Przejdź do zawartości

Okrągły Stół (Polska)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Okrągły Stół
Ilustracja
Okrągły stół eksponowany w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Prezydenckim w Warszawie (2019)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Data

6 lutego – 5 kwietnia 1989

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Okrągły Stół”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Okrągły Stół”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Okrągły Stół”
Ziemia52°14′34″N 21°00′57″E/52,242778 21,015833
Multimedia w Wikimedia Commons

Okrągły Stół – negocjacje prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 przez przedstawicieli władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, demokratycznej opozycji oraz stron kościelnych (przedstawiciele Kościoła katolickiego i Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego).

Negocjacje prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów, podzespołów i grup roboczych brało udział ok. 717 osób (uczestników, ekspertów i obserwatorów)[1].

Jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, od którego rozpoczęły się zmiany ustrojowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym częściowo wolne wybory do Sejmu, tzw. wybory czerwcowe.

Geneza Okrągłego Stołu

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Strajki w Polsce 1988 i Rozmowy w Magdalence.

3 czerwca 1988 Stanisław Ciosek przedstawił ks. Alojzemu Orszulikowi zarys reformy politycznej, która zakładała częściowo wolne wybory z przywróceniem Senatu i zapewnienie 60–65% miejsc w Sejmie „stronie rządowej“[2].

W połowie sierpnia 1988 roku władze PRL rozpoczęły dialog z opozycją. Główną ich przyczyną były liczne, trwające od maja w różnych regionach Polski protesty społeczne, narastający kryzys polskiej gospodarki, presja Kościoła do rozpoczęcia negocjacji z opozycją, poparcie państw zachodnich dla Solidarności i równoczesne przemiany wewnętrzne ZSRR wywołane polityką pierestrojki Gorbaczowa[3]. Istotne były również zmiany stosunku zarówno partii rządzącej, jak i opozycji: ówczesna władza zdała sobie sprawę, że potrzebuje przyzwolenia społecznego na przeprowadzenie wymaganych reform gospodarczych[4], i w tym celu chciała podzielić się polityczną odpowiedzialnością z Solidarnością[5], natomiast opozycja przedłożyła potrzebę reorganizacji życia publicznego nad kontynuację oporu wobec PZPR[6].

W wyniku tych czynników, 31 sierpnia w willi MSW przy ul. Zawrat w Warszawie odbyło się spotkanie generała Czesława Kiszczaka oraz Lecha Wałęsy, na którym obecny był także biskup Jerzy Dąbrowski oraz sekretarz Komitetu Centralnego Stanisław Ciosek[7]. Kolejne nastąpiło 15 września, oprócz Kiszczaka, Wałęsy i Cioska byli na nim także Andrzej Stelmachowski i ksiądz Alojzy Orszulik[7].

16 września rozpoczęły się, znane jako rozmowy w Magdalence, rozmowy władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego i Kościoła, podczas których głównym zagadnieniem sporu była kwestia legalizacji Solidarności[8]. Uzgodniono, iż Okrągły Stół powstanie w połowie października, a jego tematyką ma być: „model funkcjonowania państwa i życia publicznego, przyspieszenie rozwoju i modernizacja gospodarki narodowej, kształt polskiego ruchu związkowego”[9]. Październikowego terminu nie dotrzymano, ponieważ Solidarność nie zgadzała się na warunki rządowe: żądała legalizacji oraz nieingerowania w skład strony solidarnościowo-opozycyjnej przyszłego Okrągłego Stołu[7].

27 września 1988 roku stanowisko premiera objął Mieczysław Rakowski, 14 października został natomiast powołany jego gabinet. W grudniu rozpoczęły się obrady X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, podczas którego dyskutowano możliwość rozmów z Solidarnością oraz jej legalizacji. Spowodowały one duży konflikt w partii, w tym zmiany w Biurze Politycznym[7]. Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. Jaruzelskiego i Kiszczaka, przyjęto „Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego”[7]. Umożliwiło to rozpoczęcie przygotowań do obrad Okrągłego Stołu.

27 stycznia 1989 nastąpiło kolejne spotkanie Wałęsy i Kiszczaka, podczas którego ustalono procedurę i zakres obrad oraz ostateczny termin rozpoczęcia[7].

Przebieg

[edytuj | edytuj kod]
Tablica pamiątkowa na budynku Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego przy ul. Karowej 18

Obrady toczone były w trzech głównych zespołach:

  • ds. gospodarki i polityki społecznej (13 posiedzeń)[1]
  • ds. reform politycznych (9 posiedzeń)[1]
  • ds. pluralizmu związkowego (10 posiedzeń)[1]

Głównych negocjatorów obozów rządzącego i opozycji wybrali ich przywódcy; odpowiednio Wojciech Jaruzelski (chociaż sam nie uczestniczył w rozmowach), Mieczysław Rakowski, Józef Czyrek i Stanisław Ciosek, oraz Lech Wałęsa i Henryk Wujec[10]. W trakcie rozmów obie strony utrzymywały wysokie poczucie własnej legitymacji; Solidarność na podstawie reprezentacji społeczeństwa i transparentnym informowaniu o przebiegu rozmów, natomiast władza na podstawie posiadania realnej władzy i przekonania, że wciąż reprezentuje interesy istotnej części społeczeństwa[11]. Najważniejszymi tematami negocjacji były przyszłe wybory, urząd prezydenta, senat, praktyczne reformy struktury państwa oraz przywrócenie związków i stowarzyszeń[12].

Ogółem miały miejsce dwa spotkania plenarne (na rozpoczęcie i zakończenie obrad) oraz ok. 97 posiedzeń w zespołach, podzespołach i grupach roboczych[1].

Obradowano w dziesięciu podzespołach (alfabetycznie)[1]

  • ds. ekologii (8 posiedzeń),
  • ds. górnictwa (9 posiedzeń),
  • ds. polityki mieszkaniowej (4 posiedzenia),
  • ds. młodzieży (5 posiedzeń),
  • ds. nauki, oświaty i postępu technicznego (4 posiedzenia),
  • ds. reformy prawa i sądów (9 posiedzeń),
  • ds. rolnictwa (5 posiedzeń),
  • ds. środków masowego przekazu (6 posiedzeń),
  • ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego (1 posiedzenie),
  • ds. zdrowia (5 posiedzeń)

Obradowano również w kilku grupach roboczych, m.in. (alfabetycznie)[1]:

  • ds. indeksacji płac i dochodów (3 posiedzenia),
  • ds. majątkowych związków zawodowych,
  • ds. nowelizacji ustawy o związkach zawodowych,
  • ds. samorządu terytorialnego (3 posiedzenia),
  • ds. stowarzyszeń (3 posiedzenia),
  • ds. założeń do projektu ustawy o uprawnieniach niektórych pracowników do ponownego nawiązania stosunku pracy,
  • ds. ustawy o związkach zawodowych rolników indywidualnych.

Komplet stenogramów z posiedzeń Okrągłego Stołu jest przechowywany w Bibliotece Sejmowej[13].

Postanowienia

[edytuj | edytuj kod]
  • utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów; wybory większościowe (po 2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3);
  • kwotowe wybory do Sejmu – 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD (60%) oraz dla prokomunistycznych organizacji katolików – PAX, UChS i PZKS (5%). Ważny jest fakt, iż liczbę 299 podzielono na 264 i 35, z czego pierwsze były obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych, a drugie z tzw. listy krajowej, na której znajdowali się najbardziej znani przedstawiciele partyjni; o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni;
  • utworzenie urzędu Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na 6-letnią kadencję;
  • zwiększenie roli Sejmu jako naczelnego organu państwa, likwidacja Rady Państwa;
  • zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiła rejestrację NSZZ „Solidarność”, NSZZ RI „Solidarność”, NZS;
  • większe kompetencje Trybunału Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich;
  • dostęp opozycji do mediów (np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP, reaktywowanie „Tygodnika Solidarność”, powstanie dziennika opozycyjnego – Gazety Wyborczej);
  • przyjęcie „Stanowiska w sprawie polityki społecznej i gospodarczej oraz reform systemowych”, jednak bez większych konkretów w sprawie reform gospodarczych.

Uczestnicy obrad plenarnych

[edytuj | edytuj kod]

W obradach plenarnych oraz w zespołach uczestniczyli[14]:

Uczestnicy obrad „Okrągłego Stołu” z podziałem na strony[15]:

Strona rządowo-koalicyjna

[edytuj | edytuj kod]

Strona opozycyjno-solidarnościowa

[edytuj | edytuj kod]
Tabliczki z biogramami uczestników obrad po stronie opozycyjno-solidarnościowej ustawione na stole w Pałacu Prezydenckim (2019)

Obserwatorzy kościelni

[edytuj | edytuj kod]

Rzecznicy prasowi

[edytuj | edytuj kod]

Uczestnicy obrad w zespołach

[edytuj | edytuj kod]

Uczestnicy obrad w zespole ds. reform politycznych[16]

[edytuj | edytuj kod]
Strona opozycyjno-solidarnościowa

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

asystenci przewodniczących:

Uczestnicy obrad w zespole ds. gospodarki i polityki społecznej[16]

[edytuj | edytuj kod]
Strona opozycyjno-solidarnościowa

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

asystenci przewodniczących:

Uczestnicy obrad w zespole ds. pluralizmu związkowego[16]

[edytuj | edytuj kod]
Strona opozycyjno-solidarnościowa
Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brał udział także:

asystenci przewodniczących:

Obserwator z ramienia Międzynarodowego Biura Pracy MOP

Przewodniczący podzespołów i grup roboczych[1]

[edytuj | edytuj kod]

Podzespół ds. Ekologii:

Podzespół ds. Górnictwa:

Podzespół ds. Młodzieży:

Podzespół ds. Nauki, Oświaty i Postępu Technicznego:

Podzespół ds. Polityki Mieszkaniowej:

Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów:

Podzespół ds. Rolnictwa:

Podzespół ds. Środków Masowego Przekazu:

Podzespół ds. Zdrowia:

Grupa robocza ds. indeksacji płac i dochodów:

Grupa robocza ds. nowego ładu ekonomicznego:

Grupa robocza ds. samorządu terytorialnego:

Grupa robocza ds. stowarzyszeń

Kontrowersje wokół „Okrągłego Stołu”[1]

[edytuj | edytuj kod]
Debata Okrągły Stół – 30 lat później w redakcji „Gazety Wyborczej” (2019). Od lewej Andrzej Friszke i uczestnicy obrad w 1989: Adam Michnik, Bogdan Lis, Andrzej Gdula i Stanisław Ciosek

Część opozycji (m.in. Konfederacja Polski Niepodległej, Solidarność Walcząca oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów) kontestowała „Okrągły Stół”. W trakcie jego obrad Jacek Kuroń przekonał przewodniczącego KPN Leszka Moczulskiego, aby nie podważał ustaleń „Okrągłego Stołu”. Ówczesny przewodniczący NZS Mariusz Kamiński także dał się przekonać i wydelegował przedstawicieli NZS do rozmów w Podzespole ds. Młodzieży. Ugrupowania te nie były przeciwne „pokojowej” zmianie władzy, nie dążyły do zbrojnego obalenia ustroju PRL, jednak nie akceptowały „kontraktowego charakteru” okrągłego stołu. Do ówczesnych przeciwników „Okrągłego Stołu” należeli m.in. (alfabetycznie): Bogdan Borusewicz, Wiesław Chrzanowski, Ludwik Dorn, Andrzej Gwiazda, Bronisław Komorowski, Janusz Korwin-Mikke, Maciej Łopiński, Antoni Macierewicz, Kornel Morawiecki, Jan Olszewski (ostatecznie wziął udział w obradach – Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów) i Anna Walentynowicz. Część z nich (m.in. Bronisław Komorowski) zmieniła zdanie. Kontrowersje wokół negocjacji „Okrągłego Stołu” są nadal obecne w polskim życiu publicznym.

W opublikowanym oświadczeniu rządu RP na uchodźstwie (pierwszy rząd Edwarda Szczepanika) z 10 maja 1989 poinformowano, że postanowione w wyniku „porozumienia przy okrągłym stole” wybory do parlamentu z zapewnionym pozostawieniem 65% Sejmu w rękach komunistycznego reżymu, narzuconego Polsce w Jałcie przez Sowiety stanowi zaprzeczenie demokracji, dla której przywrócenia olbrzymie rzesze Polaków wybrały los politycznego uchodźstwa[17].

Narrację historyczną przedstawiającą obrady „Okrągłego Stołu” jako spisek jednej lub dwóch stron określa się jako czarna legenda, natomiast przedstawienie tamtych zajść jako idealny proces pokojowego przekazania władzy nazywa się białą legendą[18][19].

Mebel

[edytuj | edytuj kod]
Okrągły Stół ustawiony w Sali Kolumnowej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie z okazji 30. rocznicy rozpoczęcia obrad, 6 lutego 2019

Okrągły stół składa się z 14 segmentów, każdy segment to płyta stolarska pokryta okleiną dębową. Ze względu na tempo produkcji blat od spodu nie został polakierowany[20].

Zamówienie na stół złożono 3 października 1988 roku w Zakładach Wytwórczych Mebli Artystycznych w Henrykowie w warszawskiej dzielnicy Białołęka. Przy produkcji mebla pracowało ok. 15–20 osób. Zamówienie zrealizowano w 20 dni, stół został zmontowany w pałacu w Jabłonnie. Mebel kosztował 3 mln 826 tys. zł, a pracownicy otrzymali premie za tempo produkcji[20]. Później jednak wobec braku porozumienia („Solidarność” wycofała się z ustalonego terminu rozpoczęcia rozmów), w listopadzie stół wywieziono do magazynów producenta, by tam przeleżał jeszcze 10 tygodni[21][22]

Oryginalny stół znajduje się obecnie w sali na parterze lewego (północnego) skrzydła Pałacu Prezydenckiego w Warszawie. 6 lutego 2009 roku, podczas uroczystych obchodów 20-lecia obrad, stół został ponownie przeniesiony do Sali Kolumnowej. Od 2009 przy stole odbywają się lekcje historii dla uczniów warszawskich szkół[23].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia

[edytuj | edytuj kod]

Jednym z dokumentalistów tych wydarzeń był fotograf Erazm Ciołek. Jego zdjęcia z tego okresu były prezentowane m.in. na wystawie Okrągły Stół 1989 w fotografii Erazma Ciołka (Olsztyn 2014) i wydane w albumie „„Solidarność”, sierpień 1980 – sierpień 1989/„Solidarność”, August 1980 – August 1989” (2010)[25][26]. Spadkobiercy Erazma Ciołka (zm. 2012) nie wyrazili zgody na reprodukcję jego zdjęć na wolnej licencji[27].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Okrągły Stół – zespoły i podzespoły. okragly-stol.pl, 2014-06-01. [dostęp 2013-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-23)]. (pol.).
  2. ↑ Lech Mażewski, Solidarnościowe rozrachunki, Dom Wydawniczy Ostoja" 2005, ISBN 83-60048-01-0, str.102
  3. ↑ Mirosław Kofta i inni red., Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot: Smak Słowa, 2019, s. 218-221, ISBN 978-83-65731-77-7 [dostęp 2023-11-27].
  4. ↑ Edmund Wnuk-Lipiński, 25 lat po przełomie, „Wolność i Solidarność. Studia z dziejów opozycji wobec komunizmu i dyktatury”, 7, Europejskie Centrum Solidarności, 2014, s. 6-10.
  5. ↑ Michał Mryczko, 30 lat Okrągłego Stołu, część II – kontrowersje [online], intro.media - Rzeszowski Portal Informacyjny, 7 lutego 2019 [dostęp 2023-11-27] (pol.).
  6. ↑ Mirosław Kofta i inni red., Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot: Smak Słowa, 2019, s. 221-222, ISBN 978-83-65731-77-7 [dostęp 2023-11-28].
  7. ↑ a b c d e f Mariusz Jarosiński: Obrady Okrągłego Stołu. dzieje.pl. [dostęp 2012-04-08]. (pol.).
  8. ↑ Okrągły Stół, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-10].
  9. ↑ Jan Skórzyński: Pierwsza Magdalenka. onet.pl. [dostęp 2012-04-08]. (pol.).
  10. ↑ Mirosław Kofta i inni red., Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot: Smak Słowa, 2019, s. 240-242, ISBN 978-83-65731-77-7 [dostęp 2023-11-27].
  11. ↑ Mirosław Kofta i inni red., Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot: Smak Słowa, 2019, s. 243-245, ISBN 978-83-65731-77-7 [dostęp 2023-11-27].
  12. ↑ Mirosław Kofta i inni red., Psychologia Okrągłego Stołu, Sopot: Smak Słowa, 2019, s. 251-254, ISBN 978-83-65731-77-7 [dostęp 2023-11-27].
  13. ↑ Najcenniejsze w Polsce archiwalia sejmowej biblioteki. [w:] Kronika Sejmowa [on-line]. wrzesień/październik 2019. s. 102. [dostęp 2019-12-13].
  14. ↑ Marek Henzler – Ludzie Okrągłego Stołu, Polityka, 5 lutego 2009.
  15. ↑ Andrzej Garlicki: Rycerze Okrągłego Stołu. Warszawa: Czytelnik, 2004, s. 236–237. ISBN 83-07-02970-8.
  16. ↑ a b c „Okrągły stół”. Oprac. Krzysztof Dubiński, Warszawa 1999.
  17. ↑ Oświadczenie rządu – emigracja niepodległościowa wobec wyborów w PRL. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 59–60, nr 4 z 29 czerwca 1989. 
  18. ↑ Biała i czarna legenda obrad [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  19. ↑ Okrągły Stół bez czarnej i białej legendy. Co się tam działo naprawdę? [online], oko.press [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  20. ↑ a b Wojciech Harpula: To ja zrobiłem Okrągły Stół. Onet.pl. [dostęp 2015-05-08]. (pol.).
  21. ↑ To ja zrobiłem Okrągły Stół [dostęp 19.05.2010]
  22. ↑ Debata Wałęsa – Miodowicz. [dostęp 2010-05-19]. (pol.).
  23. ↑ Pałac Prezydencki w Warszawie. prezydent.pl, 4 sierpnia 2009. [dostęp 2012-12-01].
  24. ↑ Tablica 4 czerwca 2014. [w:] Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego [on-line]. is.uw.edu.pl, 6 czerwca 2014. [dostęp 2018-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 sierpnia 2018)].
  25. ↑ Erazm Ciołek 25 lat od Okrągłego Stołu – News O.pl [online], O.pl Polski Portal Kultury [dostęp 2018-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-10].
  26. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, „Solidarność”, sierpień 1980 – sierpień 1989/„Solidarność”, August 1980 – August 1989, „Instytut Pamięci Narodowej” [dostęp 2018-01-09] (pol.).
  27. ↑ Commons:Deletion requests/File:Okragly Stol 1989.jpg – Wikimedia Commons [online], commons.wikimedia.org [dostęp 2018-01-09] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Upadek komunizmu w Europie
Polska
Węgry
Czechosłowacja
NRD
Rumunia
Bułgaria
Jugosławia
Albania
ZSRR
Kraje bałtyckie
Pozostały obszar

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Okrągły_Stół_(Polska)&oldid=74924110”