Język angielski
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
{{{klasyfikacja}}} | |||||||
Status oficjalny | |||||||
Organ regulujący | Brak oficjalnych regulacji | ||||||
UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | en | ||||||
ISO 639-2 | eng | ||||||
ISO 639-3 | eng | ||||||
IETF | en | ||||||
Glottolog | stan1293 | ||||||
Ethnologue | eng | ||||||
GOST 7.75–97 | анг 045 | ||||||
WALS | eng | ||||||
SIL | ENG | ||||||
Występowanie | |||||||
Kolor ciemnoniebieski – państwa, gdzie językiem angielskim posługuje się większość społeczeństwa. Kolor jasnoniebieski – państwa, w których angielski jest językiem oficjalnym mimo posługiwania się nim przez mniejszość społeczeństwa | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język angielski, angielszczyzna (ang. English language /'ɪŋglɪʃ 'læŋgwɪʤ/, English) – język z grupy zachodniej rodziny języków germańskich powszechnie używany w Wielkiej Brytanii, jej terytoriach zależnych oraz w wielu byłych koloniach i dominiach, m.in. Stanach Zjednoczonych, Irlandii, Kanadzie, RPA, Australii i Nowej Zelandii.
W Wielkiej Brytanii i Australii angielski jest de facto językiem urzędowym, jednak formalnie państwa te nie mają oficjalnie ustalonego języka urzędowego. Podobna sytuacja jest też w Stanach Zjednoczonych[2]. Angielski należy do oficjalnych języków ONZ, a od XX wieku jest najczęściej używanym językiem w kontaktach międzynarodowych. Niekiedy określany jako pierwszy uniwersalny język ludzkości[3].
Język angielski jest bardzo mocno zróżnicowany geograficznie. Dialekty do pewnego stopnia różnią się fonetyką, słownictwem i gramatyką.
Język angielski jest obecnie źródłem zapożyczeń prawie na całym świecie, ale wcześniej to angielszczyzna tworzona była poprzez wpływ innych języków.
Historia
- Osobne artykuły:
Angielszczyzna jest językiem zachodniogermańskim, który wziął swój początek z anglo-fryzyjskich i jutlandzkich dialektów przyniesionych do Brytanii przez germańskich osadników i rzymskie wojska z terenu obecnych północnych Niemiec i Holandii[4]. Na początku, język staroangielski był mieszaną grupą dialektów, obrazującą różnorodne źródła anglosaskiej ludności ówczesnej Anglii. Jeden z tych dialektów, późny zachodniosaski, w końcu zyskał przewagę. Pierwotny staroangielski następnie był pod wpływem obcym ze względu na dwie fale inwazji. Pierwsza to inwazja wikingów, użytkowników języków skandynawskich; zdobyli oni i skolonizowali części Brytanii w ósmym i dziewiątym wieku. Druga to inwazja Normanów w XI wieku. Mówili oni językiem starofrancuskim i rozwinęli anglo-normańską odmianę języka angielskiego[5]. Te dwie inwazje spowodowały, że angielszczyzna stała się do pewnego stopnia językiem mieszanym (chociaż nie był to pidgin – prawdziwie mieszany język w ścisłym lingwistycznym znaczeniu tego słowa).
Współżycie ze Skandynawami zaowocowało zauważalnym gramatycznym uproszczeniem i leksykalnym wzbogaceniem anglo-fryzyjskiego rdzenia angielszczyzny; późniejsza normańska okupacja prowadziła ku przeszczepieniu do rdzenia germańskiego bardziej wyszukanej warstwy słów z romańskiej gałęzi języków europejskich[6]. Ten wpływ normański wprowadził angielszczyznę do sądów i urzędów. W ten sposób angielszczyzna rozwinęła się w "pożyczający" język o wielkiej elastyczności i bogatym słownictwie.
Pisownia i fonetyka
- Osobne artykuły:
Alfabet angielski jest tożsamy z alfabetem łacińskim i składa się z dwudziestu sześciu liter:
A a | B b | C c | D d | E e | F f |
G g | H h | I i | J j | K k | L l |
M m | N n | O o | P p | Q q | R r |
S s | T t | U u | V v | W w | X x |
Y y | Z z |
Pisownia angielska, w szczególności pisownia samogłosek, jest bardzo nieregularna. Dodatkowo występuje duże geograficzne zróżnicowanie wymowy. Dialekty różnią się na wiele sposobów, jedną z najbardziej znanych różnic jest występowanie lub niewystępowanie „r” przed spółgłoską i w absolutnym wygłosie. Dialekty różnią się też znacznie systemami samogłosek.
Jeśli chodzi o formę ortograficzną, statystycznie najczęściej występującymi literami są: „e” (występuje 56× częściej niż najrzadsze „q”), „a” (43×), „r” (39×), „i” (38×), „o” (36×), „t” (35×) i „n” (34×). Z kolei najczęściej występujące dwuliterowe zbitki to: „th”, „he”, „in”, „er”.
Samogłoski
Trudno jest ustalić dokładną liczbę samogłosek angielskich; różne analizy wykazały różną ich liczbę. Mnogość dialektów i różnice metodologiczne spowodowały, że wyniki różnią się znacznie[7] . Ogólnie przyjmuje się, że na angielski system fonetyczny składa się 12 samogłosek (iː, ɪ, uː, ʊ, e, ɜː, ə, ɔː, æ, ʌ, ɑː, ɒ)[8] i 8 dyftongów. W języku angielskim występuje zjawisko iloczasu, tzn. samogłoski dzielą się na długie i krótkie[9]. Na długość samogłoski w wyrazie wpływają: naturalna długość samogłoski oraz jej kontekst: najdłuższe są samogłoski naturalnie długie przed spółgłoską dźwięczną, a najkrótsze- samogłoski krótkie przed spółgłoską bezdźwięczną. Ogólnie można wyróżnić 4 różne długości samogłosek[10].
Angielskie samogłoski w wymowie Received Pronunciation opisuje następująca tabela:
Przednie | Centralne | Tylne | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Długie | Krótkie | Długie | Krótkie | Długie | Krótkie | |
Przymknięte | iː | ɪ | uː | ʊ | ||
Średnie | e | ɜː | ə | ɔː | ||
Otwarte | æ | ʌ | ɑː | ɒ |
Spółgłoski
Angielski system spółgłoskowy jest bliższy polskiemu niż samogłoskowy, choć istnieją spółgłoski charakterystyczne dla tego języka oraz zbliżone, różniące się miejscem artykulacji w porównaniu np. z polskimi: /d/, /t/ i /n/ jest wymawiane a językiem przyciśniętym do wału dziąsłowego a nie zębów[11]. Spółgłoski dźwięczne w zapisie są dźwięczne w wymowie, a ubezdźwięcznienie powoduje zmianę znaczenia wyrazu (para minimalna), np. /let/ – /led/.
W języku angielskim nie wszystkie wyrazy wymawia się z jednakowym naciskiem, jak również wiele wyrazów brzmi w różny sposób w różnym kontekście w zdaniu. Istnieją tzw. formy słabe, które pojawiają się w nieakcentowanych pozycjach: inna jest np. wymowa: Yes, I could /jes aɪ 'kʊd/ i I could go there /aɪ kəd'gəʊ ðeə/. Osłabieniu ulegają zwłaszcza czasowniki modalne, zaimki, przyimki. Obecność form słabych jest o wiele częstsza w mowie potocznej, niż w języku mediów czy oficjalnych przemówień[12].
Uproszczona transkrypcja
Wymowę RP można też zapisywać za pomocą uproszczonej transkrypcji IPA ("simplified" lub "extra-broad"), wprowadzonej przez Daniela Jonesa. Zapisuje się w niej r zamiast ɹ oraz stosuje następujące symbole samogłosek:[13]
Przednie | Centralne | Tylne | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Długie | Krótkie | Długie | Krótkie | Długie | Krótkie | |
Przymknięte | iː | ɪ | uː | e | ||
Średnie | e | əː | ə | oː | ||
Otwarte | a | ʌ | aː | o |
Dwugłoski | Zamykające | Centrujące | ||
---|---|---|---|---|
do /ɪ/ | do /ʊ/ | |||
Od wysokiego | iə uə | |||
od średniego | ei ɔi | ou | eə | |
od niskiego | ai | au |
Akcent
Akcent i intonacja to ważne cechy prozodyczne języka angielskiego. Akcent wyrazowy jest niejednolity, jak również ma funkcję dystrybutywną[14]; to produce /tə prɒd'juːs/ akcentowane na ostatnią sylabę oznacza "produkować", podczas gdy some produce /sʌm ˈprɒdjuːs/ to produkty rolne (owoce i warzywa).
Intonacja
- Osobny artykuł:
Intonacja języka angielskiego jest bogata w melodie i przy jej pomocy można wyrazić nieraz więcej niż przez treść samych wyrazów[15]. Tak to ujął badacz angielskiej fonetyki Wiktor Jassem: Anglicy nie należą na ogół do ludzi wielosłownych. Fakt ten w pewnej mierze znajduje odbicie w tym, że zamiast szerszego objaśnienia Anglik wyraża często pewną myśl, nadając stosunkowo krótkiej wypowiedzi odpowiednią intonację[15]. Oto 9 sposobów na intonację słowa „Yes”:
- najbardziej naturalny, zwykłe stwierdzenie faktu bez emocji[16]
- wygłaszany z zaangażowaniem emocjonalnym, wyraża zdziwienie, zaskoczenie, irytację
- rutynowe, niezaangażowane
- zależy od wyrazu twarzy przy wypowiadaniu, jeśli twarz jest pogodna, wyraża współczucie i sympatię, jeśli wyraz twarzy jest ponury, brzmi złowieszczo
- wyraża szok i niedowierzanie
- zakłopotanie, lekkie zażenowanie tym, co właśnie zostało powiedziane
- znudzenie, ironia, sarkazm
- niepewność, zwątpienie
- silne zaangażowanie emocjonalne, w zależności od wyrazu twarzy może być to zachwyt, wyzwanie, samozadowolenie.
Intonacja zdań oznajmujących jest opadająca. Nieco inaczej jest w pytaniach. Intonacja wznosząca, charakterystyczna np. dla języka polskiego, jest możliwa tylko w pytaniach o rozstrzygnięcie (Yes/No questions). W przypadku pytań o uzupełnienie, zwanych również szczegółowymi lub Wh- questions, intonacja opada[17]:
Gramatyka języka angielskiego
- Główny artykuł:
Język angielski jest językiem pozycyjnym i analitycznym (duże znaczenie odgrywają czasowniki posiłkowe), choć występują też pewne elementy fleksji. Są to relikty indoeuropejskiego systemu deklinacji i koniugacji, w pełni zachowanego w językach słowiańskich i łacinie, a częściowo w staroangielskim. Odmiana przez przypadki dotyczy zaimków, rzeczowniki posiadają tylko dopełniacz (Saxon genitive), tworzony z końcówką -'s.
W języku angielskim występują przedimki: określony the i nieokreślony a(n). Formy an używa się przed wyrazami wymawianymi z nagłosową samogłoską – an hour, ale a union. Co niezwykłe wśród języków indoeuropejskich, nie istnieje kategoria rodzaju gramatycznego, z wyjątkiem zaimków trzeciej osoby liczby pojedynczej.
Przedimek
- Główny artykuł:
Przedimek w języku angielskim to nieodmienna część mowy w język angielski determinująca rzeczownik. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony)[18].
Przedimkiem jest wyraz występujący przed rzeczownikiem albo frazą rzeczownikową (np. przymiotnik + rzeczownik). W języku angielskim rozróżnia się dwa rodzaje przedimków:
- a/an – nieokreślone;
- the – określony;
Przedimek (zwany article lub determiner) określa, czy desygnaty są znane mówiącemu i rozmówcy. Jeśli są znane, używa się przedimka określonego. W przeciwnym wypadku stosowany jest przedimek nieokreślony. Przedimków a/an używa się wyłącznie przed rzeczownikiem policzalnym w liczbie pojedynczej, Oznacza on dowolny element z danego zbioru, innymi słowy pojedynczy choć nie wyjątkowy element[19]: My father is a teacher → Mój ojciec jest nauczycielem. Jest jednym ze zbioru nauczycieli.
- Używany jest, gdy dana osoba lub rzecz pojawia się w tekście, rozmowie itp. po raz pierwszy[19] – pozostaje ona dla rozmówcy bliżej nieokreślona. Jeśli zostanie wymieniona po raz kolejny, otrzymuje przedimek the: Once we had a dog and a cat. But the dog was always eating the cat`s dinner. In the end, we gave the dog to a friend.
Przedimek określony the jest najpopularniejszym słowem angielskim[20]. Kontrastuje z przedimkiem nieokreślonym a i z przedimkiem zerowym. The ma zawsze tę samą formę[21]. Przedimek określony stosuje się do opisu określonego przedmiotu, osoby bądź stanu. Zarówno mówiący jak i jego rozmówca wiedzą o czym dokładnie jest mowa[21]: We left the car in the garage → Zostawiliśmy auto w garażu. Mówiący wie, jakie to auto i zna (przynajmniej ze słyszenia) dom, w którym samochód zaparkowano. Have you visited the castle? → Czy zwiedziłeś zamek? Zarówno mówiący jak i odbiorca komunikatu wiedzą, w jakim mieście zamek się znajduje.
Większość rzeczowników występuje z poprzedzającymi je przedimkami określonymi bądź nieokreślonymi. Brak przedimka określa się jako przedimek zerowy[22]. Istnieją trzy podstawowe sytuacje, kiedy pojawia się przedimek zerowy[22]:
Rzeczownik
Rzeczownik angielski ma trzy formy gramatyczne: liczby pojedynczej, liczby mnogiej i (zwłaszcza rzeczowniki oznaczające osoby i zwierzęta) dopełniacza. Forma dopełniacza jest zawsze regularna, formy liczby mnogiej wykazują niekiedy pewne odstępstwa. Rzeczowniki dzielą się na dwie grupy: policzalne i niepoliczalne, a podział ten determinuje ich zachowanie się w zdaniu, zwłaszcza przyjmowanie odpowiedniego przedimka. Rzeczowniki angielskie mogą być proste lub złożone.
Rodzaj gramatyczny
- Główny artykuł:
W języku angielskim osoby płci męskiej przyjmują zaimek he, żeńskiej she, obiekty z nieistniejącą bądź nierozpoznaną płcią przyjmują zaimek nieokreślony it[23].
Istnieje możliwość nadania rodzaju gramatycznego rzeczom bądź zwierzętom, zwłaszcza, jeśli przyjmuje się, że mają osobowość, inteligencja bądź uczucia. Najczęściej spotyka się to w odniesieniu do zwierząt domowych: psów, kotów, koni[23]: Find the cat and let her out → Znajdź kota i go wypuść. Pociąga to również zmianę zaimka względnego: She's an old dog, who likes to sleep much → To stara suka, która lubi dużo spać.
Rzeczowniki policzalne i niepoliczalne
- Główny artykuł:
W języku angielskim rzeczowniki dzieli się na dwie grupy: policzalne (countable) i niepoliczalne (uncountable). Rzeczowniki z grupy policzalnych zasadniczo opisują desygnaty, które dadzą się policzyć. Przyjmują zarówno przedimek nieokreślony a/an, jak i liczebniki: a cat, three pigs[24]. Rzeczowniki policzalne mają formę zarówno liczby pojedynczej jak i mnogiej[25]: hand – hands, a baby – babies.
Rzeczowniki niepoliczalne (uncountable, mass nouns) opisują desygnaty będące nazwami materiałów, cieczy, pojęć abstrakcyjnych, zbiorów i innych rzeczy postrzeganych jako masy bez konkretnych granic, a nie jako oddzielne obiekty. Z tymi rzeczownikami nie używa się liczby mnogiej ani liczebników (od tej zasady istnieje kilka wyjątków)[26]: water, weather, wool, money.
Dopełniacz saksoński
- Główny artykuł:
W języku angielskim nie istnieje rozbudowany system przypadków, do dzisiejszych czasów zachował się jedynie dopełniacz. Dopełniacz saksoński zapisuje się następująco[27]
liczba pojedyncza | rzeczownik + `s | my father`s car |
liczba mnoga | ` | my parents` house |
nieregularna liczba mnoga | rzeczownik + `s | the children`s room |
- Dopełniacz saksoński używany jest najczęściej do mówienia o relacji własności i charakterystyce fizycznej, w szczególności, jeśli pierwszy wyraz oznacza osobę, zwierzę, firmę. kraj lub grupę osób[27]:
- That`s my father`s house → To dom mojego ojca.
- Mary`s brother is a lawyer → Brat Mary jest adwokatem.
- Poland`s climate is getting warmer → Klimat Polski się ociepla.
Liczba mnoga
- Główny artykuł:
Liczbę mnogą w języku angielskim tworzy się w większości przypadków przez dodanie -s do podstawowej formy bezokolicznika[28]:
- car → cars
- taxi → taxis
- week → weeks.
Zaimek
Zaimek to część mowy zastępująca rzeczownik albo frazę rzeczownikową. Zaimki mogą być określone lub nieokreślone[29].
Formy angielskich zaimków osobowych[30]
Mianownik | Dopełnienie | Zaimki zwrotne | Przymiotniki dzierżawcze | Zaimki dzierżawcze | |
---|---|---|---|---|---|
1st pers. sing. | I | me | myself | my | mine |
2nd pers. sing./pl. | you | you | yourself/yourselves | your | yours |
3rd pers. sing. | she, he, they, it | her, him, them, it | herself, himself, themself, itself | her, his, their, its | hers, his, theirs, its |
1st pers. pl. | we | us | ourselves | our | ours |
3rd pers. pl. | they | them | themselves | their | theirs |
W języku angielskim używa się zaimka you, który oznacza zarówno ty, wy, jak również pan, pani, państwo. Można użyć jednak w zdaniu z you zwrotów grzecznościowych, np. sir czy madam.
Przymiotnik
- Główny artykuł:
W języku angielskim przymiotnik nie odmienia się przez liczby ani nie ma charakterystycznej końcówki, po której byłby rozpoznawalny, choć istnieją grupy przymiotników o charakterystycznych końcówkach[31]:
- -al: actual, final, general
- -ed: confused, surprised, stoned
- -ic: basic, atomic, generic
- -ent: promnent, efficient, prurient
- -ble: visible, recognisable, probable
- -ing: amusing, terrifying, growing
- -ive: deceptive, attractive, sensitive
- -(l)y: angry, dirty, funny
- -an: American, human, indian
- -ous: cantankerous, furious, ominous
- -ar: popular, regular, similar
- -ful: colourful, grateful, respectful
- -less: careless, topless, harmless.
Przymiotnik może w zdaniu zajmować miejsce przydawki i orzecznika. Najczęstszą pozycją przymiotnika jest przydawka określająca rzeczownik. Istnieją przymiotniki, mogące wystąpić jedynie w tej pozycji, np. chief, fellow, utter, upper[31]: a main road, the cief inspector.
Mod | Adj | N |
---|---|---|
a | young | woman |
tall | trees | |
some | hot | water |
our | national | sport |
a | tall young | woman |
a | beautiful old | town |
Przysłówek
- Główny artykuł:
Przysłówek angielski jest bardzo zróżnicowany. Może charakteryzować się końcówką -ly, może mieć formę tożsamą z przymiotnikiem, a jego znaczenie determinuje wtedy miejsce w zdaniu.
Przysłówki można podzielić na następujące kategorie według ich znaczenia[32]:
- sposobu: well, how, quickly, hard, fast
- miejsca: up, there, above, upstairs
- czasu: now, then, soon, afterwards, recently
- stopnia: quite, much, so, too, really, pretty, fairly
- częstotliwości: never, always, often, seldom, generally
Czasownik
- Osobny artykuł:
Czasownik angielski jest częścią mowy z największą liczbą form i zastosowań. Czasowniki pod względem zachowania w zdaniu dzielą się na trzy grupy: posiłkowe, modalne i zwykłe. Angielski czas ma dwie formy morfologiczne: czas teraźniejszy i przeszły, pozostałe tworzy przy użyciu czasowników modalnych i posiłkowych. Czasownik angielski może występować w 4 czasach: teraźniejszym, przeszłym, przyszłym i przyszłym w przeszłości, 3 stronach: czynnej, biernej i zwrotnej oraz 4 trybach: orzekającym, rozkazującym, przypuszczającym i łączącym.
To be
- Osobny artykuł:
Czasownik to be („być”) używany jest w swym znaczeniu podstawowym oraz jako czasownik pomocniczy do tworzenia czasów ciągłych. odmienia się nieregularnie[33]:
Forma oznajmująca | Forma pytająca | Forma przecząca |
---|---|---|
I am, I was | am I?, was I? | I am not, I was not |
you are, you were | are you?, were you? | you are not, you were not |
he/she/it is, he/she/it was | is he/she/it?, was he/she/it? | he/she/it is not, he/she/it was not |
we are, we were | are we?, were we? | we are not, we were not |
you are, you were | are you?, were you? | you are not, you were not |
they are, they were | are they?, were they? | they are not, they were not |
W języku mówionym stosuje się następujące skróty[34]:
- are + not → aren't
- were + not → weren't
- is + not → isn't.
Forma imiesłowu przeszłego biernego: been. Czasownik ten nie tworzy również form z czasownikiem posiłkowym do. W zdaniu przeczącym stawia się przeczenie bezpośrednio przy czasowniku głównym formie osobowej. W zdaniu pytającym następuje przestawienie podmiotu i orzeczenia. Na przykład: I am not French. → Nie jestem Francuzem. Are you there? → Jesteś tam?. Who are you? → Kim jesteś?
To have
Czasownik oznacza mieć i odmienia się nieregularnie[35]. W formie pytającej i przeczącej możliwe są dwa warianty: tworzenie pytań przez inwersję i (zwłaszcza w odmianie amerykańskiej) z operatorami do, does, did.
Czasownika have używa się przede wszystkim do informowania o własności, stosunkach i innych stanach[36]: They have three cars → Oni mają trzy samochody
Czasy morfologiczne
- Osobne artykuły:
W języku angielskim występują dwa czasy morfologiczne – teraźniejszy i przeszły. Łącznie z konstrukcjami gramatycznymi można wyróżnić szesnaście czasów gramatycznych i konstrukcji osadzających czynności w odpowiednim czasie. Wyróżnia się cztery kategorie czasowe:
- czas teraźniejszy
- czas przeszły
- czas przyszły
- czas przyszły w przeszłości.
Każdy występuje w czterech aspektach precyzujących usytuowanie czynności w czasie: prostym, postępującym (zwanym niekiedy ciągłym), przeszłym i przeszłym ciągłym. Poniższa tabela przedstawia przykładowe zdanie w 16 czasach strony czynnej (Present Simple: I do → robię):
Czasy (Tense) / Aspekty czasowe | Simple | Progressive | Perfect | Perfect Progressive |
---|---|---|---|---|
Present (Teraźniejszy) | I do | I am doing | I have done | I have been doing |
Past (Przeszły) | I did | I was doing | I had done | I had been doing |
Future (Przyszły) | I will do | I will be doing | I will have done | I will have been doing |
Future in the past (Przyszły w przeszłości) | I would do | I would be doing | I would have done | I would have been doing |
Aspekty progressive (postępujący). Wyboru czasu gramatycznego w zdaniu dokonuje się w zależności od sytuacji.
Strona bierna
- Główny artykuł:
Oznacza, że czynność jest wykonywana na podmiocie. Zasadniczą różnicą między angielskim i większością języków jest to, że podmiotem w zdaniu w stronie biernej może stać się również dopełnienie dalsze:
- She was given a chance. – dano jej szansę.
Strona bierna nie może być utworzona w czasach z rodziny Perfect Progressive.
Strona zwrotna
- Osobny artykuł:
Oznacza wykonywanie czynności przez podmiot na samym sobie. Używa się do tego celu partykuły o konstrukcji zaimek w formie dopełnienia + self w liczbie pojedynczej lub selves w liczbie mnogiej[37].
myself | ourselves |
yourself | yourselves |
himself herself itself | themselves |
Jest to jedyny przypadek w języku, gdy druga osoba liczby pojedynczej różni się od liczby mnogiej. Strona zwrotna nie występuje w relacjach wzajemnych (reciprocal). Używa się wtedy each other, w l.mn. one another[37].
- They washed themselves. – umyli się (każdy siebie)
- They washed each other. – umyli się (wzajemnie)
Składnia
Podstawowym szykiem zdania jest SVO, podobnie jak w języku polskim. Wyrazy określające poprzedzają określane. Szyk zdania jest mniej swobodny niż w języku polskim.
- Osobny artykuł:
W języku angielskim istnieją tzw. okresy (tryby) warunkowe. Używa się ich, kiedy mówi się o jakiejś czynności, która może zostać wykonana (lub nie), jeśli zostanie spełniony jakiś warunek. Wyróżnia się następujące okresy warunkowe[38]: Zdanie podrzędne warunkowe jest typem zdania podrzędnego okolicznikowego. Zdarzenie opisane w zdaniu głównym zajdzie, jeśli zostanie spełniony określony warunek, przy czym kolejność zdań jest dowolna[39]: If it rains, we'll get wet → Jeśli będzie padać, zmokniemy. The door opens if you press the button → Drzwi się otworzą, jeśli naciśniesz przycisk. Zdanie warunkowe mogą wprowadzać[40]:
- if → "jeśli"
- unless (if... not lub except... if) → "o ile nie"
- provided that, providing that → "pod warunkiem, że", "zakładając, że"
- on condition that → "pod warunkiem, że", określenie formalne
- Imagine → „wyobraź sobie”
- supposing → "zakładając'"
- as long as → "tak długo jak...".
Istnieją trzy (według niektórych podręczników gramatyki cztery) tzw. okresy warunkowe, czyli konstrukcje gramatyczne służące do określania związków między wydarzeniem i warunkiem. Oprócz tego istnieje kilka okresów mieszanych.
Przegląd form trybu warunkowego:
Okres | Zdanie nadrzędne | If | Zdanie podrzędne |
---|---|---|---|
0 | Present Simple, Present Progressive | if | Present Simple, Present Progressive |
1 | Future Simple, Future Progressive, czasowniki modalne | if, unless | Present Simple, Present Progressive |
2 | would + inf | if | Past Simple, Past Progressive |
3 | would + Past Participle | if | Past Perfect,. Past Perfect Progressive |
Przykłady na poszczególne okresy warunkowe:
- zero conditional, np. If she goes in the rain, she gets wet. → Jeśli wyjdzie w deszcz, to się zmoczy. (zdanie zawsze prawdziwe)
- first conditional, np. If he really loves Cindy, he will ask her to be his wife. → Jeśli naprawdę kocha Cindy, poprosi ją o rękę. (warunek możliwy do spełnienia)
- second conditional, np. If I were you, I would go to a doctor. → Gdybym był tobą, poszedłbym do lekarza. (sytuacja hipotetyczna, nierealistyczna)
- third conditional, np. If she had come earlier, she would have met with Tom. → Gdyby (była) przyszła wcześniej, spotkałaby się (byłaby się spotkała) z Tomem. (warunek niemożliwy do spełnienia, bo dotyczy przeszłości)
Uwaga! Można łączyć m.in. zdania z II i III okresu warunkowego, powstaje wówczas mixed conditional, np. If he wasn't so shy, he would have told her it → Gdyby nie był tak nieśmiały, powiedziałby (był) jej to.; If he hadn't purchased this item, he wouldn't get into trouble now. → Gdyby nie (był) kupił tej rzeczy, nie miałby teraz problemów.
Odmiany języka angielskiego
Z uwagi na kolonialną historię Wielkiej Brytanii w czasach nowożytnych, język angielski ma kilka odmian terytorialnych, które dość znacznie różnią się od standardowej odmiany brytyjskiej, aczkolwiek z uwagi na rozwój transportu, komunikacji i mediów są wzajemnie zrozumiałe. Główne odmiany terytorialno-etniczne to: odmiana amerykańska, australijska, południowoafrykańska, indyjska i jamajska. Ponadto, z uwagi na historię, angielszczyzna w obrębie Wysp Brytyjskich jest również zróżnicowana, i tak istnieją zarówno odmiany, tak jak odmiana szkocka czy irlandzka, jak też i dialekty w Anglii, np. Estuary English, Cockney czy Geordie.
Amerykańska odmiana języka angielskiego
- Główny artykuł:
Podstawowe cechy fonetyki amerykańskiej to rotacyzm (wymawianie /r/), występowanie /æ/ tam, gdzie Brytyjczycy wymawiają /ɑː/, i tak słowa after, plant będą w RP wymawiane /ˈɑːftə/, /plɑːnt/ a w amerykańskim angielskim /ˈæːftə/, /plæːnt/, /ɒ/ rekompensowane przez /ɑː/, np. cod, bottle, spot, pocket.
Istnieją znaczne różnice w słownictwie amerykańskim i brytyjskim; dotyczą one różnych dziedzin życia, zwłaszcza tych, które rozwinęły się stosunkowo niedawno, np. motoryzacja[41].
Istnieje kilka różnic w pisowni wyrazów o specyficznych cechach, takich jak końcówka[42]:
- Wyrazy zakończone w brytyjskim języku na -our, w amerykańskim kończą się na -or: parlor, color.
- Wyrazy zapożyczone z łaciny, mające w temacie ae i oe, w pisowni amerykańskiej pisane są przez e: anemia, fetus, edema, estrogen.
- Wyrazy z podwójnym l mają tendencją do jego "gubienia" w amerykańskiej wersji języka: councilor, chili, luibelous, hosteler, marvelous.
- Słowa zakończone w brytyjskim na -ence, zmieniają końcówkę na -ense: pretense, defense.
- Brytyjskie -ise w języku amerykańskim pisane jest -ize: recognize.
Australijska odmiana języka angielskiego
- Główny artykuł:
Istnieją trzy rodzaje akcentu australijskiego: broad, general i cultivated[43]. Broad to kontinuum akcentów lokalnych, cultivated przypomina akcenty brytyjskie i jest ich naśladownictwem, wreszcie general to wariant pośredni między obydwoma wersjami i jest najczęściej używany[43]. Akcent broad ma tendencje przesuwania samogłosek do pozycji frontowej, w stronę /i/, /e/ i /æ/, podczas gdy pozostałe akcenty preferują wymowę tylną[44].
Australijski opiera się w głównej mierze na "standardowym" (brytyjskim) języku angielskim, ze znacznymi naleciałościami amerykańskiej odmiany tego języka, pewnymi elementami zapożyczonymi z języków europejskich oraz nielicznymi słowami zapożyczonymi z języków aborygeńskich. Zapożyczeniem z języków aborygeńskich są słowa takie jak: "kangaroo", czy "boomerang" (bumerang)[45].
Wpływ na język polski
Z języka angielskiego do polskiego przechodzi ogromna liczba wyrazów. Są to głównie terminy naukowo-techniczne, głównie o źródłosłowie grecko-łacińskim (np. akronim "laser", itp.) i związane z kulturą masową (np. "baseball", "jazz", "football")[46][47].
Przyjęły się też pewne angielskie zwroty konwersacyjne i wykrzykniki, jak np. "OK", "sorry", "oops", "wow".
Zaobserwować można też zmianę sposobu wymawiania zapożyczeń z innych języków na korzyść ich wymowy w jęz. ang., np.: "image" czy "quiz".
Wskazuje się też na niewielki wpływ języka angielskiego na ortografię i interpunkcję polszczyzny: użycie wielkich liter (szczególnie w tytułach i nazwach), wzmożone użycie kursywy, użycie (podwójnego) apostrofu, a także kropki dziesiętnej.
Niektóre podobieństwa pochodzą ze wspólnej indoeuropejskiej genezy obu języków.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Newsweek.pl: 12 najważniejszych języków świata [GRAFIKI] [1]Data dostępu:17.11.2016
- ↑ Constitutional Topic: Official Language w serwisie The US Constitution on line
- ↑ http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 The Triumph of English (en)
- ↑ a b Crystal 1995 ↓, s. 6.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 7-9.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 20-25.
- ↑ Kreidler 1989 ↓.
- ↑ International Phonetic Alphabet (IPA) for English: Vowels [online] [dostęp 2017-06-18] (ang.).
- ↑ Bałutowa 1991 ↓, s. 33-39.
- ↑ Bałutowa 1991 ↓, s. 39-33.
- ↑ Bałutowa 1991 ↓, s. 87.
- ↑ Bałutowa 1991 ↓, s. 134.
- ↑ E. M. Kirkpatrick: Chambers universal learners' dictionary. Edinburgh: Chambers, 1980, s. xv-xvi. ISBN 0-550-10633-2.
- ↑ Bałutowa 1991 ↓, s. 153.
- ↑ a b Jassem 2011 ↓, s. 114.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 248.
- ↑ Jassem 2011 ↓, s. 120-129.
- ↑ Sprytny słownik angielsko-polski, polsko-angielski. Kraków: Lingea, 2010, s. 690. ISBN 978-83-62169-02-3.
- ↑ a b Leech 2001 ↓, s. 51-66.
- ↑ What can the Oxford English Corpus tell us about the English language?. [w:] The Oxford Dictionary [on-line]. [dostęp 2017-05-25].
- ↑ a b Leech 2001 ↓, s. 510-511.
- ↑ a b Leech 2001 ↓, s. 613-614.
- ↑ a b Swan 2015 ↓, s. 197-198.
- ↑ Swan 2015 ↓, s. 129.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 110-111.
- ↑ Swan 2015 ↓, s. 110-111.
- ↑ a b Swan 2015 ↓, s. 414-415.
- ↑ Swan 2015 ↓, s. 515-525.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 436.
- ↑ Sinclair 2011 ↓, s. 32-34.
- ↑ a b Leech 2001 ↓, s. 15-19.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 20-23.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 420-421.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 61-62.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 189-193.
- ↑ Swan 2015 ↓, s. 205.
- ↑ a b Swan 2015 ↓, s. 476-477.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 206-212.
- ↑ Leech 2001 ↓, s. 97.
- ↑ Swan 2015 ↓, s. 238-240.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 308.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 307.
- ↑ a b accent a marker of national identity. [w:] Macquarie University Sydney- Department pf Phonology [on-line]. [dostęp 2017-06-11]. (ang.).
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 351.
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 352-353.
- ↑ futbol – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
- ↑ Słowo jazz, "o nieznanej genezie", ukuto w językowym aglomeracie Chicago około 1915 r. W literaturze notowane wcześniej jako jazgot (got jazz) lub tam mówione dialektowo "dżes" lub literacko "drzesz".
Bibliografia
- Bronisława Bałutowa: Wymowa angielska dla wszystkich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 36. ISBN 83-214-0446-4.
- Fausto Cercignani: Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation. Oxford: Clarendon Press, 1981, s. 432. ISBN 978-0198119371.
- David Crystal: The Cambridge Encyclopaedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-40179-8.
- A. C. Gimson: Pronunciation of English. Londyn: Hodder Education, 2008. ISBN 978-0-340-958773.
- Wiktor Jassem: Podręcznik wymowy angielskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2011. ISBN 83-01-07348-9.
- Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman Pearson, 2001, s. 61. ISBN 0-582-40574-2.
- April McMahon: An Introduction to English Phonology. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2002, s. 302. ISBN 0-7486-1251-3.
- Michael Newby: The Structure of English: A Handbook of English Grammar. Cambridge: Cambridge University Press, 1987. ISBN 0-521-34996-6.
- Antoni Prejbisz, B. Jasińska, S. Kryński, R. Gozdawa-Gołębiowski: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-7195-192-2.
- Harry Ritchie: English for the Natives. London: John Murray, 2013, s. 79. ISBN 978-1-84854-837-4.
- John Sinclair (editor): Collins Cobuild English Grammar. Glasgow: HarperCollins, 2011, s. 302. ISBN 978-0-00-739364-0.
- Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 81. ISBN 978-0-19-442098-3.
- Język angielski
- Języki Indii
- Języki Samoa Amerykańskiego
- Języki Australii
- Języki Belize
- Języki Botswany
- Języki Kamerunu
- Języki Kanady
- Języki Fidżi
- Języki Gambii
- Języki Ghany
- Języki Guamu
- Języki Gujany
- Języki Irlandii
- Języki Jamajki
- Języki Kenii
- Języki Kiribati
- Języki Lesotho
- Języki Liberii
- Języki Malawi
- Języki Malezji
- Języki Malty
- Języki Mauritiusa
- Języki Namibii
- Języki Nauru
- Języki Nowej Zelandii
- Języki Nigerii
- Języki Niue
- Języki Pakistanu
- Języki Palau
- Języki Papui-Nowej Gwinei
- Języki Rwandy
- Języki Samoa
- Języki Seszeli
- Języki Sierra Leone
- Języki Singapuru
- Języki Południowej Afryki
- Języki Sudanu
- Języki Sudanu Południowego
- Języki Suazi
- Języki Bahamów
- Języki Kajmanów
- Języki Wysp Marshalla
- Języki Filipin
- Języki Pitcairn
- Języki Wysp Salomona
- Języki Wielkiej Brytanii
- Języki Stanów Zjednoczonych
- Języki Tanzanii
- Języki Tokelau
- Języki Trynidadu i Tobago
- Języki Ugandy
- Języki Vanuatu
- Języki Zambii
- Języki Zimbabwe
- Języki Gibraltaru
- Języki Dominiki
- Języki Saint Lucia
- Języki Tuvalu
- Języki Wysp Cooka
- Języki Marianów Północnych
- Języki Mikronezji
- Języki Norfolku
- Języki Turks i Caicos
- Języki Brunei
- Języki Hongkongu
- Języki Portoryka