Władysław Natanson
 Władysław Natanson (1928) | |
| Data i miejsce urodzenia |
18 czerwca 1864 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
26 lutego 1937 |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz Rakowicki w Krakowie |
| Zawód, zajęcie |
fizyk |
| Odznaczenia | |
  
| |
Władysław Natanson (ur. 18 czerwca 1864 w Warszawie, zm. 26 lutego 1937 w Krakowie) – polski fizyk[a][1][2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z żydowskiej rodziny bankierów, będąc wnukiem Samuela Natansona (1795–1879), synem Ludwika Natansona (1821–1896), lekarza, i Natalii z Epsteinów. Jego bratem był przemysłowiec Edward Natanson (1861–1940), ojciec fizyka Ludwika Karola Natansona (1905–1992).
Ukończył studia na uniwersytetach w Warszawie, Petersburgu, Dorpacie i w Cambridge, w 1891 habilitował się w Krakowie, od 1894 profesor nadzwyczajny, a od 1902 profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego (w latach 1922–1923 rektor). Profesor fizyki matematycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, 1893 członek korespondent, 1900 członek zwyczajny Polskiej Akademii Umiejętności, członek wielu zagranicznych Towarzystw Naukowych.
W nocy z 20 na 21 kwietnia 1923 pod domem prof. Natansona, wówczas rektora UJ, przy ul. Studenckiej eksplodowała bomba. Wybuch znacznie zniszczył elewację budynku, bramę wjazdową i sień, ale nie było ofiar. Sprawców nie udało się ująć. Opinia publiczna łączyła zamach ze sprzeciwem profesora wobec zainicjowanego przez Młodzież Wszechpolską, a dyskutowanego wówczas w Sejmie projektu ograniczenia liczby studentów żydowskich poprzez numerus clausus[3]. Dziewięć z 42 konsultowanych w tej sprawie wydziałów uczelni odrzuciło projekt, w tym Wydział Filozoficzny UJ. Rektor Natanson należał obok profesorów UJ Stanisława Estreichera i Fryderyka Zolla do przeciwników numerus clausus. Następnego dnia głosowanie nad projektem zostało na wniosek PSL „Piast” odroczone. Organ PPS „Naprzód” przypisał zamach endeckiej koalicji znanej potocznie jako Chjena i oskarżanej o inspirację zabójstwa prezydenta Narutowicza cztery miesiące wcześniej. Prasa narodowa ogłosiła zamach prowokacją "terrorystów żydowsko-komunistycznych". Trzej przywódcy Młodzieży Wszechpolskiej zatrzymani na wniosek premiera Sikorskiego zostali zwolnieni wobec braku dowodów[4][5]. Zamach zapoczątkował serię wybuchów bombowych, w tym w Krakowie w hotelu Kellera na Kazimierzu, gdzie mieściła się siedziba żydowskiej partii Bund, oraz w budynku redakcji „Nowego Dziennika” przy ul. Orzeszkowej[6].
Przedmiotem badań Natansona były: teoria kinetyczna gazów, termodynamika procesów nieodwracalnych i jej zastosowania do hydrodynamiki płynów lepkich, teoria elektronów, teoria promieniowania i optyka.
W fachowych pismach zagranicznych oraz w sprawozdaniach Polskiej Akademii Umiejętności ogłosił szereg prac z optyki i innych działów fizyki teoretycznej. Wydał: „Wstęp do fizyki teoretycznej” (1890), „Promieniowanie” (1913), „Pierwsze zasady mechaniki undulacyjnej” (1930). Głębokie myśli fizyki współczesnej udostępnił szerszym kołom czytelników w „Odczytach i Szkicach” (1908), w „Życiorysie Newtona” (1927) oraz w dziełach pt. „Oblicze natury” i „Porządek Natury”.
Od 11 kwietnia 1911 żonaty z Elżbietą Teklą z Baranowskich. Jego synem był Wojciech Natanson (1904–1996), a zięciami Zygmunt Grodziński i Bogdan Kamieński.
Zmarł 26 lutego 1937 w Krakowie[7]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera 26-płd-grobowiec Natansonów)[8].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)[9]
- Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)[10]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)[11]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Władysław Natanson. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
- ↑ Natanson Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-30].
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Zamachy w Krakowie, „Gazeta Krakowska”, 19–20 II 1994 r., nr 42 (13953).
- ↑ Biliński 2016 ↓, s. 44–46.
- ↑ Graboń 2000 ↓, s. 81–82, 92.
- ↑ Tajemnicze bomby w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 21, s. 2, 26 maja 1923.
- ↑ Zgon ś. p. prof. Natansona. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 47 z 28 lutego 1937.
- ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2020-06-02].
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 274, poz. 630 „za zasługi na polu naukowem”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość naukową, związaną z literaturą piękną”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 516. [dostęp 2021-01-12].
- Piotr Biliński, Władysław Konopczyński w polityce II Rzeczypospolitej, „Dzieje Najnowsze”, 48, 2016, s. 33–63, ISSN 0419-8824.
- Agnieszka Graboń, Dyskusja nad kwestią ''numerus clausus'' w 1923 roku, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 39, 2000, s. 79–93, ISSN 0080-4754.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Natanson, „Autobiografia”
- Działalność naukowa profesora W. Natansona (1864–1937)
- Prace Władysława Natansona dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Publikacje Władysława Natansona w serwisie Polona.pl
- Natansonowie
- Absolwenci Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego
- Absolwenci Uniwersytetu w Tartu
- Absolwenci Uniwersytetu Warszawskiego
- Polscy fizycy XIX wieku
- Polscy fizycy XX wieku
- Polscy twórcy podręczników fizyki
- Prezesi Polskiego Towarzystwa Fizycznego
- Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności
- Członkowie Towarzystwa Naukowego we Lwowie
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Polscy Żydzi
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Pochowani na cmentarzu Rakowickim
- Urodzeni w 1864
- Zmarli w 1937