleksu (150 ha) została przejęta przez nadleśnictwo w Żołędowie i w latach 2013–2014 kosztem 500 tys. zł oczyszczona z zalegających materiałów wybuchowych (80 tys. pocisków, w tym niemieckich bomb kasetowych SD2 Sprengbombe Dickwandig 2 kg oraz 13 polskich bomb lotniczych wz. 27 – najstarszych bomb produkowanych w Polsce, w wersji ćwiczebnej (wypełniono je smołą)). Ogółem saperzy odkryli i zabezpieczyli ponad 717 tys. przedmiotów niebezpiecznych, w tym m.in. 99 min przeciwpiechotnych i ponad 4 tys. bomb lotniczych. W 2018 ostatni fragment terenu należący do WP (5 ha) przekazano Muzeum Wojsk Lądowych (będącemu od 2011 jego dzierżawcą), które planuje w tym miejscu stworzenie stałej ekspozycji ciężkiego sprzętu wojskowego, budowę magazynów oraz warsztatów remontowych, a także stworzenie toru do prezentacji eksponatów.

Demografia

Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Ossowaberg mieszkało 60 osób (11 ewangelików, 49 katolików) w 7 domach. Miejscowość należała do parafii katolickiej w Nowej Dąbrówce oraz parafii ewangelickiej w Bydgoszczy. Na Osowej Górze znajdował się również folwark, gdzie w 2 domach mieszkało 12 osób (11 ewangelików, 1 katolik). Natomiast folwark Działy zamieszkiwało 62 osób (54 ewangelików, 8 katolików) w 11 domach. W pobliżu Kanału Bydgoskiego istniały kolonie osadnicze A, B i C, które zamieszkiwało łącznie 389 osób (341 ewangelików, 48 katolików) w 61 domach. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. wieś Osowa Góra należała do majątku Osówiec, którego właścicielem był Piotr Schaal, natomiast folwark Działy należał do rządowej domeny bydgoskiej.

Kolejny spis z 1860 r. podaje, że w folwarku Ossowaberg mieszkało 113 osób (58 ewangelików, 55 katolików) w 6 domach. Właścicielem majątku był Gustav von Oertzen. Dzieci ewangelickie uczęszczały do szkoły w Kruszynie, a dzieci katolickie do szkoły w Dąbrówce Nowej. Z kolei w kolonii A w pobliżu Kanału Bydgoskiego mieszkało 246 osób (224 ewangelików, 22 katolików) w 39 domach. W Działach mieszkało 129 osób (127 ewangelików, 2 katolików) w 13 domach. Najbliższa szkoła dla dzieci z Działów znajdowała się na Prądach. Zarówno kolonia na Kanałem, jak i Działy należały do parafii katolickiej i ewangelickiej w Bydgoszczy.

W 1970 roku Osową Górę zamieszkiwało 2,1 tys. osób, w 1990 r. – 6,6 tys. (+ 4500 os.) W kolejnych latach liczba mieszkańców znacząco rosła: w 1998 r. wynosiła 11,4 tys. osób (+ 4800 os.), w 2007 r. – 13,8 tys. (+ 2200 os.), w 2010 r. – dokładnie 14 tys. (+ 200 os.), a w 2012 – 14 030 osób (+ 30 os.), a w 2014 roku liczba ludności zmalała o 60 – na tym osiedlu mieszkało 13 970 os. (p. tabela, wykres).

Ludność Osowej Góry

Rok	Dolny Taras	Górny Taras	Łącznie	Przyrost ludności	Gęstość zaludnienia
1833 r.	60 os.	12 os.	72 os.	Brak danych	Brak danych
1860 r.	129 os.	113 os.	242 os.	170 os.
1970 r.	Brak danych	Brak danych	ok. 2100 os.	ok. 1858 os.	415,85 os./km²
1990 r.			ok. 6600 os.	ok. 4500 os.	1306,95 os./km²
1998 r.			ok. 11 400 os.	ok. 4800 os.	2257,4 os./km²
2007 r.			ok. 13 800 os.	ok. 2200 os.	2732,65 os./km²
2010 r.			ok. 14 000 os.	ok. 200 os.	2772,3 os./km²
2012 r.			14 030 os.	ok. 30 os.	2778,2 os./km²
2014 r.			13 970 os.	ok. 60 os.	2766,35 os./km²

Zmiany ludności Osowej Góry na przestrzeni lat

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

Opieka zdrowotna

Przychodnie

Na górnym tarasie Osowej Góry, przy ulicy Wielorybiej 106 znajduje się przychodnia ogólna nie świadcząca Nocnej i Świątecznej Opieki Zdrowotnej.

Przy ulicy Sielawowej 4, również na górnym tarasie osiedla mieści się zbudowana w 2017 roku klinika lekarska, w większości przeniesiona z nadal czynnej placówki przy ulicy Mroteckiej 9.

Oświata

Zespół Szkół nr 24

W przemysłowej części osiedla funkcjonuje Zespół Szkół nr 24 im. Mariana Rejewskiego.

W latach 1911–1912 przy ulicy Kruszyńskiej 52 ze składek ludności niemieckiej zbudowany został trzykondygnacyjny budynek szkolny z czerwonej cegły, który spełniał trzy funkcje: szkoły (dwie sale na parterze), kaplicy ewangelickiej (trzecia sala na parterze z witrażami) oraz salki parafialnej i sali zebrań mieszkańców.

W styczniu 1966 r. oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 40 przy ul. Kruszyńskiej 52. Otwarcia dokonał Józef Lewkowski – ówczesny sekretarz KM PZPR. Szkołę wzniesiono według projektu typowego autorstwa Józefa Pokrzywnickiego z adaptacją Jerzego Michałowskiego, z 10 izbami lekcyjnymi, zaś patronem ustanowiono Oskara Langego. Placówka należała do 11 oddanych w Bydgoszczy tzw. szkół tysiąclecia, budowanych na obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

W pierwszej połowie lat 90. XX w. funkcjonująca od 1911 roku Szkoła Podstawowa nr 40 została przeniesiona ze starego, małego budynku przy ul. Kruszyńskiej 52 do nowego budynku z dużą salą gimnastyczną przy ul. Puszczykowej 11. Zespół Szkół nr 24 im. Mariana Rejewskiego powstał wskutek utworzenia Gimnazjum nr 31 obok Szkoły Podstawowej nr 40 reformy edukacji obowiązującej od 1 września 1999 roku. Dnia 1 września 2011 roku do Zespołu Szkół nr 24 dołączyło XII Liceum Ogólnokształcące, które wcześniej mieściło się na ulicy Kijowskiej. 1 września 2017 roku z powodu reformy edukacyjnej w 2017 roku, Gimnazjum nr 31 zostało zlikwidowane.

Szkoła Podstawowa nr 64

1 września 1990 roku przy ulicy Sardynkowej 7, w sąsiedztwie Parku Osowa Góra, z powodu dużego przyrostu ludności na Górnym Tarasie osiedla, oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 64. W wyniku reformy edukacji dokładnie 9 lat później przy szkole utworzono Gimnazjum nr 32 tworząc Zespół Szkół nr 27. W związku z reformą edukacji, 1 września 2017 roku Gimnazjum nr 32 zostało zlikwidowane, a szkoła nie mogła być już nazywana Zespołem Szkół nr 27, lecz tylko Szkołą Podstawową nr 64. Na terenie szkoły funkcjonuje także sześciotorowy basen „Sardynka” o długości 25 m wraz z pływalnią „Psi myśliwiec”, oddział przedszkolny, sala gimnastyczna, plac zabaw oraz zespół sportowy typu „Orlik 2012” zawierający boiska do piłki nożnej, piłki ręcznej, siatkówki i koszykówki oraz kort tenisowy.

Administracja

Rada Osiedla

Organem uchwałodawczym osiedla jest Rada Osiedla Osowa Góra o liczbie radnych 15, gdyż na jego obszarze zamieszkuje do 20 tys. mieszkańców. Jej siedziba znajduje się przy ul. Dolnej Waleniowej 1b, w osadzie Osowa Góra będącej częścią Osówca

Organem wykonawczym w dzielnicy jest zarząd. Na czele zarządu stoi przewodniczący.

W Radzie Osiedla Osowa Góra radni pełnią funkcje społeczne. Został on po raz pierwszy wybrany w roku 2013.

Schronisko dla zwierząt

Na zachodnich rubieżach osiedla przy ulicy Grunwaldzkiej 298 znajduje się schronisko dla zwierząt należące do bydgoskiego oddziału OTOZ Animals. W 2020 roku przy schronisku uruchomiono przystanek autobusowy Grunwaldzka – Schronisko.

Infrastruktura i transport

Sieć ciepłownicza

Na początku lipca 2018 Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (KPEC) podpisało z Przedsiębiorstwem Specjalistycznym Energoterm umowę na budowę sieci ciepłowniczej przy ulicach: Skośnej, Papuziej, Grunwaldzkiej, Filtrowej i Wyrzyskiej. W ramach zadania zbudowana zostanie sieć ciepłownicza w ul. Grunwaldzkiej, Filtrowej od skrzyżowania z ul. Wyrzyską, Filtrową do skrzyżowania z ul. Kolbego oraz sieć ciepłownicza w ul. Grunwaldzkiej od skrzyżowania z ul. Kolbego do ul. Skośnej wraz z budową komory ciepłowniczej S3”. Wartość tego etapu wynosi 6 219 000 zł netto.

Zadanie to jest pierwszym etapem dużej inwestycji obejmującej budowę sieci ciepłowniczej łączącej miejski system ciepłowniczy G 1.1 miasta Bydgoszczy z siecią ciepłowniczą ciepłowni Osowa Góra w ramach projektu pn. „Budowa sieci ciepłowniczej na terenie miasta Bydgoszczy umożliwiającej wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w warunkach wysokosprawnej kogeneracji”. Inwestycja pozwoli także na przyłączenie nowych odbiorców oraz docelowo złączenie wyspowego systemu ciepłowniczego Osowej Góry z miejskim systemem ciepłowniczym. Budowa całego odcinka sieci planowana jest w latach 2018–2022, a długość sieci łączącej Elektrociepłownię przy ul. Żeglarskiej z siecią na Osowej Górze wyniesie około 8,5 kilometra.

Cały projekt pozwoli na wybudowanie nowych odcinków sieci ciepłowniczych o łącznej długości ponad 18 km oraz 106 przyłączy i węzłów ciepłowniczych w budynkach odbiorców.

Całkowita wartość tego projektu wynosi 73 366 162,29 PLN, zaś kwota dofinansowania z Unii Europejskiej wynosi 29 800 883,90 PLN Przez osiedle przebiegają drogi krajowe: nr 10, nr 80, droga powiatowa 1529C do Wojnowa oraz linia kolejowa nr 18 Bydgoszcz-Piła z przystankiem kolejowym Bydgoszcz Osowa Góra.

Transport drogowy

Przez środek Osowej Góry przechodziła dawniej droga krajowa nr 10, która łączy Warszawę ze Szczecinem. Jednak na początku XXI wieku „dziesiątkę” skierowano na południową obwodnicę Bydgoszczy, a ulicy Grunwaldzkiej nadano status drogi krajowej numer 80. Trasa ta łączy DK10 koło Bydgoszczy z DK10 i A1 koło Torunia. Biegnie równolegle do DK10 po północnej stronie Wisły. Niegdyś był to odcinek DK10, lecz z uwagi na remont mostu na Wiśle w Fordonie i związane z tym ograniczenie jego nośności, DK10 poprowadzono od Lubicza przez obwodnicę Torunia, Solec Kujawski i obwodnicę Bydgoszczy, wyprowadzając tranzyt z centrów Torunia i Bydgoszczy. Na DK 10 została ukończona modernizacja, dzięki której droga stała się obwodnicą Bydgoszczy i Torunia przejmując większość ruchu ciężarowego. Na osiedlu swój bieg rozpoczyna także droga powiatowa nr 1529C w kierunku Mroczy.

Transport kolejowy

W części przemysłowej osiedla na linii kolejowej nr 18 (Kutno-Piła) jest usytuowany przystanek kolejowy Bydgoszcz Osowa Góra, będący ostatnią stacją na terenie Bydgoszczy przed wyjazdem z miasta na zachód w kierunku Piły. Na stacji zatrzymują się tylko pociągi osobowe (REGIO) do/z Nakła nad Notecią, Wyrzyska i Piły. Przystanek ma 2 perony i 2 tory oraz przejście na poziomie szyn. Znajduje się przy ul. Perliczej.

Komunikacja miejska

Autobusy

Obsługę transportu zbiorowego w Bydgoszczy, na zlecenie ZDMiKP, świadczy kilka firm. Wiodącym przewoźnikiem są Miejskie Zakłady Komunikacyjne MZK Bydgoszcz. Linie miejskie obsługuje również KDD Trans spółka z o.o. Pozostali przewoźnicy uruchamiają kilka linii miejskich (mikrobusy) oraz kilkanaście podmiejskich. W Bydgoszczy w ramach komunikacji miejskiej funkcjonuje 44 linii autobusowych oraz 10 tramwajowych, a także Bydgoski Tramwaj Wodny.

Władze miasta stawiają na rozwój połączeń tramwajowych. W latach 2010–2012 wybudowano linię do Dworca PKP, natomiast od stycznia 2016 funkcjonuje linia do Fordonu. W marcu 2007 z bydgoskich ulic zniknęły autobusy marki Ikarus, zaś w 2008 pojawiły się dwa nowe tramwaje niskopodłogowe z bydgoskich zakładów Pesa.

Pierwszą linią komunikacji miejskiej, łączącą Osową Górę z pozostałą częścią miasta, powstałą już pod koniec lat 60. XX wieku była linia nr 60. Niecałe dziesięć lat później funkcjonowanie rozpoczęła również linia 60 bis, a w latach 80. uruchomiono – początkowo z Ronda Grunwaldzkiego, a następnie z ulicy Morskiej – linię 71 do ul. Rekinowej. Od 1 maja 2009 na osiedle można było dostać się dwiema dziennymi liniami autobusowymi (71 z pętli autobusowej przy ul. Morskiej lub Dworca Głównego PKP i 77 z węzła Garbary) oraz nocną linią 35N z Placu Kościeleckich. Obie linie dzienne włączono do systemu przesiadkowego A+T (autobus + tramwaj). 16 stycznia 2016 wraz ze zmianami rozkładu jazdy (tzw. „Sieć na pięć”) oddano do użytku przystanek Kolbego-Dzięciołowa, uruchomiono dodatkową linię 61 do pętli Kapuściska, linię 77 wydłużono do ul. Morskiej, a linię 35N skrócono do ul. Rekinowej, zapewniając zarazem całodobową dwukierunkową obsługę osiedla Flisy. Po ukończeniu przebudowy ulicy Grunwaldzkiej na terenie osiedla otwarto przystanek Grunwaldzka – Schronisko. 7 grudnia 2020, wraz z oddaniem do użytku torowiska tramwajowego przy ul. Kujawskiej, linię autobusową nr 61 skrócono do Placu Kościeleckich.

Tramwaje

W 1976 r. na ogólnopolskiej konferencji pt. „Zagadnienia rozwoju komunikacji miejskiej na terenie miasta Bydgoszczy” powstały plany połączenia tramwajowego Osowej Góry z centrum miasta. Tory przewidywano wzdłuż ul. Grunwaldzkiej. W tym samym roku plan ten został uznany za nieopłacalny.

Komunikacja dalekobieżna

Przez osiedle kursują głównie regionalne linie autobusowe 404 do Mroczy ulicą Grunwaldzką i Kolbego, 407 do Mrozowa i Kraczek ulicą Grunwaldzką Sobieszczańskiego oraz linie PKS do Nakła Nad Notecią, Chojnic oraz Piły. Linie ekspresowe (np. KomfortBus do Szczecina) nie zatrzymują się na osiedlu. Do września 2008 PKS Bydgoszcz obsługiwał także linię autobusową 301, którym w różnym okresie można było dojechać do Dworca PKS, na osiedle Bartodzieje, Bydgoszcz Wschód i w ostatnim okresie ponownie na Bartodzieje.

Kultura

Biblioteki

Na górnym tarasie Osowej Góry, przy ul. Wielorybiej 99, znajduje się wyremontowana w latach 2019–2020 filia nr 39 Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr Witolda Bełzy.

Religia

Parafie i kościoły ewangelickie

Osowogórska parafia ewangelicka

W latach 1911–1912 przy ulicy Kruszyńskiej 52 ze składek ludności niemieckiej zbudowany został trzykondygnacyjny budynek szkolny z czerwonej cegły, który spełniał trzy funkcje: szkoły (dwie sale na parterze), kaplicy ewangelickiej (trzecia sala na parterze z witrażami) oraz salki parafialnej i sali zebrań mieszkańców. W kaplicy mieściła się siedziba osowogórskiej parafii ewangelickiej obejmującej także sąsiednie wsie (Pawłówek, Osówiec i Prądy).

Cmentarze ewangelickie

Do 1911

Do 1911 obszar Osowej Góry należał do Cmentarza Ewangelickiej Gminy Zjednoczonej przy ul. Jagiellońskiej 31-33. Był to najstarszy cmentarz ewangelicki w Bydgoszczy otwarty w roku 1778, zwany później Staroewangelickim. Zlikwidowano go w latach 1955–1956. W jego miejscu urządzono park Ludowy im. Wincentego Witosa.

Osowogórski cmentarz ewangelicki

W pobliżu kościoła przy ul. Kruszyńskiej 52 (około 300 m) wykupiono działkę, którą przeznaczono na cmentarz ewangelicki. Znajduje się tam tablica pamiątkowa z inskrypcją „Miejsce byłego cmentarza ewangelickiego. Ku pamięci spoczywających. Mieszkańcy”. Oddanie tego budynku upamiętniono tablicą pamiątkową, którą umieszczono na frontonie, a którą zdemontowano w 1945 roku. Od lat 60. XX w. funkcjonuje w nim przedszkole (obecnie o nazwie „Sówka”). Budynek został wpisany do Miejskiej Ewidencji Zabytków; jest jednym z najstarszych obiektów na osiedlu.

Parafie i kościoły katolickie

Do 1933

Do roku 1933 cały obszar Osowej Góry należał do parafii św. Jakuba Młodszego Apostoła w Dąbrówce Nowej.

Parafię we wsi erygowano w 1428. W 1590 wzniesiono kościół drewniany (była to już druga świątynia w tym miejscu, gdyż wcześniejsza uległa ruinie). Fundatorem był lokalny dziedzic – Sebastian Rudnicki. W 1729 kolejną świątynię drewnianą ufundował hrabia Wojciech Bniński. Od tego czasu nosi on obecne wezwanie. W ołtarzu wisiał wówczas uznawany za słynący łaskami obraz Matki Boskiej. Świątynia ta spłonęła 24 marca 1883. Obecną wzniesiono w latach 1888–1889. Poświęcił ją ks. prałat Łukowski 23 grudnia 1889. We wrześniu 1939 kościół uległ uszkodzeniom wojennym. Msze odprawiano na plebanii. Odbudowę rozpoczęto w 1947. Poświęcenia odbudowanego kościoła dokonał biskup Lucjan Bernacki w dniu 23 grudnia 1949, a jego konsekracji – biskup Jan Czerniak w dniu 12 sierpnia 1962 (upamiętnia to stosowna tablica w kruchcie).

Lata 1933–1981

Starania o budowę kościoła katolickiego na Czyżkówku sięgają okresu międzywojennego, kiedy gmina została włączona w obręb miasta Bydgoszczy. W latach 20. XX w., Czyżkówko należało do wydzielonego z parafii bydgoskiej okręgu duszpasterskiego parafii św. Trójcy. Jednak dość duża odległość do kościoła parafialnego i wzrost zaludnienia dzielnicy stworzył potrzebę budowy własnej świątyni, która zaspokoiłaby rosnące potrzeby duszpasterskie. W tym kontekście został założony Komitet Budowy Kościoła (początek 1923) oraz zakupiona nieruchomość przy ul. Koronowskiej (obecnie nr 5) z zamiarem zamiany znajdującej się tam sali tanecznej na kaplicę (listopad 1923) Kaplica została poświęcona 24 lutego 1924 przez ks. Tadeusza Malczewskiego. Odtąd odbywały się w niej nabożeństwa w niedziele i święta oraz procesje, m.in. Bożego Ciała.

W 1929 Komitet Budowy Kościoła poprosił Kurię Arcybiskupią o utworzenie na Czyżkówku nowej parafii. Prośba ta została spełniona przez ks. prymasa Augusta Hlonda, który 1 lipca 1933 erygował nową parafię pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy, wydzielając ją z parafii św. Trójcy. Liczba wiernych wynosiła wtedy ok. 6,5 tys. osób, a parafia obejmowała osiedla położone na zachodzie miasta: Czyżkówko i Miedzyń oraz wsie podmiejskie: Prądy, Drzewce, Łochowo, Łochowice, Lisi Ogon, Osową Górę, Opławiec i Smukałę. Obecnie parafia obejmuje swoim zasięgiem osiedle Czyżkówko. Administratorem parafii został ks. Jan Baranowski.

Kolejnym etapem rozwoju parafii była budowa kościoła, którą rozpoczęto w 1936 po zakupie terenu przy ul. Głuchej. Projekt świątyni, sfinansowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Antoniego Laubitza, wykonał w 1935 poznański architekt Stefan Cybichowski. Architekt zrezygnował ze stylizacji historycznej elewacji kościoła, co pozwoliło obniżyć koszty budowy o 25%. 5 sierpnia 1936 wydano pozwolenie na budowę, a prace murarskie i ciesielskie przy wznoszeniu obiektu prowadziła firma Juliana Jarockiego. Do września 1939 świątynia stała w stanie surowym, z niedokończonym stropem i dachem. Podczas okupacji Niemcy urządzili w niej magazyn narzędzi budowlanych, natomiast nabożeństwa odprawiano w kaplicy.

Po zakończeniu wojny zdewastowany, ostrzelany pociskami kościół został przeznaczony do użytku przez nowego proboszcza ks. Czesława Spychalskiego. Uroczystej konsekracji nowej świątyni dokonał 1 grudnia 1945. prymas Polski kardynał August Hlond, który ofiarował również relikwie św. Franciszka z Asyżu. Prace wykończeniowe świątyni oraz upiększanie wnętrza trwało przez cały okres powojenny.

Po przyłączeniu osiedla do Bydgoszczy aż do roku 1981 jego teren należał w całości do parafii św. Antoniego w Czyżkówku. Obecnie obie parafie Osowej Góry należą do dekanatu I diecezji bydgoskiej.

Parafia św. Maksymiliana Kolbego

W 1972 na osiedlu powstała kaplica pw. bł. Maksymiliana Marii Kolbego, jednak już w następnym roku została zamknięta przez władze komunistyczne (proboszcz za próby rozbudowy kaplicy został nawet skazany). Dopiero w 1981 parafia otrzymała pozwolenie na budowę kościoła i tego samego roku kard. Stefan Wyszyński erygował parafię. Konsekracji kościoła w 1982 roku dokonał prymas kard. Józef Glemp.

Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego

Wychodząc naprzeciw rozrastającemu się osiedlu i rosnącej liczby mieszkańców, 25 grudnia 1998 powstał ośrodek duszpasterski, kiedy to w pasterkę odbyła się pierwsza Msza św. w tymczasowej kaplicy poświęconej przez biskupa Stanisława Gądeckiego. Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego została erygowana przez arcybiskupa Henryka Muszyńskiego 25 marca 1999 w Uroczystość Zwiastowania Pańskiego. Powstała w wyniku podzielenia parafii św. Maksymiliana Kolbego. Nowa parafia obejmowała tzw. górny taras osiedla Osowa Góra. Przed pierwszym proboszczem Andrzejem Dawidkiem postawiono cel zbudowania kościoła, który powstał w 2010 roku na skrzyżowaniu ulic św. Maksymiliana Kolbego i Rekinowej.

Cmentarze katolickie

Do 1935

Do roku 1933 mieszkańców Osowej Góry chowano na cmentarzu św. Jakuba Mniejszego Apostoła w Dąbrówce Nowej.

Lata 1935–1987

W 1935 roku, na skrzyżowaniu ulic Chojnickiej oraz Podniebnej, powstał cmentarz katolicki św. Antoniego z Padwy. W 1996 roku na cmentarzu, na powierzchni ok. 2 ha, pochowane było ok. 7500 osób.

Cmentarz św. Maksymiliana Kolbego

Powstanie cmentarza wiąże się z erygowaniem w 1981 r. parafii św. Maksymiliana Kolbego na Osowej Górze. Ks. proboszcz Kazimierz Kamiński w 1985 r. wybrał lokalizację dla cmentarza parafialnego na terenie położonym w gminie Sicienko, tuż za granicą administracyjną Bydgoszczy. 15 listopada 1987 r. poświęcono krzyż na cmentarzu i rozpoczęto pochówki, a w 1990 r. wzniesiono dom przedpogrzebowy (kostnicę).

W marcu 2004 r. północną część cmentarza wydzielono dla potrzeb drugiej parafii katolickiej na Osowej Górze pw. Wniebowstąpienia Pańskiego.

Cmentarz Wniebowstąpienia Pańskiego

Cmentarz znajduje się ok. 1,3 km na zachód od granic administracyjnych Bydgoszczy, w miejscowości Osówiec, w gminie Sicienko. Powstanie cmentarza wiąże się z wydzieleniem w marcu 2004 r. północnej części cmentarza z parafii św. Maksymiliana Kolbego. Cmentarz ma powierzchnię ok. 5 ha.

Rozrywka, rekreacja i turystyka

Obiekty rozrywkowe

W 2020 r. na terenie osiedla znajdowały się następujące obiekty sportowe i rekreacyjne:

• zespół typu Orlik 2012 (w tym kort tenisowy) – ul. Sardynkowa 7
• basen „Sardynka” – ul. Sardynkowa 7
• siłownia na powietrzu – ul. Linowa
• place zabaw
• orliki – ul. Kormoranów, Wielorybia

W 2020 rozpisano przetarg na budowę w 2021 minitężni solankowej – obiektu z drewna sosnowego długości około 12 m i wysokości niemal 4 metrów w północnej części Parku Osowa Góra przy ul. Wielorybiej.

Na osiedlu jest ścieżka rowerowa biegnącą wzdłuż ul. Rekinowej. Studium transportowe Bydgoszczy przewiduje realizację m.in. dróg rowerowych wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej, Kolbego, Skośnej/ Podmiejskiej, Kanału Bydgoskiego oraz przez las do Czyżkówka.

Szlaki turystyczne

Przez Osową Górę prowadzi szlak turystyczny pieszy im. Leona Wyczółkowskiego do Pruszcza przez Janowo, Gościeradz, Samociążek, Nowy Jasiniec i Sokole-Kuźnica o długości ok. 68 km. Szlak łączy Bydgoszcz z północnymi okolicami Jeziora Koronowskiego prowadząc wzdłuż wschodniego brzegu Brdy przez miejsca związane z patronem szlaku Leonem Wyczółkowskim, który w ostatnich latach życia mieszkał w Gościeradzu.

Nowszym szlakiem turystycznym rozpoczynającym się na Osowej Górze jest szlak turystyczny pieszy Pól Malowanych do Wierzchucinka przez Osówiec, Mochle, Chmielewo i Trzemiętówko długi na ok. 15,5 km. Szlak prowadzi przez typowe, urokliwe wiejskie ścieżki i dróżki polne.

Oba szlaki rozpoczynają się przy pętli autobusowej Rekinowa.

Ścieżki rowerowe

Pierwszymi ścieżkami rowerowymi na osiedlu były ścieżka wzdłuż ul. Rekinowej oraz przez Osówiec do Wojnowa. W 2019 roku do użytku oddano ścieżkę rowerową do centrum miasta, wzdłuż ul. Grunwaldzkiej. Obecnie w budowie jest ścieżka wzdłuż ul. Kolbego na odcinku Grunwaldzka – kormoranów. Według Studium Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Bydgoszczy, planuje się wybudowanie ścieżki rowerowej wzdłuż ul. Kolbego od Kormoranów do pętli autobusowej, wzdłuż projektowanej ul. Zalew, łączącą ul. Rekinową ze skrzyżowaniem ul. Grunwaldzkiej z Czaplą oraz przez ul. Skośną i Podmiejską na Flisy, a w dalszej perspektywie do ul. Nakielskiej.

Bibliografia

• Jastrzębski i inni, Encyklopedia Bydgoszczy, wyd. Wydanie I, Bydgoszcz, ISBN 978-83-926423-6-7, OCLC 837388344.
• Biskup, Marian., Bydgoskie Towarzystwo Naukowe., Historia Bydgoszczy, wyd. Wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, ISBN 83-01-06666-0, OCLC 27641385.
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy. Miejska Pracownia Urbanistyczna w Bydgoszczy – załącznik nr 1 do uchwały nr L/756/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 15 lipca 2009 r.
• Program ochrony środowiska dla Miasta Bydgoszczy na lata 2005–2012.
• Renata Kaja, Bydgoskie pomniki przyrody, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1995, ISBN 83-85860-32-0, OCLC 749523197.
• Wdowicki Maciej: Osowa Góra. [w:] Kalendarz Bydgoski 2004.
• Tereny wypoczynku i rekreacji w Bydgoszczy – diagnoza stanu istniejącego i kierunku rozwoju. Miejska Pracownia Urbanistyczna w Bydgoszczy. Załącznik do Uchwały nr XXXV/731/12 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 28 listopada 2012 roku.
• Krzysztof Dudek, Monografia mostów województwa kujawsko-pomorskiego: Brda i Kanał Bydgoski, Grudziądz: Związek Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej. Oddział Pomorsko-Kujawski, 2012, ISBN 978-83-934160-2-8, OCLC 838782376.
• Roman Zamyślewski, Bydgoski Węzeł Wodny. Brda skanalizowana, Kanał Bydgoski, Brda spławna, Bydgoski Stary Kanał. Album map dla wodniaków. Przewodnik po polskich drogach wodnych, Stowarzyszenie na Rzecz Turystyki, Aktywnej Rekreacji i Wypoczynku „Szkoła Przygody”, 2012, ISBN 978-83-63482-01-5, OCLC 812725885.
• Sobecki Włodzimierz: Lisi Ogon, Łochowo – najdawniejsze ślady osadnicze. [w:] Kalendarz Bydgoski 2013.
• Łbik Lech. Zagadkowe wały i rowy i wały ziemne na bydgoskim Czyżkówku i Osowej Górze. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 2, Bydgoszcz 1997.
• Bartowski Krzysztof: Udział starostwa i wójtostwa bydgoskiego w kolonizacji holenderskiej. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 1.
• Guldon Romana, Guldon Zenon: Inwentarz wójtostwa bydgoskiego z 1744 roku. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria C. Nr 10. Prace Komisji Historii VII. Bydgoszcz 1970.
• Żmidziński Franciszek: Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661–1772. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria C. Nr 13. Prace Komisji Historii IX. Warszawa-Poznań 1973.
• Kabaciński Ryszard: Inwentarze starostwa i wójtostwa bydgoskiego z lat 1753–1766 roku. [w:] Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Źródła do dziejów Bydgoszczy. Nr 9. Warszawa-Poznań 1977.
• Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks mit einer geographisch-statistischen Uebersicht. Bromberg 1833 (niem.).
• Jan Nepomucen Bobrowicz: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 424.
• Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg. Bromberg 1860 (niem.).
• Wdowicki Maciej: Osowa Góra. [w:] Kalendarz Bydgoski 2005.
• Licznerski Alfons: Rozwój terytorialny Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska II.
• Bałachowska Maria, Gołębiewski Janusz: Rozwój gospodarczy i przestrzenny Bydgoszcz w latach 1945–1970. [w:] Kronika Bydgoska IV.
• Szmańda Edward: Szkoły tysiąclecia w Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska III.
• Sitarek Stanisław, Walczak Dariusz: Bydgoskie tramwaje w latach 1888–2012. Eurosprinter 2012.
• „Na żadną minę nie powinniśmy trafić”, Express Bydgoski 2 lipca 2014.
• Gorączko Marcin: Zbiorniki wodne na obszarze Bydgoszczy w ujęciu historycznym. [w:] Kronika Bydgoska XXV.
• Rogalski Bogumił: Charakterystyka i niektóre uwagi do miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska XVI.
• Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Bydgoszczy na lata 2007–2015.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie wykazu linii kolejowych o znaczeniu państwowym (Dz.U. z 2019 r. poz. 552)
• Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Tanan. Bydgoszcz 1996.
• Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2015. Miejski Plan Operacyjny. Załącznik do Uchwały XLV/632/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 1 kwietnia 2009 roku.
• Józef Naumowicz, Kalendarz w „Konstytucjach apostolskich”, „Vox Patrum”, 50, 2007, s. 319–330, DOI: 10.31743/vp.6722.