Iława: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Popups: Przywrócenie wersji autora HAKERmedia; obie nie działają po https
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 63: Linia 63:
{{osobny artykuł|Historia Iławy|Kalendarium historii Iławy}}
{{osobny artykuł|Historia Iławy|Kalendarium historii Iławy}}


Historia miasta Iława (niem. ''Deutsch-Eylau'') sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami ''Ylawia'' (1317 r.), ''Ilow themptonikalis'' (1421 r.), ''Deutschen Ilow'' (1404 r.), ''Deutschen Ylaw'' (1421 r.), ''Ylow'' (1437). Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]] dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej [[Bitwa pod Chojnicami|bitwie pod Chojnicami]] Iława [[Umowa z Malborka (1454)|znalazła się]] w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku [[Wojna trzynastoletnia|wojny 13-letniej 1454-1466]], Iława przez pewien czas w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione. W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście w 1628 roku weszli do niego Szwedzi. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r.
Historia miasta Iława (niem. ''Deutsch-Eylau'') sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami ''Ylawia'' (1317 r.), ''Ilow themptonikalis'' (1421 r.), ''Deutschen Ilow'' (1404 r.), ''Deutschen Ylaw'' (1421 r.), ''Ylow'' (1437). Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]] dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej [[Bitwa pod Chojnicami|bitwie pod Chojnicami]] Iława [[Umowa z Malborka (1454)|znalazła się]] w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku [[Wojna trzynastoletnia|wojny 13-letniej 1454-1466]], Iława przez pewien czas w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione. W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas [[Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)|wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły]], mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie<ref>{{Cytuj |tytuł = Kadrinazi |data dostępu = 2019-12-09 |opublikowany = kadrinazi.blogspot.com |url = https://kadrinazi.blogspot.com/search?updated-max=2019-10-28T13:52:00Z&max-results=7 |język = pl}}</ref>. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r.
[[Plik:Plan Iławy z 1810 roku.PNG|mały|upright=1.2|lewo|Plan Iławy z 1810 roku]]
[[Plik:Plan Iławy z 1810 roku.PNG|mały|upright=1.2|lewo|Plan Iławy z 1810 roku]]
W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieścił się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Rosjan Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.
W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieścił się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Rosjan Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.

Wersja z 13:16, 9 gru 2019

Iława
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

iławski

Data założenia

1305

Prawa miejskie

1305

Burmistrz

Dawid Kopaczewski

Powierzchnia

21,88 km²

Wysokość

100–150 m n.p.m.

Populacja (11.02.2018)
• liczba ludności
• gęstość


33 128[1]
1513 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

14-200, 14-201, 14-202

Tablice rejestracyjne

NIL

Położenie na mapie powiatu iławskiego
Mapa konturowa powiatu iławskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Iława”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Iława”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Iława”
Ziemia53°35′47″N 19°33′56″E/53,596389 19,565556
TERC (TERYT)

2807011

SIMC

0964650

Urząd miejski
ul. Niepodległości 13
14-200 Iława
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Iława (niem. ⓘDeutsch Eylau, prus. Īlawa[potrzebny przypis]) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu iławskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miasto jest położone na Pojezierzu Iławskim, nad najdłuższym jeziorem w Polsce[2] – Jeziorakiem. Leży na terenie historycznej Pomezanii i na terenie określanym od XVI wieku jako Prusy Górne niem. Oberland. Przez Iławę przepływają rzeki Iławka i Tynwałd[3]. W obrębie administracyjnym miasta znajduje się największa wyspa śródlądowa w Polsce – Wielka Żuława[4] która ma stałe połączenie promowe z miastem[5]. Miasto leży na terenie Zielonych Płuc Polski – obszaru charakteryzującego się czystym powietrzem i różnorodnością systemu przyrodniczego. Od zachodu i północy Iławę otacza Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego[6].

Iława jest ośrodkiem wypoczynkowym, paraolimpijskim i turystycznym. W lesie tuż pod Iławą znajdują się dwa ośrodki wczasowe Telewizji Polskiej (Sarnówek i Tłokowisko) do których zjeżdżają się dziennikarze na wypoczynek[7][8]. Z Iławy można dopłynąć aż do Morza Bałtyckiego poprzez jezioro Jeziorak i zabytkowy, unikatowy na skalę światową Kanał Elbląski[9]. Przed II wojną światową miejscowość nazywana była „Perłą Oberlandu”[10]. Nad jeziorem Silm znajduje się jeden z kilku na świecie ośrodków szkolenia kapitanów żeglugi morskiej i pilotów portowych, uczą się oni manewrować statkami morskimi na zminiaturyzowanych modelach[11]. Miasto nazywane jest letnią stolicą jazzu tradycyjnego ze względu na organizowany tu najstarszy festiwal tego gatunku muzyki w Europie – Old Jazz Meeting „Złota Tarka”[12]. W Iławie znajduje się Papieska Kalwaria Pojezierza Iławskiego której stacje Drogi Krzyżowej w kształcie kajaków nawiązują i upamiętniają do dwukrotnego pobytu Karola Wojtyły nad Jeziorakiem, po którym przyszły Papież pływał kajakiem z młodzieżą[13]. Iława leży na Drodze św. Jakuba (jednego z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych na świecie) prowadzącym do katedry do Santiago de Compostella w Hiszpanii.

Warunki naturalne

Mapa przedstawiająca rozmieszczenie terenów zielonych w Iławie

Wedle danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 21,88 km²[14], lokując miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim oraz piątym co do liczby mieszkańców.

Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi. W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączącej okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.

Ponad stuletni dąb przy kościele pw. Przemienienia Pańskiego

W okolicy Iławy znajdują się m.in.:

Historia

Widokówka z 1905 roku. „Pozdrowienia z Iławy!” – panorama miasta z widokiem na Kościół, jezioro Jeziorak, dworzec Iława Miasto, koszary, przystań
 Osobne artykuły: Historia Iławy i Kalendarium historii Iławy.

Historia miasta Iława (niem. Deutsch-Eylau) sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami Ylawia (1317 r.), Ilow themptonikalis (1421 r.), Deutschen Ilow (1404 r.), Deutschen Ylaw (1421 r.), Ylow (1437). Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie Związku Pruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku wojny 13-letniej 1454-1466, Iława przez pewien czas w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione. W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie[15]. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r.

Plan Iławy z 1810 roku

W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieścił się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Rosjan Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.

Po wojnie Iława w 1945 r. została włączona do Polski, na te tereny zaczęli przybywać urzędnicy i osadnicy polscy. W 1948 r. wywieziono z Iławy większość ludności pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Iława była i jest jednym z najbardziej rozwijających się miast na Warmii i Mazurach[16][17]. W czasach Polski Ludowej w mieście powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, fabryka podzespołów samochodowych, tartak, zakłady prefabrykatów trzcinowych, betoniarnia, wytwórnia cegły silikatowej i zakłady młynarskie[18].

W latach 80. XX w. w iławskim zakładzie karnym byli internowani działacze Solidarności, m.in.: Antoni Macierewicz, Bronisław Geremek, Ryszard Kalinowski, Jan Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk, Tadeusz Witkowski.

Toponimia

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 roku. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV w. pojawiła się forma Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – pol. miasto), a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 7 maja 1946[19].

Symbole miasta

 Zobacz też: Herb Iławy, Hejnał Iławy i Flaga Iławy.

Architektura

Zabytki

Kościół Przemienienia Pańskiego
Jezioro Jeziorak i zabytkowy młyn elektryczny

Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Rosjan) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy.

Lista zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych[20]:

  • układ urbanistyczny, nr rej.: 516 (I/8) z 30.12.1957,
  • Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1933 r. przebudowany po 1945, nr rej.: A-4475 z 28.06.2007,
  • Kościół Przemienienia Pańskiego, z 1 poł. XIV w., nr rej.: 134 z 16.09.1949,
  • pozostałości murów obronnych z 1 poł. XV w., nr rej.: 590 z 7.03.1961,
  • ratusz z końca XIX w., nr rej.: 1534 z 9.11.1994,
  • budynek administracyjny d. rzeźni, ul. Dąbrowskiego 11, z 1905 r., nr rej.: A-4500 z 22.02.2008,
  • budynek dworca kolejowego z 1905 r., nr rej.: A-2282 z 16.08.2006,
  • zespół peronów z wiatami i tunelami, nr rej.: A-4578 z 31.08.2011,
  • stajnia-wozownia, ul. Jana III Sobieskiego, z końca XIX w., nr rej.: 4281 z 11.10.1993,
  • dawny budynek produkcyjny gazowni (obecnie Cerkiew św. Jana Teologa), ul. Jagiellończyka, z 1899 r., przebudowany w 1910 r., nr rej.: 4299 z 2.11.1993,
  • plebania, ul. Kościelna 1, z lat 1902–1903, nr rej.: A-4497,
  • budynek szkoły (obecnie Gimnazjum nr 1), ul. Kościuszki 2, z 1899 r., nr rej.: 1538 z 18.03.1987,
Zabytkowy młyn wodny na rzece Iławce
  • dom, ul. Kościuszki 6, z 1910 r., nr rej.: 1540 z 18.03.1987,
  • kamienica, ul. Kościuszki 14, z przełomu XIX/XX w., nr rej.: A-4358 z 17.11.2006,
  • dom, ul. Kościuszki 15, z 3 ćw. XIX w., nr rej.: 1543 z 18.03.1987,
  • kamienica z oficyną, ul. Kościuszki 27, z pocz. XX w., nr rej.: A-4356 z 17.11.2006,
  • kamienica, ul. Niepodległości 4, z ok. 1900 r., nr rej.: A-4502 z 22.02.2008,
  • kamienica, ul. Niepodległości 4 (4 b?), z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1547 z 18.03.1987,
  • hala miejska (obecnie Kino Pasja), ul. Niepodległości 13b, z końca XIX w., przebudowany w 1920 r., nr rej.: A-1989 z 30.12.2002,
  • willa, ul. Ostródzka 2, z końca XIX w., nr rej.: A-4501 z 22.02.2008,
  • willa, ul. Sienkiewicza 10, z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1548 z 18.03.1987,
  • budynek administracyjny Stacji Uzdatniania Wody, ul. Wodna 2, z 1903 r., nr rej.: A-4498 z 4.2.2008
  • budynek dawnego magazynu Urzędu Prowiantowego, ul. Wyszyńskiego 31, wybudowany po 1880 r., nr rej.: A-4581 z 418.10.2011,
  • wodociągowa wieża ciśnień, ul. 1 Maja, nr rej.: 1539 z 18.03.1987,
  • wodociągowa wieża ciśnień, przed dworcem PKP, nr rej.: 1618 z 28.12.1998,
  • wodociągowa wieża ciśnień, na terenie ZNTK, nr rej.: 1619 z 28.12.1998,
  • dawny młyn wodny z budynkiem gospodarczo-mieszkalnym, ul. Kościuszki 24, z 1912 r., nr rej.: A-4596 z 17.07.2012,
  • młyn (obecnie budynek usługowo-magazynowy), ul. Sobieskiego 12, z końca XIX w., nr rej.: A-4499 z 18.02.2008.

Obiekty historyczne

Neoklasycystyczno-secesyjny pałacyk w Iławie

Demografia

Widok na osiedle Kopernika w Iławie od północy
Mapa okolic Małego Jezioraka, u góry widoczne Stare Miasto, a na dole Gajerek

Dane z 30 czerwca 2009[21]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 32 349 100 16 975 52,2 15 516 47,8
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1485 775,8 709,1

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto miało 33 775 mieszkańców.

 Zobacz więcej w artykule Historia Iławy, w sekcji Populacja.
  • Piramida wieku mieszkańców Iławy w 2016 roku
Piramida wieku Iława 2016

[22]

Osiedla w Iławie

Podział administracyjny Iławy
  • Stare Miasto
  • Centrum
  • Ostródzkie
  • Piastowskie
  • Młodych
  • Kormoran
  • Lipowy Dwór
  • Gajerek
  • Podleśne
  • XXX-lecia
  • Dzielnica Przemysłowa
  • Lubawskie
  • Kopernika
  • Nowy Świat
  • Słoneczne
  • Marina Iława
  • Wojska Polskiego
  • Sobieskiego

Transport

 Osobny artykuł: Transport w Iławie.
Mapa obrazująca sieć dróg, linii kolejowych oraz szlaków wodnych w Iławie
Dworzec Iława Główna

Transport drogowy

Miasto stanowi węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. Krzyżują się w nim następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

Iławscy przewoźnicy
  • PKS Iława – przedsiębiorstwo obsługujące komunikację regionalną i dalekobieżną[23]
  • ZKM Iława – zakład obsługujący komunikację miejską[24]

Transport kolejowy

Iława jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce, tylko tu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zatrzymuje się pociąg Pendolino[25]. Miasto posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:

  • Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
  • Iława – Gdańsk – Słupsk – Koszalin – Szczecin
  • Iława – Toruń – Poznań – Wrocław
  • Iława – Olsztyn – Ełk – Białystok
  • Iława – Brodnica (linia nieczynna)

W mieście istnieją dwa dworce kolejowe:

Transport śródlądowy

  • Miejski tramwaj wodny „Ilavia” – rejsy spacerowe i czarterowe po Jezioraku[26]
  • Żegluga Ostródzko-Elbląska – rejsy spacerowe statkiem „Bocian po Jezioraku (Port Iława – Sarnówek – Port Iława)[27]
  • Prom międzybrzegowy – przeprawa na Wielką Żuławę[28]

Kultura

Życie kulturalne

Kino-Teatr Pasja

Świętem Miasta jest 11 czerwca, upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku[29].

Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury[30]. Przy ICK działa kinoteatr „Pasja”, w ramach którego działa DKF „Kadr”[31].

W Iławie działa Miejska Biblioteka Publiczna[32], a także Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna wchodząca w skład Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Iławie[33] oraz filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu. W mieście znajduje się kilka galerii sztuki[34].

Festiwale

Muzea

  • Żeglarska Izba Pamięci[40]
  • Muzeum Motoryzacji i Wojskowości[41]
  • Muzeum Grafiki „Mon petit Louvre”[42]

Media lokalne

Prasa lokalna

  • Kurier Iławski (tygodnik)
  • Gazeta Iławska, dodatek tygodniowy do Gazety Olsztyńskiej (tygodnik)
  • Życie Regionu (tygodnik)
  • Panorama Regionu (miesięcznik)[43]
  • Powiat Iławski – Miesięcznik Regionalny[44]
  • Uroczysko – gazeta dla dzieci i młodzieży wydawana przez Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich, ukazująca się trzy razy w roku[45]

Telewizja

  • Iławska Telewizja Internetowa ilawatv.pl

Radio

Lokalne serwisy internetowe

  • ilawa.pl
  • ilawa.wm.pl
  • powiatilawski.pl
  • ilawa.naszemiasto.pl
  • infoilawa.pl
  • ilawa.dlawas.info

Iława w kulturze

W 1974 r. na wyspie Wielka Żuława nagrywano film Gniazdo w reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego[46]. W Iławie i nad Jeziorakiem rozgrywała się akcja dwóch przygód „Pana Samochodzika” – Nowe przygody Pana Samochodzika oraz Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego[47]. W listopadzie 1995 r. Volker Schlöndorff (twórca m.in. „Blaszanego bębenka”) nakręcił sceny do swojego filmu Król Olch z Johnem Malkovichem w ruinach zamku w Szymbarku (8 km od Iławy)[48]. W 1989 roku został nagrany przez TVP film dokumentalny Krwawa Iława o iławskim zakładzie karnym słynącym z buntów, pacyfikacji i samookaleczeń, a także z pobicia internowanych wiosną 1982 roku[49].

Edukacja

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Mikołaja Kopernika
  • Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Marii Konopnickiej
  • Szkoła Podstawowa Nr 3 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Olimpijczyków
  • Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Polskich Podróżników
  • Szkoła Podstawowa Nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Noblistów
  • ZPS-W Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Szkoła Podstawowa w CKU nr 1

Szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne

Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
  • Zespół Szkół im. Bohaterów Września 1939 Roku
  • Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
  • Centrum Edukacji
  • Centrum Edukacji Dorosłych „Alfa”
  • Centrum Edukacji Zawodowej
  • CKU nr 1 (w Zakładzie Karnym)
  • Liceum dla dorosłych „Eduma”

Szkoły wyższe

Szkoły artystyczne

  • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda

Administracja i polityka

Ratusz miejski

Samorząd

 Osobny artykuł: Władze miasta Iławy.

Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ul. Niepodległości.

Miasto jest siedzibą Starostwa powiatu iławskiego. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Iława.

Mieszkańcy Iławy wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 34 (Elbląg).

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
Cerkiew św. Jana Teologa
Sala Królestwa Świadków Jehowy[50]
  • zbór Iława-Wschód
  • zbór Iława-Zachód
Sala Królestwa[50]

Sport i rekreacja

Memoriał Huberta Wagnera 18 sierpnia 2005 r. w hali sportowo-widowiskowej

Iława jest ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów. Miasto posiada stadion sportowy, halę widowiskowo-sportową, basen sportowy (Centrum Rekreacyjno-Sportowe), kręgielnię, tor do ekstremalnej jazdy rowerowej Pumptrack, skatepark, kryte lodowisko, miasteczko ruchu drogowego, 2 plaże strzeżone, 3 boiska Orlik, tor motocrossowo-rowerowo-przeprawowy, strzelnicę leśną, tor wioślarski, pole do mini-golfa, a także kilka siłowni[34]. 18 listopada 1992 roku na Stadionie Miejskim w Iławie odbył się towarzyski mecz piłkarski Polska–Łotwa[57]. W Iławie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych.

Stadion Miejski w Iławie

W mieście istnieje klub sportowy Jeziorak Iława, składający się z kilku sekcji, m.in. piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa stołowego i taekwondo. Ponadto w Iławie istnieją lokalne kluby, instytucje i stowarzyszenia skupiające osoby uprawiające m.in. sztuki walki, wioślarstwo, siatkówkę, tenis ziemny, lekkoatletykę, pływanie, strzelectwo i kolarstwo[58].

W Iławie działa hufiec Związku Harcerstwa Polskiego. W ramach hufca działają dwie drużyny wielopoziomowe, trzy drużyny wędrowników (16–21 lat), jedna drużyna harcerzy starszych (13–16 lat), cztery drużyny harcerzy (19–13 lat) i cztery drużyny zuchów[59].

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze[60]

  • Szlak żółty (28,3 km): z Iławy do Samborowa wzdłuż jeziora Jeziorak
  • Szlak niebieski (26 km): z Iławy przez Sarnówek do Siemian wzdłuż jeziora Jeziorak
  • Szlak zielony (41,3 km): z Iławy do Kamieńca
  • Leśna ścieżka dydaktyczna „Jasne”
  • Leśna ścieżka dydaktyczna „Silm”

Szlaki rowerowe[61]

Szlaki kajakowe[62]

  • Szlak kajakowy im. Jana Pawła II – Ostróda – Miłomłyn – Siemiany – Gizerek – IŁAWA[218]
  • Szlak kajakowy Stare Jabłonki – Miłomłyn – IŁAWA (dł. 63,4 km) – Stare Jabłonki – J. Szeląg M. – J. Szeląg W. – J. Pauzeńskie – Ostróda – J. Drwęckie – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Jeziorak – Chmielówka – Makowo – Szałkowo – IŁAWA
  • Szlak kajakowy IŁAWA – Stare Jabłonki (dł. 73,3 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Pauzeńskie – J. Szeląg W.i M. – S. Jabłonki
  • Szlak kajakowy IŁAWA – IŁAWA (dł. 136,7 km) – Rz. Iławka – Rz. Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Szeląg Wielki – J. Szeląg M.- Stare

Jabłonki – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Dauby – J. Jeziorak – IŁAWA

  • Szlak kajakowy tzw. pętla toruńska (dł. 483 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – Toruń – Bratian – NML – Kurzętnik – Brodnica – Golub -Dobrzyń – Lubicz – Toruń – Wisła – Elbląg – Chełmno – Świecie – Grudziądz – Gniew – Biała Góra – Rz. Nogat – Malbork – K. Jagielloński – Elbląg – K. Elbląski – Jeziorak – IŁAWA

Szlaki żeglarskie[62]

  • Szlak Kanału Iławskiego i Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zatoka Kraga – Jezioro Dauby – Jezioro Karnickie – Miłomłyn – K. Elbląski – J. Drwęckie[219]
  • Szlak Jeziora Jeziorak i Płaskiego – IŁAWA – Siemiany – Jerzwałd
  • Szlak Jeziora Jeziorak i Ewingi – IŁAWA – Siemiany – Matyty – Dobrzyki – Zalewo
  • Szlak Kanału Iławskiego i Kanału Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zat. Kraga – K. Iławski – Miłomłyn – K. Elbląski

Gospodarka i przemysł

W powiecie iławskim jest drugie co do wielkości, najniższe bezrobocie w województwie warmińsko-mazurskim (5,8%) zaraz po powiecie grodzkim Olsztyn (5,1%) – dane na koniec sierpnia 2016 roku[63]. W Iławie znajduje się podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Miasta partnerskie

Mapa Europy z zaznaczonymi miastami partnerskimi Iławy
Iława widok z kosmosu; z lewej strony widoczna wyspa Wielka Żuława o powierzchni 84 ha jest jedną z największych wysp śródlądowych Europy[64]
Miasto Kraj Data podpisania umowy
 Gargždai  Litwa 30.05.1998
 Herborn  Niemcy 21.11.1998
 Tholen  Holandia 1.06.1994

Honorowi obywatele Iławy[65]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ [1], w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Jeziorak najdłuższe Jezioro w Polsce.
  3. ↑ GC6G220 #Rzeka Tynwałd# (Traditional Cache) in Warmińsko-Mazurskie, Poland created by Palin1992@ [online], geocaching.com [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  4. ↑ Iława: Wielka Żuława – największa śródlądowa wyspa w Polsce – Moje Mazury.
  5. ↑ Prom na wyspę Wielka Żuława, Chodkiewicza Jana Karola, hetm. 14-202 – Prom, numer telefonu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  6. ↑ Mazury Travel – Portal Warmii i Mazur W-M ROT – Rekreacja: Iława [online], mazurytravel.com.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  7. ↑ eholiday.pl.
  8. ↑ Tłokowisko Ośrodek Wypoczynkowy Telewizja Polska S.A. | Siemiany.
  9. ↑ http://www.polskieszlaki.pl/ilawa.html.
  10. ↑ Iława na starych pocztówkach – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  11. ↑ Szkoła Kapitanów na jeziorze Slim pod Iławą – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  12. ↑ Edupedia – Iława (Słownik nazw geograficznych).
  13. ↑ http://prymaspolski.pl/papieska-kalwaria/.html.
  14. ↑ 2009 r.. „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym”, 2009-08-20. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  15. ↑ Kadrinazi [online], kadrinazi.blogspot.com [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  16. ↑ Iława na starych pocztówkach – Moje Mazury.
  17. ↑ castleofpoland.pl.
  18. ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 98.
  19. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  20. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 62 [dostęp 2015-10-05].
  21. ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  22. ↑ Iława » mapy, nieruchomości, GUS, szkoły, kody pocztowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2018-01-11] (pol.).
  23. ↑ PKS Iława. pks-ilawa.pl. [dostęp 2019-07-26].
  24. ↑ Zakład Komunikacji Miejskiej Sp. z.o.o. w Iławie – Strona główna [online], zkm.ilawa.pl [dostęp 2019-07-26].
  25. ↑ Wyborcza.pl [online], olsztyn.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-24].
  26. ↑ Rejs tramwajem wodnym „Ilavia”. polskaatrakcyjna.pl. [dostęp 2016-12-30].
  27. ↑ Żegluga Ostródzko-Elbląska. zegluga.com.pl. [dostęp 2016-12-30].
  28. ↑ Prom na wyspę Wielka Żuława. mapa.targeo.pl. [dostęp 2016-12-30].
  29. ↑ § 4. Statut Miasta Iławy (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z 2003 r., Nr 81, poz. 1176).
  30. ↑ Iławskie Centrum Kultury. ickilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  31. ↑ Pasja (Iława). audiowizualni.pl. [dostęp 2016-12-31].
  32. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Iławie. biblioteka.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  33. ↑ Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna. pcre.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  34. ↑ a b Atrakcje Iławy. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  35. ↑ a b c Imprezy w Iławie. portal.abczdrowie.pl. [dostęp 2016-12-31].
  36. ↑ W rytmie jazzu. polskaniezwykła.pl. [dostęp 2016-12-31].
  37. ↑ Jeziorak Szanty. szantymaniak.pl. [dostęp 2016-12-31].
  38. ↑ Tegoroczna Iławska Fama Rock Festiwal w nowej formule. ilawa.wm.pl, 2016-04-02. [dostęp 2016-12-31].
  39. ↑ Iława. Druga odsłona młodzieżowej imprezy PARK JAM. infoilawa.pl, 2016-04-27. [dostęp 2016-12-31].
  40. ↑ Atrakcje Iławy [online], it-ilawa.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  41. ↑ Iława. Powstaje muzeum wojskowości i motoryzacji z torem taktycznym [online], infoilawa.pl [dostęp 2018-03-17] (pol.).
  42. ↑ {{{tytuł}}} [online].
  43. ↑ Panorama Regionu. encyklopedia.warmia.mazury.pl. [dostęp 2016-12-30].
  44. ↑ Powiat iławski miesięcznik regionalny. polskaprasa.cba.pl. [dostęp 2016-12-30].
  45. ↑ Biuletyn Uroczysko. parkikrajobrazowewarmiimazur.pl. [dostęp 2016-12-30].
  46. ↑ Jak w Iławie „Gniazdo” kręcili – wystawa fotograficzna – Moje Mazury [online], mojemazury.pl [dostęp 2017-11-24].
  47. ↑ Nowe przygody Pana Samochodzika – Zbigniew Nienacki (231046) – Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  48. ↑ Król Olch (1996) – Filmweb [online], filmweb.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  49. ↑ Krwawa Iława. filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-30].
  50. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18].
  51. ↑ Parafie – Diecezja Elbląska. diecezja.elbląg.pl. [dostęp 2016-12-30].
  52. ↑ Parafia greckokatolicka pw. św. Jana Apostoła. cerkiew.nazwa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  53. ↑ Iława. metodyści.pl. [dostęp 2016-12-30].
  54. ↑ Ewangelicy w Iławie. ostroda.luteranie.pl. [dostęp 2016-12-30].
  55. ↑ Zbór Betezda. kz.pl. [dostęp 2016-12-30].
  56. ↑ Adresy Kościołów (miejsca nabożeństw). adwentysci.org.pl. [dostęp 2016-12-30].
  57. ↑ 18.11.1992 – Polska vs Łotwa – mecz towarzyski. hppn.pl. [dostęp 2016-12-31].
  58. ↑ Iławskie Targi Sportu. osrodek.ilawa.pl. [dostęp 2016-12-31].
  59. ↑ Związek Harcerstwa Polskiego. ilawa.zhp.pl. [dostęp 2016-12-30].
  60. ↑ Aleje i szlaki piesze. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  61. ↑ Aleje i szlaki rowerowe. it-ilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  62. ↑ a b Pojezierze Iławskie.Szlaki.Makroregion płn.-wsch. Polski [online], pojezierzeilawskie.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  63. ↑ Stopa bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim w 2016r.. ilawa.praca.gov.pl. [dostęp 2016-12-30].
  64. ↑ moniter-inwestycji.pl.
  65. ↑ Honorowi obywatele Iławy. infoilawa.pl. [dostęp 2016-12-30].
  66. ↑ Zasłużeni dla Iławy. Zaszczytne grono znów się powiększa i to dość znacznie. infoilawa.pl, 2015-08-21. [dostęp 2016-12-30].
  67. ↑ Prof. Bronisław Jastrzębski odebrał statuetkę „Honorowego Obywatela Iławy”. infoilawa.pl, 2016-09-27. [dostęp 2016-12-30].

Linki zewnętrzne

Miasta województwa warmińsko-mazurskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa warmińsko-mazurskiego

Powiat iławski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Gmina Iława

Siedziba gminy: Iława

Wsie
Kolonie
Osady
Osady leśne
Części wsi

Herb Gminy Iława

Powiat suski (1945–1958)
  • Siedziba powiatu – Susz (do 13 VIII 1946)
  • Iława (od 14 VIII 1946)
Przynależność wojewódzka
Miasta (do 1958 →)
Gminy wiejskie (1945–54)
Gromady
(1954–58 →)
Powiat iławski (1959–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (← od 1959)
Gromady
(1959-72)
Gminy wiejskie (1973-75)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iława&oldid=58209801”