Bazylika na Świętym Krzyżu: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: źródła/przypisy |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 77: | Linia 77: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Data założenia [[opactwo|opactwa]] [[benedyktyni|benedyktynów]] na Łysej Górze nie jest znana. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundację [[Bolesław I Chrobry|Bolesławowi Chrobremu]] w [[1006]] roku. Pewnym jest, że klasztor i romański kościół ufundowane zostały pomiędzy latami [[1102]]-[[1138]] przez [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]]<ref>Dariusz Kalina "Na Łysej Górze": [http://www.wrota-swietokrzyskie.pl/406/-/asset_publisher/iW3q/content/na-lysej-gorze]</ref>. Początkowo pw. [[Trójca Święta|Świętej Trójcy]], od XV wieku pw. Świętego Krzyża, po tym gdy w 1306 r. książę [[Władysław Łokietek]] przekazał łysogórskim benedyktynom [[Świętokrzyskie relikwie drzewa krzyża świętego|relikwie drzewa Krzyża Świętego]]<ref>http://tyniec.benedyktyni.pl/pl/historia/benedyktyni/Sanktuarium-Sw-Krzyza-na-Lysej-Gorze/</ref>{{r|DEO}} (przechowywane od XVIII wieku w kaplicy Oleśnickich i wg legendy podarowane przez [[Święty Emeryk|Emeryka]], królewicza z Węgier). |
Data założenia [[opactwo|opactwa]] [[benedyktyni|benedyktynów]] na Łysej Górze nie jest znana. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundację [[Bolesław I Chrobry|Bolesławowi Chrobremu]] w [[1006]] roku. Pewnym jest, że klasztor i romański kościół ufundowane zostały pomiędzy latami [[1102]]-[[1138]] przez [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]]<ref>Dariusz Kalina "Na Łysej Górze": [http://www.wrota-swietokrzyskie.pl/406/-/asset_publisher/iW3q/content/na-lysej-gorze]</ref>. Początkowo pw. [[Trójca Święta|Świętej Trójcy]], od XV wieku pw. Świętego Krzyża, po tym gdy w 1306 r. książę [[Władysław Łokietek]] przekazał łysogórskim benedyktynom [[Świętokrzyskie relikwie drzewa krzyża świętego|relikwie drzewa Krzyża Świętego]]<ref>http://tyniec.benedyktyni.pl/pl/historia/benedyktyni/Sanktuarium-Sw-Krzyza-na-Lysej-Gorze/</ref>{{r|DEO}} (przechowywane od XVIII wieku w kaplicy Oleśnickich i wg legendy podarowane przez [[Święty Emeryk|Emeryka]], królewicza z Węgier). Nie jest jasne czy podczas [[II najazd mongolski na Polskę|II najazdu mongolskiego na Polskę]] w 1259 roku Mongołom udało się zdobyć opactwo na Łyścu. |
||
W połowie XV wieku opat Michał z Lipia przy finansowym wsparciu króla Kazimierza Jagiellończyka i kardynała [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewa Oleśnickiego]] rozbudował romański kościół o gotyckie [[prezbiterium]] i zakrystię oraz o nową część od zachodu, konsekrując na nowo kościół w 1455 r. W 1459 roku pożar zniszczył klasztor i prawdopodobnie wkrótce potem zbudowano istniejące do dzisiaj gotyckie krużganki wokół [[wirydarz]]a<ref>http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n186.htm</ref>. W tym też okresie zakonnik [[Andrzej ze Słupi]] skopiował w opactwie zbiór utworów znanych jako ''[[Pieśni Łysogórskie]]'', uznawanych za jeden z najstarszych dokumentów stworzonych w języku polskim. W 1491 roku opat Maciej z Pyzdr dobudował od północy klasztoru nowe skrzydło na szpital i aptekę. |
W połowie XV wieku opat Michał z Lipia przy finansowym wsparciu króla Kazimierza Jagiellończyka i kardynała [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewa Oleśnickiego]] rozbudował romański kościół o gotyckie [[prezbiterium]] i zakrystię oraz o nową część od zachodu, konsekrując na nowo kościół w 1455 r. W 1459 roku pożar zniszczył klasztor i prawdopodobnie wkrótce potem zbudowano istniejące do dzisiaj gotyckie krużganki wokół [[wirydarz]]a<ref>http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n186.htm</ref>. W tym też okresie zakonnik [[Andrzej ze Słupi]] skopiował w opactwie zbiór utworów znanych jako ''[[Pieśni Łysogórskie]]'', uznawanych za jeden z najstarszych dokumentów stworzonych w języku polskim. W 1491 roku opat Maciej z Pyzdr dobudował od północy klasztoru nowe skrzydło na szpital i aptekę. |
Wersja z 16:08, 25 mar 2015
sanktuarium, bazylika mniejsza | |||||||||||||||||||
Bazylika od frontu | |||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość |
Święty Krzyż | ||||||||||||||||||
Adres |
{{{adres}}} | ||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||
bazylika mniejsza • nadający tytuł |
|||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne |
Uroczystość Trójcy Przenajświętszej (pierwsza niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego) | ||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
Relikwie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||||||||||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Bazylika mniejsza pw. Trójcy Świętej i sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego – sanktuarium znajdujące się na Świętym Krzyżu (Łysej Górze) w Górach Świętokrzyskich, na terenie diecezji sandomierskiej, najstarsze polskie sanktuarium.
Historia
Data założenia opactwa benedyktynów na Łysej Górze nie jest znana. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundację Bolesławowi Chrobremu w 1006 roku. Pewnym jest, że klasztor i romański kościół ufundowane zostały pomiędzy latami 1102-1138 przez Bolesława Krzywoustego[1]. Początkowo pw. Świętej Trójcy, od XV wieku pw. Świętego Krzyża, po tym gdy w 1306 r. książę Władysław Łokietek przekazał łysogórskim benedyktynom relikwie drzewa Krzyża Świętego[2][3] (przechowywane od XVIII wieku w kaplicy Oleśnickich i wg legendy podarowane przez Emeryka, królewicza z Węgier). Nie jest jasne czy podczas II najazdu mongolskiego na Polskę w 1259 roku Mongołom udało się zdobyć opactwo na Łyścu.
W połowie XV wieku opat Michał z Lipia przy finansowym wsparciu króla Kazimierza Jagiellończyka i kardynała Zbigniewa Oleśnickiego rozbudował romański kościół o gotyckie prezbiterium i zakrystię oraz o nową część od zachodu, konsekrując na nowo kościół w 1455 r. W 1459 roku pożar zniszczył klasztor i prawdopodobnie wkrótce potem zbudowano istniejące do dzisiaj gotyckie krużganki wokół wirydarza[4]. W tym też okresie zakonnik Andrzej ze Słupi skopiował w opactwie zbiór utworów znanych jako Pieśni Łysogórskie, uznawanych za jeden z najstarszych dokumentów stworzonych w języku polskim. W 1491 roku opat Maciej z Pyzdr dobudował od północy klasztoru nowe skrzydło na szpital i aptekę.
W okresie panowania dynastii Jagiellonów, opactwo było najważniejszym sanktuarium religijnym w Królestwie Polskim. Siedmiokrotnie odwiedzał je Władysław Jagiełło (m.in. w drodze na koronację w Krakowie oraz w drodze pod Grunwald), dziesięciokrotnie przebywał w klasztorze był król Kazimierz Jagiellończyk, sześciokrotnie król Zygmunt Stary, trzykrotnie król Zygmunt August.
- Osobny artykuł:
W 1607 roku po pokonaniu rokoszan w bitwie pod Guzowem do opactwa przybył Zygmunt III Waza. W latach 1611-1620 w miejscu kapitularza zbudowano barokową Kaplicę Oleśnickich.
W 1643 roku opat Stanisław Sierakowski rozpoczął przebudowę kościoła dodając do fasady gotyckiego korpusu dwie barokowe wieże, wczesnobarokową kamieniarkę odrzwi i okien o wysokim poziomie artystycznym[5] i od południa kaplicę Matki Boskiej Bolesnej[6]. W 1655 roku kościół złupili Szwedzi, którzy wymordowali część zakonników. Dnia 22 marca 1661 roku, jak podawała najstarsza polska gazeta Merkuriusz Polski Ordynaryjny, król polski Jan II Kazimierz Waza wraz z małżonką oraz dworem zmierzając do Warszawy wstąpił do sanktuarium[7].
W roku 1690 papież Aleksander VIII obłożył opata Aleksandra Wyhowskiego i opactwo ekskomuniką, którą zdjęto około 1706 r. W latach 1686-1701 roku zbudowano zachodnie skrzydło klasztorne z nowym refektarzem (później więzienie, obecnie muzeum). W 1704 roku, podczas III wojny północnej klasztor ponownie został zajęty przez wojska szwedzkie. W październiku 1777 roku gotycko-barokowy kościół i klasztor spłonęły w pożarze. Wkrótce przystąpiono do budowy trzeciego kościoła w stylu barokowo-klasycystycznym, który wybudowano w latach 1781-1789 i konsekrowano w 1806 r.
W 1819 roku dnia 6 czerwca roku nastąpiła supresja klasztorów w Polsce na mocy bulli Piusa VII z dnia 30 czerwca 1818 roku[8]. Dnia 29 maja roku 1819 delegaci komisji województwa sandomierskiego stawili się na Św. Krzyżu przedstawiając dekret arcybiskupa Malczewskiego delegata apostolskiego w sprawie okupacji i suprymacji klasztoru[9]. Od 1853 roku mieścił się tu Instytut Księży Zdrożnych. W styczniu 1863 roku w opactwie stacjonowali powstańcy styczniowi.
W 1884 roku rosyjscy zaborcy przekształcili opactwo w ciężkie więzienie kryminalne. W 1914 roku Austriacy wysadzili wieżę kościelną. Od 1936 mieścił się tu klasztor i nowicjat Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, jednak w budynku dzisiejszego muzeum do 1939 roku nadal funkcjonowało "Więzienie ciężkie". Do 1937 roku osadzony w nim był Sergiusz Piasecki, który w celi zaczął pisać słynną powieść "Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy". We wrześniu 1939 roku klasztor został zbombardowany przez Luftwaffe i częściowo zniszczony. W latach 1941-1944 Niemcy w klasztorze więzili jeńców radzieckich. Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania[10].
16 czerwca 2013 sanktuarium podniesiono do godności bazyliki mniejszej[11]. W 2014 roku ukończono rekonstrukcję kościelnej wieży.
Architektura
- Kościół - Obecna późnobarokowa świątynia została zbudowana w latach 1781-1789 wg projektu Józefa Karsznickiego w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. W 1914 roku Austriacy zburzyli wieżę, którą zrekonstruowano w 2014 roku. W niszach znajdują się rzeźby z XVII wieku, pochodzące prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła. Wnętrze kościoła ma charakter klasycystyczny.
- Kaplica Oleśnickich (zwana także Kaplicą Relikwii Krzyża Świętego) z lat 1614-1620 z funduszy Mikołaja Oleśnickiego (więcej: Kaplica Oleśnickich). Znajdują się w niej od 1723 roku relikwie Krzyża Świętego.
- Ołtarz główny w stylu klasycystycznym z obrazem św. Trójcy pędzla Franciszka Smuglewicza (1745-1807)
- obrazy Franciszka Smuglewicza (św. Józefa, św. Emeryka, św. Scholastyka ze św. Benedyktem).
- płyta nagrobna sekretarza królewskiego i opata Michała Maliszewskiego
- portal z marmuru
- stalle z XVIII w.
- Zakrystia ze sklepieniem kolebkowo-krzyżowym i polichromią ze scenami z życia św. Benedykta. Meble w niej są intarsjowane i zostały ufundowane przez opata Karskiego w 1777 roku.
- Krużganek klasztorny z XV wieku w stylu gotyckim, ozdobiony orłami jagiellońskimi oraz litewską Pogonią i herbem Dębno na zwornikach. Południowym ramieniem biegnie fragment muru romańskiego z XII wieku, będący pozostałością z dawnego kościoła.
- Furta klasztorna z 1643 r. w stylu barokowym
- Brama wschodnia w stylu barokowym z XVII wieku, pokryta blachą w 1976 r.
- Probostwo szpitalne z XVIII w.
Odpusty
W sanktuarium obchodzi się uroczyście dwa odpusty:
- odpust Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września)
- odpust Najdroższej Krwi Pana Jezusa (pierwsza niedziela lipca).
Zabytki
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[12] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- zespół klasztorny benedyktynów, ob. oblatów, nr rej.: 25 z 24.03.1947 oraz 267 z 23.06.1967:
- kościół pw. Trójcy Świętej, 3 ćw. XII, 1781-89, pocz. XIX
- klasztor, XV, XVII, XX
- dzwonnica, k. XVIII
- brama wsch., 1 poł. XVII
- kamienne, prehistoryczne
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Sulimierska-Laube, Maria: "Benedyktyński Klasztor Świętego Krzyża na Łyścu w okresie gotyckim (pow. i woj.kieleckie)" - (Rozprawy). Il./Biuletyn Historii Sztuki. - R. 25 (1963), nr 3, s. 183-201
- Derwich, Marek. Świętokrzyskie Opactwo i jego relikwia // W: Kalendarz Świętokrzyski 2005 / koncepcja, red. i oprac. edytorskie Jerzy Daniel. - Kielce, 2004. - S. 118-127
- Szkice architektoniczne krajowych dzieł sztuki / zebrał i wydał Jan Hinz. T. 1. - Warszawa, 1888. - S. 43-45 : B. klasztor Ś-go Krzyża na Łysej Górze : tab. LVI-LVIII
- Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej / pod red. Daniela Olszewskiego i Ryszarda Gryza. - Kielce : KTN, 2000
- Józef Gacki: Benedyktyński klasztor na Łysej Górze. Wyd. Wydawnictwo Jedność. Kielce 2006. ISBN 83-7442-389-7.
Galeria
-
Bolesław Wstydliwy książę krakowski i sandomierski, potwierdza przywileje klasztoru benedyktynów na Łysej Górze w 1270 roku
-
Zakrystia, zdobienia
-
Kaplica Oleśnickich
-
Widok kościoła z bramy wschodniej
-
Brama wschodnia i dzwonnica
-
Święty Krzyż – Michał Elwiro Andriolli 1895
-
Klasztor zimą
-
Zdjęcie Żuawów śmierci podczas ich pobytu w Sanktuarium w 1863
Linki zewnętrzne
- Święty Krzyż – Klasztor i nowicjat Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej
- Sanktuarium na stronie diecezji sandomierskiej
- ↑ Dariusz Kalina "Na Łysej Górze": [1]
- ↑ http://tyniec.benedyktyni.pl/pl/historia/benedyktyni/Sanktuarium-Sw-Krzyza-na-Lysej-Gorze/
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieDEO
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1859/foto/n186.htm
- ↑ Adam Miłobędzki "Architektura polska XVII wieku", PWN, Warszawa 1980, s.343
- ↑ http://www.wrota-swietokrzyskie.pl/406/-/asset_publisher/iW3q/content/na-lysej-gorze
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieMerkuriusz Polski Ordynaryjny
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Gacki ↓, s. 331-334.
- ↑ Gacki ↓, s. 329.
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieŚwiętokrzyski Szlak Archeo
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieUroczystość nadania tytułu
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieRejestr zabytków nieruchomych
BŁĄD PRZYPISÓW
- Szablony lokalizacyjne – brak współrzędnych
- Sanktuaria chrześcijańskie
- Świątynie pod wezwaniem Trójcy Świętej
- Świątynie pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego
- Architektura romańska w Polsce
- Kościoły w diecezji sandomierskiej
- Bazyliki w Polsce
- Zabytkowe kościoły województwa świętokrzyskiego
- Religia w gminie Nowa Słupia
- Kościoły w powiecie kieleckim
- Kościoły i klasztory misjonarzy oblatów
- Świątynie pod wezwaniem Świętego Krzyża
- Klasztory benedyktyńskie w Polsce