Róża Luksemburg: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne merytoryczne |
m →Młodość: drobne merytoryczne |
||
Linia 21: | Linia 21: | ||
== Życiorys == |
== Życiorys == |
||
=== Młodość === |
=== Młodość === |
||
Rozalia Luxenburg była najmłodszym z pięciorga dzieci [[Historia Żydów w Polsce|polskich Żydów]]: [[Kupiec|kupca]] Eliasza Luxenburga i Liny z domu Loewenstein. |
Rozalia Luxenburg była najmłodszym z pięciorga dzieci [[Historia Żydów w Polsce|polskich Żydów]]: [[Kupiec|kupca]] Eliasza Luxenburga i Liny z domu Loewenstein. Nazwiska ''Róża Luksemburg (Luxemburg)'' zaczęła używać na studiach uniwersyteckich. W dzieciństwie na ponad rok przykuła ją do łóżka choroba biodra. Leczono ją nieprawidłowo i przez resztę życia Róża Luksemburg wyraźnie kulała. |
||
W 1874 |
W 1874 rodzina przeniosła się do [[Warszawa|Warszawy]]. Tam Róża Luksemburg ukończyła w 1887 r. II [[Prywatna Żeńska Szkoła im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie|Warszawskie Żeńskie Gimnazjum]]. Jeszcze jako uczennica wstąpiła do kółka młodzieżowego związanego z [[I Proletariat|Pierwszym Proletariatem]]. |
||
=== Działalność polityczna === |
=== Działalność polityczna === |
Wersja z 01:38, 26 lut 2021
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Róża Luksemburg, właśc. Rozalia Luxenburg (ur. 5 marca 1870 w Zamościu[1], zm. 15 stycznia 1919 w Berlinie) – polsko-żydowska marksistka, filozofka, ekonomistka, aktywistka antywojenna i socjalistka. Działaczka i ideolog polskiej i niemieckiej socjaldemokracji.
Życiorys
Młodość
Rozalia Luxenburg była najmłodszym z pięciorga dzieci polskich Żydów: kupca Eliasza Luxenburga i Liny z domu Loewenstein. Nazwiska Róża Luksemburg (Luxemburg) zaczęła używać na studiach uniwersyteckich. W dzieciństwie na ponad rok przykuła ją do łóżka choroba biodra. Leczono ją nieprawidłowo i przez resztę życia Róża Luksemburg wyraźnie kulała.
W 1874 rodzina przeniosła się do Warszawy. Tam Róża Luksemburg ukończyła w 1887 r. II Warszawskie Żeńskie Gimnazjum. Jeszcze jako uczennica wstąpiła do kółka młodzieżowego związanego z Pierwszym Proletariatem.
Działalność polityczna
W 1889 wyjechała z Warszawy do Zurychu. W Szwajcarii studiowała filozofię, ekonomię i prawo, obroniła doktorat na temat rozwoju przemysłowego Królestwa Polskiego (ze szczególnym uwzględnieniem włókiennictwa w Łodzi) i poznała emigrantów rosyjskich – Gieorgija Plechanowa, Aleksandrę Kołłontaj, Pawła Akselroda oraz Leona Jogichesa, z którym pozostawała w bliższym związku przez 20 lat.
Początkowo w PPS, od 1893 wraz z Jogichesem założyła partię Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP) przekształconą w 1900 w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Redagowała w Paryżu organ partyjny „Sprawa Robotnicza”.
Od 1898 przebywała w Niemczech, a chcąc uzyskać obywatelstwo niemieckie, wyszła za mąż za niemieckiego anarchistę Gustawa Lubecka. Należała do przywódców Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) i uczestniczyła w obradach II Międzynarodówki. W 1903 mieszkała w Poznaniu, w domu przy obecnej ul. Augustyna Szamarzewskiego 21. W 1904 spędziła trzy miesiące w więzieniu za obrazę cesarza Wilhelma II w publicznym przemówieniu.
W 1905 wróciła do Królestwa Polskiego, posługując się fałszywym paszportem, by pomóc w organizowaniu akcji skierowanych przeciw rosyjskim władzom. Aresztowana przez carską policję i więziona. Członkowie SPD przekupili rosyjskich urzędników i Róża Luksemburg wyszła na wolność za kaucją. W latach 1905–1906 uczestniczyła w rewolucji w Warszawie i Petersburgu. W marcu 1906 została aresztowana w Warszawie i osadzona Areszcie Centralnym[2]. Stamtąd została przeniesiona na oddział kobiecy więzienia Pawiak (Serbię), a następnie do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej[3]. Od 1907 prowadziła działalność w Niemczech, lansując koncepcję masowych strajków jako drogi dla rewolucji i obalenia kapitalizmu przemocą. Napisała Strajk masowy, partia i związki zawodowe (wyd. pol. 1959). Pracowała w „Vorwärts” („Naprzód”), organie prasowym SPD.
W 1912 wydała podręcznik ekonomii. W 1914 opublikowała pracę Akumulacja kapitału (podtytuł Przyczynek do ekonomicznego objaśnienia imperializmu, wyd. pol. 1963).
W latach 1907–1914 prowadziła wykłady z ekonomii politycznej w Szkole Partyjnej SPD, co zapewniało jej stałe środki utrzymania. W sporze w łonie SDPRR (Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji) poparła stronę mienszewików przeciwko bolszewikom Włodzimierza Lenina. Później po rewolucji w Rosji krytykowała strategię Lenina i przestrzegała przed niebezpieczeństwem dyktatury[4][5], w efekcie czego jej prace nie były wydawane w Związku Radzieckim[6].
W 1914 współtworzyła tajny Związek Spartakusa, który ujawnił się 1 maja 1916 roku, po czym została aresztowana za działalność antypaństwową. Była więziona m.in. w więzieniu we Wronkach i we Wrocławiu (22 lipca 1917 - 9 listopada 1918)[7]. W październiku 1918 roku wyszła z więzienia. W roku 1918 była współzałożycielką Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), przekształconej z Ligi Spartakusa[8].
Śmierć i proces zabójców
15 stycznia 1919 wraz z Karlem Liebknechtem i Wilhelmem Pieckiem (który zdołał zbiec) została pojmana w Wilmersdorfie po udziale w powstaniu robotniczym, które objęło tzw. dzielnicę prasową w Berlinie. Policja przekazała więźniów członkom Freikorpsu, którzy po przesłuchaniu pobili, a następnie strzałem z pistoletu w skroń zamordowali Różę Luksemburg. Jej zwłoki wrzucono do Landwehrkanal[9][8], gdzie odnaleziono je dopiero 31 maja tego samego roku. Pochowana na Cmentarzu Centralnym Friedrichsfelde w Berlinie[10].
Spośród postawionych później w stan oskarżenia morderców Otto Wilhelm Runge oraz Heinz von Pflugk-Hartung zostali skazani na nieznaczne kary więzienia, zaś Hermann Souchon po przedłużającym się procesie nie został ukarany, a po przejęciu władzy przez hitlerowców objęła go amnestia. Mocodawcy morderców nigdy nie byli sądzeni. Przywódca grupy oprawców, Waldemar Pabst, w obawie przed aresztowaniem zbiegł po II wojnie światowej do Szwajcarii, skąd jednak wrócił po jakimś czasie do Niemiec. Jak twierdził w 1962 w wywiadzie dla tygodnika „Spiegel”, morderstwa dokonano z polecenia socjaldemokratycznego ministra wojska, Gustava Noskego, zaś w krycie sprawców zaangażował się sam prezydent Ebert.
Poglądy
- Osobny artykuł:
Róża Luksemburg była przedstawicielką lewego, rewolucyjnego skrzydła II Międzynarodówki, a zarazem krytyczką Lenina i partii bolszewickiej[6]. Była gorącą zwolenniczką pluralizmu, wolności poglądów i prasy. Bolszewikom zarzucała brak poszanowania dla demokracji i elitarystyczną koncepcję roli partii w procesie rewolucyjnym. Z okresu rewolucji bolszewickiej pochodzi jej znany aforyzm: „Nie ma prawdziwego socjalizmu bez demokracji, tak jak nie ma prawdziwej demokracji bez socjalizmu”. Z drugiej strony – w miarę pozyskiwania większej ilości informacji na temat specyfiki sytuacji w Rosji podkreślała konieczność (z rewolucyjnego punktu widzenia) wprowadzenia przez bolszewików wielu „środków nadzwyczajnych” w celu obrony państwa robotniczego. Podkreślała, że niezależnie od rezultatów rewolucji 1917 Leninowi i jego partii należy się szacunek, gdyż jako pierwsi na świecie odważyli się wprowadzić w życie to, o czym do tej pory dyskutowano jedynie teoretycznie.
Podobnie jak wiele środowisk (w tym endeckie) kwestionowała polskie dążenia niepodległościowe[6] uzasadniając swój punkt widzenia racjami ekonomicznymi. Razem z Julianem Marchlewskim walczyła z tzw. „socjalpatriotyzmem” PPS i uważała, że poszczególne części Polski stopniowo ulegają „organicznemu wcieleniu” do mocarstw zaborczych. Następuje zrastanie się z nimi gospodarczo, społecznie i politycznie. Uważała, że produkcja Królestwa Polskiego na rynek wschodni nieodwracalnie łączy je z Rosją. W tym samym czasie broniła prawa do rozwoju kulturalnego społeczeństwa polskiego pod zaborami. W opublikowanej przez siebie broszurze „W obronie narodowości” wskazywała, że Polacy mają prawo do zachowania swojej tożsamości i języka, a prawdziwym przeciwnikiem tego nie jest społeczeństwo niemieckie, a jego kapitalistyczne elity, dla których nacjonalizm jest sposobem tworzenia sztucznej identyfikacji społecznej.
Według Luksemburg, powstanie styczniowe zostało wywołane przez szlachtę polską, aby utrzymać pańszczyznę i stłumić rozwój burżuazji. Twierdziła, że burżuazja była przeciw powstaniom, chłopi byli oddani carowi, a proletariat ulegał organicznemu wcieleniu do proletariatu państw zaborczych.
Róża Luksemburg była feministką i pacyfistką. Krytykowała I wojnę światową jako służącą interesom klasy kapitalistów.
Rodzina
Jej mężem był Leon Jogiches[11].
Prace w języku polskim
- Akumulacja kapitału. Przyczynek do ekonomicznego wyjaśnienia imperializmu. (wyd. PWN, Warszawa 1963, wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2011).
- Czego chce Związek Spartakusowców. (wyd. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, Warszawa 1959).
- Kryzys socjaldemokracji. (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2005).
- Listy do Leona Jogichesa-Tyszki. (t. 1-3, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1968-1971).
- Listy z więzienia. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1950 oraz PIW, Warszawa 1982).
- O Rewolucji. Rosja 1905, 1917. (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2008).
- Rewolucja rosyjska. (wyd. Instytut Literacki, Paryż 1961).
- Rok 1905. Wybór artykułów. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951).
- Rozwój przemysłu w Polsce. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1957).
- Wstęp do ekonomii politycznej. (wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1959).
- Wybór pism. (t. 1-2, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1959).
Odniesienia w kulturze
- Utwór „I Was I Am I Shall Be” niemieckiej grupy muzycznej Heaven Shall Burn, opublikowany na albumie Invictus (Iconoclast III) wydanym w 2010, został zainspirowany osobą Róży Luksemburg (oraz Karla Liebknechta).
- Paul Celan poświęcił Róży Luksemburg wiersz DU LIEGST.
- W 1986 roku Barbara Sukowa dostała nagrodę dla najlepszej aktorki na festiwalu filmowym w Cannes za tytułową rolę w „Rosa Luxemburg” (tytuł polski „Róża Luksemburg”) reżyserki Margarethe von Trotta (filmowym partnerem Barbary Sukowej był Daniel Olbrychski).
- 20 listopada 2011 roku odbył się w Warszawie wernisaż prac „Rosa Mystica”, autorstwa Sergiusza Skrzypczyszyna-Trockiego, poświęconych postaci Róży Luksemburg.
- Włoska grupa Bandabardò w 2012 wydała album z piosenką o nazwie Rosa Luxemburg, która opowiada jej historię[12].
Przypisy
- ↑ Feliks Tych, Luksemburg Rozalia (1870-1919) w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, s. 119–129, Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1973, wersja elektroniczna IPSB
- ↑ Feliks Tych: Ostatni pobyt Róży Luksemburg w Warszawie [w:] Warszawa popowstaniowa 1864–1918. Zeszyt 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 241.
- ↑ Feliks Tych: Ostatni pobyt Róży Luksemburg w Warszawie [w:] Warszawa popowstaniowa 1864–1918. Zeszyt 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 245–246.
- ↑ Shub, David (1966). Lenin: A Biography (revised ed.). s. 329–330. Londyn: Pelican.
- ↑ Service, Robert (2000). Lenin: A Biography. s. 385, Londyn: Macmillan. ISBN 978-0-333-72625-9.
- ↑ a b c Edwin Bendyk , Zamość dekomunizuje Różę Luksemburg, „Miejskie historie”, 16 marca 2018 [dostęp 2018-03-18] (pol.).
- ↑ Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 496. ISBN 83-7384-561-5
- ↑ a b W. Czapliński, A. Galos, W. Korta: Historia Niemiec, s. 619–620 (1991), Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
- ↑ David Wroe: Rosa Luxemburg murder case reopened. 18 grudnia 2009. [dostęp 2015-07-27].
- ↑ Kate Connolly , Josie Le Blond , Germany remembers Rosa Luxemburg 100 years after her murder, „The Guardian”, 15 stycznia 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-06-01] (ang.).
- ↑ Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski, Warszawa 1973, s. 506.
- ↑ Bandabardò – Rosa Luxembourg w serwisie YouTube
Bibliografia
- Feliks Tych, Luksemburg Rozalia (1870-1919) w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, s. 119–129, Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1973, wersja elektroniczna IPSB
- S. Król: Cytadela warszawska, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 217.
- Dziedzictwo Róży Luksemburg, „Praktyka Teoretyczna”, nr. 6/2012 Numer Praktyki Teoretycznej w całości poświęcony twórczości Róży Luksemburg. PDF za darmo do pobrania
- T. Kowalik, Róża Luksemburg, Teoria akumulacji i imperializmu, Książka i Prasa, Warszawa 2012.
Linki zewnętrzne
- Adam Ciołkosz, Róża Luksemburg a dyktatura proletariatu
- Remigiusz Okraska, „Luksemburgizm” Adama Ciołkosza. Z zapomnianych kart emigracyjnej myśli lewicowej
- Ludwik Kulczycki, Legendy Luksemburskie
- Polska sekcja MIA przedstawia: Róża Luksemburg
- Zawiera prace:
- Possybilizm i oportunizm (1898);
- Strajk masowy (1908);
- Palące zagadnienia (1917).
- Zawiera prace:
- György Lukács, Marksistka Róża Luksemburg – tekst napisany w styczniu 1921 r., opublikowany w: „Geschichte und Klassenbewusstsein”, Berlin 1923
- Czerwona Róża. O Róży Luksemburg Adamowi Leszczyńskiemu opowiada prof. Feliks Tych, „aleHistoria. Tygodnik Historyczny” – dodatek „Gazety Wyborczej” nr 25, 9 lipca 2012, s. 3–5.
- Ewa Lorentz, Dom Róży Luxemburg w Zamościu. Prawda i mit, „Archiwariusz Zamojski” 2003, s. 17–22.
- Maja Narbutt, Jeszcze jedno życie Czerwonej Róży, „Rzeczpospolita” 13 sierpnia 2009.
- Róża Luksemburg w „Wielkopolskim Słowniku Pisarek”
- Fundacja im. Róży Luksemburg
- Publikacje Róży Luksemburg w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000083820354, 0000000368516866
- VIAF: 51749376
- LCCN: n80033941
- GND: 118575503
- NDL: 00448251
- LIBRIS: 53hkfdpp1hw3zxq
- BnF: 12275704r
- SUDOC: 03156688X
- SBN: BVEV000156
- NLA: 35570057
- NKC: jn20000701099, jo2012680437
- DBNL: luxe002
- RSL: 000085394
- BNE: XX1009368
- NTA: 184835453, 068462093
- BIBSYS: 90166466
- CiNii: DA00119783
- Open Library: OL321770A
- PLWABN: 9810574372405606
- NUKAT: n96215605
- J9U: 987007264711305171
- PTBNP: 110099
- CANTIC: a10986480
- LNB: 000024570
- NSK: 000029354
- CONOR: 9392483
- BNC: 000047636
- ΕΒΕ: 120445
- BLBNB: 000600104
- KRNLK: KAC199617224
- LIH: LNB:V*135147;=BH
- RISM: people/40200050
- WorldCat: lccn-n80033941
- Róża Luksemburg
- Członkowie I Proletariatu
- Polskie feministki i feminiści
- Polscy filozofowie
- Filozofowie i teoretycy marksistowscy
- Niemieccy myśliciele polityczni
- Ludzie związani z Berlinem
- Politycy KPD
- Politycy SDKPiL
- Więźniowie Aresztu Centralnego przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie
- Więźniarki Serbii (Królestwo Kongresowe)
- Więźniowie Cytadeli Warszawskiej (Królestwo Kongresowe)
- Więźniowie więzienia przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu
- Więźniowie więzienia we Wronkach
- Ofiary zabójstw
- Polscy Żydzi
- Ludzie urodzeni w Zamościu
- Urodzeni w 1871
- Zmarli w 1919