Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników
 {{{opis logo}}} | |
| Państwo | {{{państwo}}} |
|---|---|
| Lider | |
| Młodzieżówka | |
.png)
.svg)
Szablon:Nazizm Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników[1] (niem. Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP; w latach 1919–1920 Deutsche Arbeiterpartei, DAP) – niemiecka partia faszystowska[1] (narodowy socjalizm był specyficzną, niemiecką gałęzią tejże ideologii[2]). W latach 1933-1945 sprawowała w Niemczech totalitarną władzę. Rządy NSDAP charakteryzowały się terrorem politycznym, totalną inwigilacją, likwidacją opozycji i programem podboju Europy. Polityce podboju towarzyszyły ludobójstwa dokonywane w podbitych państwach (szczególnie w Polsce, gdzie zamordowano kilka milionów obywateli). Kierownictwo partii zostało uznane w procesach norymberskich za organizację przestępczą[3], a samej partii alianci zakazali działalności 20 września 1945 roku[4].
Historia
Początki partii
Utworzona została w Bawarii w 1919 roku jako Niemiecka Partia Robotnicza (DAP). Jej założycielem był Anton Drexler. W chwili utworzenia liczyła 64 członków. DAP pełniło rolę lokalnej partii nacjonalistycznej[3]. W 1920 roku partia zmieniła nazwę na Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników[3]. Od tej pory zwolennicy partii określali się jako „naziści”[5]. Pierwotnie skupiała głównie weteranów I wojny światowej, mających problemy z przystosowaniem do życia w warunkach pokoju[3]. W 1920 roku partia przejęła pismo „Völkischer Beobachter”, które odtąd stało się organem głoszącym propagandę antysemicką[6]. 24 lutego 1920 roku Adolf Hitler przedstawił 25 punktów programu NSDAP. Dotyczyły one anulowania postanowień traktatu wersalskiego i zjednoczenia narodu niemieckiego w jedno państwo. Wzmiankowano o zamknięciu wszystkich gazet nieprzychylnych NSDAP, a także kontroli mediów przez państwo. Zakładano utworzenie armii narodowej, a więc wprowadzenia powszechnej i obowiązkowej służby wojskowej[7].
W 1921 roku Hitler stanął na czele partii. Z inicjatywy Hitlera ruch nazistowski zaczął formowanie własnych formacji paramilitarnych. W ramach NSDAP powstały Sturmabteilung (SA), z której to powstały Schutzstaffel (SS). SA i SS służyły zwalczaniu przeciwników NSDAP i ochronie działań partii[1][3]. Hitler od początku głosił istnienie antyniemieckiego spisku, w którym rzekomo uczestniczyli Żydzi, komuniści, masoni i jezuici[8]. Za swego głównego przeciwnika politycznego NSDAP uznała partie robotnicze, a zwłaszcza Komunistyczną Partię Niemiec; zwalczała także socjaldemokratów i liberalne stronnictwa mieszczańskie[9].
W 1921 roku w partii działało już 3000 osób, w 1923 roku było ich już 30 tysięcy. Potencjalnych działaczy przyciągał wojskowy klimat partii, defilady, mundury, czy marsze z pochodniami. Działaczami partii byli już m.in. syn bogatego handlarza, Rudolf Heß (w trakcie wojny pilot, a następnie żołnierz kontrrewolucyjnego Freikorpsu), który mianowany został przewodniczącym Centralnej Komisji Politycznej i syn Komisarza Rzeszy w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej, Herman Göring który mianowany został dowódcą bojówek Sturmabteilung. Innymi liczącym się działaczami byli Alfred Rosenberg, Max Amann i Heinrich Hoffman[10].
W październiku 1922 roku NSDAP zostało zaproszone na tak zwany dzień niemiecki w Coburgu, czyli spotkanie partii i grup o charakterze nacjonalistycznym. Hitler zlekceważył apel o stawienie się z małą delegacją – naziści zjawili się na wiecu w liczbie ośmiuset bojówkarzy i orkiestry. Już następnego dnia doszło do starć nacjonalistów z członkami ugrupowań lewicowych. W styczniu następnego roku odbył się pierwszy zjazd partii z udziałem defilady bojówek SA. 1 i 2 września naziści uczestniczyli w rocznicy zwycięstwa Prus w wojnie z Francją w 1870 roku. W trakcie spotkania Hitler zawiązał sojusz z generałem Erichem Ludendorffem, w wyniku którego doszło do utworzenia grupy Niemiecki Związek Walki – koalicji organizacji nacjonalistycznych z udziałem SA, Reichsflagge oraz Bund Oberland. 25 września kierownikiem Związku mianowany został sam Hitler[11]. W dniach od 27 do 29 stycznia 1923 w Monachium odbył się I Parteitag NSDAP.
Partia została zdelegalizowana w 1923 po nieudanej próbie przejęcia przez Hitlera władzy w Bawarii (tzw. pucz monachijski). W czasie puczu aresztowano lewicowych radnych, przedstawicieli mniejszości żydowskiej oraz zdemolowano redakcje pism socjaldemokratycznych[12]. Sławę Hitlerowi, a tym samym i ideologii nazizmu, przyniósł proces puczystów, który uczynił z Hitlera osobę znaną. W sądzie dochodziło do wielu absurdalnych sytuacji, Hitler bezkarnie wygłaszał swoje poglądy i nazywał urzędujących ministrów „zdrajcami” czy „bandą złoczyńców”. Sam Hitler głosił się jako przedstawiciela „niemieckiego ruchu wolnościowego” którego celem nie było objęcie żadnych stanowisk państwowych a jedynie szerzenie świadomości narodowej[13]. Po długim procesie Hitler skazany został na 5 lat więzienia, w czasie pobytu w zakładzie karnym napisał Mein Kampf. W okresie pobytu w więzieniu wzrosły notowania ruchu nacjonalistycznego, wynikiem tego był duży skok wzrostu poparcia dla NSDAP w wyborach. Ruch narodowosocjalistyczny domagał się wypuszczenia Hitlera na wolność, a do tej akcji dołączyli się dwaj laureaci Nagroda Nobla, Philipp Lenard i Johannes Stark – laureaci opublikowali artykuł w którym nazwali przyszłego dyktatora „doboszem nowych Niemiec” i pochwalili go za walkę o jedność narodu i czystość ras. Ostatecznie Hitler i pozostali naziści zostali wypuszczeni z więzień w grudniu 1924[14].
Droga do władzy
Po wyjściu Hitlera z więzienia w 1924 NSDAP została odbudowana – najpierw jako partia nielegalna, a potem od 27 lutego 1925, po zmianach statutu, jako legalna partia startująca na równych prawach w wyborach do Reichstagu. 3-4 lipca 1926 w Weimarze odbył się II Parteitag NSDAP.
Na wiosnę roku 1927 do partii dołączył Wilhelm Keppler, wpływowy kapitalista i dyrektor szeregu fabryk chemicznych, Keppler został doradcą Hitlera ds. gospodarczych. Kolejnym kapitalistą który wstąpił do partii był Emil Kirdorf, który przekazał NSDAP sto tysięcy marek niemieckich. Redaktor jednej z poczytnych gazet centroprawicowych „Berliner Börsenzeitung”, Walther Funk stał się kierownikiem Gospodarczego Biura Prasowego partii, a także kolejnym doradcą Hitlera ds. gospodarki. Wsparcia finansowego nazistom udzieliły przedsiębiorstwa amerykańskie, a także Hjalmar Schacht pełniący funkcję prezesa Banku Rzeszy[15]. Mimo zdobycia środków pieniężnych NSDAP nie zdobyła znaczącego poparcia w wyborach z roku 1928. Sukcesem okazały się dopiero wybory, które odbyły się dwa lata później. Po tych wyborach kontynuowano rozmowy z przedsiębiorcami, a szczególnie przemysłowcami. Kontakt z NSDAP był dla kapitalistów niemieckich szansą na zdobycie popularności wśród społeczeństwa sympatyzującego z faszyzmem, a także na tanią siłę roboczą. Hitler nawiązał przyjazne stosunki z Alfredem Hugenbergiem zarządzającym czasopismami i teatrami które od tamtej pory w dużym stopniu stały się nośnikiem propagandy nacjonalistycznej. Dzięki wpływom Hugenberga, Hitler mianował ministrem oświaty w rządzie Brunszwiku, swojego zaufanego człowieka, Dietricha Klaggesa[15]. Dzięki wpływom Klaggesa w 1932 roku Hitler zdobył obywatelstwo niemieckie, co umożliwiło mu objęcie wpływowych stanowisk w rządzie (wcześniej był obywatelem Austrii)[16].
Hitler jako zdolny kłamca przekonał duże grono Niemców do swoich pokojowych celów, sam twierdził bowiem że pragnie stworzyć armię narodową, a inne działania związane z agresją czy przemocą odrzuca. Prawdą jest natomiast to, że już od początku planował on zastosowanie wobec społeczeństwa masowego terroru oraz wprowadzenie surowych kar w przypadku stawiania oporu wobec jego władzy. Totalitarne plany Hitlera zostały zdemaskowane w tzw. dokumencie z Boxheim, gdzie naziści opisali plany wprowadzenia terroru[16].
Na skutek kryzysu światowego, ponownego pogorszenia sytuacji gospodarczej Niemiec oraz słabości i rozbicia tradycyjnych partii prawicowych, jej program zyskał znowu poklask dużej części Niemców oraz wsparcie wielkiego kapitału – w przedterminowych wyborach do Reichstagu (po upadku koalicyjnego rządu kanclerza Hermanna Müllera, SPD z partiami centrowymi) w marcu 1930 NSDAP uzyskała 18% głosów. W 1931 powstał Front harzburski jednoczący antyrepublikańską prawicę (w tym monarchistów i Niemiecką Narodową Partią Ludową czyli DNVP), największą partią tworzącą front była NSDAP)[17].
W wyborach w 1932 roku NSDAP uzyskała spektakularny sukces osiągając 37% poparcia i stając się największą partią w Reichstagu (31 lipca 1932 – 230 mandatów na 608, 6 XI 1932 – 196/584). 30 stycznia 1933 prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg desygnował Adolfa Hitlera na kanclerza Rzeszy, który reprezentował większość parlamentarną[a] złożoną z NSDAP i DNVP (niemiecka prawica narodowa). Wicekanclerzem Rzeszy i komisarycznym premierem Prus został Franz von Papen – faktyczny negocjator warunków porozumienia NSDAP z konserwatywną prawicą. Działacze DNVP objęli większość stanowisk ministerialnych w rządzie Hitlera (ministerstwa: gospodarki, finansów, Reichswehry, spraw zagranicznych, pracy). Do czerwca 1933 NSDAP współrządziła z DNVP.
W 1932 roku odbyły się wybory prezydenckie, jednym z kandydatów został Adolf Hitler. Po wyborach parlamentarnych NSDAP stała się najbardziej liczną grupą w parlamencie, a sam Hitler osobiście spotkał się z konserwatywnym prezydentem Paulem von Hindenburgiem. Hindenburg namawiał Hitlera do wstąpienia NSDAP do prawicowego rządu utworzonego przez Franza von Papena, Hitler w imieniu NSDAP odmówił i zaproponował aby zamiast von Papena to on został głową rządu[18]. Plany NSDAP pokrzyżowała zbrodnia popełniona przez bojówkarzy nazistowskich 10 sierpnia 1932 roku. W Potempie niedaleko Bytomia, bojówkarze SA zamordowali weterana powstań śląskich i działacza tamtejszego KPD, Konrada Piecucha. Zbrodnia stała się przedmiotem oburzenia środowisk polonijnych. Mordercy zostali skazani na karę śmierci. NSDAP w obronie morderców zorganizowało serię demonstracji, a Hitler ogłosił że ułaskawienie zabójców jest dla niego najważniejszą sprawą. Konserwatywne władze ostatecznie zastosowały wobec morderców prawo łaski, a po dojściu nazistów do władzy zostali oni w pełni wypuszczeni na wolność[18]. Mord spowodował spadek poparcia dla nazistów i wzrost popularności komunistów. Hitler odbudował poparcie dla NSDAP na skutek umowy z właścicielem hamburskiej stoczni; w zamian za wsparcie przedstawiciele NSDAP obiecali starania o maksymalny wzrost produkcji wyrobów koncernu. W imieniu przedsiębiorców całego kraju, właściciele stoczni napisali do prezydenta list w którym poprosili go o przyznanie Hitlerowi stanowiska kanclerza[19].
W konsekwencji pożaru budynku Reichstagu w lutym 1933 i kampanii propagandowej oskarżającej o podpalenie Komunistyczną Partię Niemiec Hitler nakłonił prezydenta Rzeszy Hindenburga do kontrasygnowania dekretu o ochronie narodu i państwa (stanie wyjątkowym), co oznaczało zawieszenie swobód obywatelskich (cenzura prasy, kontrola rozmów telefonicznych, możliwość zawieszania działalności partii politycznych, związków zawodowych i stowarzyszeń, usunięcie sądowej kontroli aresztowania przez policję). Korzystając z tego naziści rozpętali masowy terror. Hermann Göring jako minister spraw wewnętrznych Prus nadał bojówkarzom SA uprawnienia policyjne[b]. W wyborach 5 marca 1933 NSDAP otrzymała 44% głosów. Korzystając z unieważnienia mandatów deputowanych komunistycznych oraz nieobecności części socjalistów (znajdowali się już w obozach koncentracyjnych, na emigracji lub w podziemiu), przy sojuszu z DNVP i oportunistycznym stanowisku partii chrześcijańsko-demokratycznej (Zentrum), Reichstag w obecności 535 z 647 deputowanych 24 marca 1933 roku przyjął większością konstytucyjną[c] ustawę o nadzwyczajnych pełnomocnictwach, upoważniającą rząd Rzeszy do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, co pozwoliło Hitlerowi sprawować władzę bez kontroli ze strony parlamentu. Ustawa o nadzwyczajnych pełnomocnictwach, przedłużana dwukrotnie przez Reichstag była legitymizacją totalitarnej władzy NSDAP.
21 marca 1933 roku Heinrich Himmler jako szef policji landu Bawaria na podstawie ustawy o nadzwyczajnych pełnomocnictwach wydał rozporządzenie o utworzeniu pierwszego oficjalnego obozu koncentracyjnego na terenie Niemiec w Dachau koło Monachium[d]. W lipcu 1933 NSDAP stała się jedyną legalną partią w Niemczech po delegalizacji lub samorozwiązaniu wszystkich pozostałych.
Rządy monopartii (1933–1945)
W roku 1933 Niemcy stały się klasycznym państwem monopartyjnym, a NSDAP została jedyną legalną partią polityczną. W czerwcu 1933 liczyła 2 493 890 członków. Składka członkowska wynosiła miesięcznie 1 RM (bezrobotni) lub 1,5 RM (pozostali). Osoby, które wstąpiły do partii po 30 IV 1933, wnosiły składki w wysokości od 1 do 5 RM, zależnie od osiąganych dochodów[20].
W lipcu 1939 zaplanowano doroczny kongres w Norymberdze na dni 2-11 września 1939[21].
W roku 1944 partia liczyła 8,5 mln członków. Po klęsce III Rzeszy partia została uznana w procesie norymberskim za organizację zbrodniczą i rozwiązana[potrzebny przypis]. NSDAP zakazano działalności 20 września 1945 r. decyzją Sojuszniczej Rady Kontroli[4]. Oficjalne rozwiązanie przez aliantów nastąpiło 13 października 1945 r.[22], lecz już w maju tego roku rozwiązanie partii ogłosił Karl Dönitz, działający w charakterze Prezydenta Rzeszy.
Ideologia
NSDAP głosił „etniczny fundamentalizm“[23][24]. Kluczową rolę stanowił antykomunizm[25].
NSDAP uważał się za kontynuatora tradycji grup Freikorps które w czasie rewolucji listopadowej walczyły z lewicowymi rewolucjonistami ze Związku Spartakusa. Podstawą ideologii nazizmu był volkizm stanowiący jeden z ważnych elementów dotychczasowej myśli konserwatywnej Niemiec. Stąd też ideologicznie założenie NSDAP określane są niekiedy jako prawicowe[26][27].
„Socjalizm” w nazwie partii nie nawiązywał do ideologii socjalizmu. Naziści uważali że słowo oznacza zobowiązanie jednostki do wspólnoty narodowej[28]. Pojęciem tym naziści posługiwali się w bieżącej walce politycznej, czy jako argumentem retorycznym - w razie takiej potrzeby[29]. Odwołania do robotniczej terminologii, miało przyciągać do NSDAP niemieckich robotników którzy po I wojny światowej sympatyzowali z ideologią komunistyczną[30].
NSDAP dzieliło się na frakcje mniej lub bardziej konserwatywne czy radykalne.
Partyjni konserwatyści i radykałowie
Partyjni konserwatyści zgromadzeni byli wokół Hermanna Göringa. Byli oni zwolennikami sojuszu z kapitalistami i organizacjami reakcjonistycznymi. Innymi czołowymi przedstawicielami konserwatystów byli Heinrich Himmler i Reinhard Heydrich[31]. Do partii licznie dołączali zwolennicy starego systemu w tym m.in. synowie dawnego cesarza Wilhelma II – książęta Eitel Friedrich i Oskar, przedstawiciele tej grupy domagali się restaurowania monarchii[32].
Radykałowie skupili się wokół Josepha Goebbelsa byli przeciwni kapitalizmowi w którym widzieli wiodącą rolę Żydów. Najbardziej radykalne frakcje NSDAP zostały rozbite przez umiarkowane kierownictwo. Lider najbardziej radykalnego stronnictwa, Otto Strasser, uważał że Hitler przyjął kapitalizm. Strasseryści uznali spór ideowy za przejaw „walki strasseryzmu z hitleryzmem”[33]. Innym z radykałów był lider SA, Ernst Röhm, zabity przez Hitlera tuż po przejęciu władzy[34].
Sam wódz partii, Hitler do konfliktów ideowych odnosił się w sposób pragmatyczny. Hitler akceptował własność prywatną i kapitalizm tak długo, jak były one zgodne z interesem rządu Rzeszy. Hitler po przejęciu władzy uznał, że radykałowie stanowią zagrożenie dla sojuszu nazistów z konserwatywnym prezydentem Paulem von Hindenburgiem i konserwatywnymi kręgami wojska. W rezultacie na rozkaz Hitlera zabito Röhma i innych działaczy organizacji SA, a wydarzenie to przeszło do historii pod nazwą noc długich noży[35].
Struktura NSDAP
Hierarchiczna struktura NSDAP była zbudowana według zasady wodzostwa. Członkowie NSDAP na co dzień nosili odznakę partyjną (ze swastyką), a gdy występowali oficjalnie obowiązywał ich mundur w specyficznym kolorze jasnobrunatnym. Ludność miejscowa określała ich jako bażant złocisty (Goldfasan, czyli Chrysolophus pictus), a to właśnie z powodu munduru i złocistych odznak wyższych stopni partyjnych. W hierarchii partyjnej było 30 stopni służbowych od kandydata do Reichsleitera. Według etykiety partyjnej członkowie NSDAP byli określani jako towarzysz partyjny (Parteigenosse, Pg).
NSDAP miała szereg formacji uzupełniających, m.in. organizacje paramilitarne Sturmabteilung (SA), Schutzstaffel (SS), Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy (NSKK), kobiecą Nationalsozialistische Frauenschaft (NSF), młodzieżówkę Hitlerjugend i studencką Nationalsozialistischer Deutscher Studentenbund (NSDStB)[36].
Po dojściu do władzy w 1933 roku występowały powiązania i spory kompetencyjne instancji partyjnych ze strukturami władzy państwowej III Rzeszy.
Władza naczelna
Na czele partii stał wódz (Führer) Adolf Hitler; sprawował niepodzielną władzę, a jego decyzje były ostateczne i niepodważalne. Wszystkie instancje partyjne były jemu podporządkowane i musiały postępować według jego poleceń. Od 1934 miał własną kancelarię Kanzlei des Führers.
Hitler miał zastępcę, którym był od 21 kwietnia 1933 do 10 maja 1941 Rudolf Heß.
Do ścisłego kierownictwa partyjnego zaliczali się nadkomisarze, określani jako Reichsleiter. Było ich 18; był to najwyższy szczebel w hierarchii partyjnej; podlegali bezpośrednio Hitlerowi lub jego zastępcy. Niektórzy z nich byli również ministrami w rządzie Rzeszy. Nadkomisarze nadzorowali wszelkie dziedziny życia na terenie całego państwa niemieckiego.
Oto kilku z nich:
- Joseph Goebbels Reichsleiter od 1929; założyciel Izby Kultury Rzeszy Reichskulturkammer; nadzorował radio, film i kulturę, był odpowiedzialny za aktywną propagandę. Jednocześnie od 1933 roku był ministrem Rzeszy do spraw propagandy, oświecenia publicznego i informacji.
- Alfred Rosenberg główny ideolog partyjny; pełnomocnik Hitlera do spraw duchowego i światopoglądowego wychowania NSDAP, jednocześnie redaktor naczelny i wydawca dziennika centralnego Völkischer Beobachter; nadzorował prasę; odpowiedzialny za politykę zagraniczną oraz handel zagraniczny; po rozpoczęciu wojny ze Związkiem Radzieckim w 1941 roku minister Rzeszy do spraw wschodnich terenów okupowanych (na wschód od Bugu).
- Hans Frank zaufany prawnik Hitlera, nadzorował prawo i prawników; jednocześnie minister sprawiedliwości Bawarii oraz minister Rzeszy bez teki; od 1939 generalny gubernator dużej części okupowanych terenów Polski.
- Heinrich Himmler bezpośrednio podlegał Hitlerowi; Reichsleiter od 6 stycznia 1929; do 30 kwietnia 1945 komendant główny SS, szef Policji, Służby Bezpieczeństwa SD i Gestapo; od 1943 minister spraw wewnętrznych Rzeszy.
- Ernst Röhm bezpośrednio podlegał Hitlerowi; Reichsleiter od 1922; szef Oddziałów Szturmowych (bojówek partyjnych) SA; na polecenie Hitlera 30 czerwca 1934 zamordowany przez SS w akcji noc długich noży.
- Martin Bormann; w ruchu narodowosocjalistycznym pojawił się późno, ale szybko zdobywał coraz więcej władzy. Szef departamentu wschodniego (Fremde Heere – Ost) Abwehry, Reinhard Gehlen, autorytatywnie twierdził, że Bormann był sowieckim agentem. Pod koniec wojny Bormann zaginął, co dało powód do rozpowszechniania różnych legend na temat jego losów. W wiele lat po wojnie w Berlinie znaleziono zwłoki zidentyfikowane jako należące do Martina Bormanna.
Struktura terenowa NSDAP
Obszar Niemiec podzielono na okręgi (Gaue), których było początkowo 33, a po zagarnięciu nowych obszarów liczba okręgów wzrosła do 43. Te okręgi partyjne pokrywały się z okręgami struktury państwowej (Reichsgau). W ten sposób czasami naczelnik okręgu partyjnego (Gauleiter) był jednocześnie funkcjonariuszem administracji państwowej.
Polskie tereny przyłączone w 1939 do Rzeszy podzielono na dwa okręgi:
- Gdańsk-Prusy Zachodnie gdzie naczelnikiem był Gauleiter Albert Forster,
- Kraj Warty Gauleiter Arthur Karl Greiser, jednocześnie namiestnik Rzeszy w Kraju Warty.
Okręgi dzielono na mniejsze jednostki, których liczba wynosiła (połowa 1939):
- powiaty (Kreis 813),
- gminy (Ortsgruppe 26 138),
- komórki (Zelle 97 tysięcy),
- kwartały (Block około 512 tysięcy), Block obejmował od 40 do 60 gospodarstw domowych.
Partyjne jednostki organizacyjne pełniły czasami funkcje administracyjne; np. naczelnik powiatowej organizacji partyjnej był odpowiedzialny za organizowanie w czasie wojny pomocy mieszkańcom zbombardowanych miejscowości. Natomiast funkcjonariusze nadzorujący bloki (tzw. blokowi) roznosili po domach co 4 tygodnie kartki żywnościowe badając przy tej okazji nastroje ludności.
Stopnie polityczne w NSDAP
| Przed 1930 | 1930–1932 | 1933–1938 | 1939–1945 | |||
| Anwärter (Nicht-Partei) | ||||||
| Mitglieder | ||||||
| Anwärter | ||||||
| Helfer | ||||||
| Oberhelfer | ||||||
| Blockwart (Blockleiter) |
Abteilungsleiter Unterabteilungsleiter Mitarbeiter |
Arbeitsleiter | ||||
| Oberarbeitsleiter | ||||||
| Hilfs-Stellenleiter | Hauptarbeitsleiter | |||||
| Zellenwart | Stellenleiter | Bereitschaftsleiter | ||||
| Hauptstellenleiter | Oberbereitschaftsleiter | |||||
| Hauptbereitschaftsleiter | ||||||
| Amtsleiter | Einsatzleiter | |||||
| Obereinsatzleiter | ||||||
| Haupteinsatzleiter | ||||||
| Stützpunktleiter | Gemeinschaftsleiter | |||||
| Obergemeinschaftsleiter | ||||||
| Hauptgemeinschaftsleiter | ||||||
| Politischer Leiter | Ortsgruppenleiter | Abschnittsleiter | ||||
| Oberabschnittsleiter | ||||||
| Hauptabschnittsleiter | ||||||
| Kreisleiter | Bereichsleiter | |||||
| Oberbereichsleiter | ||||||
| Hauptamtsleiter | Hauptbereichsleiter | |||||
| Dienstleiter | ||||||
| Oberdienstleiter | ||||||
| Hauptdienstleiter | ||||||
| Befehlsleiter | ||||||
| Oberbefehlsleiter | ||||||
| Stellvertreter Gauleiter | Hauptbefehlsleiter | |||||
| Gauleiter | ||||||
| Landesinspekteur | ||||||
| Reichsinspekteur | ||||||
| Reichsorganisationsleiter | Reichsleiter | |||||
| Stellvertreter des Führers | ||||||
| Führer | ||||||
Zależnie od organizacji terenowej w NSDAP, wyróżniane były następujące stopnie:
| Tytuł | Ortsgruppen (grupa lokalna) |
Kreisleitung (dystrykt) |
Gauleitung (okręg) |
Reichsleitung (rzesza) | |
| Bojowe | |||||
| naczelnik polityczny-kandydat | Politische Leiter Anwärter | ||||
| Sonderbeauftragter | |||||
| brygadzista bojowy bloku[potrzebny przypis] | Betriebsblockobmann | ||||
| asystent kwartału | Blockhelfer Betriebsobmann (A) | ||||
| brygadzista bojowy komórki | Betriebszellenobmann Hauptbetriebszellenobmann | ||||
| naczelnik kwartału/komórki | Blockleiter Betriebsobmann (B) Zellenleiter Betriebsobmann (C & D) Hauptbetriebsobmann | ||||
| naczelnik biura regionalnego | Ortsgruppenleiter | Kreisleiter | |||
| Administracyjne | |||||
| naczelnik podobszaru | Mitarbeiter Leiter eines Hilfssachgebietes Leiter eines Sachgebietes Leiter eines Hilfsstelle | ||||
| Blockwalter Blockobmann | |||||
| naczelnik obszaru | Leiter eine Stelle | ||||
| Zellenwalter Zellenobmann | |||||
| starszy naczelnik obszaru | Leiter einer Hauptstelle | ||||
| naczelnik departamentu | Leiter eines Amtes | ||||
| starszy naczelnik departamentu | Leiter eines Hauptamtes | ||||
| główny naczelnik departamentu | Leiter eines Oberst Amtes | ||||
| Dowództwo | |||||
| zastępca naczelnika okręgu | Stellvertreter Gauleiter | ||||
| naczelnik okręgu | Gauleiter | ||||
| naczelnik Rzeszy | Reichsleiter | ||||
Patki kołnierzowe poszczególnych stopni paramilitarnych w NSDAP w 1938:
Uwagi
- ↑ Po raz pierwszy od upadku rządu kanclerza Hermanna Müllera w marcu 1930.
- ↑ Uznając SA za formację pomocniczą policji Prus.
- ↑ Jedynie posłowie SPD głosowali przeciw.
- ↑ Więzienia, prywatne katownie i obozy zorganizowane przez SA istniały już wcześniej i zostały rozwiązane dopiero po „nocy długich noży” 30 czerwca 1934.
Przypisy
- ↑ a b c NSDAP. Encyklopedia PWN. [dostęp 2015-03-08].
- ↑ Nazizm. WIEM, darmowa encyklopedia.
- ↑ a b c d e NSDAP. WIEM, darmowa encyklopedia.
- ↑ a b Tomasz Kosiński, Co po Hitlerze? – skrajna prawica w powojennych Niemczech - Histmag.org [online], 19 lutego 2017 [dostęp 2017-09-27].
- ↑ Nazi. w: Friedrich Kluge, Elmar Seebold: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 24. Auflage, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2002, ISBN 3-11-017473-1 (Online Etymology Dictionary: Nazi).
- ↑ Paul Johnson, Historia Żydów, s. 503.
- ↑ Katarzyna Fiołka: Hitler s. 21-22.
- ↑ Katarzyna Fiołka: Hitler s. 20-21.
- ↑ Antoni Mączka, „Historia Europy”, s. 645, ISBN 83-04-04363-7.
- ↑ Katarzyna Fiołka: Hitler s. 22-23.
- ↑ Katarzyna Fiołka: Hitler s. 23-24.
- ↑ Katarzyna Fiołka, s. 24.
- ↑ Katarzyna Fiołka Hitler s. 24-25.
- ↑ Katarzyna Fiołka Hitler s. 25-26.
- ↑ a b Katarzyna Fiołka: Hitler s. 29.
- ↑ a b Katarzyna Fiołka: Hitler s. 30.
- ↑ Beck, Hermann The Fateful Alliance: German Conservatives and Nazis in 1933: The Machtergreifung in a New Light, Berghahn Books, 2008. ISBN 978-1-84545-680-1, s. 72.
- ↑ a b Katarzyna Fiołka: Hitler s. 33-34.
- ↑ Katarzyna Fiołka: Hitler s. 34.
- ↑ Rozmowy przy stole, Wyd. Charyzma 1996, s. 192, 83-85820-02-07.
- ↑ Kongres Partii Narodowosocjalistycznej w Norymberdze. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 154 z 12 lipca 1939.
- ↑ Dziennik Polski nr 250, 14.10.1945, s. 2.
- ↑ Claudia Koonz: The Nazi Conscience. Harvard University Press, 2003, s. 13. ISBN 0-674-01172-4. Cytat: While passionate antisemitism created solidarity among hardcore Nazis, a more sober form of racial thinking held the potential for mobilizing broad segments of population. I use therm „ethnic fundamentalism” to describe the deeply anti-liberal collectivism that was the hallmark of public culture in the Third Reich.
- ↑ „collectivism.” Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. „Collectivism has found varying degrees of expression in the 20th century in such movements as socialism, communism, and fascism.”.
- ↑ M. Orłowski, Kontekst międzynarodowy przejścia Brygady Świętokrzyskiej na zachód Europy w 1945 roku przez Śląsk i Czechy do Ratyzbony [w] Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, R. Sierchuła (red.), Warszawa 2010, s. 57-58.
- ↑ Oliver H. Woshinsky. Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior. Oxon, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 2008. s. 156.
- ↑ McNab, Chris (2009). The Third Reich. Amber Books Ltd. ISBN 978-1-906626-51-8. s. 11.
- ↑ Konrad Heiden. A History of National Socialism. Oxon, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 2010. s. 85.
- ↑ Allan Bullock: „Hitler – studium tyranii”.
- ↑ Thomas D. Grant. Stormtroopers and Crisis in the Nazi Movement: Activism, Ideology and Dissolution. London, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 2004. s. 30-34, 44.
- ↑ Mann, Michael, Fascists, New York City: Cambridge University Press, 2004. s. 183.
- ↑ Miranda Carter. George, Nicholas and Wilhelm: Three Royal Cousins and the Road to World War I. Borzoi Book, 2009. s. 420.
- ↑ Antoni Czubiński, Faszyzm niemiecki z perspektywy półwiecza: materiały i studia: praca zbiorowa. s. 137, Wyd. Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1985.
- ↑ Maciej Marszał, Włoski faszyzm i niemiecki narodowy socjalizm w poglądach ideologów Narodowej Demokracji 1926-1939. Kolonia Limited, 2001, s. 155.
- ↑ Nyomarkay, Joseph, Charisma and Factionalism in the Nazi Party, Minnesota University Press, 1967. s. 133.
- ↑ NSDAP. [w:] Encyklopedia [on-line]. PWN. [dostęp 2017-04-09].
| Podstawy | |
|---|---|
| Władza | |
| Historia | |
| Partie polityczne | |
| Postacie | |
| Policja i wojsko | |
| Zrzeszenia społeczne | |
| Ideologia i rasizm |
|
| Powiązania |
