Mińsk: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej
Linia 90: Linia 90:


=== I Rzeczpospolita ===
=== I Rzeczpospolita ===
Po [[Unia lubelska|unii lubelskiej]] w 1569 r., Mińsk wchodził w skład [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]]. W 1582 r. zbudowano murowany ratusz oraz powstało [[Kolegium Jezuitów w Mińsku|kolegium zakonu jezuitów]]. Od 1599 r. co dwa lata, na przemian z [[Nowogródek|Nowogródkiem]], w Mińsku odbywała się wiosenna sesja [[Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego|Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego]] (jesienna zawsze w [[Wilno|Wilnie]]). W 1633 r. został zbudowany w Mińsku klasztor bernardynów. W czasie [[Wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojny z Moskwą]], 11 lipca 1655 miasto zajęły wojska moskiewskie. W 1656 r. rozpoczęto budowę klasztoru jezuitów. W 1659 r. powstała pierwsza apteka. W maju 1660 r. w mieście obradowali polscy komisarze planujący dalsze posunięcia w wojnie z Rosją. 27 czerwca doszło do bitwy pod [[bitwa pod Połonką|Połonką]], gdzie wojska Rzeczypospolitej odniosły zwycięstwo, po czym tej samej nocy z 28 czerwca na 29 czerwca [[Stefan Czarniecki|Czarniecki]] wysłał w stronę Mińska 12 chorągwi pod dowództwem Pawła Borzęckiego. Następnie zwycięska armia dotarła do Mińska. W 1664 miasto trzy razy odwiedził król [[Jan II Kazimierz Waza]]. Pod koniec XVII wieku miasto było ufortyfikowane wałami ziemnymi, znajdował się w nim zamek starosty, murowany dwór Hlebowicza oraz liczne klasztory<ref>[http://www.wilanow-palac.pl/rosyjski_dyplomata_pawel_tolstoj_w_minsku.html Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj w Mińsku.]</ref>.
Po [[Unia lubelska|unii lubelskiej]] w 1569 r., Mińsk wchodził w skład [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]]. W 1582 r. zbudowano murowany ratusz oraz powstało [[Kolegium Jezuitów w Mińsku|kolegium zakonu jezuitów]]. 24 i 27 lutego 1596 roku w Mińsku odbył się popis ochotniczych oddziałów z powiatów mińskiego, lidzkiego i połockiego udających się przeciwko powstańcom Nalewajki. Od 1599 r. co dwa lata, na przemian z [[Nowogródek|Nowogródkiem]], w Mińsku odbywała się wiosenna sesja [[Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego|Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego]] (jesienna zawsze w [[Wilno|Wilnie]]). W 1633 r. został zbudowany w Mińsku klasztor bernardynów. W czasie [[Wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojny z Moskwą]], 11 lipca 1655 miasto zajęły wojska moskiewskie. W 1656 r. rozpoczęto budowę klasztoru jezuitów. W 1659 r. powstała pierwsza apteka. W maju 1660 r. w mieście obradowali polscy komisarze planujący dalsze posunięcia w wojnie z Rosją. 27 czerwca doszło do bitwy pod [[bitwa pod Połonką|Połonką]], gdzie wojska Rzeczypospolitej odniosły zwycięstwo, po czym tej samej nocy z 28 czerwca na 29 czerwca [[Stefan Czarniecki|Czarniecki]] wysłał w stronę Mińska 12 chorągwi pod dowództwem Pawła Borzęckiego. Następnie zwycięska armia dotarła do Mińska. W 1664 miasto trzy razy odwiedził król [[Jan II Kazimierz Waza]]. Pod koniec XVII wieku miasto było ufortyfikowane wałami ziemnymi, znajdował się w nim zamek starosty, murowany dwór Hlebowicza oraz liczne klasztory<ref>[http://www.wilanow-palac.pl/rosyjski_dyplomata_pawel_tolstoj_w_minsku.html Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj w Mińsku.]</ref>.


W 1708 r., na rozkaz [[Piotr I Wielki|Piotra I]], miasto zostało spalone przez [[Rosjanie|Rosjan]]. W 1733 miasto okupowała prawie dwa lata armia rosyjska. W 1773 Komisja Edukacji Narodowej utworzyła w mieście „szkołę akademicką”. Wskutek zagarnięcia w I rozbiorze części wschodnich województw przez Rosję, odbywające się od 1599 r. sesje Trybunału Litewskiego przeniesiono w 1775 r. z Mińska do Grodna, co spowodowało dalszą utratę znaczenia przez miasto.
W 1708 r., na rozkaz [[Piotr I Wielki|Piotra I]], miasto zostało spalone przez [[Rosjanie|Rosjan]]. W 1733 miasto okupowała prawie dwa lata armia rosyjska. W 1773 Komisja Edukacji Narodowej utworzyła w mieście „szkołę akademicką”. Wskutek zagarnięcia w I rozbiorze części wschodnich województw przez Rosję, odbywające się od 1599 r. sesje Trybunału Litewskiego przeniesiono w 1775 r. z Mińska do Grodna, co spowodowało dalszą utratę znaczenia przez miasto.

Wersja z 18:55, 7 kwi 2015

Mińsk
Мінск
Ilustracja
Plac Zwycięstwa w Mińsku
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

miasto Mińsk

Zarządzający

Andrej Szorac

Powierzchnia

348,846223[1] km²

Wysokość

280 m n.p.m.

Populacja (2015)
• liczba ludności
• gęstość


1 938 400<[2]
5530 os./km²

Nr kierunkowy

+375 17

Kod pocztowy

220xxx

Tablice rejestracyjne

7

Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Górne Miasto w Mińsku
Kościół św. Szymona i Heleny
Ratusz i katedra katolicka

Mińsk, dawniej Mińsk Litewski (biał. Мінск (hist. Менск); ros. Минск; jid. מינסק, Minsk) – stolica Białorusi, nad Świsłoczą; miasto wydzielone i obwodowe; największy ośrodek gospodarczy, kulturalny i naukowy kraju. Sekretariat założonej w 1991 Wspólnoty Niepodległych Państw.

Był miastem królewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego I Rzeczypospolitej[3].

Nazwa

Pochodzenie

Obecnie większość badaczy toponimii uważa, że nazwa miasta pochodzi od niewielkiej rzeki o nazwie Mieńka (Mień, Mienia), nad którą został założony Mińsk[4][5]. Białoruski historyk Mikoła Kuźniacou postawił tezę, że nazwa rzeczki pochodzi od słowa mień oznaczającego rybę – miętusa lub inne gładkie, śluziste ryby[6].

Niektórzy autorzy skłonni są przypuszczać, że nazwę dał miastu handel, wymiana, miena[7]. Hipoteza ta nie jest jednak przekonująca, ponieważ handel nie mogł tam rozwinąć się tak szybko i na taką skalę, by stać się podstawą do nazwania twierdzy zbudowanej w 1063, a której nazwa tak szeroko się rozpowszechniła, że kronikarz wspomina ją już w 1067 r.[6] Ponadto badacze twierdzą, że odczasownikowe rzeczowniki od słowa mieniać zwykle nie są w toponimii znane[8].

Istnieje także podanie ludowe, według którego założycielem miasta był czarownik-siłacz Mianiesk, który zbudował w miejscu dzisiejszego Mińska swój młyn, w którym mełł mąkę z kamienia[9].

Warianty

W Latopisie Ipatijewskim miasto wspomniane zostało w 1067 r. pod nazwami Мѣньск, Мѣнескь. W późniejszym Latopisie Radziwiłłowskim nazwy Mieńsk (Меньск) i Mieniesk (Менеск) napisano przez е (je), bez ѣ (jać). Z końcem XV w. pojawia się nazwa Miensk (Менск) bez miękkiego znaku. Jednak jeszcze w XVI i XVII wieku szeroko stosowana była forma Mieniesk.

W korespondencji moskiewskiego gubernatora mińskiego Fiodora Arsenjewa z carem Aleksym I Romanowem (1656) na jednej stronie listu słowa Mieniesk, Miensk, Mienskaga występują 18 razy, zaś Minsk w ogóle. W dwóch odpowiedziach tegoż gubernatora nazwy typu Mieniesk, Miensk, Mienskogo pow.(ietu) występują 12 razy i tylko raz napisano Minskoj pow. W odpowiedzi moskiewskiego gubernatora Jakowlewa (1657), na temat sejmiku mińskiej szlachty, wykorzystywana jest również wyłącznie forma Miensk.

W Latopisie Barkułabowskim miasto wspomniane zostało 6 razy, z których 5 jako Miensk i raz Minsk.

Pierwsze utrwalenie nazwy Minsk (Mynsko) uczeni odnaleźli w łacińskojęzycznej księdze kancelaryjnej z 1502 r. Później w dokumentach polskojęzycznych XVI-XVII w. coraz częściej używana jest transkrypcja Minsk. Profesor katedry białoruskiej filologii Uniwersytetu Warszawskiego A. Abremska-Jabłońska wykazała przekonująco, że nazwa „Minsk” pojawiła się pod wpływem polskiego Mińska Mazowieckiego wskutek polskiej ekspansji administracyjnej i językowej[10].

Forma Mińsk w oficjalnych dokumentach ostatecznie zastępuje Miensk dopiero w XVIII w. razem z wypieraniem języka starobiałoruskiego (ruskiego) z użytku państwowego. Po rozbiorach I Rzeczypospolitej z polskich dokumentów i map nazwa została mechanicznie przeniesiona do dokumentów i map rosyjskich[11][12].

Stare Miasto

W końcu XVIII w. zapis Minsk utrwalił się w oficjalnych rosyjskojęzycznych dokumentach, zaś forma Miensk pozostała w mowie ludu (fakt ten zanotowali: białoruski etnograf Pawał Szpileuski oraz Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich[13] wydany w 1885).

Od 1916 r. w środowisku inteligencji białoruskiej utrwaliła się nazwa Miensk-Biełaruski. Zachowała się także w czasie niemieckiej okupacji i polskiej administracji. Korzystano z niej w dokumentach emigracyjnych władz białoruskich[11].

Forma Miensk stała się normą w czasach Białoruskiej SRR. Używana była we wszystkich oficjalnych dokumentach, a także w państwowym radiu[14] do 29 lipca 1939, kiedy decyzją Rady Najwyższej Białoruskiej SRR nazwę miasta zmieniono na Minsk[12]. Decyzja ta była częścią represji wobec białoruskich kręgów narodowych[11] i rusyfikacji Białoruskiej SRR na poziomie nazw miast[15].

5 września 1991 Mińska Miejska Rada Deputowanych Ludowych zwróciła się do Rady Najwyższej z prośbą o przywrócenie historycznej nazwy Miensk, została ona jednak odrzucona[16][17]. Za przywróceniem nazwy Miensk głosowało 142 deputowanych, przy wymaganych 173[14].

Geografia

Położenie

Mińsk znajduje się na południowo-wschodnich stokach Wysoczyzny Mińskiej. Średnia wysokość n.p.m. wynosi 220 m. Najbardziej wyniesiona część miasta (280,4 m) znajduje się w rejonie między ulicami Cimiraziewa i Charkowskiej (w okolicach szosy rakowskiej). Punkt najniższy (181,4 m) znajduje się na południowym wschodzie miasta na rozlewisku Świsłoczy w rejonie Czyżouka.

Klimat

Klimat umiarkowany kontynentalny ze znacznym wpływem morskiego powietrza znad Atlantyku (z częstymi cyklonami). Średnioroczna temperatura powietrza 5,4 °C. Występują znaczne wahania średnich temperatur względem pór roku: od −7,3 °C w trzeciej dekadzie stycznia do +18 °C w drugiej i trzeciej dekadzie lipca[18]. W ostatnim czasie pojawiła się wyraźna tendencja do podwyższania się temperatury w okresie zimowym.

Średnioroczne opady wynoszą 646 mm, przy czym 1/3 przypada na okres chłodny, 2/3 na ciepły.

System wodny

W pobliżu Mińska przechodzi dział wód Morza Bałtyckiego i Czarnego. Przez miasto przepływa rzeka Świsłocz, do której w granicach miasta wpada sześć niewielkich rzeczek. Wszystkie należą do zlewiska Morza Czarnego. Istnieją zalewy: Drozdy, Krynica, Czyżowski, Jezioro Komsomolskie i inne; systemy wodne: Wilejsko-Miński i Ślepiański.

Ekologia

Republikańskie Centrum Kontroli i Monitoringu Środowiska Naturalnego (Рэспубліканскі цэнтар радыяцыйнага кантролю і маніторынгу навакольнага асяродзьдзя) kontroluje średniodobowe stężenia twardych cząstek RM-10, dwutlenku azotu, poziom formaldehydu, dwutlenku węgla, dawki promieniowania gamma[19].

Historia

Wysoki Rynek w XIX wieku
Wysoki Rynek w XIX wieku
Demonstracja pierwszomajowa w 1917 r.
Józef Piłsudski w Mińsku w 1919 r.

Wzmiankowany po raz pierwszy w 1067 w związku z bitwą nad Niemigą, w której książę połocki Wsiesław Briaczysławicz uległ koalicji książąt ruskich. Od 1101 r. stolica księstwa podporządkowanego Księstwu połockiemu.

Wielkie Księstwo Litewskie

Od połowy XIII wieku lenno litewskie. Mińsk ok. 1300 r. został opanowany przez Witenesa i wszedł w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1390 król Władysław II Jagiełło ufundował pierwszy kościół farny pw. Trójcy Przenajświętszej. Od unii horodelskiej w 1413 r. Mińsk był stolicą województwa mińskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego i I Rzeczypospolitej. W 1441 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał Mińskowi oraz innym miastom znaczne przywileje. Znaczny rozwój spowodował, że Mińsk otrzymał od Aleksandra Jagiellończyka prawa miejskie magdeburskie[20] w 1499 r., a w 1502 r. król wraz ze swoją żoną Heleną przez dwa miesiące przebywał w mieście. W 1505 miasto zostało zniszczone przez Tatarów krymskich, a w czasie wojny z Moskwą w 1508 r. nieskutecznie oblężone przez wojska moskiewskie Michała Glińskiego, które następnie zostały zniszczone w bitwie pod Orszą. W 1513 r. otworzono pierwszy szpital. W 1547 r. pożar w znacznym stopniu zniszczył miasto.

I Rzeczpospolita

Po unii lubelskiej w 1569 r., Mińsk wchodził w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1582 r. zbudowano murowany ratusz oraz powstało kolegium zakonu jezuitów. 24 i 27 lutego 1596 roku w Mińsku odbył się popis ochotniczych oddziałów z powiatów mińskiego, lidzkiego i połockiego udających się przeciwko powstańcom Nalewajki. Od 1599 r. co dwa lata, na przemian z Nowogródkiem, w Mińsku odbywała się wiosenna sesja Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (jesienna zawsze w Wilnie). W 1633 r. został zbudowany w Mińsku klasztor bernardynów. W czasie wojny z Moskwą, 11 lipca 1655 miasto zajęły wojska moskiewskie. W 1656 r. rozpoczęto budowę klasztoru jezuitów. W 1659 r. powstała pierwsza apteka. W maju 1660 r. w mieście obradowali polscy komisarze planujący dalsze posunięcia w wojnie z Rosją. 27 czerwca doszło do bitwy pod Połonką, gdzie wojska Rzeczypospolitej odniosły zwycięstwo, po czym tej samej nocy z 28 czerwca na 29 czerwca Czarniecki wysłał w stronę Mińska 12 chorągwi pod dowództwem Pawła Borzęckiego. Następnie zwycięska armia dotarła do Mińska. W 1664 miasto trzy razy odwiedził król Jan II Kazimierz Waza. Pod koniec XVII wieku miasto było ufortyfikowane wałami ziemnymi, znajdował się w nim zamek starosty, murowany dwór Hlebowicza oraz liczne klasztory[21].

W 1708 r., na rozkaz Piotra I, miasto zostało spalone przez Rosjan. W 1733 miasto okupowała prawie dwa lata armia rosyjska. W 1773 Komisja Edukacji Narodowej utworzyła w mieście „szkołę akademicką”. Wskutek zagarnięcia w I rozbiorze części wschodnich województw przez Rosję, odbywające się od 1599 r. sesje Trybunału Litewskiego przeniesiono w 1775 r. z Mińska do Grodna, co spowodowało dalszą utratę znaczenia przez miasto.

W zaborze rosyjskim

Po II rozbiorze Rzeczypospolitej 1793 w granicach Imperium Rosyjskiego. W 1839 władze rosyjskie zlikwidowały Kościół unicki, do którego należała większość mieszkańców miasta. W 1853 r. Władysław Syrokomla odnotował, że w mieście żyło 13 800 żydów, 7400 katolików i 3500 prawosławnych[22]. W roku szkolnym 1907/1908 pierwsza szkoła średnia w Mińsku – męska szkoła realna – zaczęła legalnie nauczać języka polskiego. Na zajęcia z niego zapisało się 54 uczniów, w kolejnym roku liczba ta spadła do 25 i utrzymywała się w okolicach tej wartości przez kolejne lata[23]. W 1909 r., w czasie wyborów samorządowych, do rady miejskiej zostało wybranych 29 Polaków, 9 Rosjan, 4 Żydów i 3 przedstawicieli innych narodowości[24]. 20 kwietnia (3 maja) 1917 po raz pierwszy możliwe było zorganizowane w mieście obchodów przyjęcia Konstytucji 3 maja. Z tej okazji odbyła się polska manifestacja patriotyczna, w której według Michaliny Domańskiej uczestniczyło 40 tys. ludzi[25].

I wojna światowa

19 stycznia 1918 polscy i białoruscy mieszkańcy Mińska rozbroili część uciekających bolszewików i przejęli władzę w mieście. Polacy administrowali większą, zachodnią częścią miasta, Białorusini – wschodnią. 21 stycznia polsko-białoruska administracja przekazała władzę wkraczającym do miasta wojskom niemieckim[26]. Pod niemiecką okupacją w mieście funkcjonowały podziemne organizacje polskie, m.in. Rada Okręgowa i zajmująca mniej ważną pozycję Rada Polska Ziemi Mińskiej. Pod koniec 1917 r. w Mińsku powstał Związek Zawodowy im. Stanisława Staszica, usiłujący utworzyć polską kooperatywę. Mimo że był on nieokreślony ideowo, władze okupacyjne dotkliwie go prześladowały[27].

Jesienią 1918 r. powstała Samoobrona Ziemi Mińskiej i Grodzieńskiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę tych ziem przed bolszewikami. W Mińsku jej organizatorem był gen. Aleksander Bernatowicz. Z nominacji Piłsudskiego dowodzenie nad nią przejął płk. Kobordo[28].

W styczniu 1919 r., po wycofaniu się Niemców, miasto przejęli bolszewicy. 5 stycznia 1919 Mińsk został ogłoszony stolicą Białoruskiej SRR. W tym okresie polska Rada Okręgowa przekształciła się w Związek Rad i Organizacji Polskich oraz wyłoniła z siebie Komitet Wykonawczy, co wywołało represje ze strony władz sowieckich. Polskie podziemie przeprowadziło następnie tajne wybory, w wyniku których wyłoniona została Rada Główna. W jej skład wchodzili: biskup Zygmunt Łoziński, Izalewicz, Olgierd Jeleński, Witold Jan(?) Świda, Pietrzak i dr Offenberg. Związek Zawodowy im. Staszica nadal podlegał represjom, co doprowadziło do jego likwidacji. W okresie bolszewickiej okupacji legalnie działał polski Związek Chrześcijańskiej Demokracji – organizacja licząca ok. 3000 członków, ciesząca się poparciem duchowieństwa katolickiego, deklarująca poparcie dla demokracji, a jednocześnie niechętnie nastawiona do Białorusinów. Na jej czele stał Szczepański[27].

Pod polską administracją

8 sierpnia 1919[28] Mińsk został zdobyty przez wojska polskie w toku operacji prowadzonej przez generała Stanisława Szeptyckiego (m.in. 15 Pułk Ułanów pod dowództwem ppłk. Władysława Andersa) i części „błękitnej armii” generała Hallera. Samo miasto zajęła 2 Dywizja Piechoty Legionów, zaraz po niej wkroczyła 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich. W czasie szturmu miasta Polacy ponieśli bardzo niewielkie straty. Komendantem wojskowym Mińska został płk Zdzisław Raabe. Polska żandarmeria wojskowa dokonała aresztowań bolszewickich agentów i funkcjonariuszy bolszewickich służb bezpieczeństwa. 9 sierpnia do miasta przybył gen. Szeptycki wraz ze sztabem, a 10 sierpnia zorganizowano uroczystości związane z wyzwoleniem miasta[29]. 15 września 1919 został utworzony okręg miński Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Jego komisarzem został Władysław Raczkiewicz.

Rada Główna podjęła decyzję o samorozwiązaniu. Miesiąc później część jej członków, a także inni działacze (dr Offenberg, Pietrzak, Dobraczyc, Politowski, biskup Łoziński) rozpoczęli działalność spółdzielczą. Z inicjatywy Olgierda Jeleńskiego powstało Koło Pracy Społecznej, w skład którego weszła część działaczy Komitetu Wykonawczego i dawnej Rady Głównej. Rada Polska Ziemi Mińskiej nawiązała współpracę ze Związkiem Chrześcijańskiej Demokracji. Działało też Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego w Mińsku, które koordynowało pracę prawicowego Koła Polek, Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza Polskiego oraz Wyzwolenia. Działał też aktywnie miński oddział PPS – Frakcji Rewolucyjnej z Gnoińskim, Badzianem, Jakobinim i Pietrusiewiczem na czele. Ogółem od 1917 do 1920 r. w Mińsku działały 33 różne polskie organizacje[27].

W składzie Białoruskiej SRR

W lipcu 1920 r. miasto zdobyli Rosjanie podczas wojny polsko-bolszewickiej, jednakże po zwycięskiej dla strony polskiej bitwie niemeńskiej, 12 października 1920 14. Dywizja Piechoty Wielkopolskiej ponownie wkroczyła do Mińska, ale zaledwie na kilka dni. Ku wielkiej rozpaczy Polaków – Mińszczan, ostatecznie na mocy traktatu ryskiego został włączony do Białoruskiej SRR (od 1922 ZSRR). W latach trzydziestych (podczas „wielkiego terroru”) i po agresji ZSRR na Polskę ośrodek terroru NKWD – kilkadziesiąt tysięcy osób ludobójczo rozstrzelano i pochowano m.in. w Kuropatach, w tym duży odsetek mińskich Polaków.

Aleja Niepodległości

Przed zajęciem Mińska przez Niemców, NKWD w czerwcu 1941 r. wymordowała część polskich więźniów osadzonych w Więzieniu Centralnym i tzw. Amerykance, a pozostałych wysłano w kierunku Czerwienia[30]. Od lipca 1941 r. do lipca 1944 r. Mińsk był okupowany przez Niemców, którzy wymordowali miejscowych Żydów. Tutaj działał i zginął w wyniku zamachu Gauleiter Okręgu Generalnego Białoruś Wilhelm Kube, jego następcą został Curt von Gottberg. Obszar IV Wachlarza Armii Krajowej obejmował Mińsk, w tutejszym więzieniu przebywali aresztowani żołnierze Wachlarza. 3 lipca 1944 Armia Czerwona odbiła miasto z rąk niemieckich.

W Białorusi

Od 1991 jest stolicą Republiki Białorusi. Przez wieki zamieszkany przez Polaków, Mińsk stanowi ważny ośrodek życia Polaków na Białorusi.

Zabytki

zachowane:

niezachowane:

Gospodarka

Mińsk posiada rozwinięty przemysł maszynowy (produkcja obrabiarek i lodówek), środków transportu (samochody ciężarowe i motocykle), chemiczny, włókienniczy.

Jest ważnym węzłem komunikacyjnym i posiada port lotniczy. Jest największym ośrodkiem kulturalno-naukowym na Białorusi.

Budżet Mińska w 2006 r. wynosi około 1,25 mld dol.[potrzebny przypis]

Demografia

Zmiana liczby (tys.) mieszkańców Mińska XV-XXI w.
Dane historyczne
Data Ludność Zm., %
1450 5000 –
1654 10 000 100%
1667 2000 −80%
1790 7000 250%
1811 11 000 57,1%
1813 3500 −68,2%
1860 27 000 671,4%
1897* 91 500 238,9%
1917* 134 500 47%
1941 300 000 123%
1944 50 000 −83,3%
1959* 509 500 919%
1970* 907 100 78%
1972 1 000 000 10,2%
1979* 1 276 000 27,6%
1986 1 500 000 17,6%
1989* 1 607 000 7,1%
1999* 1 680 000 4,5%
2007 1 814 000 8%
2009 1 828 900 0,8%
Dane[potrzebny przypis]
* – spis statystyczny


Według spisu powszechnego przeprowadzonego przez władze rosyjskie w 1897 populacja Mińska wynosiła 90 912 osób, w tym[31]: Żydzi – 46 541 (51%), Rosjanie – 23 208 (25,5%), Polacy – 10 369 (11,4%), Białorusini – 8164 (8,9%), Tatarzy – 1146 (1,2%), Inni – 1484 (2%). Według polskich szacunków w 1920 r. Mińsk zamieszkiwało ok. 100 000 ludzi (przyjmuje się dzisiaj że Polacy w tym okresie stanowili ok. 25% mieszkańców Mińska). Spis radziecki z 1959 r. podawał, że miasto zamieszkane było przez 509 500 osób w tym: Białorusini – 322 197 (63,3%), Rosjanie – 116 052 (22,8%), Żydzi – 39 702 (7,8%), Polacy – 5599 (1,1%), Inni – 25 950 (5%). Spis białoruski z 1999 r. podaje, że w Mińsku mieszka 1 680 000 osób, w tym: Białorusini – 79,3%, Rosjanie – 15,7%, Polacy – 1,1%, Inni – 3,9%.

Edukacja

Narodowa Akademia Nauk Białorusi

Pod polską administracją (1919–1920)

W roku szkolnym 1919/1920 Mińsk znajdował się pod polską administracją, w składzie Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Działało tam wówczas 26 szkół średnich, w tym: 15 rosyjskich (ogółem 2532 uczniów, 147 nauczycieli), 6 żydowskich (ogółem 1620 uczniów, 58 nauczycieli), 4 polskie (ogółem 1564 uczniów, 97 nauczycieli) i 1 białoruska (106 uczniów, 12 nauczycieli)[32].

Współcześnie

W Mińsku działa 818 instytucji nauczania: od przedszkolnych do wyższych. Pod kierownictwem Komitetu ds. Edukacji Mińskiego Miejskiego Komitetu Wykonawczego znajduje się 760 instytucji, z których 405 – edukacji przedszkolnej, 27 edukacji zawodowo-technicznej, 24 – edukacji przedszkolnej i wychowawczej. W sieci ogólnej średniej edukacji funkcjonuje 251 instytucji, w tym 2 licea, 2 gimnazja-koledże, 34 gimnazja, 10 szkół podstawowych, 4 szkoły-przedszkola, 184 szkoły ogólnokształcące, 5 szkół-internatów, 6 szkół wieczorowych.

Z myślą o nauczaniu i wychowaniu dzieci z upośledzeniem psychicznych i fizycznym stworzono zróżnicowaną sieć instytucji i struktur nauczania specjalnego: 8 szkół specjalnych (szkół-internatów), 9 centrów nauczania i rehabilitacji korekcyjno-rozwojowej, klasy integracyjne i specjalne w 93 szkołach średnich; w 262 instytucjach przedszkolnych specjalne grupy, punkty pomocy korekcyjno-pedagogicznej i grupy integracyjne.

W celu organizacji czasu wolnego uczniów i studiującej młodzieży funkcjonuje 13 rejonowych centrów pracy pozaszkolnej, Miński Państwowy Pałac Dzieci i Młodzieży, Państwowe Centrum Turystyczno-Ekologiczne, 7 sportowych dziecięco-młodzieżowych szkół rezerwy olimpijskiej, 9 dziecięco-młodzieżowych klubów wychowania fizycznego.

W Mińsku funkcjonuje 31 wyższych i 27 średnich specjalizowanych instytucji nauczania. Najbardziej rozpowszechnioną i popularną jest dzienna forma nauczania, jaką zajmuje się 2/3 studentów.

Obecnie państwowe szkoły wyższe przygotowują studentów na 360 specjalnościach i na ponad 1000 kierunków i specjalizacji[33]

Otwarcie nowego budynku Wydziału Prawa Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego

Instytucje edukacji wyższej (państwowe): Akademia Zarządzania przy Prezydencie Republiki Białorusi, Akademia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Białorusi, Białoruska Państwowa Akademia Sztuk Pięknych, Białoruska Państwowa Akademia Muzyczna, Białoruska Państwowa Akademia Gospodarstwa Wiejskiego, Białoruski Państwowy Techniczny Uniwersytet Rolniczy, Białoruski Państwowy Uniwersytet Medyczny, Białoruski Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. Maksima Tanka, Białoruski Państwowy Uniwersytet Technologiczny, Białoruski Uniwersytet Państwowy, Białoruski Państwowy Uniwersytet Informatyki i Radioelektroniki, Białoruski Państwowy Uniwersytet Kultury i Sztuki, Białoruski Państwowy Uniwersytet Kultury Fizycznej, Białoruski Państwowy Uniwersytet Ekonomiczny, Białoruski Narodowy Uniwersytet Techniczny, Wojskowa Akademia Republiki Białorusi, Miński Państwowy Wyższy Koledż Lotniczy, Miński Państwowy Wyższy Koledż Radiotechniczny, Miński Państwowy Uniwersytet Lingwistyczny, Międzynarodowy Państwowy Uniwersytet Ekologiczny im. Andreja Sacharawa, Międzynarodowy Instytut Stosunków Pracy i Socjalnych.

W Mińsku znajduje się Narodowa Akademia Nauk Białorusi.

Transport i infrastruktura

Główny artykuł: Transport zbiorowy w Mińskuu.

Posiada sieć tramwajową, rozwiniętą sieć trolejbusową i autobusową oraz dwie linie metra o łącznej długości 35,5 km na których rozmieszczone jest 28 stacji.

Lotniska

Międzynarodowy port lotniczy Mińsk jest położony w odległości 42 km na wschód od miasta. Został otwarty w 1982 r. (terminale pasażerskie w 1987). Obsługuje on loty międzynarodowe do Austrii, Cypru, Francji, Niemiec, Irlandii, Izraela, Włoch, Polski, Rosji, Turcji, Wielkiej Brytanii oraz innych krajów. Połączenia lotnicze obsługują m.in. Belavia i niemiecki przewoźnik Lufthansa.

W latach 1982-2006 Mińsk posiadał dwa lotniska. Mińsk-1 otwarte w 1933 r. kilka kilometrów na południe od historycznego centrum miasta. W 1955 lotnisko stało się międzynarodowe. W 1970 r. obsługiwało ponad 1 milion pasażerów rocznie. Od 1982 r. było używane głównie do lotów wewnątrzkrajowych oraz do Moskwy, Kijowa i Kaliningradu. W lutym 2006 r. zostało ono zamknięte, ponieważ jego powierzchnia nie nadawała się do modernizacji. 320 ha gruntów zostanie przekazanych władzom miasta do zagospodarowania.

Polacy w Mińsku

Według spisu powszechnego z 1897 r. Polacy stanowili 11,4% mieszkańców miasta, jednak według radzieckiego spisu z 1959 r. Polacy stanowili już tylko 1,1% (5 599 osób). Wśród najbardziej znanych Polaków urodzonych w Mińsku można wymienić wydawcę miesięcznika „Kultura” Jerzego Giedroycia i awangardowego artystę Władysława Strzemińskiego. Msze w języku polskim odprawiane są w Kościele św. Szymona i św. Heleny (Czerwonym Kościele) w niedzielę o godzinie 8.00 i 13.00, a w dni powszednie o godzinie 9.00[34].

W mieście działają:

  • Instytut Polski w Mińsku zajmujący się popularyzacją kultury i nauki polskiej. Instytut mieści się przy ul. Wołodarskiego 6[35]
  • Polska Macierz Szkolna na Białorusi zajmująca się oświatą polonijną
  • oddział założonego w 1990 r. Związku Polaków na Białorusi
  • Stowarzyszenie Polskich Lekarzy w Mińsku (zał. w 2001)
  • Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Poloniczka”[36]

Podział administracyjny

Pierwszy podział administracyjny wprowadzono w 1938 r. w związku ze znacznym wzrostem liczby ludności (218 tys. osób). Postanowieniem Centralnego Komitetu Wykonawczego Białoruskiej SRR wydanym 17 marca 1938 zostały utworzone rejony (biał. раён) Stalinski (pol. Staliński, od 2 listopada 1961 Zawodzki, pol. Fabryczny), Waraszyłauski (pol. Woroszyłowski, od 2 listopada 1961 Sawiecki, pol. Radziecki) oraz Kahanowiczauski (pol. Kaganowiczowski, od 20 lipca 1957 Kastrycznicki, pol. Październikowy).

Rejony

Podział administracyjny Mińska

Aktualnie Mińsk podzielony jest na 9 rejonów administracyjnych:

  •      Centralny

  •      Sawiecki

  •      Pierszamajski

  •      Partyzanski

  •      Zawodzki

  •      Leninski

  •      Kastrycznicki

  •      Maskouski

  •      Frunzenski

Mikrorejony

Mniejszymi jednostkami podziały administracyjnego są mikrorejony. Wiele z nich zostało nazwanych tak samo jak wioski leżące na tych terenach przed ich wchłonięciem przez miasto. W nawiasach podane są tradycyjne nazwy w języku polskim, zachowane jeszcze z okresu I Rzeczypospolitej.

Widok na Mińsk z kosmosu (NASA).
  • Aeradromnaja
  • Akademharadok
  • Anharskaja
  • Aziaryszcza (Jezieryszcze)
  • Czyrwony Bor (Czerwony Bór)
  • Czyżouka (Czyżówka)
  • Drazdy (Drozdy)
  • Drażnia
  • Harkauskaja
  • Hruszauka (Gruszówka)
  • Kuncauszczyna (Kuncewszczyzna)
  • Kurasouszczyna (Kurasowszczyzna)
  • Łoszyca
  • Malinauka (Malinówka)
  • Mały Traścianiec (Mały Trościeniec)
  • Masiukouszczyna (Masiukowszczyzna)
  • Paudniowy Zachad
  • Paunoczny Pasiołak
  • Sierabranka (Srebrzanka)
  • Szabany
  • Sokał
  • Sosny
  • Sucharawa (Sucharewo, Sucharzewo)
  • Siarowa
  • Ściapianka (Stepianka)
  • Uruczcza (Urucze)
  • Uschod
  • Uschodni
  • Wialikaja Ślapianka (Ślepianka Wielka)
  • Wiaśnianka (Wieśnianka)
  • Zachad
  • Zialiony Łuh (Zielony Łuh)

Ludzie związani z miastem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Mińskiem.

Miasta partnerskie

W styczniu 2008 r. Mińsk miał 14 miast partnerskich[37]:

  1. Wielka Brytania Nottingham, Wielka Brytania (od 1957)
  2. Japonia Sendai, Japonia (od 1973)
  3. Indie Bangalore, Indie (od 1973)
  4. Francja Lyon, Francja (od 1976)
  5. Changchun, Chińska Republika Ludowa (od 1992)
  6. Polska Łódź, Polska (od 1992)
  7. Niemcy Bonn, Niemcy (od 1993)
  8. Holandia Eindhoven, Holandia (od 1994)
  9. Tadżykistan Duszanbe, Tadżykistan (od 1998)
  10. Mołdawia Kiszyniów, Mołdawia (od 2000)
  11. Kuba Hawana, Kuba (od 2005)
  12. Teheran, Iran (od 2006)
  13. Zjednoczone Emiraty Arabskie Abu Zabi, Zjednoczone Emiraty Arabskie (od 2007)
  14. Turcja Ankara, Turcja (od 2007)
  15. Kirgistan Biszkek, Kirgistan (od 2008)
  16. Litwa Wilno, Litwa
  17. Polska Kalisz, Polska

Zawarte były również umowy o partnerskiej współpracy z 17 miastami i regionami Rosji[38] oraz wieloma krajami Bałtyckimi i WNP.

Zobacz też

  1. ↑ Адзіны рэестар адміністрацыйна-тэрытарыяльных і тэрытарыяльных адзінак Рэспублікі Беларусь (дадзеная лічба, пачынаючы з 26.03.2012 г., зьяўляецца актуальнай) [1]
  2. ↑ Stan na 1 stycznia 2015 roku: Национальный статистический комитет Республики Беларусь: Demographic situation in 2014. [dostęp 18-03-2015]. (ang.).
  3. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
  4. ↑ Жучкевич В.А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Мн., 1974. С. 232–234 // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 22.
  5. ↑ Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. – 696. С. 14.
  6. ↑ a b М.В. Кузняцоў. Таямніца далёкіх вякоў // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 34.
  7. ↑ Горад на Нямізе // Зямля пад белымі крыламі // Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 8. Кн. 1. П’есы. Нарыс. – Мн.: Маст. літ., 1990. – С. 385–570.
  8. ↑ Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. – 696. С. 15.
  9. ↑ Шпилевский П.М. Путешествие по Полесью и белорусскому краю. Мн., 1992. // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 31–32.
  10. ↑ Крамко І.І. Штыхаў Г.В. Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 34–35.
  11. ↑ a b c Шыбека З.В., Шыбека С.Ф. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада/ Пер. з рускай мовы М.Віжа; Прадмова С.М. Станюты. – Мн.: Полымя, 1994. С. 10.
  12. ↑ a b Крамко І.І. Штыхаў Г.В. Калі Менск стаў Мінскам // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. – Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 36.
  13. ↑ Mińsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 453.
  14. ↑ a b Кастусь Лашкевіч, 5 афіцыёзных міфаў пра Мінск // TUT.BY, 11 верасьня 2009 г.
  15. ↑ У. Ляхоўскі. Дык няўжо ж нам ніколі ня склеіць, ня сшыць // Радыё Палёнія, 30 ліпеня 2008.
  16. ↑ Рашэнне Мінскага гарадскога Савета народных дэпутатаў ад 5 верасня 1991 г. № 167 «Аб гербе г. Мінска і аб вяртаньні гораду яго гістарычнай назвы Менск».
  17. ↑ 69 гадоў таму Менск стаў Мінскам // Наша Ніва, 29 ліпеня 2008.
  18. ↑ Агульныя звесткі // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, П15 2001. С. 18.
  19. ↑ Анастасия Янушевская. Данные мониторинга свидетельствуют об ухудшении состояния атмосферного воздуха в Минске за последнюю неделю // БелаПАН.
  20. ↑ Fryderyk Papée, Aleksander Jagiellończyk, Kraków 1999, s. 27.
  21. ↑ Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj w Mińsku.
  22. ↑ Polonica w Mińsku Litewskim – Kresy24.pl – Kresowy Portal Informacyjny.
  23. ↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 32.
  24. ↑ W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją... s. 168–169.
  25. ↑ W kręgu polityki i spraw wojskowych. Wobec rewolucji 1917 r.. W: Między nadzieją... s. 114–115.
  26. ↑ W kręgu polityki i spraw wojskowych. Działalność wojskowa. W: Między nadzieją... s. 144–146.
  27. ↑ a b c Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział VIII. Program ZCZW w odniesieniu do ziem Litwy i Białorusi. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 262–263. ISBN 83-88973-60-6.
  28. ↑ a b Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 47–48. ISBN 978-83-11-11934-5.
  29. ↑ Lech Wyszczelski: Ofensywa frontu litewsko-białoruskiego. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 180–182. ISBN 978-83-11-11934-5.
  30. ↑ „Przedmiotowe śledztwo swym zakresem przedmiotowym obejmuje mordy dokonane przez funkcjonariuszy NKWD na ludności polskiej w okresie 17 września 1939r do końca czerwca 1941r (tj. ewakuacji więzienia w Mińsku), nie tylko w samych więzieniach w Mińsku, ale i na trasie ewakuacji z Mińska do miejscowości Ihumeń (tzw. „Marsz Śmierci”). W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy ustalono, że w Mińsku były dwa więzienia prowadzone przez NKWD: 1./ więzienie Centralne, które mieściło się w dawnym zamku Sapiehów, 2./ tzw. „Okrąglak” lub „Amerykanka”. Więzienia te były we wrześniu 1939r przepełnione- znajdowało się w nich 2 razy więcej więźniów niż było miejsc w celach. Likwidacja obu więzień rozpoczęła się w nocy z 22/23 czerwca 1941 r. Nieustalona do chwili obecnej liczba więźniów została zamordowana przez NKWD na terenie więzień, część więźniów została wywieziona transportem kolejowym, zaś pozostałych więźniów podzielono na grupy i wyprowadzono z mińskich więzień, gnając ich w kierunku miejscowości Ihumeń (Czerwień).Grupy były prowadzone w pewnych odległościach. Marsz ten trwał kilka dni. W czasie tego marszu NKWD mordowało więźniów, a ciała były pozostawiane przy drodze. Z wyprowadzonych z Mińska więźniów w ilości około kilku tysięcy do Czerwienia dotarła zaledwie grupa około 2 tys. więźniów. W Czerwieniu funkcjonariusze NKWD na grupie ocalałych z „Marszu Śmierci” więźniów, zaczęli ponownie dokonywać zabójstw. Mord w Czerwieniu przeżyło zaledwie kilkadziesiąt osób, a to dzięki temu, że enkawudziści uciekli przed niemieckim bombardowaniem. Obecnie trwają dalsze czynności mające na celu ustalenie liczby osób pomordowanych i ich tożsamości. Czynności, są także prowadzone w zakresie ustalenia obecnie żyjących pokrzywdzonych lub osób dla nich najbliższych celem zabezpieczenie materiału dowodowego. Nadto, są na bieżąco przesłuchani ustaleni pokrzywdzeni i prowadzona jest analiza materiałów archiwalnych. Celem tego śledztwa, jest także ustalenie sprawców ww. czynów oraz osób wydających, w tym zakresie rozkazy”. Wykaz śledztw prowadzonych przez OKBZPNP w Warszawie dostępny 8.09.2008.
  31. ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.
  32. ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział VII. Szkolnictwo na ziemiach podległych Zarządowi Cywilnemu Ziem Wschodnich. W: Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003, s. 248–249. ISBN 83-88973-60-6.
  33. ↑ Наука и образование // Менскі гарадзкі выканаўчы камітэт.
  34. ↑ http://www.catholic.by/2/belarus/dioceses/minsk-mohilev/100333.html.
  35. ↑ http://www.instpol.by/.
  36. ↑ http://www.minsk.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/polonia_na_bialorusi/organizacje_polonijne/.
  37. ↑ Lista miast partnerskich.
  38. ↑ Lista miast współpracujących.

Bibliografia

  • Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne

Podział administracyjny Białorusi
Obwody
Miasto wydzielone
Dawne obwody

Białoruś

Stolice rejonów obwodu mińskiego

Herb obwodu mińskiego

Stolice państw Europy
Stolice niepodległych państw
Stolice terytoriów zależnych
i państw nieuznawanych
Powiat miński (do 1920)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–20)
Gminy wiejskie (1919–20)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mińsk&oldid=42336156”